húsnæðisbætur.

Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um húsnæðisbætur en frumvarpið var flutt í fyrsta sinn á síðasta þingi. Á undanförnum árum hefur farið fram mikil vinna í velferðarráðuneytinu í samráði við hagsmunaaðila um húsnæðismál hér á landi. Sjónum hefur meðal annars verið beint að húsnæðisstuðningi hins opinbera sem felst annars vegar í húsaleigubótum vegna leiguíbúða og hins vegar í vaxtabótum vegna eignaríbúða og búsetuíbúða og hvernig megi jafna húsnæðisstuðning þessara tveggja kerfa við ólík búsetuform. Menn hafa líka verið að skoða hvernig sé hægt að búa til jákvæðari og betri hvata í húsnæðisstuðningskerfinu og vil ég benda t.d. á nýjustu skýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins varðandi breytingar á skattkerfinu hvað þetta varðar.

Ég skipaði í september 2013 verkefnisstjórn um framtíðarskipan húsnæðismála sem falið var að móta tillögur að framtíðarstefnu í húsnæðismálum. Ég skipaði líka í tengslum við þá vinnu samvinnuhóp sem í áttu sæti fulltrúar 32 hagsmunaaðila sem falið var að vera verkefnisstjórninni til ráðgjafar. Verkefnisstjórnin skilaði síðan tillögum sínum til mín í maí 2014, en það sem verkefnisstjórnin lagði til var að komið yrði á fót húsnæðisbótum með nýju húsnæðisstuðningskerfi hins opinbera þar sem stuðningur yrði miðaður við efnahag en ekki búsetuform. Lagt var til að byggt yrði á tillögum starfshóps um húsnæðisbætur frá 2012 og tillögum sérfræðingahóps á vegum verkefnisstjórnar frá 2014. Þannig að nú mæli ég fyrir frumvarpi til laga um húsnæðisbætur sem ég lít svo á að sé fyrsta stóra skrefið í átt að því að framfylgja tillögum verkefnisstjórnar um framtíðarskipan húsnæðismála varðandi húsnæðisstuðning.

Meginmarkmið frumvarpsins er að lækka húsnæðiskostnað efnaminni leigjenda sem og að jafna húsnæðisstuðning hins opinbera við ólík búsetuform og stuðla þannig að því að landsmenn hafi raunverulegt val um búsetuform og búi við öryggi í húsnæðismálum í samræmi við þarfir hvers og eins. Frumvarpinu er ætlað að mæta breyttum veruleika íslenskra heimila. Það er nauðsynlegt að mínu mati að auka húsnæðisöryggi leigjenda en samkvæmt upplýsingum frá Hagstofu Íslands hefur hlutfall húsnæðiskostnaðar af ráðstöfunartekjum hækkað verulega síðustu ár hjá fjölskyldum á leigumarkaði á meðan byrði húsnæðiskostnaðar hefur lækkað hjá íbúðareigendum með húsnæðislán. Á síðasta ári var byrði húsnæðiskostnaðar að jafnaði 24,3% hjá leigjendum á almennum markaði samanborið við 16,3% hjá íbúðareigendum með húsnæðislán. Á sama tíma hefur leigjendum fjölgað verulega og eru nú um 31 þús. heimili á leigumarkaði. Árið 2008 bjuggu um 13% fjölskyldna í leiguhúsnæði en árið 2014 var það hlutfall orðið næstum því 21%. Fjölgun fólks á leigumarkaði hefur verið einna mest meðal ungs fólks á aldrinum 25–34 ára, hjá einstæðum foreldrum, einstaklingum og fólki í lægri tekjuhópum. Þá liggur fyrir að líkurnar á því að vera á leigumarkaði hækka eftir því sem ráðstöfunartekjur fólks eru lægri. Staða þessa fólks er erfið. Lífskjararannsókn Hagstofu Íslands leiddi í ljós að hlutfall þeirra sem eru undir lágtekjumörkum er næstum fjórum sinnum hærra hjá leigjendum á almennum leigumarkaði en hjá þeim sem búa í eigin húsnæði. Þannig voru rúmlega 22% leigjenda á almennum markaði undir lágtekjumörkum árið 2013 samanborið við tæplega 6% þeirra sem búa í eigin húsnæði. Ég legg áherslu á að leigjendur félagslegs húsnæðis eru hér ekki meðtaldir heldur aðeins leigjendur á almennum leigumarkaði. Þá er rétt að geta þess að rannsóknin leiddi jafnframt í ljós að 60% heimila á leigumarkaði tilheyra tveimur lægstu tekjufimmtungunum samanborið við 31% heimila sem búa í eigin húsnæði. Til marks um erfiða stöðu leigjenda má einnig nefna að leigjendur eru í dag meiri hluti skjólstæðinga umboðsmanns skuldara.

