vegalög.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti með breytingartillögu um frumvarp til laga um breytingu á vegalögum, nr. 80/2007, með síðari breytingum. Þetta er nefndarálit frá meiri hluta umhverfis- og samgöngunefndar. Nefndin fjallaði um málið og fékk til sín töluvert marga umsagnaraðila sem höfðu skilað inn umsögnum. Óþarfi er að tíunda þá hér en þeir eru taldir upp í nefndarálitinu.
Efni frumvarpsins er þríþætt. Í fyrsta lagi eru lagðar til breytingar á vegalögum til innleiðingar á EES-gerðum, samanber b-lið 8. gr. frumvarpsins, varðandi álagningu gjalda á þungaflutningabifreiðar vegna notkunar ákveðinna vegamannvirkja. Í öðru lagi eru lagðar til breytingar í samræmi við niðurstöðu nefndar um endurskoðun vegalaga og í þriðja lagi breytingar sem skýra eiga verkaskiptingu Samgöngustofu og Vegagerðarinnar.
Þau ákvæði frumvarpsins sem snúa að endurskoðun vegalaga eru til komin vegna vinnu nefndar sem skipuð var fulltrúum innanríkisráðuneytis, umhverfis- og auðlindaráðuneytis, Vegagerðarinnar, Skipulagsstofnunar og Sambands íslenskra sveitarfélaga. Nefndin skilaði einróma tillögum sem frumvarpið byggist að hluta til á. Ber þar helst að nefna að um 230 kílómetrar af vegum sem færðust í flokk héraðsvega við gildistöku vegalaga 1. janúar 2008 munu aftur færast í flokk tengivega. Þessir vegir færðust aldrei yfir á ábyrgð sveitarfélaganna vegna ágreinings um ástand veganna og nauðsynlegs fjármagns til viðhalds og þjónustu. Þá er lagt til að færa viðmið um 10 kílómetra lengd fyrir tengivegi niður í 2 kílómetra. Þá er lögð til breyting á 28. gr. laganna sem miðar að auknu samráði milli Vegagerðarinnar og sveitarfélaga þess efnis að Vegagerðin skuli leggja fram mat á umferðaröryggi mismunandi kosta við vegalagningu nægilega tímanlega til að skipulagsnefnd geti tekið afstöðu til matsins við mótun aðalskipulagstillögu. Í 2. mgr. 28. gr. vegalaga kemur fram að sveitarfélagi sé óheimilt að víkja frá tillögu Vegagerðarinnar um vegarstæði ef það leiðir til minna umferðaröryggis en samkvæmt tillögu Vegagerðarinnar. Til að tryggja farsælt samstarf Vegagerðarinnar og sveitarfélaganna er í 6. gr. frumvarpsins lagt til að samráð þeirra á milli hefjist fyrr í skipulagsferlinu en verið hefur.
