fjárlög 2016.

Herra forseti. Við ræðum hér tillögur meiri hlutans við 2. umr. um fjárlagafrumvarpið og áhyggjur okkar minnihlutafólks af þeim fram komnum mörgum hverjum í það minnsta. Hér var ágætlega farið yfir ýmis mál, við í minni hlutanum höfum kosið að leggja fram sameiginlegar breytingartillögur en vera hver með sitt nefndarálitið.

Eftir samfelldan afkomubata ríkissjóðs á hverju ári frá árinu 2009 og til þess að jöfnuði var náð árið 2013 hefur þróunin verið fremur hæg á árunum 2014 og 2015. Jákvæð niðurstaða byggist fyrst og fremst á óreglulegum liðum eins og óvenjumiklum arðgreiðslum frá fjármálafyrirtækjum í eigu ríkisins. Horfur um afkomu ársins 2016, að fram komnum breytingartillögum meiri hluta fjárlaganefndar, eru á svipuðum nótum, jafnvel að afkoman versni fremur en hitt. Þessi þróun ríkisfjármálanna, þrátt fyrir áframhaldandi og samfelldan efnahagsbata allt frá árinu 2011, er áhyggjuefni. Tekjustofnar ríkissjóðs hafa markvisst verið veiktir í tíð þessarar ríkisstjórnar svo samanlagt nemur að minnsta kosti 35–40 milljörðum kr. Efnahagsleg staða landsins gefur þó tilefni og tækifæri til að styrkja innviði og velferð samfélagsins með markvissum hætti. Ríkisstjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks fer ekki vel með þetta tækifæri að mati Vinstri grænna. Í sameiginlegum tillögum stjórnarandstöðunnar má sjá að hægt er að leggja aðrar áherslur við stjórn landsins, ef vilji er til, og nýta á sanngjarnari hátt bætta afkomu ríkissjóðs. Þar er lögð áhersla á bætt kjör almennings og þeirra sem lægstar tekjur hafa, á heilbrigðisþjónustu, menningu, menntamál og á fjárfestingar í umhverfi og innviðum samfélagsins um land allt. Með þeim hætti teljum við að best verði unnið gegn ójöfnuði á Íslandi og tryggt að aukin hagsæld skiptist réttlátlega.

Frumvarp til fjárlaga ársins 2016 var lagt fram með afgangi á heildartekjujöfnuði að fjárhæð 15,3 milljörðum kr. en breytingartillögur ríkisstjórnarinnar lækka hann niður í 10,7 milljarða. Í frumvarpinu og meðfylgjandi ríkisfjármálaáætlun kemur enn og aftur berlega í ljós að fjárlagaáherslur og ríkisfjármálastefna ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks hefur þau áhrif í reynd að byrðarnar léttast hjá efnaðasta hópi landsmanna og þeim er velt yfir á hina efnaminni með ósanngjarnri dreifingu skattbyrðarinnar og skiptingu opinberra fjármuna. Hér er um að ræða ríkisfjármálastefnu sem einkennist af mikilli óvissu um stóra þætti er varða bæði útgjöld og tekjur ríkissjóðs.

Áhrif kjarasamninga eru umtalsverð. Ríkisstjórnin hefur valið að afsala ríkinu miklum tekjum þar sem sett er í forgang að fella niður auðlegðarskatt eða framlengja hann ekki, lækka veiðigjöld, tekjuskatt í miðþrepi, lækka tolla, efra þrep virðisaukaskatts og fella niður vörugjöld en á móti var matarskattur hækkaður og þverskallast er við að lækka tryggingagjald svo einhverju nemi. Þessar áherslur vekja furðu, ekki síst í ljósi þess að á sama tíma eru viðamiklir málaflokkar vanfjármagnaðir. Eins og hér hefur komið fram höfum við talað um heilbrigðismálin, almannatryggingar, menntamál, samgöngumál og margt fleira.

Ríkisfjármálastefna sem er byggð upp á nýfrjálshyggju og óvissu er óábyrg og ranglát stefna sem gagnast helst stóreignafólki og auðmönnum en láglaunafólk, öryrkjar og eldri borgarar í landinu og heimili þeirra eru látin reka á reiðanum og reikningurinn fyrir ónóga fjárfestingu í innviðum samfélagsins er sendur inn í framtíðina. Afkoma fjárlagafrumvarpsins byggir á því að svelta fjárvana þjóðþrifamál þó að langt sé síðan ytri aðstæður hafa verið þjóðarbúinu hagfelldari.

Það er afar mikilvægt að vandað sé til verka þegar kemur að vinnu fjárlagafrumvarpsins því að það er stærsta þingmál hvers vetrar og tryggja þarf að traust ríki hjá almenningi á því hvernig fjármunum úr ríkissjóði er úthlutað. Mér þykir ýmislegt gagnrýnivert, m.a. skortur á samráði við þingið og nefndir þess vegna hinna veigamiklu samninga ríkisstjórnar Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar um stöðugleikaframlag fallinna fjármálafyrirtækja í stað stöðugleikaskatts. Stöðugleikaframlagið er kynnt sem einn af grunnþáttum ríkisfjármálastefnunnar þó að það hafi skilað mun rýrari niðurstöðu en kynnt hefur verið í ýmsum glærusýningum fjármálaráðherra og forsætisráðherra og er með öllu óútfært, bæði í fjárlögum næsta árs og í ríkisfjármálastefnunni.

Ekki er hægt að láta óátalin þau vinnubrögð sem meiri hluti fjárlaganefndar viðheldur vegna óskiptra liða, svokallaðra safnliða, eins og ég ræddi við formann fjárlaganefndar í andsvari áðan. Meiri hluti fjárlaganefndar er í raun að úthluta hundruðum milljóna, að eigin geðþótta, af safnliðum sem ráðuneytunum var falið að gera með samræmdum, faglegum og gagnsæjum hætti.

Á síðasta kjörtímabili var þessu breytt, m.a. vegna ábendinga Ríkisendurskoðunar og þingmanna úr öllum flokkum, sem hafa setið undir því að verið sé að hygla þeim sérstaklega sem aðgang hafi að fjárlaganefndarfólki. Þetta eru skoðanir sem komu fram og þess vegna var farið í að breyta þessu. Breytingartillögur meiri hluta fjárlaganefndar nú eru að mínu mati dæmi um gamaldags vinnubrögð þar sem rúmum 240 milljónum er dreift í margs konar verkefni sem tilheyra í raun safnliðum. Má í þessu samhengi nefna verkefni norðvesturnefndar sem í eru settar 285 milljónir en ekki hafa verið rædd sem slík í nefndinni og engin rök hafa verið færð fyrir, a.m.k. ekki í áheyrn okkar, minni hlutans í fjárlaganefnd. Hefur það í sjálfu sér ekkert með þau verkefni að gera sem þar undir liggja.

Nær væri að efla og styrkja byggða- og sóknaráætlanir þar sem heimafólk forgangsraðar eftir faglegu ferli. Almenningur verður að geta treyst því að fjármunum sé úthlutað með faglegum og gagnsæjum hætti en ekki eftir geðþótta þingmanna hverju sinni. Helstu vonbrigðin eru þó að hér er um að ræða fjárlög sem mér þykja laus við alla framtíðarsýn þegar kemur að framtíðaruppbyggingu innviða samfélagsins, sjálfbærni efnahagslífsins, viðhaldi og vexti grunnstoða samfélagsins, ábyrgri umhverfisstefnu og trúverðugum lausnum á mjög viðkvæmu ástandi íslensks hagkerfis bæði í nútíð og þegar litið er til næstu ára.