Ég nefndi hér að byrði húsnæðiskostnaðar hafi þyngst hjá leigjendum á sama tíma og hún hafi lést hjá þeim sem búa í eigin húsnæði. Á það einnig við um þá sem búa við verulega íþyngjandi húsnæðiskostnað sem er þegar 40% eða meira af ráðstöfunartekjum er varið í húsnæðiskostnað. Þannig hefur leigjendum sem búa við verulega íþyngjandi húsnæðiskostnað fjölgað á meðan þeim hefur fækkað sem búa við verulega íþyngjandi húsnæðiskostnað og búa í eigin húsnæði. Rétt er að geta þess að leigjendur á almennum leigumarkaði eru sá hópur sem er líklegastur til að búa við verulega íþyngjandi húsnæðiskostnað samanborið við aðra hópa á húsnæðismarkaði. Næstlíklegastir eru aðrir leigjendur sem leigja af ættingjum á lægra verði en almennt gengur og gerist og þeir sem búa í félagslegu leiguhúsnæði. Á síðasta ári bjuggu þannig næstum 19% leigjenda á almennum markaði við verulega íþyngjandi húsnæðiskostnað samanborið við 6% íbúðareigenda með húsnæðislán svo dæmi sé tekið.

Stjórnvöld og aðilar vinnumarkaðarins hafa lagt áherslu á að bæta úr þessari erfiðu stöðu leigjenda í tengslum við kjarasamninga á almennum vinnumarkaði. Í yfirlýsingu sem var kynnt til þess að greiða fyrir gerð kjarasamninga í vor og fylgir með sem fylgiskjal við frumvarpið kemur fram að það verður gert með því að auka stuðning við efnaminni fjölskyldur og einstaklinga og jafna húsnæðisstuðning ríkisins vegna eignaríbúða, leiguíbúða og búsetuíbúða þannig að fólk eigi raunverulegt val á milli ólíkra búsetuforma. Fyrsta skrefið verður þetta nýja húsnæðisbótakerfi.

Virðulegi forseti. Ég tel að það hafi myndast breið samstaða um nauðsyn þess að jafna húsnæðisstuðning hins opinbera við ólík búsetuform en í ljósi mismunandi eðlis þess húsnæðiskostnaðar sem liggur til grundvallar húsnæðisstuðningi eftir því hvaða búsetuform á í hlut hverju sinni er hins vegar lagt til, og það var líka niðurstaðan af viðræðunum við aðila vinnumarkaðarins, að vaxta- og húsaleigubætur verði ekki sameinaðar í eitt kerfi húsnæðisbóta að svo stöddu heldur verði breytingar gerðar á báðum húsnæðisstuðningskerfunum til að jafna stuðning við ólík búsetuform.

Gert er ráð fyrir að fjármögnun og framkvæmd húsnæðisbóta verði á ábyrgð ríkisins. Er það í samræmi við tillögu nefndanna frá 2012 og 2014. Það er líka í samræmi við stefnumörkun Sambands íslenskra sveitarfélaga árið 2014–2018 en sveitarfélögin hafa fram til þessa annast framkvæmd húsaleigubóta samkvæmt gildandi lögum um húsaleigubætur. Ríkissjóður hefur fjármagnað rúmlega 60% af kostnaði vegna húsaleigubóta en sveitarfélög 40%. Í frumvarpinu eru lagðar til breytingar á lögum um tekjustofna sveitarfélaga í þessu sambandi þannig að sveitarfélögin verði jafn sett eftir breytinguna.