Í 5. og 7. gr. frumvarpsins er lagt til að ráðherra verði veitt heimild til að innleiða með reglugerð ákvæði tilskipunar 2006/38/EB um breytingu á tilskipun 1999/62/EB um álagningu gjalda á þungaflutningabifreiðar fyrir notkun á tilteknum grunnvirkjum. Tilskipunin gerir ráð fyrir að komið sé á fót viðeigandi viðurlagakerfi vegna brota á ákvæðum landsréttar sem til komin eru vegna tilskipunarinnar. Þar sem fyrirséð er að aðeins lögaðilar muni sinna gjaldtöku af umferð er lagt til að heimilt verði að leggja á lögaðila stjórnvaldssektir ef gjöld samkvæmt 17. gr. laganna eru ekki innheimt í samræmi við ákvæðið og reglugerðir sem settar eru á grundvelli þess. Samkvæmt 5. gr. frumvarpsins annast Samgöngustofa eftirlit með gjaldtöku samkvæmt 17. gr. og er því sá aðili sem hefur heimild til að leggja fyrrgreindar stjórnvaldssektir á lögaðila. Fyrir nefndinni komu fram athugasemdir við það að Samgöngustofu yrði falið það hlutverk að leggja á stjórnvaldssektir. Meiri hlutinn bendir á að eðlilegt sé að það stjórnvald sem fer með eftirlit með framkvæmd tiltekinna verkefna leggi sektir á lögaðila sem í ljós hefur komið við eftirlitið að hafi brotið gegn ákvæðum laganna. Meiri hlutinn bendir á að aðeins þeir sem eru gjaldtakendur samkvæmt lögunum geta fallið hér undir og er gert ráð fyrir að það séu lögaðilar. Meiri hlutinn leggur þó til þá breytingu að heimilt verði að kæra ákvarðanir Samgöngustofu um álagningu stjórnvaldssekta til ráðherra innan mánaðar frá því að aðila var tilkynnt um ákvörðunina og að slík kæra til ráðherra fresti aðför en annars eru stjórnvaldssektir Samgöngustofu og úrskurðir ráðherra aðfararhæfir. Er það í samræmi við meginreglu stjórnsýsluréttar um að ákvarðanir stjórnvalda séu almennt kæranlegar til æðra setts stjórnvalds nema skýrt sé kveðið á um annað í lögum. Slíkt er ekki lagt til með frumvarpinu og því leggur meiri hlutinn til að skýrt verði kveðið á um kæruheimildina.
Meiri hlutinn leggur til aðra breytingu á frumvarpinu samkvæmt tillögu Vegagerðarinnar, þess efnis að 3. mgr. 15. gr. laganna falli brott. Í ákvæðinu er fjallað um innra eftirlit hjá Vegagerðinni í ljósi þess að sett hafa verið sérlög um starfsemi Vegagerðarinnar, samanber lög um Vegagerðina, framkvæmdastofnun samgöngumála, nr. 120/2012. Þar sem framkvæmd öryggisstjórnunar vegamannvirkja færist samkvæmt frumvarpinu til Samgöngustofu er það ákvæði óþarft en þó er gert ráð fyrir ákveðnu innra eftirliti hjá Vegagerðinni í samræmi við góða stjórnsýsluhætti.
Samkvæmt 129. gr. sveitarstjórnarlaga, nr. 138/2011, skal, ef fyrirsjáanlegt er að lagafrumvarp muni hafa fjárhagsleg áhrif á sveitarfélög, fara fram mat á kostnaðaráhrifum á sveitarfélögin og skal kostnaðarmatið fylgja með frumvarpinu. Fyrir fórst að láta kostnaðarmatið fylgja með frumvarpinu og er það því fylgiskjal með áliti þessu.
Meiri hlutinn leggur til að frumvarpið verði samþykkt með svohljóðandi breytingum:
Á eftir 4. gr. komi ný grein, svohljóðandi:
3. mgr. 15. gr. laganna fellur brott.
Við 7. gr. bætast tveir nýir liðir, svohljóðandi:
a. Við 59. gr. laganna bætist ný málsgrein, svohljóðandi:
Ákvarðanir Samgöngustofu um stjórnvaldssektir eru aðfararhæfar. Slíkum ákvörðunum má skjóta til ráðherra innan mánaðar frá því aðila var tilkynnt um ákvörðunina. Málskot til ráðherra frestar aðför. Úrskurðir ráðherra um stjórnvaldssektir eru aðfararhæfir.
b. Fyrirsögn 59. gr. laganna orðast svo: Viðurlög.
Undir nefndarálitið skrifa Höskuldur Þórhallsson, formaður og framsögumaður nefndarálits, Katrín Júlíusdóttir, Willum Þór Þórsson, Birgir Ármannsson, Elín Hirst, Svandís Svavarsdóttir, Róbert Marshall og Vilhjálmur Árnason.
Eins og ég kom inn á áðan fylgir fylgiskjal frá innanríkisráðuneytinu sem vert er að reifa.