Aðeins varðandi fjármagnskostnaðinn. Gert er ráð fyrir að fjármagnskostnaður lækki einungis um 11,5 milljarða til ársins 2019 og verður hann þó nánast óbreyttur til þess árs eða um 68 milljarðar árin 2017 og 2018. Í fjárlögunum 2015, þ.e. á þessu ári, er gert ráð fyrir að vaxtagjöld nemi ríflega 82,5 milljörðum, lækki í ríflega 77 milljarða samkvæmt stöðuskjali frumvarps til fjáraukalaga 2015 en lækki í 72,6 milljarða samkvæmt frumvarpi til fjárlaga fyrir árið 2016 og breytingartillögum og verði óbreytt þar til þau lækka niður í tæpa 63 milljarða kr. árið 2019. Í því sambandi ber að hafa í huga að í endurmati ársins 2015 er gert ráð fyrir að vaxtagjöld ríkissjóðs verði tæplega 6 milljörðum lægri en í fjárlögum 2015. Sú lækkun skýrist að stærstum hluta af lægri spá um stýrivexti á þessu ári en gengið var út frá í forsendum fjárlaga sem hefur meðal annars áhrif á vaxtagjöld vegna ríkisbréfa, ríkisvíxla og skuldabréfs við Seðlabanka Íslands. Þannig virðist lækkun vaxtagjalda lítil í ljósi digurbarkalegra yfirlýsinga ríkisstjórnarinnar um að lækka þau og virðist einkum skýrast af uppgreiðslu skuldabréfs gagnvart Seðlabanka Íslands, þ.e. um tæpa 5 milljarða. Ein helsta forsenda fyrir aukinni niðurgreiðslu skulda liggur í áformum um að nýta hluta tekna af stöðugleikaframlagi, stöðugleikaskatti eða gjaldeyrisuppboðum Seðlabankans til að greiða upp 103,5 milljarða eftirstöðvar af skuld ríkissjóðs við Seðlabankann.

Stöðugleikaframlagið, þ.e. samkomulag ríkisstjórnar Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks við kröfuhafa fallinna fjármálafyrirtækja, sem við munum eftir að kynnt var með glærusýningu í Hörpu í júní sl. er gagnrýnivert, bæði villandi framsetning ríkisstjórnarinnar og samráðið við þingið vegna málsins sem hefur verið hverfandi allt kjörtímabilið.

Með stöðugleikaframlaginu afsalar ríkisstjórn Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar ríkissjóði gríðarlega háum tekjum sem nema allt að 39% stöðugleikaskatti á þrotabúin með því að bjóða þeim afslátt af þeim skatti ef þau ljúka nauðasamningum innan tilskilins tíma.

Einnig er umhugsunarvert hversu eftirgefanlegt samkomulag ríkisstjórnarinnar er við erlenda kröfuhafa vegna vaxtaívilnunar og má í því ljósi benda á umsögn ríkisskattstjóra um 172. mál á þskj. 175, um breytingu á lögum um tekjuskatt, lögum um sérstakan skatt á fjármálafyrirtæki og lögum um fjármálafyrirtæki. Þar segir, með leyfi forseta:

„Að mati ríkisskattstjóra leysir umrædd lagabreytingartillaga eingöngu þann vanda sem snýr að erlendum móttakendum vaxta — óleystur væri þá sá vandi sem eftir stæði vegna innlendra kröfuhafa og þeirrar staðgreiðsluskyldu sem á er kveðið í lögum nr. 94/1996.“

Stór hópur kröfuhafa mun því ganga keikur frá samkomulaginu við Sjálfstæðisflokk og Framsóknarflokk enda er það mun betra fyrir kröfuhafana en ríkisstjórnin lagði upp með. Þar með ber ríkissjóður og um leið almenningur mun rýrari hlut úr býtum en með stöðugleikaskattsleiðinni og óvissa ríkir enn um það hvenær almenningur og lífeyrissjóðir losna úr fjármagnshöftum.

Þó að ríkisstjórnin hafi sett sér þau markmið að selja allt að 30% af eignarhluta sínum í Landsbanka Íslands er ekki gert ráð fyrir hagnaði af þeirri sölu samkvæmt frumvarpinu. Það hlýtur að teljast óvenjuleg áætlanagerð í ljósi bókfærðrar stöðu félagsins og framtíðarhorfa. Söluverðmætið kemur heldur ekki fram í lækkun fjármagnskostnaðar þó að ætlunin sé samkvæmt ríkisfjármálaáætluninni að verja andvirðinu til uppgreiðslu skulda. Þessi óvissa með söluferli Landsbankans þarf ekki að koma á óvart þar sem annar stjórnarflokkurinn hefur ályktað gegn sölu bankans á sínum síðasta landsfundi og hlýtur því að vera töluverð óvissa um afdrif málsins. Vinstri hreyfingin – grænt framboð leggst gegn sölu þessa hlutar af ýmsum orsökum, m.a. þeim að bankinn skilar eiganda sínum verulegum arði en líka vegna þess að á meðan ríkið hefur jafn rík tök á bankakerfinu og nú eru mikil tækifæri til að stokka upp kerfið, aðskilja viðskipta- og fjárfestingarbanka og skipuleggja skynsamlegra bankakerfi til framtíðar. Ég minni í því sambandi á að þingmenn Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs hafa lagt fram þingmál um að aðskilja viðskipta- og fjárfestingarbanka. Gert er ráð fyrir að lækkun heildarskuldanna verði 20% af vergri landsframleiðslu í árslok 2019. Lækkun á skuldahlutfallinu má að stórum hluta rekja til vaxtar í landsframleiðslunni því að áætlað er að nafnvirði hennar aukist um 29% á tímabilinu. Einnig er gert ráð fyrir að nafnvirði skuldanna lækki um um það bil 15% á tímabilinu vegna sölu á hlut í Landsbanka og uppgreiðslu skuldabréfs við Seðlabanka eins og rakið hefur verið. Almennur rekstur ríkisins mun því að litlu leyti greiða niður skuldirnar sem er verulegt áhyggjuefni, að undirliggjandi rekstur er enn ekki nægjanlega góður. Þrátt fyrir að hagkerfið sé á hægri uppleið er það mjög viðkvæmt.

Því miður hafa deilur á vinnumarkaði einkennt allt þetta kjörtímabil. Í sjálfu sér er ekki að furða í ljósi sögunnar að óvissa ríki um áhrif kjarasamninga. Verst er þó að í tíð núverandi ríkisstjórnar hefur samningsvilji verið lítill við vinnandi stéttir sem leitað hafa réttilega eftir launaleiðréttingum og með meiri framsýn og samningsvilja hefði líklega verið hægt að lenda samningum við launafólk á annan hátt en gert var með tilheyrandi löngum átökum, verkföllum og ítrekuðum lagasetningum á launafólk sem hafa ekki sést í jafn miklum mæli áratugum saman. Fjármálaráðherra viðurkennir óvissuþáttinn vegna nýgerðra kjarasamninga í ríkisfjármálastefnu sinni og áhrif þeirra á hagkerfið, eins og kemur fram á bls. 6 í Stefna og horfur, þar sem það byggir á voninni um að gott samstarf takist milli aðila vinnumarkaðarins og stjórnvalda um að verja þann árangur sem náðst hefur í almennum lífskjarabata. Við þekkjum að svo virðist sem þeir sem minna hafa á milli handanna og hafa kallað eftir kjarabótum eigi að sjá um að stöðugleika sé viðhaldið.

Þrátt fyrir óvissuna er fullyrt í fjárlagafrumvarpinu að með lækkandi skattbyrði, aukinni atvinnu og hækkandi launum muni kaupmáttaraukning ráðstöfunartekna heimila í landinu halda áfram að aukast. Vert er að hafa í huga að loforð núverandi ríkisstjórnar um ofangreindar aðgerðir eru langt því frá að vera útfærðar með hag alls almennings í huga. Því leggur stjórnarandstaðan til að elli- og örorkulífeyrir almannatrygginga hækki með sama hætti og laun á almennum vinnumarkaði, þ.e. til þeirra sem lægst launaðir eru, í 300 þús. kr. og að því markmiði verði náð á árinu 2017.

Lækkandi skattbyrði hefur í tíð núverandi ríkisstjórnar gagnast best fyrirtækjum og stóreigna- og hátekjufólki. Vert er að vekja athygli á að þrátt fyrir fögur fyrirheit læddi ríkisstjórnin ójafnaðarstefnu sinni inn í samningagerðina í kjarasamningum almenna vinnumarkaðarins sumarið 2015, líklega til þess að sem minnst umræða yrði um hana og hafa ráðherrar ríkisstjórnarinnar ítrekað bent á að skattbreytingarnar séu liður í kjarasamningum og þar af leiðandi nánast hafnar yfir gagnrýni. Því er til að svara að hægt hefði verið að grípa til annarra skattalækkana í samningum við aðila vinnumarkaðarins sem hefðu betur stutt við tekjujöfnun og haft minni neikvæð þensluáhrif.