Samhliða þessari breytingu er gert ráð fyrir að ákveðið verði með reglugerð hvaða stofnun verði falin framkvæmd húsnæðisbóta en lagt er til að ákvarðanir stofnunarinnar verði kæranlegar til úrskurðarnefndar velferðarmála. Þetta er breyting frá því sem var í frumvarpinu sem kom fram á síðasta þingi. Jafnframt þykir mikilvægt, og það er eins og það var í frumvarpinu sem kom fram á síðasta þingi, að sveitarfélögin haldi áfram að annast sérstakan húsnæðisstuðning líkt og nú er gert með sérstökum húsaleigubótum. Því er lagt til að lögfest verði heimild þess efnis í lögum um félagsþjónustu sveitarfélaga en slíka heimild er nú að finna í lögum um húsaleigubætur. Tel ég að þetta endurspegli betur það sem felst í sérstöku húsaleigubótunum, þar er um að ræða félagslega aðstoð.

Rétt er að nefna í þessu sambandi að gert er ráð fyrir að þeirri stofnun sem falin verður framkvæmd húsnæðisbótakerfisins verði heimilt að veita sveitarfélögum upplýsingar um rétt umsækjenda til húsnæðisbóta og þá heimilismenn sem búsettir eru á viðkomandi heimili enda liggi fyrir samþykki þeirra fyrir slíkri upplýsingagjöf. Það má ætla að slíkar upplýsingar séu nauðsynlegar til að sveitarfélagið geti metið þörf hlutaðeigandi á frekari húsnæðisstuðningi frá viðkomandi sveitarfélagi á grundvelli laga um félagsþjónustu sveitarfélaga.

Það sem er grundvallarbreytingin og það sem mikilvægt er að hafa í huga er að hér er verið að búa til nýtt kerfi með nýrri hugsun. Lagt er til að grunnfjárhæðir húsnæðisbóta taki mið af fjölda heimilismanna í stað fjölskyldugerðar eða fjölda barna að teknu tilliti til tekna og eigna heimilismanna 18 ára og eldri og húsnæðiskostnaðar. Gert er ráð fyrir að grunnfjárhæð húsnæðisbóta fyrir íbúðarhúsnæði þar sem heimilismaður býr einn verði 31 þús. kr. á mánuði eða 372 þús. kr. á ári fyrir skerðingu vegna tekna, eigna og greiðsluþátttöku í húsnæðiskostnaði. Er þar um að ræða verulega aukinn húsnæðisstuðning við leigjendur en grunnfjárhæð einstaklings eða barnlausra hjóna í gildandi húsaleigubótakerfi getur að hámarki verið 22 þús. kr. á mánuði eða 264 þús. kr. á ári. Sem fyrr segir er gert ráð fyrir að grunnfjárhæðirnar taki svo mið af fjölda heimilismanna óháð aldri eftir ákveðnum stuðlum eftir fjölda heimilismanna og er þannig lagt til að grunnfjárhæð húsnæðisbóta trappist þannig upp og geti orðið allt að því 54.250 kr. þegar heimilismenn eru fimm eða fleiri. Hins vegar hafa tekjur og eignir heimilisins áhrif á rétt til húsnæðisbóta og skerða þann rétt. Þó er gert ráð fyrir að tekjur og eignir barna hafi ekki áhrif á fjárhæð húsnæðisbóta en í því sambandi er litið til þess að börn eru lögum samkvæmt á framfæri foreldra sinna til 18 ára aldurs og því þykir óeðlilegt að tekjur þeirra og eignir skerði húsnæðisbætur heimilisins.

Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að grunnfjárhæðir húsnæðisbóta skerðist mánaðarlega um fjárhæð sem nemur 8,04% af samanlögðum árstekjum heimilismanna 18 ára og eldri umfram tiltekin frítekjumörk. Í því sambandi er líka gert ráð fyrir að frítekjumörkin taki mið af fjölda allra heimilismanna óháð aldri eftir sömu stuðlum og lagt er til að gildi um grunnfjárhæðir húsnæðisbóta. Er þar um nýmæli að ræða en í gildandi húsaleigubótakerfi eru frítekjumörkin ávallt þau sömu óháð fjölda heimilismanna sem leiðir til þess að afli fleiri en einn tekna á heimilinu skerðast húsaleigubætur til þess heimilis mjög hratt í kerfinu eða falla jafnvel niður að fullu. Þannig byrja húsaleigubætur í gildandi kerfi að skerðast fari tekjur heimilisins yfir 2.550 þús. kr. á ári, sem jafngildir rúmum 212 þús. kr. á mánuði. Með frumvarpinu er hins vegar leitast við að koma til móts við hlutfallslega hærri húsnæðiskostnað heimilis þegar fleiri búa saman með því að frítekjumörk fari eftir fjölda heimilismanna enda held ég að öllum ætti að vera ljóst að hærri tekjur þarf til að standa straum af útgjöldum heimilis, þar á meðal húsnæðiskostnaði, eftir því sem heimilismenn eru fleiri. Tel ég að með þessum breytingum, verði frumvarpið að lögum, verði um að ræða verulega réttarbót fyrir fjölda heimila.