Í frumvarpinu er annars vegar um að ræða innleiðingu á tveimur tilskipunum, nr. 1999/62/EB, um álagningu gjalda á þungaflutningabifreiðar fyrir notkun á tilteknum grunnvirkjum, og tilskipun nr. 2006/38/EB sem fjallar um breytingu á fyrri tilskipuninni. Hins vegar eru lagðar til breytingar á skilgreiningum í lögunum á flokkun þjóðvega, mat á vegum og ábyrgð á viðhaldi og þjónustu vega. Viðkomandi ákvæðum þessa frumvarps er annars vegar ætlað að tryggja að lokið verði við yfirfærslu þeirra stofnbrauta sem áttu að færast yfir með gildistöku laga nr. 80/2007 og hins vegar að koma í öruggan farveg samvinnu og samráði Vegagerðarinnar og sveitarfélaga vegna mögulegra breytinga á flokkun einstakra vega.
Forsögu þessara breytinga má rekja aftur til gildistöku laganna í byrjun árs 2008 þegar um 70 kílómetrar af stofnbrautum færðust í flokk sveitarfélagsvega og ábyrgð á viðhaldi og þjónustu þeirra hefði þar með átt að fara yfir á viðkomandi sveitarfélög. Ekki varð af framkvæmd lagaákvæðanna þar sem meira samráð hefði þurft við sveitarfélögin um framkvæmd málsins auk þess sem ekki var lagt kostnaðarmat á lagabreytingar. Því hefur Vegagerðin séð um viðhald veganna og þjónustu við þá frá því að lögin tóku gildi. Í kjölfar gildistöku laganna hófust samningaviðræður á milli aðila um yfirfærsluna en niðurstaða þeirra viðræðna var að vegunum yrði skilað til sveitarfélaganna í viðunandi ástandi og að gert yrði samkomulag milli Vegagerðarinnar og viðkomandi sveitarfélaga um í hvaða ástandi vegum yrði skilað. Vegna lækkandi fjárframlaga til þessara verkefna hjá Vegagerðinni eftir efnahagshrunið haustið 2008 hefur þetta ekki gengið eftir.
Samkvæmt greinargerð um endurskoðun vegalaga sem byggist á vinnu nefndar sem skipuð var fulltrúum ríkis og sveitarfélaga er lauk störfum í febrúar sl. má gera ráð fyrir að viðhaldskostnaður á hvern kílómetra sé að meðaltali á bilinu 1–1,5 millj. kr. á ári. Kostnaður Vegagerðarinnar vegna þessara 70 kílómetra sem hún mun greiða næstu fimm árin nemur því um 70–100 millj. kr. vegna viðhalds og um 80 millj. kr. vegna þjónustu, aðallega vetrarviðhalds, á ári umfram það sem henni ber samkvæmt gildandi lögum. Á það ber hins vegar að líta að Vegagerðin hefur fjármagnað viðhald og þjónustu þessara vega frá því að lögin tóku gildi árið 2008 án þess að henni hafi borið til þess lagaleg skylda. Samkvæmt framansögðu má því gera ráð fyrir að lögfesting frumvarpsins muni viðhalda útgjöldum ríkissjóðs um að minnsta kosti 700 millj. kr. uppsafnað næstu fimm árin frá því sem annars var gert ráð fyrir í vegalögum, nr. 80/2007. Hér er hins vegar um að ræða útgjöld sem ríkissjóður hefur borið til þessa og að fimm árum liðnum munu sömu útgjöld færast til sveitarstjórnarstigsins og dreifast niður á þau sveitarfélög sem í hlut eiga. Frá þeim tíma, þ.e. 1. janúar 2020, verður heildarútgjaldaauki sveitarfélaga því um 150 millj. kr. á ári.