Spyrja má hvers vegna ekki hafi frekar verið farin sú leið að lækka tryggingagjaldið. Til lengri tíma litið er tryggingagjaldið ígildi skatts á launatekjur. Lækkun þess hefði þannig haft áhrif á allan launatekjuskalann öfugt við lækkun skatthlutfallsins sem hefur engin áhrif á þá sem lægst hafa launin. Hækkandi laun fólks þýða nefnilega ekki sjálfkrafa kaupmáttaraukningu ráðstöfunartekna enda kemur það skýrt fram í verðbólguspá Hagstofunnar að kaupmáttur ráðstöfunartekna dregst saman strax á næsta ári, ef fram heldur sem horfir, úr tæplega 8% á þessu ári í tæplega 7% á næsta, í 5% árið 2017 og í rétt ríflega 3% árið 2018. Það má sjá í töflu 5 sem ber heitið „Vinnumarkaður og nýting framleiðsluþátta“ í Peningamálum Seðlabanka Íslands. Einnig kemur fram að verðbólga muni strax árið 2016 draga úr vexti kaupmáttar launa. Peningastefnunefnd Seðlabanka Íslands hefur varað við hratt versnandi verðbólguhorfum á árinu og skemmst er að minnast að stýrivextir bankans voru hækkaðir um 0,5% í bæði júní og júlí og eru nú 5,5%. Í fundargerð peningastefnunefndar frá 18. nóvember sl. er bent á hve viðkvæmar verðbólguhorfur eru vegna kjarasamninga. Óvissuþættirnir sem fjallað er um í nóvemberhefti Peningamála undirstrika að verðbólguhorfur til næstu þriggja ára gætu hæglega breyst frá því sem gert er ráð fyrir í grunnspánni. Verðbólguþrýstingur kann að vera vanmetinn sem að öðru óbreyttu mundi kalla á hærra vaxtastig en felst í grunnspánni til að halda verðbólgu í markmið, ef til dæmis fyrirtæki velta kostnaðarauka nýgerðra kjarasamninga í ríkara mæli út í verðlag en gert er ráð fyrir í spánni eða ef áhrif mikillar tímabundinnar hækkunar kaupmáttar ráðstöfunartekna á einkaneyslu og húsnæðisverð eru vanmetin.

Í skattstefnu yfirvalda endurspeglast hin raunverulega pólitíska stefna ráðandi ríkisstjórnar enda er skattkerfið ekki aðeins nauðsynlegt tæki til að afla tekna til samfélagslegra verkefna heldur hefur uppbygging skattkerfisins áhrif á samfélagið allt, hvort sem um er að ræða skiptingu skattbyrði, eignamyndun eða tekjudreifingu. Vinstri hreyfingin – grænt framboð leggur því til að horfið verði frá breytingum á þrepaskipta skattkerfinu og þeim skattalækkunum sem þær fela í sér. Fremur á að verja fjármunum ríkissjóðs og þeim fjármunum sem ríkisstjórnin er búin að gefa frá sér í að efla samfélagslega innviði eins og að rétta stöðu þeirra sem verst standa í samfélaginu. Tillögur okkar minni hlutans bera vott um þetta. Gert er ráð fyrir að ráðstafanir ríkisstjórnarinnar í skattamálum lækki tekjur ríkissjóðs um ríflega 7 milljarða á næsta ári og í kringum 14–15 milljarða á ári til ársins 2019. Við sjáum að á næstu árum erum við að missa hér út verulegar fjárhæðir sem er mjög viðkvæmt fyrir samfélag og ríkissjóð sem er rétt að byrja að ná jafnvægi fyrir utan þessar óreglulegu tekjur. Með fjárlagafrumvarpi fyrir árið 2016 heldur ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks áfram á sömu braut, að afsala almenningi mikilvægum tekjum á viðkvæmum tímum þegar íslenskt efnahagslíf að er að rísa á fætur úr rústum efnahagshrunsins. Núverandi ríkisstjórn ræðst í þessu frumvarpi í enn frekari breytingar á skattkerfinu sem stuðla að auknum ójöfnuði og ganga allar í þá átt að draga úr skattheimtu og létta byrðar efnaðasta hluta landsmanna og láta hina efnaminni kosta æ stærri hluta af sameiginlegum útgjöldum okkar allra. Þetta kallar ríkisstjórnin einföldun skattkerfisins en það er auðvitað stefnumál og markmið hennar að hverfa frá tekjuskiptu skattkerfi sem fyrrverandi ríkisstjórn kom á til aukinnar jöfnunar. Í raun má segja að fjármálaráðherra hafi náð ágætum árangri í viðleitni sinni ef hún er metin út frá forsendum nýfrjálshyggjunnar um lága skatta og litla samneyslu.

Í fjárlögum fyrir árið 2015 var áherslan fyrst og fremst á breytingar á virðisaukaskattskerfinu og var þá lægra skattþrepið hækkað úr 7% í 11% eins og við munum. Þrátt fyrir það stóð hugur fjármálaráðherrans til enn frekari hækkunar neðra þrepsins og vildi helst fara með það í 14% og þannig birtist það fyrst í frumvarpinu. Viðspyrna stjórnarandstöðu og verkalýðshreyfingar kom í veg fyrir þá hækkun enda koma þessar breytingar verst við þá sem minnstar tekjurnar hafa. Eins og áður sagði hyggst ríkisstjórnin ráðast í enn frekari skattbreytingar og markmiðið virðist vera að reyna að snúa til baka allri þeirri tekjujöfnun sem skattbreytingar síðustu ríkisstjórnar miðuðu að. Það virðist vera stærsta mál þessarar ríkisstjórnar að reyna að snúa við öllu því sem áður var gert. Breytingar í tíð núverandi ríkisstjórnar á virðisaukaskatti og tekjuskatti sem og afnám auðlegðarskatts hafa allar þegar haft neikvæð áhrif á tekjujöfnunina. Skattalækkunin er auk þess algerlega úr samræmi við ítrekaðar óskir Seðlabankans um að ríkisstjórnin styðji með ríkisfjármálastefnu við peningamálastefnu bankans. Skattalækkunin eykur þvert á móti líkur á að Seðlabankinn hækki vexti í kjölfarið til að draga úr eftirspurn. Nánari rökstuðning gegn skattkerfisbreytingum ríkisstjórnarinnar má finna í áliti 1. minni hluta efnahags- og viðskiptanefndar um ýmsar forsendur fjárlaga.

Mikið hefur verið talað um tryggingagjald og Fæðingarorlofssjóð. Sá hluti tryggingagjaldsins sem rennur í Fæðingarorlofssjóð hefur lækkað úr 1,28 prósentustigi í 0,65. Sífellt stærri hluti tryggingagjaldsins rennur til annars en afmarkaðra verkefna og það er ekki enn útfært hvernig fjármögnun Fæðingarorlofssjóðs verður háttað þrátt fyrir að ríflega ár sé síðan félags- og húsnæðismálaráðherra skipaði nefnd til að skila tillögum til úrbóta varðandi stöðu sjóðsins. Væri vert að meiri hluti fjárlaganefndar kallaði eftir því að þessar tillögur færu að líta dagsins ljós. Í sameiginlegum tillögum stjórnarandstöðunnar er gerð tillaga um að barnafjölskyldum verði mætt með hækkun á þaki fæðingarorlofs upp í 500 þúsund og að barnabætur hækki með hækkun á skerðingarviðmiðum.

