verndarsvæði í byggð.
Herra forseti. Ég ætla að fara aðeins yfir þetta frumvarp um verndarsvæði í byggð. Ég held að flestir séu sammála því að vernda byggð og grunninn sem liggur undir hér í frumvarpinu. En þetta snýst um, eins og kom fram einmitt í andsvörum, tilefni þess að setja sérstök lög eða skerpa á þeim lögum og lagabálkum sem fyrir eru, því að ég held að við þyrftum einmitt frekar að taka til í lagasafninu okkar en að fjölga lögum. Það að einhver einn forsætisráðherra á hverjum tíma hafi sérstakan áhuga á einhverjum tilteknum málum á ekki að verða til þess að um það verði búin sérstök lagaumgjörð eins og hér er verið að gera.
Ég ætla að fara aðeins yfir nefndarálit minni hlutans. Eins og rakið var áðan kom fram á fundum nefndarinnar og í þeim umsögnum sem bárust um málið að augljóst er að mikill ágreiningur er, en það breytir því ekki að fólk er almennt sammála um markmiðin hér undir. Fulltrúar sveitarfélaganna voru til dæmis á þeirri skoðun að verulega hefði skort á að unnið væri í samráði við sveitarfélögin, sem er jú verið að ganga hér aðeins inn á.
Við í minni hlutanum teljum það algjörlega ótækt að málið sem tekur til skipulagsvalds sveitarfélaga vegi að sjálfsstjórnarrétti þeirra. Hér eru lagðar til grundvallarbreytingar á skipulagslögum og það er eiginlega alveg ótækt að ekki skuli unnið í víðtæku samráði. Í slíku samráði hefði að öllum líkindum svoleiðis máli verið vísað frá eða því fundinn annar farvegur eins og lýsti sér í álitum margra.
Samkvæmt 5. mgr. 4. gr. frumvarpsins tekur ráðherra ákvörðun um vernd byggðar að fenginni tillögu sveitarstjórnar eða Minjastofnunar Íslands. Minni hlutinn tekur undir sjónarmið umsagnaraðila að þessi tilhögun stríði gegn skipulagsvaldi sveitarfélaga landsins, sem er einn af hornsteinum sjálfsákvörðunarréttar þeirra. Í stað þess að nálgast varðveislugildi byggða sem einn þátt í skipulagi sveitarfélaga er vald í þessum efnum fært ráðherra án þess að færð hafi verið fyrir því gild efnisleg rök. Eins og kom fram áðan er þetta fyrst og fremst stefnuyfirlýsing ríkisstjórnarinnar sem hér er undir og kemur fram í frumvarpinu. Þar með er mat á varðveislugildi og umfjöllun um það rofin úr tengslum við aðra skipulagsvinnu sem stríðir gegn markmiðum málsins og eykur hættu á því að söguleg sjónarmið verði fyrir borð borin.
Að mati minni hlutans er verulega aðfinnsluvert að færa völd úr höndum sveitarstjórna með þeim hætti sem hér er lagt til yfir til eins ráðherra, hver svo sem hann er á hverjum tíma. Sveitarstjórnir eru fjölskipað stjórnvald skipaðar lýðræðislega kjörnum fulltrúum sem standa borgurunum næst og fara með almennt skipulagsvald í heimabyggðum landsmanna. Að mati minni hlutans yrði um að ræða huglægt mat þess einstaklings sem gegnir embætti forsætisráðherra hverju sinni. Slíkt fyrirkomulag ber keim af ráðherraræði og getur valdið ófyrirsjáanleika og óvissu í allri ákvarðanatöku.
Í umsögnum til nefndarinnar kemur fram að með því móti að aðskilja verklag og ákvarðanatöku um verndarsvæði í byggð frá almennu skipulagi sveitarfélaga er flækjustig löggjafar á þessu sviði aukið til muna og bent á að með þessu verði málsmeðferð allrar skipulagsgerðar tafin og hún þyngd verulega. Það ætti nú að vera markmið okkar sem erum hér að setja lög og reglugerðir að einfalda fremur en að flækja þegar kemur að samskiptum ríkis og sveitarfélaga og borgaranna. Af hálfu minni hlutans er sérstaklega vísað til umsagnar Skipulagsstofnunar sem telur regluverk af þessu tagi ekki til bóta. Þvert á móti er þörf á því að einfalda og skýra skipulagsferla og auka gagnsæi.
Að mati minni hlutans hefði betur verið hugað að því að finna markmiðum og efni frumvarpsins stað innan þeirra laga sem standa vörð um sambærileg gildi og má þar sérstaklega nefna skipulagslög, nr. 123/2010, og lög um menningarminjar, nr. 80/2012. Við erum hér að tala um tiltölulega nýleg lög sem hefði þá mátt skerpa, bæta úr eða hvað annað sem fólk hefði talið í svona samráði, eins og hér var rakið að hefði ekki átt sér stað, og komið hefði fram hver í rauninni þörfin og vöntunin væri til þess að skerpa á til að auka við þessi verndarsvæði eða fá tækifæri til þess frekar en að gera þetta með þessum hætti. Með því móti hefði mátt samþætta þá vinnu sem tengist ákvörðunum um verndarsvæði í byggð við almenna skipulagsvinnu sveitarfélaga.
Í frumvarpinu er ekki gert ráð fyrir kæruleið vegna ákvörðunar ráðherra um verndarsvæði í byggð. Af hálfu minni hlutans er bent á að það er meginregla í íslenskum stjórnsýslurétti að stjórnvaldsákvörðun sæti endurskoðun æðra setts stjórnvalds. Slík endurskoðun er til þess fallin að bæta réttaröryggi borgaranna og hún eykur einnig líkur á að málefnaleg sjónarmið ráði för við töku stjórnvaldsákvarðana. Engar röksemdir eru hér lagðar fram því til stuðnings að víkja frá þeirri meginreglu.
Öll þróun í skipulagslöggjöf undanfarinna ára hefur einkennst af því að gagnsæi er aukið og vald íbúanna sjálfra og aðkoma þeirra á öllum stigum. Hér er eindregið farið gegn þeirri þróun, ráðherraræði aukið og flækjustigið líka. Vandséð er að frumvarpið eigi yfir höfuð erindi eða sé til þess fallið að auka vernd sögulegrar byggðar í raun.
Af þeim sökum og í þeim ræðum sem minni hlutinn flutti þegar málið var lagt fram komu þessar athugasemdir fram ásamt fleirum. Vissulega hefur málið verið unnið og lagfært og á enn að gera slíkt, en það breytir því ekki að við í minni hlutanum teljum að þetta sé óþarft og þessu megi finna stað innan þeirra laga sem við nú þegar búum við og þeim beri þá frekar að breyta eða lagfæra.
Undir þetta ritar sú sem hér stendur, Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir, Guðbjartur Hannesson, Helgi Hrafn Gunnarsson og Páll Valur Björnsson.