Það má nefna sem dæmi að gert er ráð fyrir því að einhleypt foreldri með eitt barn geti haft hærri tekjur áður en til skerðingar komi vegna þeirra samanborið við gildandi húsaleigubótakerfi þar sem gert er ráð fyrir að frítekjumörk foreldris taki mið af fjölda heimilismanna og mundu því í þessu tilviki miðast við tvo heimilismenn. Samkvæmt frumvarpinu gæti foreldri þannig haft 3.240 þús. kr. í árstekjur áður en til skerðingar kæmi samanborið við núverandi kerfi þar sem árstekjur sama foreldris umfram 2.550 þús. kr. skerða húsaleigubætur.

Þar sem lagt er til að frítekjumörkin taki mið af fjölda heimilismanna eftir sömu stuðlum og gilda um grunnbætur er gert ráð fyrir að frítekjumörk fimm manna fjölskyldu verði 4.725 þús. kr. á ári í staðinn fyrir 2.550 þús. kr. í gildandi húsaleigubótakerfi. Það er hins vegar gert ráð fyrir því að frumvarpið verði innleitt í tveimur áföngum þannig að fyrsta árið eftir gildistöku laganna — sem lagt er til samkvæmt þessu frumvarpi að verði 1. janúar og ég held að það sé alveg ljóst að velferðarnefnd þarf að fara vel yfir þá dagsetningu — gildi sömu frítekjumörk fyrir alla þá sem sækja um húsnæðisbætur vegna leiguhúsnæðis það árið án tillits til fjölda heimilismanna eða 2,7 millj. kr. miðað við árstekjur allra heimilismanna, en að lögin komi síðan að fullu til framkvæmda ári síðar. Þetta er líka í samræmi við yfirlýsinguna í tengslum við kjarasamningana þar sem talað var um að þetta mundi koma til framkvæmda í tveimur áföngum. Ég hvet hv. velferðarnefnd til að fara mjög vel yfir þetta, hver sé besta dagsetningin varðandi innleiðinguna og hvort hugsanlega sé hægt að nýta þetta svigrúm til að skoða frítekjumörkin.

Gert er ráð fyrir að miðað verði við sömu skilgreiningu á tekjum og gert er í tengslum við vaxtabætur. Það er hluti af því sem við erum að tala um, við erum að reyna eins og hægt er að taka skrefin í átt að því að þessi kerfi verði sem líkust. Með tekjum er því átt við allar skattskyldar tekjur ásamt launatekjum sem greiddar eru þeim sem starfa hjá alþjóðastofnunum eða ríkjasamtökum þótt um skattfrjálsar tekjur sé að ræða. Þannig er gert ráð fyrir að greiðslur almannatrygginga muni teljast til tekna í skilningi frumvarpsins en þær hafa ekki talist til tekna í skilningi laga um húsaleigubætur enda þótt aðrar greiðslur opinberra kerfa sem ætlaðar eru til framfærslu hafi talist til tekna, svo sem atvinnuleysisbætur og fjárhagsaðstoð félagsþjónustu sveitarfélaganna. Við sjáum á félagsvísunum að þeir sem eru í þessum hópi ásamt þeim sem treysta á örorkubætur hafa verið með hæsta hlutfall þeirra sem búa við fátækt á Íslandi. Atvinnuleysisbætur og fjárhagsaðstoð félagsþjónustunnar eru hins vegar lægri og þau hafa talist til tekna en greiðslur almannatrygginga hafa ekki gert það. Það er mat okkar að eðlilegt sé að jafnræði ríki í því sambandi. Því er lagt til að allar greiðslur sem ætlaðar eru til framfærslu teljist til tekna í skilningi frumvarpsins enda er um að ræða skattskyldar tekjur.