Það er umhugsunarvert á tímum þegar þjóðir heims eru saman komnar á einni mikilvægustu ráðstefnu um loftslagsmál og samhugur ríkir meðal þeirra um að draga úr losun jarðefnaeldsneytis sé áhersla íslensku ríkisstjórnarinnar að leggja af umhverfis- og auðlindaskatta sem eru eitt allra öflugasta tækið sem ríkisstjórnir hafa í baráttunni fyrir framtíðarkynslóðir þegar kemur að verndun umhverfis okkar. Þó eru umhverfis- og auðlindaskattar hvorki margir né margþættir hér á landi Slíkir skattar felast einkum í kolefnisgjaldi sem greitt er í ríkissjóð af fljótandi jarðefnaeldsneyti, svo sem gasolíu, dísilolíu, bensíni, flugvéla- og þotueldsneyti og brennsluolíu. Kolefnisgjald er lagt á og innheimt samkvæmt lögum en í tíð ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks var kolefnisgjaldið lækkað um 1%. Það sama á við um bensíngjald, olíugjald og kílómetragjald. Þessum lækkunum á neyslusköttum, þ.e. krónutölusköttum og gjaldskrám, var að mínu mati lætt inn af hálfu ríkisstjórnarinnar við gerð kjarasamninga og með yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar um aðgerðir þeim tengdar á Þorláksmessu árið 2013.

Eins og aðrar skattalagabreytingar dregur umrædd ráðstöfun fram þá stefnu stjórnvalda að auka neyslu og hvetja til hennar með öllu móti, jafnvel þegar í hlut á neysla sem óumdeilanlega veldur umhverfisspjöllum eins og brennsla jarðefnaeldsneytis.

Í lögum um loftslagsmál sem ætlað er að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda er kveðið á um fjárhæð losunargjalds. Mun það miðað við meðalverð losunarheimilda á Evrópska efnahagssvæðinu eins og það er á árstímabili sem lýkur 31. ágúst árið áður. Þetta sýnir eitthvað annað en vilja til að standa sig í því að nota skattlagningarvaldið í þágu loftslagsmála.

Þá er í lögum nr. 125/2014, um ýmsar forsendur frumvarps til fjárlaga fyrir árið 2015, kveðið á um að tekjur af uppboðnum losunarheimildum renni í ríkissjóð í stað loftslagssjóðs, en sjóðnum þeim er ætlað að styðja við verkefni er stuðlað geta að samdrætti í losun gróðurhúsalofttegunda á Íslandi, aðlögun að afleiðingum loftslagsbreytinga og aukinni þekkingu almennings á loftslagsbreytingum af mannavöldum, afleiðingum þeirra og mögulegum aðgerðum til að sporna við þeim. Það blasir við að með þessu er verið að veikja markaðar tekjur ríkissjóðs í loftslagsmál og láta þær þess í stað renna beint í ríkissjóð þar sem þær eru ekki eyrnamerktar loftslagsmálum. Til að mæta skuldbindingum Íslands vegna loftslagsvandans gerir stjórnarandstaðan sameiginlega tillögu um að auknir fjármunir fari til fjárfestinga í græna hagkerfinu, almenningssamgangna og í loftslagssjóð.

Það má nýta skattkerfið til að ýta undir og stuðla að bættri lýðheilsu og koma í veg fyrir almennt heilsutjón með fyrirbyggjandi aðgerðum. Því miður virðist það ekki vera stefna núverandi ríkisstjórnar eins og lækkun hennar á gjaldi á áfengi og tóbak ber með sér sem og ákvörðun um að fella sykurskattinn niður 1. janúar 2016. Vitað er að afleiðingar of mikillar sykurneyslu birtast í ýmiss konar sjúkdómum og kvillum sem þegar leggjast þungt á heilsu landsmanna og munu gera það í enn frekara mæli í framtíðinni. Í þessum efnum hefur verið talað um faraldur þegar kemur að nýgengi í svokallaðri sykursýki 2. Því skýtur skökku við að á sama tíma og núverandi ríkisstjórn setti á laggirnar sérstaka ráðherranefnd um lýðheilsumál skuli ráðstafanir hennar í ríkisfjármálum miða að því að lækka skatta á óhollustu en hækka verð á hollustu.

Loks verður ekki hjá því komist að nefna áherslu þingflokks Sjálfstæðisflokksins með formann flokksins í broddi fylkingar á aukið aðgengi að áfengi þrátt fyrir andstöðu allra sem best þekkja til lýðheilsumála og heilbrigðismála almennt, að ekki sé minnst á nýsamþykkta heilbrigðisstefnu ríkisstjórnarinnar sjálfrar.

Virðulegi forseti. Það er ekki er hægt að sleppa því að tala og rita um tekjur ríkissjóðs og afsal á þeim í tíð ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks án þess að minnast á þá gríðarlegu fjármuni sem ríkisstjórnin afsalaði ríkissjóði nánast strax við stjórnarskiptin 2013 með breytingum á veiðigjaldi. Ljóst er að með breytingum á veiðigjaldinu í tíð núverandi ríkisstjórnar hefur ríkissjóður nú þegar orðið af milljörðum króna og allt útlit er fyrir að þær tekjur fari áfram lækkandi miðað við nýjustu tölur frá Fiskistofu. Af þeim tölum má sjá að lækkunin á fiskveiðiárunum 2012 og 2013 er tæpir 9 milljarðar og í reynd nokkru meiri ef um tölur á verðlagi hvers árs er að ræða. Veiðigjöldin á síðasta fiskveiðiári eru í heild ekki nema tæpir 8 milljarðar og munar þá ekki miklu að ríkisstjórninni hafi tekist að þurrka út að fullu hugsunina um sérstakt afkomutengt veiðigjald sem leggist ofan á almennt gjald sem taki mið af kostnaði við helstu þjónustustofnanir sjávarútvegsins.

Sömu þróun má sjá í lækkun veiðigjalda í fjárlagaáætlun ársins 2015 sem er að mati fjármála- og efnahagsráðuneytisins rúmlega 2 milljarðar kr. og er einkum rakin til breyttra lagaákvæða sem jafna álagningu þeirra betur yfir fiskveiðiárið og hliðra henni þar með meira. Á fiskveiðiárinu 2015/2016 verður veiðigjald lagt á mánaðarlega og gjalddagi verður 1. hvers mánaðar vegna veiða næstsíðasta mánaðar. Veiðigjald verður því lagt á sem næst rauntíma í stað þess að gjöldin séu að stærstu leyti lögð á handhafa aflaheimilda við úthlutun við upphaf fiskveiðiárs og síðan innheimt með fjórum jöfnum gjalddögum, eins og fyrirkomulagið var meðal annars á fiskveiðiárinu 2014/2015. Þetta leiðir til þess að álagning veiðigjalda verður lægri á almanaksárinu núna, 2015, þar sem hærri fjárhæð fiskveiðiársins næsta lendir á árinu 2016 en ella hefði orðið. Í þessu sambandi minnir Vinstri hreyfingin – grænt framboð á að ríkisstjórnin hefur lækkað veiðigjöldin verulega frá því að hún tók við stjórnartaumunum eins og sjá má á mynd í nefndaráliti mínu.

Það er rétt að benda á að veiðigjöld hafa ekki lækkað vegna versnandi afkomu sjávarútvegsins sem hefur verið afar góð á undanförnum árum, sem betur fer, heldur vegna pólitískra ákvarðana stjórnvalda. Það verður að teljast sérkennileg forgangsröðun hjá stjórnvöldum að lækka tekjur ríkissjóðs, í þessu tilfelli af nýtingu sameiginlegrar auðlindar þjóðarinnar, á sama tíma og ekki er hægt að fjármagna svo sómi sé að rekstur grunnstoða samfélagsins.

Boðað er í fjárlagafrumvarpi ríkisstjórnarinnar og vísað er til þess í þjóðhagsspá 2014–2019 að opinber fjárfesting muni ná hámarki á yfirstandandi ári en minnka svo hratt á næstu árum, samanber töflu á bls. 18 í frumvarpi til fjárlaga, um stefnu og horfur. Opinber fjárfesting er hins vegar í sögulegu lágmarki og þyrfti að aukast þótt ekki væri nema til að bæta upp sparnað í innviðum allt frá efnahagshruni. Í þessu fjárlagafrumvarpi eru til dæmis ekki veittir nauðsynlegir fjármunir í Vegagerðina til eflingar og viðhalds á samgöngukerfi landsins. Einungis er bætt við smávægilegum fjárhæðum á milli umræðna um fjárlögin. Sú ákvarðanataka og dreifing opinberra fjármuna virðist þar með vera byggð á geðþóttaákvörðunum, ófagleg en hvorki grundvölluð á útreiknaðri þörf Vegagerðarinnar né í samræmi við þá gríðarlega uppsöfnuðu þörf í vega- og samgöngukerfinu eftir umbótum og viðhaldi, sér í lagi vegna gríðarlegrar fjölgunar ferðamanna til landsins og aukins umferðarþunga í takti við þá fjölgun. Þingið hefur ekki fengið tækifæri til að ræða og afgreiða samgönguáætlun sem er hinn lögbundni farvegur til að forgangsraða fjármunum til samgöngumála og raunar virðast fjárlögin gera ráð fyrir jafnvel rýrari aðgerðaáætlun en sést hefur í þeirri tillögu innanríkisráðherra að samgönguáætlun sem ekki hlaut þó afgreiðslu síðast þegar hún var lögð fram á Alþingi, 27. maí sl.

