samningur Íslands og Evrópusambandsins um viðskipti með landbúnaðarvörur.
Hæstv. forseti. Ég mæli fyrri nefndaráliti meiri hluta utaríkismálanefndar um tillögu til þingsályktunar um staðfestingu samnings Íslands og Evrópusambandsins um viðskipti með landbúnaðarvörur.
Nefndin hefur fjallað ítarlega um málið og fengið til sín fjölmarga gesti, m.a. frá fulltrúa frá utanríkisráðuneyti, atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneyti, Bændasamtökum Íslands, Svínaræktarfélagi Íslands, Félagi kjúklingbænda, Neytendasamtökunum, Samtökum atvinnulífsins, Samtökum iðnaðarins, Þórólf Guðnason sóttvarnalækni, fulltrúa frá Samtökum verslunar og þjónustu, frá Matvælastofnun, Karl G. Kristinsson, prófessor í sýklafræðum og aðila frá Samkeppniseftirlitinu, Auði H. Ingólfsdóttur, lektor við Háskólann á Bifröst, og Sigurð Eyberg Jóhannsson, umhverfis- og auðlindafræðing. Auk þess bárust fjölmargar umsagnir frá ýmsum aðilum. Málið hefur því verið vandlega reifað í nefndinni og ýmis sjónarmið verið yfirfarin og rædd ítarlega.
Með tillögunni er lagt til að ríkisstjórninni verði falið að staðfesta fyrir Íslands hönd samning milli Íslands og Evrópusambandsins um ívilnanir í viðskiptum með landbúnaðarvörur, í formi bréfaskipta og sem breytingu á bókun 3 við EES-samninginn, sem áritaður var 17. september 2015. Samningurinn tekur til viðskipta með óunnar landbúnaðarvörur og viðskipta með unnar landbúnaðarvörur og felur í sér umtalsverða aukningu á tollfrjálsum innflutningskvótum auk þess sem tollar eru felldir niður á fjölda tollskrárnúmera. Málið er að nokkru tengt frumvarpi til breytinga á búvörulögum, búnaðarlögum og tollalögum, 680. máli, sem nú er til umfjöllunar í atvinnuveganefnd, þ.e. það var tekið til nefndar á milli 2. og 3. umr. í dag, þó svo að það frumvarp taki til talsvert fleiri þátta en lögfestingar samningsins.
Með samningnum er m.a. samið um gagnkvæma niðurfellingu tolla í viðskiptum milli Íslands og ESB á yfir 340 tollskrárnúmerum. Ekki báru allar vörur á þessum númerum tolla á Íslandi og er því um að ræða raunverulega niðurfellingu tolla á yfir 100 tollskrárnúmerum sem áður báru tolla. Að auki er samið um lækkun tolla á yfir 20 tollskrárnúmerum.
Samningurinn felur einnig í sér aukinn kvóta fyrir lambakjöt, pylsur, skyr, smjör og nautakjöt til ESB-landa og nýjan kvóta fyrir svínakjöt, alifuglakjöt, unnið lambakjöt og ost. Kvótarnir verða innleiddir í skrefum á fjórum árum. Í flestum flokkum er um að ræða fulla gagnkvæmni að því leyti að ívilnanir sem eru veittar eru sambærilegar milli samningsaðila. Það á þó ekki við um lambakjöt, skyr og smjör þar sem enginn kvóti er veittur fyrir flutningi frá Íslandi til ESB-landa á þessum vörum. Þá er kvóti fyrir innflutning á alifuglakjöti, svínakjöti, pylsum og osti til Íslands hærri en fyrir flutning frá Íslandi til ESB-landa.
Þó svo að um sé að ræða aukningu á innflutningskvóta kom fram á fundi nefndarinnar að í mörgum tilfellum væri ekki um að ræða raunaukningu frá núverandi innflutningi.
