dagur helgaður fræðslu um mannréttindi barna.
Herra forseti. Ég mæli fyrir tillögu til þingsályktunar um dag helgaðan fræðslu um mannréttindi barna. Flutningsmenn ásamt mér eru talsmenn barna á Alþingi og það eru hv. þingmenn Valgerður Bjarnadóttir, Karl Garðarsson, Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir, Elín Hirst og Birgitta Jónsdóttir. Þessi tillaga hljóðar svona:
„Alþingi ályktar að fela innanríkisráðherra í samráði við mennta- og menningarmálaráðherra að beita sér fyrir því að 20. nóvember, dagurinn sem barnasáttmálinn var samþykktur, verði ár hvert helgaður fræðslu um mannréttindi barna í skólum landsins.“
Nú var það svo, eins og kemur fram í greinargerðinni, að tillagan var lögð fram á síðasta þingi, 144. löggjafarþingi, 397. mál, og er því um endurflutning að ræða. Því miður fór málið fyrir ofan garð og neðan síðasta vor í öllu kraðakinu við lok þings, en það hafði fengið góða umfjöllun í allsherjar- og menntamálanefnd og allir voru sammála þessu, bæði ráðherrar og flestallir þingmenn, held ég. Það hafði enginn neitt við þetta að athuga enda er þetta táknræn þingsályktunartillaga þar sem markmiðið er að gera mannréttindum hærra undir höfði í skólum landsins.
Ég ætla að lesa greinargerðina, með leyfi forseta:
„Samningur Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, barnasáttmálinn eins og hann er oftast kallaður, var samþykktur á allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna 20. nóvember 1989. Hann var undirritaður fyrir Íslands hönd árið 1990 og fullgiltur árið 1992. Sáttmálinn boðar nýja sýn á stöðu barna í samfélaginu. Sáttmálinn skilgreinir börn sem viðkvæman hóp sem hefur sérstaka þörf fyrir vernd og umönnun. Samhliða því gengur sáttmálinn út frá að börn séu fullgildir og hæfir einstaklingar sem búi yfir viðhorfum og reynslu sem feli í sér verðmæti fyrir samfélagið. Það var mikið fagnaðarefni þegar Alþingi ákvað einróma að lögfesta barnasáttmálann í febrúar 2013, samanber lög nr. 19/2013, um samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins. Ísland hefur þannig viðurkennt sáttmálann með afdráttarlausum hætti en lögfesting hans felur í sér skýra stefnuyfirlýsingu um forgangsröðun með tilliti til réttinda barna.
Samkvæmt barnasáttmálanum ber aðildarríkjum að kynna efni hans með virkum hætti fyrir börnum sem og fullorðnum. Grundvallarforsenda fyrir innleiðingu sáttmálans er að fólk, börn jafnt sem fullorðnir, þekki réttindi barna og geti sett þau í samhengi við daglegt líf og starf. Einhver helsta áskorunin sem við stöndum frammi fyrir á Íslandi er að auka þekkingu á innihaldi barnasáttmálans. Kannanir meðal barna sýna að íslensk börn hafa takmarkaða þekkingu á réttindum sínum og vissa tilhneigingu til að rugla saman grundvallarhugtökum á borð við „forréttindi“ og „réttindi“. Til að fullorðnir og börn geti átt innihaldsrík samtöl um mannréttindi á jafningjagrundvelli er þörf fyrir markvissari fræðslu. Eitt mikilvægasta skrefið í þá átt er að skapa umræðu um réttindi og fræða einstaklinga um birtingarmynd réttinda í daglegu lífi. Þannig gerum við börn meðvituð um eigin réttindi og komum þeim í skilning um að aðrir eigi sömu réttindi.