Skýring fjármálaráðherra á hröðum samdrætti í atvinnuvegafjárfestingu er að spáð er minni stóriðjufjárfestingu á árunum 2018 og 2019. Fáar tillögur eða stefnu eða sýn er að finna í fjárlagafrumvarpinu um hvers kyns fjárfestingar gætu verið í farvatninu aðrar en stóriðjuframkvæmdir. Aðeins er í einni setningu á bls. 20 minnst á að stór fjárfestingarverkefni séu í gangi í ferðaþjónustu, einkum hótelbyggingar. Engar aðrar nýjar fjárfestingar hins opinbera eru boðaðar af hálfu núverandi ríkisstjórnar né hvernig sporna skuli við þeim þensluáhrifum sem eru á góðri leið með að skapast í þjóðfélaginu vegna þessa ójafnvægis. Einungis er talað um að mikilvægt sé að ríki og sveitarfélög verði á varðbergi og hugi að mótvægisaðgerðum.

Sama er uppi á teningnum þegar kemur að atvinnuvegafjárfestingu. Þar mun líka eiga sér stað varhugaverð þróun næstu árin en eins og kemur fram í þjóðhagsspá mun atvinnuvegafjárfesting lækka úr tæpu 21% sem hlutfall af vergri landsframleiðslu í tæplega 1,5% árið 2017 eins og sjá má á mynd sem fylgir í álitinu. Samkvæmt spánni verður hún meira að segja neikvæð árið 2018.

Ekkert er gefið uppi í ríkisfjármálastefnu um hver sé stefna ríkisstjórnarinnar þegar kemur að fjárfestingum. Þess vegna er aðkallandi að fjármálaráðherra skýri betur hver stefna hans er þegar kemur að fjárfestingum, bæði atvinnuvegafjárfestingum og opinberum fjárfestingum, þótt sér í lagi nú þegar útséð er með að fjármagnshöft verði alfarið losuð í náinni framtíð og brýnt er að hækka fjárfestingastig.

Hagstofa Íslands áætlar í endurskoðaðri þjóðhagsspá að atvinnuleysi verði 2,9% á næsta ári borið saman við 3% eins og gert var ráð fyrir í fjárlagafrumvarpinu. Með hliðsjón af því er lögð til 350 millj. kr. lækkun á fjárheimild til greiðslu atvinnuleysisbóta. Vissulega hefur atvinnuleysi minnkað frá efnahagshruni sem er ánægjulegt en það hlýtur þó að vera verulegt áhyggjuefni fyrir yfirvöld hversu mikið og hversu vaxandi atvinnuleysi er meðal háskólamenntaðs fólk í landinu. Hlutfall háskólamenntaðra af heildarfjölda atvinnulausra hefur hækkað úr 18% í 25% frá árinu 2013. Það er kannski ein ástæða þess að fólkið okkar fer til útlanda.

Þrátt fyrir þessa alvarlegu stöðu kemur fram í fjárlagafrumvarpinu að ríkisstjórnin undirbúi breytingar á skattalöggjöfinni til að greiða fyrir ráðningu erlendra sérfræðinga í tímabundin sérhæfð verkefni eins og kemur fram á vef fjármálaráðuneytisins sem er líklega góðra gjalda vert en aftur á móti er ekki að finna neinar sérhæfðar aðgerðir í fjárlagafrumvarpinu eða ríkisfjármálastefnu ríkisstjórnarinnar til að fjölga atvinnumöguleikum háskólamenntaðra hér á landi.

Frumvörp félagsmálaráðherra um endanlega útfærslu húsnæðismála og um framtíð Íbúðalánasjóðs og mörg mál er varða starfsemi hans lágu ekki fyrir við framlagningu frumvarps til fjárlaga en hluti þeirra er að koma fram nú á síðustu dögum þingsins. Það er ólíðandi að ætla þinginu að ræða áhrif húsnæðismálanna á fjárlög á hundavaði á síðustu dögum fyrir jól. Á þessari stundu liggur það eitt fyrir að breytingarnar sem unnið er að leiða til þess að Íbúðalánasjóður mun ekki starfa áfram í óbreyttri mynd en óljóst er að hve miklu leyti breytingarnar hafi áhrif á rekstrarafkomu hans.

Við undirbúning frumvarpsins láðist að fella niður heimild þar sem ekki er gert ráð fyrir lánveitingu til leigufélaga samkvæmt því fyrirkomulagi sem í gildi hefur verið. Þess í stað var í yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar um húsnæðismál frá 28. maí sl. boðaður grunnur að nýju félagslegu leiguíbúðakerfi sem ætlunin er að fjármagna með stofnframlögum ríkis og sveitarfélaga og beinum vaxtaniðurgreiðslum ríkisins, en við framlagningu fjárlagafrumvarpsins hafði þessi grunnur ekki enn verið lagður. Allt of margir búa við óöryggi í húsnæðismálum og þeir ráða ekki við háan húsnæðiskostnað og nú, þegar kjörtímabilið er ríflega hálfnað, er átakanlegt að sjá hvílíkt úrræðaleysi einkennir ríkisstjórnina þegar kemur að húsnæðismálum enda hefur ekkert verið gert til að mæta raunverulegum vanda, hvorki leigjenda né búseturéttarhafa, þrátt fyrir fögur fyrirheit.

Virðulegi forseti. Ég vík nú að heilbrigðismálum sem fá mikið pláss í umræðunni. Að mati Landspítalans, í minnisblaði sem fjárlaganefnd var sent, eru kostnaðaráhrif kjarasamninga 400 millj. kr. umfram launabætur og er þá búið að taka tillit til þeirrar endurskipulagningar á vinnufyrirkomulagi lækna sem taka á gildi 1. janúar nk. og lækkar kostnað um 175 milljónir. Hluti af afkomubata ríkissjóðs felst í því að reka Landspítalann á horriminni. Stjórnarmeirihlutinn segist forgangsraða í þágu heilbrigðiskerfisins en þrátt fyrir það blasir við umtalsverður vandi sem verður ekki leystur með breytingartillögum meiri hlutans við þetta fjárlagafrumvarp.

Stjórnarandstaðan leggur því til aukna fjármuni í rekstur, viðhald og launabætur enda hefur forstjóri spítalans fært rök fyrir því að töluvert hafi vantað upp á að fjármögnun spítalans sé í samræmi við verkefni hans. Það stafar meðal annars af því að verkföll á yfirstandandi ári drógu úr kostnaði til skamms tíma sem væntanlega á eftir að skella á spítalann af fullum þunga á næsta ári. Þá hefur viðhaldi ekki verið sinnt með fullnægjandi hætti eins og við þekkjum og ljóst að fjármagn til viðhalds sjúkrahússins er hlutfallslega afar lítið miðað við aðrar sambærilegar stofnanir á Norðurlöndunum sem gerir það að verkum að viðhaldsþörf hefur safnast upp með tilheyrandi vandkvæðum.

Ríkisstjórnin hefur dregið lappirnar við endurnýjun Landspítala – háskólasjúkrahúss og virðist þess langt að bíða að landsmenn njóti þjónustu eins og best gerist annars staðar þrátt fyrir að starfsmenn stofnunarinnar leggi sig alla fram. Sérlega bagalegt hefur verið að ráðherrar tjái sig með gerólíkum hætti um staðsetningu sjúkrahússins og nægir þar að nefna forsætisráðherra og heilbrigðisráðherra. Vinstri hreyfingin – grænt framboð hefur lagt fram fullmótaðar tillögur um með hvaða hætti er unnt að fjármagna bygginguna og nauðsynleg tækjakaup. Með því að leggja auðlegðarskatt á þann hóp sem á mestar eignir í landinu má ljúka fjármögnun á þessum nauðsynlegu framkvæmdum innan tiltekinna tímamarka. Vinstri hreyfingin – grænt framboð hvetur því til þess að skatturinn verði lagður á og byggingin rísi hratt á næstu árum, öllum landsmönnum til hagsbóta.