Haldist eftirspurn svipuð þarf til að mynda að flytja inn nautakjöt umfram þann kvóta sem samið er um. Innflutningur á alifuglum er nú þegar svipaður því heildarmagni sem samið er um. Á meðfylgjandi töflu í nefndaráliti má sjá að ostur sker sig að nokkru úr þar sem samningurinn gerir ráð fyrir talsvert hærri kvóta en sem nemur árlegum innflutningi síðustu ár. Nefndin fékk upplýsingar um að það magn er að hluta vegna stóraukins útflutningskvóta fyrir skyr. Þá eru 230 tonn af ostakvótanum sérmerkt upprunamerktum osti enda var lögð áhersla á það í samningaviðræðunum að auka þá fremur kvóta í þeim flokkum sem verið hefur skortur á hér á landi til að milda áhrif á íslenskan landbúnað og auka valmöguleika neytenda. Í samræmi við það eru 200 tonn af alifuglakvóta sérmerkt lífrænum alifugli og útifuglum.
Nokkur gagnrýni kom fram á að samningurinn gerði ráð fyrir gagnkvæmni að því leyti að samið væri um sama magn innflutnings frá ESB-löndum til Íslands og frá Íslandi til ESB-landa. Bent var á að innflutningur frá Íslandi hefði ekki áhrif á stóran markað ESB þar sem hlutfall slíks innflutnings af heildarneyslu matvæla væri svo lágt að það mældist vart. Að sama skapi gæti innflutningur frá ESB-löndum haft mikil áhrif á markaðinn á Íslandi þar sem sá kvóti sem samið er um væri nálægt 20% af heildarneyslu.
Fyrir nefndinni kom fram að ESB hefði ekki verið tilbúið til að líta til mismunandi stærða markaðar enda fælu samningar sem þessir almennt í sér gagnkvæmni. Eins og þegar hefur komið fram hefur innflutningur í mörgum tegundum verið svipaður því sem nú er samið um og bent var á að líta bæri til þess þegar rætt væri um hugsanleg áhrif af samningnum á íslenskan markað.
Þá kom fram fyrir nefndinni að umsamdir innflutningskvótar mundu ekki breytast næstu árin, en heildarneysla matvæla hefur aukist síðustu ár og mun væntanlega gera áfram. Haldist sú þróun áfram þarf væntanlega að mæta þeirri eftirspurn með aukinni framleiðslu innan lands eða auknum innflutningi umfram umsamda kvóta.
Fyrir nefndinni var lýst áhyggjum af því að með samningnum væri innlendum framleiðendum gert að keppa á markaði þar sem samkeppnisstaða þeirra væri mjög skekkt. Þannig fengju framleiðendur landbúnaðarvara í ESB mun hærri ríkisstyrki en þekktust hér á landi. Þeir gætu í krafti stærðar sinnar dregið úr framleiðslukostnaði umfram það sem hægt væri að gera hér á landi og þær kröfur sem þeim væri gert að uppfylla væru ekki eins strangar og hér á landi og því ekki jafn kostnaðarsamar og fyrir íslenska bændur.
Athugasemdir um skekkta samkeppnisstöðu komu ekki einungis frá landbúnaðinum heldur einnig frá innlendum framleiðendum sem bentu á að þótt tollar á fullunnar vörur væru felldir niður væru enn tollar á það hráefni sem þeir notuðu til framleiðslunnar. Með því væri staða innlendra framleiðenda gerð mun lakari en erlendra keppinauta þeirra.
Þá komu fram sjónarmið þess efnis að vegna smæðar íslensks markaðar gætu erlendir framleiðendur frá ESB stundað undirboð á markaði hér og sett vörur á markað á verði sem væri langt undir framleiðsluverði til að tryggja sér markaðshlutdeild. Það gæti skaðað innlendan landbúnað og skekkt verulega samkeppnisstöðu hans enda hafi hann ekki svigrúm til að svara slíkum undirboðum.
Einnig var bent á að með niðurfellingu tolla á fullunnum vörum væri samkeppnisstaða innlendra framleiðenda skekkt þar sem áfram væru tollar á því hráefni sem þeir notuðu í framleiðslu sína.