20. nóvember 2014 var 25 ára afmæli barnasáttmálans fagnað og í tilefni þessara merku tímamóta telja flutningsmenn mikilvægt að veita réttindum barna aukið vægi.“ — Þess má geta að þeir sem eru flutningsmenn eru talsmenn barna sem voru skipaðir á þessum degi 2014. „Því er lagt til að Alþingi ákveði að fela innanríkisráðherra og mennta- og menningarmálaráðherra að beita sér fyrir því að dagurinn sem barnasáttmálinn var samþykktur, 20. nóvember, verði ár hvert helgaður fræðslu um mannréttindi barna í skólum landsins. Sérstakur fræðsludagur um mannréttindi barna er mikilvægt skref í þá átt að auka þekkingu barna á réttindum sínum. Má í því sambandi einnig benda á að árið 2005 samþykktu öll aðildarríki Sameinuðu þjóðanna, þar á meðal Ísland, að efla kennslu um mannréttindi í skólum. Árið 2008 voru ný lög um leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla samþykkt á Alþingi og nýjar aðalnámskrár fyrir öll skólastigin voru samþykktar árið 2011. Aðalnámskrá á að vera rammi utan um skólastarfið, birta heildarsýn um menntun og útfæra nánar þá menntastefnu sem felst í lögunum. Sú menntastefna sem birtist í aðalnámskrá grunnskóla er reist á sex grunnþáttum menntunar. Þessir grunnþættir eru læsi, sjálfbærni, heilbrigði og velferð, lýðræði og mannréttindi, jafnrétti og sköpun. Auk þess að vera byggð á lögum um grunnskóla byggist aðalnámskrá á ýmsum öðrum lögum og alþjóðlegum samningum, þar á meðal barnasáttmálanum. Það fellur vel að markmiðum skólalöggjafar og aðalnámskráa að veita mannréttindum barna aukið vægi og halda fræðsludag um mannréttindi barna ár hvert, hinn 20. nóvember, á deginum sem barnasáttmálinn var samþykktur.“
Ég vona svo sannarlega að þetta mál fái brautargengi núna á vorþingi og verði samþykkt. Það var engin mótstaða gegn því þegar það var til umræðu á síðasta þingi og margir sem fögnuðu því.
Ég vil líka nefna í þessu sambandi að ég hef lagt fram frumvarp til laga um breytingu á lögum um grunnskóla. Þar vil ég breyta markmiðsgreininni og bæta inn orðinu: mannréttindi. Kannski finnst mörgum nóg um, en ég held að aldrei hafi verið meiri þörf á því að fræða börn og allan almenning í rauninni um mannréttindi eins og staðan er í heiminum í dag. Ég hef sjálfur reynslu af því sem kennari, eins og kemur fram í greinargerðinni, að börn eru ekki meðvituð um mannréttindi og átta sig hreinlega ekkert á því hvað það þýðir. Það er reyndar um svo margt annað í skólastarfi þegar maður talar um markmiðsgreinina, það snýst um að búa til samfélag sem einkennist af samvinnu, sáttfýsi, kærleik m.a., og vináttu milli fólks. Menntun snýst náttúrlega um að búa til manneskjur sem eru tilbúnar að lifa í mannlegu samfélagi sjálfum sér og öðrum til hagsbóta (Gripið fram í.) og ekki síst öðrum. Það er eitt af því sem stundum vill gleymast að það er lykillinn að góðu samfélagi að fólk starfi saman fyrir hvert annað. Stór liður í því er að fræða börn um mannréttindi sín.
Ég er reyndar þeirrar skoðunar, alveg harður á þeirri skoðun, að efla beri samfélagskennslu í skólum til mikilla muna. Í samfélagskennslu mætti leggja enn þá meiri áherslu á siðfræði og siðferðilegan boðskap til þess að búa til dæmis þannig í haginn fyrir þjóðina að hún sé tilbúin að mæta áföllum eins og við höfum sjálf lent í. Við höfum séð það á síðustu árum að hér varð siðrof í samfélaginu og hver níðir skóinn af öðrum og mikil upplausn og reiði hefur verið kraumandi allt frá 2008 og er nú mál að linni. Þetta hefur ekki góð áhrif á börn, því börnin heyra það sem fram fer í kringum þau og eru mjög næm á aðstæður.
Herra forseti. Ég vil að lokum segja að ég vonast til að þetta mál eins og þau mál sem hafa verið flutt í dag og verið rædd, allt hin bestu mál, fái góða afgreiðslu og skjóta í vor. Það þyrfti til dæmis ekki að fara langur tími í umræðu um þetta mál því það er búið að ræða það fram og til baka. Ég vona að öll þessi mál fái afgreiðslu í vor og þessi tillaga verði afgreidd þannig að næsta haust verði það orðið fast í skólastarfi að 20. nóvember sé dagur sem helgaður er mannréttindum barna og mannréttindum yfir höfuð í heiminum.