En það eru fleiri sjúkrahús en Landspítalinn. Staðan á rekstri Sjúkrahússins á Akureyri er ekki nógu góð vegna þessarar stefnu ríkisstjórnarinnar. Til að halda rekstri Sjúkrahússins á Akureyri óbreyttum þarf 110 millj. kr. framlag til rekstursins til viðbótar við það sem gert er ráð fyrir í fjárlagafrumvarpinu. Að öðrum kosti þarf að gera skipulagsbreytingar á starfseminni þar sem rúmlega 70 millj. kr. halli er á rekstri sjúkrahússins fyrstu níu mánuði þessa árs. Vinnuhópur um uppbyggingu legudeilda við Sjúkrahúsið á Akureyri sem skilaði heilbrigðisráðherra skýrslu á haustdögum telur nýbyggingu eina raunhæfa kostinn til að leysa vandann sem við blasir í húsnæðismálum þess. Brýnt er að heilbrigðisráðherra leggi fram framtíðarstefnu og aðgerðaáætlun fyrir sjúkrahúsið í höfuðstað Norðurlands.

Heilbrigðisstofnanir eru líka enn fjársveltar. Að minnsta kosti tvær þeirra munu vart ná endum saman. Svo virðist sem sameining þeirra hafi ekki verið nægilega vel undirbúin. 2. minni hluti mótmælir fjársvelti þessara mikilvægu hornsteina velferðar í héraði enda mikilvægt að landsmenn njóti allir öflugrar heilbrigðisþjónustu, hvar sem þeir búa.

Þá komum við að almannatryggingum sem hafa líka fengið töluvert pláss í umræðunni. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir 9,6% hækkun lífeyristrygginga frá og með næsta ári en leiðréttingar til samræmis við lægstu laun er þar ekki að finna. Mér þykir eðlilegt að þessi hópur njóti sanngirni og brýnt að leiðrétta kjör eldri borgara og öryrkja því að ekki getur þessi hópur farið í verkföll til að fá kjör sín bætt. Samkvæmt nýlegri álitsgerð Öryrkjabandalagsins voru mánaðarlegar ráðstöfunartekjur örorkulífeyrisþega sem býr einn og fær greidda heimilisuppbót rétt um 187.507 kr. á mánuði en 172 þúsund hjá þeim sem bjó með öðrum, 18 ára eða eldri, og miðast þessar tölur við síðasta ár. Í sömu álitsgerð er reiknuð framfærsluþörf en samkvæmt álitsgerðinni þarf barnlaus einstaklingur sem býr einn í eigin húsnæði 348 þús. kr. í ráðstöfunartekjur á mánuði, rúmlega 482 þúsund fyrir skatt, til að geta mætt eðlilegum útgjöldum. Þessar tölur sýna svart á hvítu að öryrkjar eiga ekki möguleika á að lifa mannsæmandi lífi af tekjum sínum og það á í sjálfu sér við um eldri borgara líka. Þegar litið er til tekna eldri borgara kom fram í svari félagsmálaráðherra við fyrirspurn Ernu Indriðadóttur varaþingmanns að 70% eldri borgara væru með tekjur undir 300 þús. kr. ef miðað er við samanlagðar tekjur að meðtöldum greiðslum frá Tryggingastofnun ríkisins.

Allir ættu að geta sameinast um að sinna þessum hópum af meiri sóma en nú er gert.

Nauðsynlegt er að bæta úrræði í geðheilbrigðismálum. Þingsályktunartillaga um stefnu- og aðgerðaáætlun í geðheilbrigðismálum til fjögurra ára sem lögð var fram í nóvember er skref í þá átt. Samkvæmt tillögunni er gert ráð fyrir rétt um 112 milljónum á næsta ári í þrjár aðgerðir. Tvær þeirra er að finna í fjárlögum en eina vantar, aðgerð sem hefur fengið nafnið A.9. Með leyfi forseta segir hér:

„Unnið verði að því að mæta uppsafnaðri þörf geðfatlaðs fólks fyrir húsnæði og þjónustu.“

Stjórnarandstaðan leggur til að úr því verði bætt og leggur til í breytingartillögum sínum 33,1 milljón sem vantar. Ef þessir fjármunir fást greiðir það fyrir því að geðfötluðu fólki sem nú dvelst á Landspítalanum vegna skorts á búsetuþjónustu bjóðist búsetuúrræði og fái þjónustu við hæfi sem verður til þess að geðfatlað fólk þarf ekki að dvelja á sjúkrahúsi vegna skorts á slíkum búsetuúrræðum til framtíðar.

Tölfræði um kynbundið ofbeldi hérlendis er sláandi og sýnir fram á að stór hluti kvenna á Íslandi er brotaþolar slíks ofbeldis og stór hluti ungra stúlkna verðandi brotaþolar. Stjórnarandstaðan leggur til að 200 millj. kr. verði varið í að sporna gegn kynferðislegu ofbeldi, treysta burði réttarvörslukerfisins til að koma lögum yfir kynferðisbrotamenn og tryggja skilvirk úrræði fyrir þolendur kynferðisbrota. Afar mikilvægt er að styrkja bæði lögreglu og ákæruvald og að sjá til þess að allar fagstéttir fái viðunandi menntun, allir þeir sem veita brotaþolum þjónustu, svo sem félagsþjónusta og sveitarfélög, sem koma að réttarúrræðum þeim til handa.

Fjölbreytni og sveigjanleiki hefur verið meðal helstu kosta framhaldsskólanna okkar en núverandi ríkisstjórn er smám saman að breyta menntakerfinu í gegnum fjárlög án víðtækrar faglegrar umræðu í samfélaginu og á þingi. Það er unnið að því leynt og ljóst að veikja litlu skólana á landsbyggðinni og draga þannig úr tækifærum heimafólks til fjölbreytts námsframboðs í heimabyggð. Sama stefna hefur einnig verið þvinguð í gegn í stærri þéttbýliskjörnunum. Það er bent á dýrari leiðir einkaskólanna eða símenntunarmiðstöðva fyrir þá sem eru eldri en 25 ára og langar í bóknám sem verður jafnvel til þess að fólk flyst búferlum. Aukin framlög með hverjum nemanda sem hæstv. menntamálaráðherra talar mikið um eru því fengin með aðgangstakmörkunum og það veikir rekstur smærri skólanna að geta ekki tekið inn aukinn nemendafjölda. Gott aðgengi að námi er litlum samfélögum mjög mikilvægt, það eykur ekki bara menntunarstig heldur líka líkur á því að fólk ákveði að halda áfram búsetu í hinum dreifðu byggðum.

Meiri hlutinn leggur fram 15 millj. kr. breytingartillögu til að mæta aukningu fjarnemenda í fámennum framhaldsskólum og einnig 5 millj. kr. til dreifnáms á Vopnafirði sem er góð viðbót við starfsemi framhaldsskólanna auk þess að vera mun kostnaðarminna fyrir fjölskyldur í dreifðum byggðum. Stjórnarandstaðan vill leggja til aukna fjármuni til viðbótar þessu til að hægt sé að taka á móti 25 ára og eldri í bóknám framhaldsskólanna.

Samkvæmt nýrri skýrslu OECD eru framlög á hvern háskólanema á Íslandi mjög lág og langt frá því sem tíðkast í nágrannalöndunum. Eigi að síður er öflug háskólamenntun mikilvægasta leiðin til að tryggja hagsæld til framtíðar, atvinnuuppbyggingu sem byggist á frumkvæði og nýsköpun einstaklinga en snýst ekki um miðstýrðar lausnir og að byggja hér upp það þekkingarsamfélag sem allir stjórnmálaflokkar segjast stefna að í orði.