Meiri hlutinn telur að tryggja þurfi að viðskiptasamningar verði ekki til þess að skekkja samkeppnisstöðu íslensks landbúnaðar. Mikilvægt er þó einnig að heilbrigð samkeppni sé til staðar. Meiri hlutinn áréttar að bæði Ísland og Evrópusambandið eru aðilar að samningi Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar um undirboðstolla og hafa skuldbundið sig samkvæmt honum. Stjórnvöld geta því brugðist við undirboðum, komi til þeirra.
Mikilvægt er að hagsmunir neytenda séu hafðir að leiðarljósi við gerð og afgreiðslu tollasamninga. Þeir hagsmunir felast augljóslega í aukinni samkeppni sem skilar sér í fjölbreyttara vöruúrvali og lægra vöruverði. Brýnt er þó einnig að líta til annarra hagsmuna neytenda, t.d. að neytendur viti hver uppruni vöru er og geti tekið upplýstar ákvarðanir við vörukaup, að vara sé örugg, gæði hennar séu tryggð og að horft sé til lýðheilsusjónarmiða.
Þá eru almannahagsmunir fólgnir í því að vistspori og kolefnisfótspori sé haldið í lágmarki. Á fundi nefndarinnar um það efni kom fram að innlend framleiðsla skilar sér oft í minna vistspori af landbúnaðarvörum enda bætist þá ekki ofan á mengun af flutningi vara milli landa. Það er þó ekki algilt enda myndast vistspor af flutningi fóðurs, áburðar, ofbeit o.fl.
Fyrir nefndinni kom fram að matvælaöryggi á Íslandi væri með því besta í heiminum en víða í Evrópu væri pottur brotinn í þessum efnum. Meðal þess sem kom fram var að víða í ESB væru sýkingar algengari, sýklalyfjanotkun í landbúnaði mun algengari, hærri tíðni baktería sem væru ónæmar fyrir sýklalyfjum og eftirlit ekki jafn virkt og hér á landi.
Meiri hlutinn áréttar að reglur um matvælaöryggi eru samræmdar á Evrópska efnahagssvæðinu. Þó eru strangari reglur hér er varða kampýlóbakteríur og salmonellu. Í Evrópu er almennt ekki vöktun fyrir kampýlóbakteríunni og þar gilda einungis reglur um tvær tegundir salmonellu. Hér á landi gilda reglur um allar tegundir salmonellu og ef hún greinist t.d. í alifuglum er öllum fuglum úr eldishópi fargað.
Samkvæmt samræmdum reglum er óheimilt að nota sýklalyf í fóður dýra og bannað að nota sýklalyf til vaxtarauka eða til að fyrirbyggja sjúkdóma. Þrátt fyrir þetta fékk nefndin upplýsingar um að sýklalyfjaónæmi hefði greinst talsvert oftar víða í Evrópu en hér á landi og að ástandið væri talsvert verra í sunnanverðri Evrópu. Einnig kom fram að innflutningur á alifuglum og svínakjöti hingað til lands væri að mestu frá öðrum norrænum löndum en að staðan hvað varðar sýklalyfjaónæmi þar væri svipuð og hér á landi.
Sýklalyfjaónæmi er þegar bakteríur hafa orðið ónæmar fyrir sýklalyfjum, m.a. vegna óhóflegrar notkunar sýklalyfja. Hafi sýklalyf verið notuð í fóður í fyrirbyggjandi tilgangi eða sem vaxtaraukandi aukast líkur á sýklalyfjaónæmum bakteríum í matvælum. Sýklalyfjaónæmi er sívaxandi vandamál á alþjóðavísu og hefur verið sagt að það sé ein helsta heilbrigðisógnin í heiminum. Alþjóðaheilbrigðisstofnunin hefur tekið málið upp, Sameinuðu þjóðirnar munu ræða það í haust, það er til skoðunar hjá ESB og á Íslandi er verið að skipa starfshóp með fulltrúum sóttvarnalæknis, Matvælastofnunar, velferðarráðuneytis og sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytis til að leita leiða til að sporna við sýklalyfjaónæmi á Íslandi.