Að því er varðar eignir er gert ráð fyrir að miðað verði við að grunnfjárhæðir húsnæðisbóta skerðist hlutfallslega á ársgrundvelli séu þær umfram 6,5 millj. kr. króna uns þær falla alveg niður við 60% hærri fjárhæð eða 10,4 millj. kr. Er um að ræða sama fyrirkomulag og eignamörk og gilda um skerðingu vaxtabóta vegna eigna hjóna og sambúðarfólks en ákveðið var að miða við þau eignamörk frekar en eignamörkin sem gilda um einhleypinga og einstæða foreldra í vaxtabótakerfinu. Má til samanburðar nefna að vaxtabætur til einhleypinga og einstæðra foreldra byrja að skerðast fari eignir þeirra umfram 4 millj. kr. og falla vaxtabætur niður að fullu við 6,4 millj. kr. Jafnframt er gert ráð fyrir að miðað verði við sömu skilgreiningar á eignum og gert er í vaxtabótakerfinu. Hins vegar teljum við eftir að hafa skoðað þetta ítarlega að það sé alveg ljóst að langflestir þeirra sem eru á leigumarkaðnum eigi mjög litlar eignir. Hugsunin með því að vera með þessi einu eignamörk var meðal annars sú að reyna að einfalda kerfið eins og hægt væri. Það er líka gert ráð fyrir sömu skilgreiningum á eignum og eru í vaxtabótakerfinu. Þá er lagt til að sett verði þak á húsnæðisbætur þannig að þær geti aldrei numið hærri fjárhæð en sem jafngildir 75% af húsnæðiskostnaði vegna viðkomandi íbúðarhúsnæðis þannig að einstaklingur verði alltaf að standa fyrir 25% af húsnæðiskostnaði sínum. Hér er hins vegar um að ræða hækkun. Það hefur verið þannig í húsaleigubótakerfinu að húsaleigubætur hafa ekki getað numið hærri fjárhæð en sem nemur 50% af húsnæðiskostnaði. Það er von okkar að þetta komi að einhverju leyti til móts við þá breytingu að fella greiðslur almannatrygginga undir tekjuskilgreininguna.

Samkvæmt frumvarpinu er gert ráð fyrir að einn af heimilismönnum sæki um húsnæðisbætur og hann sé jafnframt sá sem fái greiddar húsnæðisbætur. Í því sambandi er gert ráð fyrir að viðkomandi geti óskað eftir því skriflega að húsnæðisbætur verði greiddar beint til leigusala og er þetta í samræmi við þær athugasemdir sem bárust til velferðarnefndar þegar frumvarpið var sent út til umsagnar á síðasta þingi. Þá er lagt til að húsnæðisbætur verði greiddar mánaðarlega líkt og húsaleigubætur í gildandi kerfi.

Að því er varðar skilyrði húsnæðisbóta er í fyrsta lagi lagt til að gert verði að skilyrði að umsækjandi og aðrir heimilismenn séu búsettir í viðkomandi íbúðarhúsnæði í skilningi frumvarpsins, þ.e. að viðkomandi búi sannarlega í hinu leigða íbúðarhúsnæði og eigi þar skráð lögheimili. Jafnframt er gert að skilyrði að viðkomandi teljist ekki til heimilismanna í öðru íbúðarhúsnæði enda er almennt litið svo á að hver einstaklingur haldi heimili á einum stað. Þá er gert ráð fyrir því skilyrði að umsækjandi sé 18 ára eða eldri. Þannig er ekki gert ráð fyrir að börn eigi sjálfstæðan rétt til húsnæðisbóta enda eru börn á framfæri foreldra sinna eða forsjáraðila til 18 ára aldurs samkvæmt barnalögum og verða enn fremur almennt ekki fjárráða fyrr en þeim aldri er náð. Húsnæðisstuðningurinn, í ljósi þessarar framfærsluskyldu, rennur til þeirra sem hafa börnin á framfæri sínu. Með frumvarpinu er lagt til að svo verði einnig í tilvikum þar sem um er að ræða börn sem eiga tímabundið aðsetur á heimavist, námsgörðum eða hjá fósturforeldrum vegna tímabundins fósturs samkvæmt barnaverndarlögum. Er því gert ráð fyrir að þrátt fyrir þá meginreglu frumvarpsins að til heimilismanna teljist eingöngu þeir sem búsettir eru í viðkomandi íbúðarhúsnæði skuli barn yngra en 18 ára sem hefur tímabundið aðsetur á heimavist eða námsgörðum eða hjá fósturforeldrum teljast til heimilismanna á heimili foreldra eða forsjáraðila þess.

