grunnskólar.
Virðulegi forseti. Ég mæli hér fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um grunnskóla nr. 91/2008 (mannréttindi). Flutningsmenn ásamt mér eru hv. þingmenn Óttarr Proppé, Guðmundur Steingrímsson, Brynhildur Pétursdóttir, Róbert Marshall, Heiða Kristín Helgadóttir, Birgitta Jónsdóttir, Helgi Hrafn Gunnarsson, Össur Skarphéðinsson, Steinunn Þóra Árnadóttir og Katrín Jakobsdóttir.
Í 1. gr. þessa frumvarps segir:
„Á eftir orðunum „sögu þess og sérkennum“ í 1. málsl. 2. mgr. 2. gr. laganna kemur: mannréttindum.“
En 2. gr. grunnskólalaga er einmitt markmiðsgrein grunnskólalaga.
Í 2. gr. frumvarpsins segir:
„Lög þessi öðlast þegar gildi.“
Í greinargerðinni sem fylgir frumvarpinu segir:
„Mannréttindayfirlýsing Sameinuðu þjóðanna frá árinu 1948 er sá grundvöllur sem alþjóðlegir mannréttindasamningar byggjast á. Íslendingar hafa gerst aðilar að öllum mikilvægustu samningum á þessu sviði og tekið virkan þátt í gerð þeirra. Það má fullyrða að meðal landsmanna ríkir mikill einhugur um að alþjóðlega viðurkennd mannréttindi eigi að vera ein meginstoð íslensks samfélags. Grundvallarmannréttindi fólks eru einnig varin í íslensku stjórnarskránni.
Í nýrri aðalnámskrá frá 2011 eru lýðræði og mannréttindi ein sex grunnstoða aðalnámskrár. Grunnstoðirnar byggjast á þeim markmiðum sem þegar eru í lögum um virðingu fyrir manngildi og þátttöku í lýðræðissamfélagi en líka miklu samráði við skólafólk um land allt. Það er því nauðsynlegt að tryggja að íslenska skólakerfið leggi áherslu á að efla skilning nemenda á mannréttindum og hvað í þeim felst, virðingu þeirra fyrir mannréttindum annarra og getu þeirra til að standa vörð um eigin mannréttindi.
Virðing fyrir fólki, jöfnum tækifærum og margbreytileika mannlífsins er rauður þráður í öllum mannréttindasamningum. Það má m.a. glöggt sjá í barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna frá árinu 1989 sem Íslendingar gerðust aðilar að árið 1992 og var innleiddur í íslenska löggjöf árið 2013. Þar segir m.a. í 42. gr. samningsins að aðildarríki skuldbindi sig til að kynna meginreglur og ákvæði samnings þessa víða með viðeigandi og virkum hætti, jafnt börnum og fullorðnum. Það er því nauðsynlegt að íslenska skólakerfið tryggi að öll íslensk börn geti öðlast skilning á þeim mikilvægu réttindum og skyldum sem þessi samningur kveður á um.
Í markmiðsákvæði grunnskólalaga er mælt fyrir um að grunnskólinn skuli stuðla að víðsýni hjá nemendum og efla færni þeirra í íslensku máli, skilning þeirra á íslensku samfélagi, sögu þess og sérkennum, högum fólks og skyldum einstaklingsins við samfélagið, umhverfið og umheiminn. Með frumvarpi þessu er lagt til að mannréttindi verði meðal þess sem þarna er sérstaklega tilgreint. Þannig fá mannréttindi þá stöðu í lögunum sem eðlilegt er að þau hafi og þannig verður áréttað og tryggt að allir grunnskólar stuðli að skilningi nemenda sinna á mannréttindum og virðingu fyrir þeim.“
Hæstv. forseti. Aldrei hefur verið meiri þörf á því en einmitt núna að við eflum skilning barna á hvers konar mannréttindum. Ekki síst í ljósi umræðunnar sem verið hefur undanfarið, um flóttafólk og hælisleitendur og það ástand sem er í heiminum, þá held ég að við ættum að leggja höfuðáherslu á að fólk átti sig á því út á hvað mannréttindi ganga. Þrátt fyrir að það standi hér að meðal landsmanna ríki mikill einhugur um þetta þá hefur maður tekið eftir því á síðustu dögum að það er ekki alveg svoleiðis. Maður veltir því fyrir sér hvað fólk er að hugsa, hvort eitthvað hafi ekki farið úrskeiðis þegar maður les það sem sagt er í athugasemdum og það sem hv. þingmenn láta jafnvel út úr sér hér í ræðustól.
Ég hef sjálfur sem kennari upplifað það að börn í 10. bekk, þar sem ég var að kenna, höfðu ekki hugmynd um út á hvað mannréttindi gengu eða um hvað markmiðsgrein grunnskólalaga fjallaði. Markmiðsgreinin, markmiðið með grunnskólanum — þau gátu ekki svarað því til dæmis hvað ábyrgð eða virðing þýddi, þau höfðu bara ekki hugmynd um það. Það segir mér að við þurfum svo sannarlega að efla kennslu í samfélagsgreinum og ekki síst í þessu, að fólk átti sig á því hvað mannréttindi eru.
Mér var gefin um daginn bók eftir Ágúst Þór Árnason, sem er aðjúnkt við lagadeild Háskólans á Akureyri, um mannréttindi, en hann skrifaði hana árið 1994 fyrir Rauða kross Íslands. Eftir að hafa gluggað í þá bók og farið í gegnum hana þá held ég hún væri mjög gott kennsluefni í grunnskólum landsins.
Ég fékk líka ádrepu fyrir að hafa ekki sett þetta inn í markmiðsgrein leikskóla og framhaldsskóla. Ég áttaði mig á því eftir á að kannski hefði átt að gera það. En auðvitað er grunnskólinn lykilstofnun í því að mennta börnin okkar. Menntun snýst um að búa til góðar manneskjur, manneskjur sem eru tilbúnar til að starfa í samfélagi fyrir sjálfa sig og aðra. Það er nauðsynlegt að við kennum börnum mannréttindi og út á hvað þau ganga en þau þurfa líka að átta sig á skyldunum sem þau hafa; það er ekki bara að maður hafi réttindi heldur hefur maður líka skyldur.
Ég vona svo sannarlega að þetta mál fái umfjöllun á vorþingi og verði samþykkt, því að það er sjálfsagt að þetta sé inni í markmiðsgrein grunnskólalaga. Það er brýnt, ekki síst á þessum síðustu og verstu tímum, að fólk átti sig á því hve mannréttindi eru mikilvæg í samfélaginu.