Samþykkt Alþingis um aldarafmælissjóð Háskóla Íslands sem hér er þó bætt í einhverjum fjármunum hefur ekki verið fylgt eftir sem skyldi en sá sjóður hefur verið bjargráð Háskóla Íslands eftir niðurskurð á krepputímum. Stofnun hans var samþykkt á Alþingi í tilefni af 100 ára afmæli Háskóla Íslands og hefur sjóðurinn einkum verið nýttur til að efla nýliðun og rannsóknir. Ætlunin var að nefnd stjórnvalda og skólans mundi gera áætlun um fjárveitingar á árunum 2016–2020. Meðal annars var markmiðið að vinna að því að hækka framlög á hvern nemanda þannig að Ísland næði meðaltali OECD og síðar meðaltali nágrannalandanna. Ekkert hefur hins vegar spurst til hennar, forsætisráðherra hefur ekki séð sér fært að svara fram komnum fyrirspurnum um málið og engin merki eru um það í frumvarpinu að efla eigi sjóðinn eins og ætlunin var. Lagðar eru til breytingar af hálfu ríkisstjórnarinnar sem lagar stöðu háskólanna á landsbyggðinni að einhverju leyti en því miður er stefnuleysið alltumlykjandi og skýra faglega framtíðarsýn vantar.

Sem dæmi má nefna að Háskólinn á Bifröst fær 50 milljónir til að tryggja hallalausan rekstur á meðan Háskólinn á Akureyri hefur haldið sig í mörg ár innan fjárlagaramma með miklum aðhaldsaðgerðum og hefur í raun fengið að gjalda þess. Landbúnaðarháskólarnir hafa átt undir högg að sækja þegar kemur að fjárveitingum og virðist hugur núverandi menntamálaráðherra stefna í þá átt að þeir verði sameinaðir Háskólanum á Bifröst og verði því einkavæddir. Meiri hluti fjárlaganefndar leggur þó til að Landbúnaðarháskóli Íslands á Hvanneyri fái 58 millj. kr. tímabundið framlag en það er eyrnamerkt samningi við atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið vegna rannsókna í þágu landbúnaðar. Hólaskóli fær 25 millj. kr. tímabundið framlag til að koma til móts við uppsafnaðan rekstrarhalla. Það er vel en það er afar mikilvægt að langtímastefna liggi fyrir þannig að skólarnir þurfi ekki að búa við geðþóttaframlög við fjárlagagerð hvers árs.

Ég vek athygli á litlum lið hér sem er þó kannski ekki lítill. Hann heitir Jöfnun á námskostnaði. Í frumvarpi til fjárlaga kemur fram í þeim lið á bls. 283 í fjárlagafrumvarpinu, með leyfi forseta:

„Lagt er til að 50 millj. kr. verði millifærðar til 872 Lánasjóður íslenskra námsmanna til að mæta auknum umsýslukostnaði …“

Nú ber svo við að helsta tekjuöflun meiri hluta fjárlaganefndar er fólgin í því að draga úr fjárveitingum til lánasjóðsins vegna fækkunar lántakenda. Þetta vekur athygli enda er verið að draga úr aðstoð við nemendur á landsbyggðinni með því að taka af hinum svokallaða dreifbýlisstyrk, og hvernig getur umsýslukostnaður aukist ef það fækkar svona umsóknum í LÍN? Það hljómar sérkennilega.

Herra forseti. Á undanförnum árum hafa komið fram ýmsar skýrslur um nauðsyn þess að styðja íslenskuna í stafrænum heimi og gera hana gjaldgenga í samskiptum okkar við tölvur og tölvustýrð tæki. Hinn 12. maí 2014 var á 143. löggjafarþingi samþykkt þingsályktun um aðgerðaáætlun um notkun íslensku í stafrænni upplýsingatækni. Skipuð var nefnd sem skilaði af sér áætlun um aðgerðir til að gera íslensku gjaldgenga í stafrænni upplýsingatækni og stuðla að notkun hennar á þeim vettvangi. Skýrsla sem ber heitið Íslensk tunga á stafrænni öld er afrakstur viðamikils evrópsks verkefnis, META-NET, sem stóð yfir árin 2011–2013 og tók til 30 Evrópumála. Þar var könnuð staða máltækni fyrir tungumálin 30 og rafrænan stuðning við þau. Niðurstaða þessarar könnunar var sú að íslenska stendur næstverst af málunum 30 á sviði máltækni.

Vorið 2015 var Máltæknisjóður stofnaður sem úthluta á meðal annars fjármunum til þessa verkefnis en nú fær sjóðurinn einungis 30 milljónir sem er þriðjungur af því sem nefndin lagði til. Ef vel ætti að vera þyrfti að verja 200 milljónum ári næstu fimm árin til að við misstum ekki af hinni hröðu tækniþróun. Það þarf að bregðast hratt við það og vekur furðu að þetta mál fái ekki meiri athygli í fjárlagafrumvarpinu þar sem fjármálaráðherrann gerði þetta sjálfur að sérstöku umtalsefni á landsfundi Sjálfstæðisflokksins í október auk þess sem mennta- og menningarmálaráðherra lýsti því yfir mjög skýrt á degi íslenskrar tungu að styðja bæri myndarlega við verkefnið. Þetta eru efndirnar.

Svo virðist stjórnarmeirihlutinn eigi erfitt með að leyfa Ríkisútvarpinu að sinna hlutverki sínu í friði. Stjórn RÚV kom á fund fjárlaganefndar og gerði henni ljóst að að áform um að lækka útvarpsgjaldið öðru sinni mundu þýða gagngerar breytingar á starfsemi þessa eina ljósvakamiðils í landinu sem er í eigu almennings og starfar í almannaþágu sem og samdrátt á öllum verkefnasviðum. Lækkunin mun veikja starfsemi RÚV svo mjög að vegið er að lögbundnu hlutverki stofnunarinnar og breyta þar engu þær 60 milljónir sem koma til í fjárlagatillögunum vegna aukins fjölda greiðenda. Að mínu mati eru stigin óheillaskref fyrir miðlun og sköpun menningar í landinu, vandaðan og óháðan fréttaflutning og gagnrýna umræðu um stjórnmál og almenn þjóðfélagsmál.

Það er mikilvægt að veita sem flestum málaflokkum rými. Í frumvarpinu er ekki gert ráð fyrir að mæta fjárvöntun sveitarfélaganna vegna yfirfærslu á málefnum fatlaðs fólks. Uppgjör fyrir árin 2013–2014 sýna að staðan er neikvæð um 1,2 milljarða. Nú er svo komið að sveitarfélög telja sig jafnvel nauðbeygð til að skila málaflokknum til ríkisins sem eykur líkur á að þjónustan versni og þar með lífskjör einstaklinganna. Það er vissulega verið að vinna að samkomulagi sem við vonum auðvitað að náist á milli ríkis og sveitarfélaga en það er ekki gert ráð fyrir neinum tekjum þar, hvorki í jöfnunarsjóði né annars staðar, til að mæta þessu. Ríkisstjórnin hefur virt að vettugi fyrirmæli laga um að setja lög um NPA, þjónustu við fatlað fólk. Það er samdóma álit sveitarstjórnarmanna að samstarfið við ríkisstjórnina á þessu sviði sé ekki eins og það á að vera og ég hvet ríkisstjórnina til að koma málaflokknum í sómasamlegt horf.

Því miður hefur ríkisstjórninni mistekist að búa öldruðum áhyggjulaust ævikvöld enda vantar alla stefnumörkun og framtíðarsýn í málaflokkinn. Það kom fram í mjög ítarlegu svari við fyrirspurn minni til heilbrigðisráðherra. Öldruðum mun fjölga hratt á næstu árum og því er mikilvægt að þjóðfélagið sé tilbúið að taka við þeim breytingum sem af því leiða. Eins og staðan er nú skilar ríkisstjórnin auðu og hvetur 2. minni hluti ríkisstjórnina til að leggja fram raunhæfar, fullfjármagnaðar framtíðarlausnir í þessum mikilvæga málaflokki.

