framkvæmdaáætlun í málefnum innflytjenda 2016--2019.
Virðulegi forseti. Ég mæli hér fyrir nefndaráliti frá allsherjar- og menntamálanefnd um tillögu til þingsályktunar um framkvæmdaáætlun í málefnum innflytjenda fyrir árin 2016–2019.
Nefndin hefur fjallað um málið og fengið á sinn fund fjölda gesta og fékk nefndin sendar umsagnir frá 16 aðilum. Þess ber að geta að fjallað var samhliða um framkvæmdaáætlun í málefnum innflytjenda og framkvæmdaáætlun í jafnréttismálum þannig að gestir sem komu vegna annars hvors þessa máls sátu umfjöllun um þau bæði.
Framkvæmdaáætlun í málefnum innflytjenda fyrir árin 2016–2019 er sú fyrsta eftir að lög um málefni innflytjenda voru samþykkt árið 2012. Í þeim segir að ráðherra skuli leggja fram á Alþingi tillögu til þingsályktunar um framkvæmdaáætlun í málefnum innflytjenda til fjögurra ára í senn að fenginni umsögn annarra ráðuneyta, stofnana, Fjölmenningarseturs og innflytjendaráðs. Markmið áætlunarinnar er að stuðla að samfélagi þar sem allir geta verið virkir þátttakendur óháð þjóðerni og uppruna. Áhersla er lögð á fimm stoðir: samfélag, fjölskyldu, menntun, vinnumarkað og flóttafólk. Með áætluninni er unnið að því að tryggja jöfn tækifæri allra landsmanna, óháð einstaklingsbundnum þáttum og aðstæðum í samfélagi án aðgreiningar þannig að hver einstaklingur fái tækifæri til að njóta sín óháð uppruna og auðga samfélagið.
Samhliða tillögunni er lögð fram skýrsla félags- og húsnæðismálaráðherra um stöðu og þróun í málefnum innflytjenda árið 2016. Í skýrslunni er frekari tölfræði rakin og stoðum rennt undir þær aðgerðir sem valdar voru í framkvæmdaáætlunina að þessu sinni.
Fyrst er fjallað um samfélagsstoðina. Íslenskt samfélag hefur tekið breytingum á síðustu árum og hefur innflytjendum fjölgað umtalsvert. Þessar breytingar fela í sér nýtt samfélagsmynstur, nýjar áskoranir og tækifæri. Í samfélagsstoð framkvæmdaáætlunarinnar er lögð áhersla á að draga fram þau tækifæri sem felast í ólíkum menningarlegum bakgrunni landsmanna og þekking innflytjenda nýtt til að efla íslenskt samfélag. Sérstaklega er lögð áhersla á samfélagsviðhorf, samfélagsþátttöku innflytjenda og aðgang þeirra að þjónustu ríkis og sveitarfélaga.
Í lið A.1 er fjallað um mælingar á viðhorfum. Niðurstöður þeirra mælinga verða vistaðar í félagsvísum en um er að ræða samstarfsverkefni Hagstofunnar og velferðarráðuneytisins. Nefndin tekur undir sjónarmið sem kom fram í umsögn Hagstofunnar að skýrara sé að tilgreina hana sem samstarfsaðila í verkefninu og leggur því til breytingar þar að lútandi, en leggur jafnframt til nokkrar orðalagsbreytingar í þessum lið. Í umsögn Kennarasambandsins kom fram tillaga um að öll skólastig tækju þátt í kynningarverkefninu. Nefndin áréttar að sú tillaga felur í sér eðlisbreytingu á aðgerðinni þar sem lagt er upp með að samfélagið í heild sé markhópurinn. Þá kom einnig fram í tillögum Kennarasambandsins að ástæða væri til þess að meta einnig viðhorf innflytjenda sjálfra. Nefndin tekur undir það. Til að meta megi árangur ýmissa aðgerða í áætluninni er mikilvægt að mati nefndarinnar að öðlast þekkingu á viðhorfum og reynslu innflytjenda er varðar mikilvæg samfélagsmál. Leggur nefndin til breytingu á markmiði áætlunarinnar þess efnis og við bætist nýr málsliður sem hljóði þannig: „Að öðlast þekkingu á viðhorfum og reynslu innflytjenda er varðar mikilvæg samfélagsmál.“ Nefndin bendir á að unnið er að rannsóknum á þessu sviði í háskólasamfélaginu og fyrir liggur niðurstaða úr rannsókn um margþætta mismunun sem unnin var af Fjölmenningarsetri í samstarfi við Mannréttindaskrifstofu Íslands og Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands. Að mati nefndarinnar er mikilvægt að þetta verkefni byggist á þeim grunni sem þar er til staðar.