Áfram er gert að skilyrði að um sé að ræða íbúðarhúsnæði sem feli í sér venjulega og fullnægjandi heimilisaðstöðu þar sem er að lágmarki eitt svefnherbergi ásamt séreldhúsi eða séreldunaraðstöðu, sérsnyrtingu eða baðaðstöðu. Þetta var eitt af því sem voru gerðar athugasemdir við í meðferð málsins. En það er ekki lögð til breyting á því til að koma til móts við þær athugasemdir. Það er hvorki gert ráð fyrir að húsnæðisbætur verði veittar vegna húsnæðis sem er ætlað til annarra nota en íbúðar en leigt er til íbúðar að öllu leyti eða að hluta til né heldur til leigu á hluta íbúðarhúsnæðis, svo sem vegna leigu á einstökum herbergjum.

Enn fremur er lagt til að það verði skilyrði húsnæðisbóta að fyrir liggi þinglýstur leigusamningur vegna íbúðarhúsnæðisins til að minnsta kosti þriggja mánaða. Hér er um að ræða réttarbót, þetta er breyting frá gildandi húsaleigubótakerfi þar sem gert er að skilyrði að fyrir liggi þinglýstur leigusamningur til að að minnsta kosti sex mánaða. Með þessari breytingu er því lagt til að heimili geti átt rétt til húsnæðisbóta vegna skammtímaleigu á íbúðarhúsnæði enda sé leigutíminn ekki skemmri en þrír mánuðir. Það er ástæða fyrir þessu og rökstuðningurinn sem ég legg áherslu á er að lengd leigusamnings er almennt á forræði leigusala en ekki leigjanda og hefur skilyrði um sex mánaða leigutíma því að ákveðnu leyti reynst íþyngjandi fyrir leigjendur og til þess fallið að draga úr möguleikum þeirra á húsnæðisstuðningi frá hinu opinbera.

Það er líka gert ráð fyrir því skilyrði að fyrir liggi samþykki allra heimilismanna fyrir því að sú stofnun sem falið verður framkvæmd húsnæðisbótakerfisins afli þeirra upplýsinga sem nauðsynlegar eru til að unnt sé að afgreiða umsóknir og framfylgja lögunum að öðru leyti. Þá er ekki gert ráð fyrir að réttur til húsnæðisbóta verði fyrir hendi þegar einhver heimilismanna nýtur réttar til vaxtabóta líkt og verið hefur sem og þegar einhver heimilismanna eða lögaðili sem tengist heimilismanni með nánar tilgreindum hætti er eigandi viðkomandi íbúðarhúsnæðis.

Samt sem áður eru gerðar ákveðnar undanþágur frá þeim skilyrðum sem ég hef farið hér í gegnum varðandi búsetu, íbúðarhúsnæði og þinglýsingu leigusamninga. Varðandi skilyrði um búsetu getur einstaklingur talist til heimilismanns í hinu leigða íbúðarhúsnæði enda þótt hann eigi lögheimili annars staðar á Íslandi hafi hann þar tímabundið aðsetur vegna náms, veikinda, endurhæfingar á áfangaheimili eða starfs sem unnið er fjarri lögheimili. Það má finna sams konar undanþágu í lögum um húsaleigubætur en þó er lagt til það nýmæli að undanþágan taki einnig til þeirra sem dveljast á áfangaheimilum í ljósi þess að samkvæmt lögum um lögheimili er ekki mögulegt að eiga lögheimili á áfangaheimilum. Þetta ætti að geta hjálpað þeim sem dveljast á áfangaheimilum að fá greiddar húsnæðisbætur til niðurgreiðslu á húsnæðiskostnaði sínum. Þetta er mikilvæg breyting að mínu mati.

Það er líka heimilt að greiða húsnæðisbætur vegna íbúðarhúsnæðis þar sem hlutaðeigandi á tímabundið aðsetur vegna starfs sem unnið er fjarri lögheimili til allt að þriggja ára. Hér er líka um aðra mikilvæga breytingu að ræða.