Ríkisstjórnina skortir algerlega framtíðarsýn í samgöngumálum og engin samgönguáætlun liggur fyrir. Samgönguráð hefur yfirumsjón með gerð tillagna að samgönguáætlun en ráðið vinnur nú að gerð stefnumótandi samgönguáætlunar fyrir tímabilið 2015–2026 ásamt verkefnaáætlun fyrir fyrsta fjögurra ára tímabil hennar samkvæmt lögum. Ljóst er að ekki er við ráðið að sakast um að áætlunin liggi ekki fyrir enda af nógu að taka í sjálfu sér til að leggja áætlunina fram eins og við öll þekkjum. Ástæðan fyrir því að áætlunin liggur ekki fyrir er, eins og áður sagði, skortur á stefnumótun og framtíðarsýn ríkisstjórnarinnar. Í tillögum hennar er 100 millj. kr. hækkun fjárveitingar til að styrkja vegakerfi landsins umfram fjárhæð fjárlagafrumvarpsins en hún dugir skammt í ljósi þeirra verkefna sem fram undan eru.

Þá er lögð til 200 millj. kr. hækkun framkvæmdaliðar Vegagerðarinnar en framkvæmdirnar sem þar eru tilgreindar eru, að mig minnir að minnsta kosti, ekki á forgangslista Vegagerðarinnar. Það væri áhugavert að vita hvernig þær voru valdar. Góðar samgöngur eru brýnn þáttur í öryggismálum landsins, mikilvægt byggðamál og nauðsynlegar til að tryggja innviði samfélagsins. Sum landshlutasamtökin standa frammi fyrir svo alvarlegum fjárskorti að þau geta ekki rekið almenningssamgöngur með fullnægjandi hætti. Ljóst er að vandi þeirra allra verður ekki leystur með því framlagi sem meiri hluti fjárlaganefndar leggur til. 2. minni hluti telur mikilvægt að ríkisstjórnin leggi fram lagafrumvarp um almenningssamgöngur sem allra fyrst til að leysa þetta vandamál.

Vandræðagangur ríkisstjórnarinnar við fjármögnun framkvæmda á ferðamannastöðum hefur verið í samræmi við skort á stefnu og framtíðarsýn hennar í málaflokknum. Fjármögnun sjóðsins fer fram á fjáraukalögum en ekki í fjárlögum en eins og kunnugt er eiga fjáraukalög að vera leiðréttingarlög og fjármagna óvænta starfsemi en í fjárlögum er áætlanagerð og stefnumótun ríkisins sett fram og fjármögnuð. Ríkisstjórnin hefur snúið þessu við, andstætt markmiðum fjárreiðulaga. Vanáætlanir fjárlaga eru til vansa og búralegar björgunartilraunir í fjáraukalögum bæði bjaga og skemma alla áætlunargerð.

Í fjárlögum fyrir árið 2015 var gert ráð fyrir 146 millj. kr. í framkvæmdasjóðinn. Á fjáraukalögum fyrir sama ár dúkkar upp 850 millj. kr. viðbót í framkvæmdasjóðinn, síðan 22 til viðbótar. Svipuð „gæðaáætlun“ var uppi við gerð síðasta fjárlagafrumvarps líka. Í fjárlagafrumvarpinu fyrir árið 2016 er gert ráð fyrir 149 milljónum, þannig að enn og aftur var farið af stað með sambærilegum hætti, en sú upphæð var svo hækkuð upp í 749 millj. kr. fyrir þessa umræðu. Síðan er framkvæmdin meira og minna í uppnámi vegna síðbúinnar framsetningar fjármögnunar sem ekki hefur tekið mið af skipulagsþörfum viðkomandi svæða og kostnaðarhlutdeild sveitarfélaga og landeigenda er allt of há miðað við að þau njóta, sum hver, ekki tekna af fjárfestingum og eigum sínum. Það nýjasta í þessum málaflokki er stofnun enn einnar nefndar, Stjórnstöðvar ferðamála, sem tekur til sín um 80 millj. kr. án þess að færð hafi verið fyrir því rök að ekki hafi verið hægt að efla þau úrræði sem fyrir eru.

Ríkisstjórnin skar niður fjárframlög til sóknaráætlana landshluta um leið og hún tók við stjórnartaumunum og sýndi þar með skoðun sína í verki á stefnu fyrrverandi stjórnar um að færa ákvörðunarvald heim í hérað. Fjárveitingar til sóknaráætlana landshluta námu 400 millj. kr. á fjárlögum árið 2013 en fyrsta verk ríkisstjórnarinnar var að skera þau strax niður í 15 milljónir í fjárlagafrumvarpi fyrir árið 2014. Eftir mikla viðspyrnu stjórnarandstöðunnar og sveitarstjórnarfólks voru framlögin síðan hækkuð í 100 millj. kr. og í fjárlagafrumvarpi 2015 var aftur lagt til 15 millj. kr. framlag en var síðan hækkað milli umræðna í 100 milljónir.

Í frumvarpinu er eins og áður segir lagðar til 145 milljónir sem eru að mati minni hlutans vart upp í nös á ketti fyrir átta landshlutasamtök.

Við 2. umr. voru settar 35 millj. kr. í menningarsamninga við sveitarfélög en verulega hefur hallað á fjárframlög til menningarstarfs á landsbyggðinni eins og minni hlutinn hefur verið óþreytandi við að benda á. Í stað þess að landshlutasamtökin fái fjármunina og að unnið sé samkvæmt verklagi sóknaráætlana dregur meiri hluti fjárlaganefndar út tiltekin verkefni og setur í þau viðbótarfjármuni. Meira að segja leggur meiri hlutinn til það sem á að tilheyra sóknaráætlunum, stendur bara sóknaráætlun, en setur það ekki inn í stóra pottinn og deilir því út.

Þá eru settar á sérstakar nefndir með fulltrúum stjórnarflokkanna sem gera tillögur um ýmis verkefni, sem mörg hver eru eflaust alveg ágæt, í stað þess að nýta þau lýðræðislegu vinnubrögð sem áttu að einkenna sóknaráætlanirnar. Þær einkennast líka af lýðræðislegum vinnubrögðum. Stefnuleysi og skortur á fagmennsku og framtíðarsýn birtist í þessu hringli með fjárveitingar og afstaða til brothættra byggða landsins kemur fram í þessum niðurskurði eða lélegu fjárveitingum.

Vinstri hreyfingin – grænt framboð hvetur ríkisstjórnina til að láta af þessum fyrirætlunum, taka til hendinni og byggja upp til framtíðar í hinum dreifðu byggðum með markvissum, opnum og lýðræðislegum hætti.

Að lokum, herra forseti, vil ég segja að ég hef fyrst og fremst drepið á ýmsa af ágöllum og vanköntum fjárlagafrumvarpsins eins og minni hlutinn gerir gjarnan. Ég hef stiklað á stóru enda er frumvarpið ekki til þess fallið að efla og styrkja innviði samfélagsins eins og ég teldi best. Ríkisstjórnin heldur áfram á sömu braut í átt að flatri skattstefnu þrátt fyrir að sýnt hafi verið fram á að slíkt stuðli að ójöfnuði. Þetta sést ef til vill best á þeirri þráhyggju núverandi ríkisstjórnar að „einfalda“ skattkerfið án tillits til afleiðinga þess fyrir ólíka tekjuhópa í landinu, lækka veiðigjöld á stórútgerð í einu mesta góðæri sjávarútvegsins og framlengja ekki hóflegan auðlegðarskatt á allra ríkustu einstaklinga landsins. Á gjaldahlið fjárlagafrumvarpsins sést þetta á þeirri sveltistefnu sem er rekin gagnvart heilbrigðis- og menntastofnunum landsins, lífeyrisþegum og opinberum stofnunum sem nauðsynlegar eru í landinu.

Ljóst er að þessi stefna ræðst ekki af nauðsyn á hagræðingu hjá hinu opinbera heldur er um að ræða meðvitaða, hugmyndafræðilega aðgerð sem gengur út á að grafa undan því samfélagi jöfnuðar og samhjálpar sem einkennt hefur norrænu þjóðirnar undanfarna áratugi. Eins og hér hefur verið rakið er stefna næstu ára leynt og ljóst tekin á að skapa hér samfélag þar sem samneyslan er svo lág að það stefnir velferðarsamfélaginu í hættu. Slíkar grundvallarbreytingar á íslensku samfélagi eiga ekki að fara fram þegjandi og hljóðalaust. Þær verða ræddar, bæði af hálfu Vinstri grænna og almennings í landinu.