Aðrar breytingar sem leiðir af frumvarpinu og varða sveitarfélögin eru einkum þessar:
1. Endurskoðað er viðmið um lágmarkslengd tengivega sem kveðið var á um í lögum nr. 80/2007. Í stað þess að tengivegir utan þéttbýlis sem liggja af stofnvegi á stofnveg eða af stofnvegi á tengiveg þurfi að lágmarki að ná 10 kílómetrum að lengd þurfa þeir nú aðeins að vera 2 kílómetrar. Þetta hefur þau áhrif að nokkur fjöldi vega sem voru tengivegir fram að breytingu á vegalögum 2007 fellur aftur í þann flokk vega. Þetta hefur engin áhrif til kostnaðarauka fyrir sveitarfélögin og varðar eingöngu flokkun þjóðvega en hefur hins vegar nokkur áhrif á skipulagsheimildir sveitarfélaga.
2. Gert er ráð fyrir nýrri grein á eftir 59. gr. sem kveður á um að Vegagerðin skuli halda tilteknum vegum við í fimm ár eftir sameiningu sveitarfélaga þótt ákvæði laganna leiði til þess að viðkomandi vegir færist úr flokki stofnvega í flokk sveitarfélagsvega við sameininguna. Tilvik sem þessi verða væntanlega mjög fá og tilfallandi og er eingöngu hægt að benda á eitt dæmi í þessu sambandi. Við sameiningu Garðabæjar og Sveitarfélagsins Álftaness hefði Álftanesvegur átt að færast úr flokki stofnvega í þéttbýli í flokk sveitarfélagsvega. Ekki þykir tilefni til þess að leggja mat á kostnaðaráhrif þessarar breytingar en ljóst er að breytingin hefur fyrst og fremst jákvæð áhrif fyrir sveitarfélög.
3. Breytingar á 9. og 28. gr. laganna eru orðalagsbreytingar sem fyrst og fremst er ætlað að skýra nánar framkvæmd laganna. Í fyrrnefndu breytingunni felst að sveitarstjórn verður heimilt að fella vegi utan þéttbýlis í flokk sveitarfélagsvega en síðarnefndu breytingunni er ætlað að draga úr hættu á ágreiningi milli Vegagerðarinnar og sveitarfélaga um staðsetningu þjóðvega. Í tengslum við fyrrnefnt nefndarstarf hefur verið unnið að gerð leiðbeininga og gátlista fyrir skipulagsfulltrúa sveitarfélaga sem er ætlað að tryggja gott samstarf milli sveitarfélaganna og Vegagerðarinnar við gerð skipulagsáætlana. Ekki þykir tilefni til þess að leggja mat á kostnaðaráhrif þessara breytinga fyrir sveitarfélögin.
Niðurstaða ráðuneytisins er sú að verði frumvarpið að lögum muni kostnaðarauki sveitarfélaga frá og með árinu 2020 nema um 150 millj. kr. ári vegna viðhalds og þjónustu þjóðvega í þéttbýli sem færast í flokk sveitarfélagsvega. Þessi niðurstaða ráðuneytisins hefur verið kynnt Sambandi íslenskra sveitarfélaga og gerir sambandið ekki athugasemd við hana.
Í þessu frumvarpi er komið inn á atriði sem hefur verið töluvert til umræðu í íslensku samfélagi, skilin á milli ríkis og sveitarfélaga. Einhverjir hafa haldið því ranglega fram að skipulagsvald sveitarfélaganna sé heilagt, en svo er ekki. Eins og kemur fram í þessu frumvarpi er sveitarfélagi einfaldlega óheimilt samkvæmt 2. mgr. 28. gr. vegalaga að víkja frá tillögu Vegagerðarinnar um vegarstæði ef það leiðir til minna umferðaröryggis en samkvæmt tillögu Vegagerðarinnar. Við erum eingöngu í þessu frumvarpi að tryggja að það verði meira samráð til að koma í veg fyrir síðari tíma ágreining. Við höfum horft upp á það í gegnum árin að sveitarfélög hafa lagst gegn ýmsum framkvæmdum sem Alþingi telur nauðsynlegar. Ég nefni sem dæmi styttingu þjóðvegarins úr Langadal í Húnavatnssýslu. Sú stytting hljóðar upp á á annan tug kílómetra. Það er mikil og góð stytting. Það er ekki sveitarfélagsins að taka þá ákvörðun heldur ráðherra og stjórnvalda á hverjum tíma.