Það er síðan ákveðið nýmæli í frumvarpinu sem ég tel mjög merkt skref að þegar foreldrar eða forsjáraðilar barna búa ekki saman geti börn þeirra talist til heimilismanna á báðum heimilum þeirra enda dvelji barnið að lágmarki 30 daga á ári á heimilinu. Þetta er undanþága frá þeirri meginreglu að hver og einn geti aðeins talist til heimilismanna í einu íbúðarhúsnæði á hverjum tíma. Munu foreldrar eða forsjáraðilar sem búa ekki saman geta notið þá aukins húsnæðisstuðnings vegna barna sem eiga heimili hjá báðum foreldrum og forsjáraðilum í senn. Þetta held ég að endurspegli þá breytingu sem er að verða í samfélaginu, þá reglu sem er orðin að þegar fólk skilur deilir meginþorri foreldra forsjá eða umsjá með sínum börnum. Það er mjög mikilvægt að mínu mati að báðir foreldrar eða forsjáraðilar eigi kost á því að búa börnum sínum gott heimili þó að lögheimilisskráningin geti aðeins verið hjá öðru þeirra. Hér er ekki farið eftir tillögum sem lagðar voru til af vinnuhópi með húsnæðisbætur og verkefnisstjórn um framtíðarskipan húsnæðismála þar sem þeir töldu að við ættum að halda okkur við að foreldrar hefðu sameiginlega forsjá til að reglan ætti við. Ég tel að eðlilegra sé að litið sé til umgengni foreldris við barn sitt fremur en hvort það fari með forsjá þess. Það þarf að liggja fyrir samningur um umgengni sem sýslumaður hefur staðfest samkvæmt barnalögum eða úrskurður sýslumanns um umgengni samkvæmt sömu lögum. Þá getur barnið talist til heimilismanns á heimili beggja foreldra eða forsjáraðila.

Síðan er gert ráð fyrir rétti til húsnæðisbóta þrátt fyrir skilyrði frumvarpsins um íbúðarhúsnæði þegar um er að ræða sambýli einstaklinga vegna félagslegra aðstæðna og er þá átt við sambýli fatlaðs fólks í húsnæðisúrræðum samkvæmt lögum um málefni fatlaðs fólks, sambýli einstaklinga á áfangaheimilum eða sambýli námsmanna á heimavistum eða námsgörðum sem tengjast viðurkenndum menntastofnunum. Þannig verður heimilt að greiða húsnæðisbætur vegna húsnæðiskostnaðar í þeim tilvikum þótt um sé að ræða leigu á einstökum herbergjum þar sem hluti rýmisins er sameiginlegur öðru íbúðarhúsnæði, t.d. þegar eldhúsi eða eldunaraðstöðu er deilt. Sú undanþága hefur verið til staðar í húsaleigubótakerfinu allt frá árinu 2001 að því er varðar sambýli fatlaðs fólks í sérstökum húsnæðisúrræðum og sambýli námsmanna á heimavistum eða námsgörðum en hér er nýmælið það að undanþágan verður einnig látin ná til sambýlis einstaklinga á áfangaheimilum enda er algengt að þar sé um að ræða leigu á einstökum herbergjum.

Það er líka lagt til að réttur til húsnæðisbóta geti verið fyrir hendi þótt ekki liggi fyrir þinglýstur leigusamningur þegar um er að ræða leigu á íbúðarhúsnæði í eigu ríkis, sveitarfélags eða félags sem er að öllu leyti í eigu ríkis eða sveitarfélags. Sambærileg undanþága hefur verið í húsaleigubótakerfinu frá árinu 1997. Með frumvarpinu er því lagt til að þessi undanþága verði líka látin ná til leigu námsmanna á herbergi eða íbúð á heimavist eða á námsgörðum en með því má einfalda endurnýjun leigusamninga við námsmenn á heimavistum og námsgörðum. Í því sambandi má nefna að um 1.100 leigusamningar eru endurnýjaðir árlega hjá Félagsstofnun stúdenta sem hefur tekið upp nýtt og skilvirkara kerfi þar sem endurnýjun leigusamninga fer fram með rafrænum hætti. Námsmenn sem búa á heimavist eða námsgarði munu því ekki þurfa að þinglýsa nýjum leigusamningi í hvert skipti sem samningurinn er endurnýjaður sem almennt er gert á hverju námsári til að eiga áframhaldandi rétt til húsnæðisbóta.