Í lið A.5 er fjallað um málþing innflytjenda. Nefndin bendir á að hér er um að ræða málþing þar sem markmiðið er að innflytjendur séu helstu þátttakendurnir og skipuleggjendur. Heildarsamtök innflytjenda eru ekki til hér á landi og bent var á að veita þyrfti fjármagn og tíma til að vinna að stofnun þeirra. Nefndin vísar til þess að hægt er að sækja um styrki í gegnum þróunarsjóð innflytjendamála í því skyni, en tilgangur sjóðsins er að efla rannsóknir og þróunarverkefni á sviði málefna innflytjenda með það að markmiði að auðvelda innflytjendum aðlögun að íslensku samfélagi og gera samfélaginu betur kleift að koma til móts við þá.
Í fjölskyldustoð framkvæmdaáætlunarinnar er lögð áhersla á að skýra upplýsingagjöf til innflytjenda fyrst eftir komu þeirra til landsins, varpa frekari ljósi á aðstæður þeirra á húsnæðismarkaði og vinna að bættum hag innflytjanda í húsnæðismálum. Einkum verður lögð áhersla á stuðning við þá hópa innflytjenda sem standa höllum fæti og skortir stuðningsnet hér á landi. Einnig verður unnið að því að auka þátttöku barna og ungmenna innflytjenda í skipulögðu íþrótta- og æskulýðsstarfi.
Í lið B.1, fyrsta lið í fjölskyldustoðinni, er fjallað um samstarfsteymi helstu stofnana sem koma að skráningu erlendra ríkisborgara. Nefndin telur rétt að bæta Hagstofunni við sem samstarfsaðila þar sem þá er hægt að hámarka líkur á að stjórnsýslugögn nýtist í opinberri tölfræði um innflytjendur og hagi þeirra.
Í lið B.2 er fjallað um fyrirmynd að móttökuáætlun. Hér eru settar fram aðgerðir sem eiga að auðvelda sveitarfélögunum að setja sér móttökuáætlun og vinna markvisst að móttöku og upplýsingamiðlun til innflytjenda. Nefndin leggur til að heiti aðgerðarinnar breytist og verði móttökuáætlun sveitarfélaga og að mælikvarðinn verði skýrari í tillögunni, þannig að minnst 15 sveitarfélög hafi formlega tekið upp móttökuáætlun í árslok 2019. Nefndin leggur til þá breytingu að niðurstaða aðgerðarinnar verði ekki eingöngu sú að fyrirmynd að móttökuáætlun liggi fyrir heldur einnig að unnið verði samkvæmt móttökuáætlun í þorra sveitarfélaga.
Í lið B.6 er fjallað um þátttöku barna og ungmenna í íþrótta- og æskulýðsstarfi. Bent var á í umsögn Landssambands æskulýðsfélaga að niðurstaða aðgerðarinnar tæki aðeins mið af börnum en markmiðið fæli í sér að auka þátttöku barna og ungmenna í skipulögðu æskulýðsstarfi. Nefndin telur þessa ábendingu réttmæta og leggur til breytingu þannig að aðgerðin nái einnig yfir ungmenni og íþrótta- og tómstundastarf. Einnig kom svo fram sú tillaga að niðurstaða aðgerðarinnar fæli í sér aukna færni í íslensku og aukna félagslega færni. Nefndin tekur undir þá tillögu og leggur til breytingu þar að lútandi.
Í lið B.7 er fjallað um stuðning við konur sem hafa búið við heimilisofbeldi. Nefndin bendir á að Jafnréttisstofu ber lagaleg skylda til að vinna að forvörnum gegn kynbundnu ofbeldi í samstarfi við önnur stjórnvöld og samtök sem sinna slíkum forvörnum sérstaklega. Telur nefndin rétt að Jafnréttisstofa verði samstarfsaðili í aðgerðinni. Það er einnig mat nefndarinnar að mikilvægt sé að leggja áherslu á forvarnir þegar kemur að heimilisofbeldi og afleiðingum þess og leggur til breytingar á aðgerðinni þar að lútandi.
Menntastoðin er þriðja stoð framkvæmdaáætlunarinnar. Þar er lögð áhersla á jafna stöðu og jöfn tækifæri til menntunar og að þekking og reynsla innflytjenda sé metin. Vinna á markvisst gegn brottfalli innflytjenda úr skólum með stuðningi á öllum skólastigum og efla gæði og framboð íslenskukennslu.