Þá hefur einnig verið rætt um að ekki megi hrófla við skipulagsvaldi sveitarfélaga varðandi Reykjavíkurflugvöll. Staðreyndin er sú að ef löggjafinn ákveður eitthvað með almennum lögum ber sveitarfélögum í landinu að fara eftir því. Ég tel að það frumvarp sem við höfum lagt fram um Reykjavíkurflugvöll sé til þess fallið að allir landsmenn eða fulltrúar þeirra ákveði framtíð Reykjavíkurflugvallar. Það er ótækt að eitt sveitarfélag geti ráðskast með grundvallarsamgöngukerfi þjóðarinnar, eina helstu lífæð landsbyggðarinnar við höfuðborgina. Það hefur verið samkomulag innan þjóðarinnar um að við höfum okkar helstu sameiginlegu stofnanir á höfuðborgarsvæðinu vegna þess að það liggur einfaldlega betur við að þær stofnanir séu þar út frá núverandi samgöngukerfi þó að mörg önnur sveitarfélög gætu að sjálfsögðu hýst Þjóðleikhúsið, Háskóla Íslands og fleiri stofnanir. Þess vegna hefur þessum ágætu stofnunum verið fundin staðsetning rétt hjá Reykjavíkurflugvelli. Því er mikilvægt að það frumvarp okkar framsóknarmanna verði að veruleika síðar á þessu kjörtímabili.
Þetta var smáútúrdúr frá því frumvarpi sem hér er til umræðu, þ.e. þeim breytingum sem hér er verið að gera á vegalögum, nr. 80/2007. Mér þótti vert að koma inn á þetta vegna þess að umræðan hefur að mínu mati verið afar skökk og réttum staðreyndum ekki haldið fram í málinu, hvorki af ýmsum aðilum innan þingsins né í fjölmiðlum. Þó að sjálfsákvörðunarvald sveitarfélaga sé varið í stjórnarskránni má takmarka það með almennum lögum og nágrannaþjóðir okkar gera það í mun ríkari mæli en hefur verið gert á Íslandi. Ég hef sagt að við eigum að virða 78. gr. stjórnarskrárinnar, en í undantekningartilvikum þegar kemur að jafn stórum hagsmunamálum og staðsetning Reykjavíkurflugvallar er eiga fulltrúar allrar þjóðarinnar að taka ákvörðun, ekki fulltrúar eins sveitarfélags. Það er alveg sama hver á í hlut, ekkert eitt sveitarfélag á að hafa það vald að geta skipulagt innan síns sveitarfélags þannig að það hafi áhrif á landið í heild sinni. Sú umræða verður að fara fram á Alþingi. Við eigum að taka efnislega og málefnalega umræðu um hvernig sé best að haga málum. Vegalögin kveða mjög skýrt á um þetta atriði eins og ég hef bent á. Við setjum ýmsar takmarkanir í náttúruverndarlög. Við búum til þjóðgarða þar sem slíkt er fyrir hendi. Ég vona að frumvarpið um Reykjavíkurflugvöll sem ég er 1. flutningsmaður að verði að veruleika.
Að lokum þakka ég nefndinni aftur fyrir gott samstarf. Það var ágætissamstaða um þetta eins og svo margt annað í nefndinni. Við gáfum okkur góðan tíma, ræddum saman, funduðum og heyrðum öll sjónarmið, ekki bara umsagnaraðila heldur líka einstakra nefndarmanna. Þannig verklagi verður fram haldið í nefndinni.