Mikilvægt er að leita leiða til að bregðast við sýklalyfjaónæmi. Staðan á Íslandi er góð og mikilvægt að tryggja neytendum heilsusamlegar vörur. Ein leið að því markmiði er að tryggja að sambærilegar kröfur séu gerðar til innfluttrar vöru og innlendrar. Önnur er að uppfræða almenning og tryggja að upprunamerkingar á vörum séu skýrar og læsilegar. Einnig er afar brýnt að eftirlit með matvælum sé virkt og skilvirkt og að því sé ekki eingöngu beint að innlendum landbúnaði heldur einnig að innflutningi vara og að landbúnaðarvörum á markaði.
Í apríl sl. skipaði sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra starfshóp til að kanna áhrif tollasamnings við ESB og nýrra aðbúnaðarreglugerða frá júní 2016. Starfshópnum var ætlað að meta áhrif samningsins á einstakar búgreinar og þá einkum svína- og alifuglarækt sem og að meta kostnað og áhrif nýrra reglugerða um velferð búfjár á þær búgreinar. Hópurinn lagði fram tillögur í átta liðum þar sem tekið er á mörgum af þeim álitaefnum sem gerð er grein fyrir í áliti þessu og fram komu fyrir nefndinni, m.a. um tollkvóta, jöfnun samkeppnisstöðu innlendra aðila og reglur um heilbrigðiskröfur til landbúnaðarvara. Í áliti meiri hluta atvinnuveganefndar er tekið undir þessar tillögur, en það álit er í fylgiskjali með nefndaráliti meiri hluta utanríkismálanefndar, og því beint til sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra að fara gaumgæfilega yfir þær.
Svona svo ég dragi þetta saman þá er með þessum samningi samið um niðurfellingu tolla og aukinn kvóta á innflutningi og útflutningi á landbúnaðarvörum. Samningurinn felur í sér hagsbætur fyrir neytendur með auknu vöruúrvali og lægra verði auk þess sem hann felur í sér tækifæri fyrir íslenska framleiðendur. Fyrir nefndinni komu fram mismunandi sjónarmið um samninginn og hugsanleg áhrif hans. Meiri hlutinn áréttar að innflutningskvótar sem samið er um eru mjög svipaðir árlegum innflutningi undanfarin tvö ár. Nauðsynlegt er þó að tryggja að stoðum sé ekki kippt undan matvælaframleiðslu í landinu. Matvælaöryggi á Íslandi hefur verið mikið, sýkingar eru fátíðar og gripið er fljótt og vel inn í komi þær upp. Mikilvægt er að tryggja fæðuöryggi Íslendinga og horfa til allra þátta og áhrifa af samningnum. Verði farið í aðgerðir í tengslum við fyrirliggjandi samning áréttar meiri hlutinn mikilvægi þess að þær verði ekki til að hamla samkeppni heldur verði markaðshvetjandi og til þess fallnar að leiðrétta skekkta samkeppnisstöðu og skapa jafnstöðu íslensks landbúnaðar og íslenskra framleiðenda við erlenda keppinauta.
Fyrir nefndinni kom fram nokkur gagnrýni á að ekki hefði verið haft nægilegt samráð við hagsmunaaðila við samningsgerðina og telur meiri hlutinn brýnt að hugað verði að slíku samráði við gerð samninga sem þessara. Þá beinir meiri hlutinn því til utanríkisráðuneytis að huga að því hvort færa eigi forræði á framkvæmd tollasamningsins til fjármála- og efnahagsráðuneytis eins og aðra framkvæmd á tollalögum.
Meiri hlutinn leggur til að málið verði samþykkt.
Hv. þm. Frosti Sigurjónsson var fjarverandi við afgreiðslu málsins.
Undir meirihlutaálit þetta rita hv. þingmenn Hanna Birna Kristjánsdóttir, Karl Garðarsson, Vilhjálmur Bjarnason, Elín Hirst, Óttarr Proppé, Össur Skarphéðinsson og sú sem hér stendur.