Í lið C.1 er fjallað um jöfn tækifæri til náms. Nefndin leggur til orðalagsbreytingar á markmiði aðgerðarinnar og leggur til þá breytingu að ungmenni verði einnig felld undir aðgerðahópinn. Mælikvarði áætlunarinnar kveður á um að jöfnuður milli nemenda mælist meiri í PISA-könnuninni árið 2018 og verði þá fyrir ofan meðaltal OECD-ríkja. Nefndin telur að þessi mælikvarði sé ekki nægjanlega skýr, þ.e. hann sé of víðtækur, og skýrari mælikvarði á aðgerðina sé að það dragi úr mun á lesskilningi innflytjenda og innfæddra í PISA-könnuninni.
Í lið C.2 er fjallað um virkt tvítyngi/fjöltyngi. Þar segir að allir nemendur í grunn- og framhaldsskólum skuli fá á vitnisburðarblaði kunnáttu í móðurmáli metna árið 2017. Í ljósi þess að vitnisburður fylgir í kjölfar námsmats og vitnisburði er komið til skila með mismunandi hætti, telur nefndin að heppilegra sé að orða þetta svo að við reglulegt námsmat skuli gerð grein fyrir hvort og með hvaða hætti nemandi fær kennslu í móðurmáli frekar en að áhersla sé á vitnisburðinn sem slíkan. Leggur nefndin til breytingu þar að lútandi.
Í lið C.3 er kveðið á um aðgerðir gegn brotthvarfi úr námi. Það er mat nefndarinnar að markmið og niðurstaða aðgerðarinnar haldist ekki í hendur og því er lögð til breyting á markmiði aðgerðarinnar. Markmiðið verði að fjölga nemendum sem hafa annað móðurmál en íslensku sem standast námsmarkmið við lok grunnskóla, innritast í framhaldsskóla og ljúka námi formlega með útskrift úr framhaldsskóla.
Fjórða stoðin er vinnumarkaðsstoð. Í vinnumarkaðsstoð framkvæmdaáætlunarinnar kemur fram að leggja skuli áherslu á að innflytjendur njóti jafnra tækifæra og réttinda á við aðra á vinnumarkaði og að innflytjendum á vinnumarkaði bjóðist aukin tækifæri til endurmenntunar og starfstengds náms sem styrkja muni tengslanet þeirra.
Í lið D.2 er fjallað um launajafnrétti á vinnumarkaði. Þar sem fram kemur í niðurstöðum aðgerðarinnar að Hagstofan eigi að framkvæma launagreiningu þykir nefndinni rétt að stofnunin verði einnig samstarfsaðili um það verkefni.
Fimmta stoð áætlunarinnar er um flóttafólk. Þar er lögð áhersla á málefni flóttamanna og sérstöðu þeirra þegar þeir koma fyrst til landsins. Sérstaklega er lögð áhersla á samræmda og bætta móttöku þeirra, sama með hvaða hætti þeir koma til landsins og virka þátttöku flóttamanna í samfélaginu, rannsóknir og bættar upplýsingar.
Í lið E.2 er fjallað um fræðslu og ráðgjöf fyrir flóttafólk. Þau sjónarmið voru reifuð fyrir nefndinni að rétt væri að mennta- og menningarmálaráðuneytið yrði einnig samstarfsaðili í aðgerðinni. Nefndin tekur undir það og leggur til breytingu þar að lútandi.
Við prentun á áætluninni höfðu fallið niður síðustu línur í liðum E.3, E.4 og E.5, þ.e. niðurstöðulínurnar. Nefndin leggur til breytingar á þessum liðum sem fela í sér að ætlaðar niðurstöður endurspegli markmið aðgerðarinnar.
Að lokum áréttar nefndin mikilvægi þess að víðtækt samráð verði haft við félagasamtök innflytjenda þegar kemur að framkvæmd þessara aðgerða og er það mat hennar að slíkt samstarf sé lykilatriði til að tryggja að markmið áætlunarinnar nái að fullu fram að ganga.
Nefndin leggur til að þingsályktunartillagan verði samþykkt með þeim breytingum sem gerð er tillaga um í sérstöku þingskjali.
Undir þetta álit rita Geir Jón Þórisson, Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir, Helgi Hrafn Gunnarsson, Jóhanna María Sigmundsdóttir, Ólína Kjerúlf Þorvarðardóttir, Vilhjálmur Árnason og Líneik Anna Sævarsdóttir, framsögumaður og 2. varaformaður.
Guðmundur Steingrímsson og Haraldur Einarsson voru fjarverandi við afgreiðslu málsins.
Ég vil að lokum þakka nefndarmönnum og gestum fyrir gott samstarf við vinnu málsins og framlag til breytingartillagna.