Síðan er lagt til að þessi undanþága verði látin ná til þeirra sem njóta réttar til að halda afnotum af íbúðarhúsnæði sem selt hefur verið nauðungarsölu í allt að 12 mánuði samkvæmt ákvörðun sýslumanns á grundvelli sérstakrar heimildar í lögum um nauðungarsölu og lögum um húsnæðissamvinnufélög eins og lagt er til að þeim verði breytt með frumvarpi sem ég hef lagt fram á þessu þingi og þar munu líka vera ákveðin ákvæði sem snúa að húsaleigulögunum. Þessi heimild nær til tímabundinna afnota á íbúðarhúsnæði sem selt hefur verið nauðungarsölu og aðeins til gerðarþola en í frumvarpi til laga um breytingu á húsaleigulögum og lögum um húsnæðissamvinnufélög sem ég hef lagt fram samhliða þessu frumvarpi er gert ráð fyrir að umrædd heimild nái auk gerðarþola til búseturéttarhafa og leigjenda sem haft hafa íbúðarhúsnæði til eigin nota við nauðungarsölu. Að því er varðar gerðarþola er rétt að taka fram að ekki hefur tíðkast að gera húsaleigusamninga um tímabundin afnot gerðarþola af íbúðarhúsnæði sem selt hefur verið nauðungarsölu og hafa þeir því ekki átt rétt á húsaleigubótum þar sem eitt af skilyrðum laga um húsaleigubætur er að fyrir liggi þinglýstur leigusamningur. Með þessari undanþágu verður því unnt að koma til móts við þá sem greiða fyrir tímabundin afnot af húsnæði sem selt hefur verið nauðungarsölu, hvort sem um er að ræða gerðarþola, leigjanda eða búseturéttarhafa, enda er þar í raun um að ræða ígildi leigugreiðslna. Gert er ráð fyrir að umrædd undanþága verði einnig látin ná til þeirra sem búa á áfangaheimilum.

Hér er þannig verið að leggja til margvíslegar breytingar á húsnæðisstuðningi hins opinbera til leigjenda sem ég tel afar mikilvægt að gerðar verði til að auka stuðning við efnaminni leigjendur í ljósi erfiðrar stöðu þeirra á húsnæðismarkaði. Ég tel nauðsynlegt að leigjendur eigi rétt á sambærilegum húsnæðisstuðningi frá hinu opinbera og þeir sem búa í eigin húsnæði eða búsetuíbúðum þannig að landsmenn hafi raunverulegt val um búsetuform og búi við öryggi í húsnæðismálum í samræmi við þarfir hvers og eins. Frumvarp til laga um húsnæðisbætur er mikilvægur liður í því að svo verði.

Ég vil líka fá að nefna hér hvort það sé ekki eitthvað sem þarf að skoða til framtíðar, þó að það sé ekki lagt til í þessu frumvarpi, hvort ekki sé eðlilegra að búseturéttarhafar í húsnæðissamvinnufélögum heyri undir húsnæðisbótakerfið í framtíðinni fremur en vaxtabótakerfið. Það kann að vera eins og verkefnisstjórn um framtíðarskipan húsnæðismála lagði til að til framtíðar verðum við með eitt kerfi en á meðan við erum með vaxtabótakerfið sem að mínu mati hvetur allt of mikið til skuldsetningar þurfi að skoða það hvort búseturéttarhafar í húsnæðissamvinnufélögum ættu frekar að heyra undir húsnæðisbótakerfið en vaxtabótakerfið. Í því sambandi vil ég benda á að mikilvægt er að húsnæðissamvinnufélag geti miðað búsetugjald við heildarfjármagnskostnað sinn vegna búsetuíbúða fremur en við fjármagnskostnað á hlutaðeigandi íbúð. Því hef ég lagt fram á Alþingi frumvarp til laga um breytingu á lögum um húsnæðissamvinnufélög þar sem gert er ráð fyrir að félög geti hagað rekstri sínum með þeim hætti. Verði sú breyting gerð á lögum um húsnæðissamvinnufélög má ætla að búsetugjald og eftir atvikum vaxtagjöld búseturéttarhafa af láni sem hann hefur tekið til kaupa á búseturétti endurspegli betur húsnæðiskostnað viðkomandi en vaxtagjöld húsnæðissamvinnufélagsins sjálfs vegna skuldbindinga félagsins.

Að lokinni þessari umræðu legg ég til að frumvarpinu verði vísað til hv. velferðarnefndar til meðferðar þar.