145. löggjafarþing — 167. fundur,  10. okt. 2016.

fjáraukalög 2016.

875. mál
[20:29]
Horfa

Frsm. minni hluta fjárln. (Oddný G. Harðardóttir) (Sf):

Herra forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti um frumvarp til fjáraukalaga 2016 frá minni hluta fjárlaganefndar. Frumvarp til fjáraukalaga 2016 var lagt fram á Alþingi 27. september og er að því leyti einstakt miðað við sambærileg frumvörp síðustu ára að ekki er gert ráð fyrir breytingum á tekjum ríkissjóðs þrátt fyrir að endurmat á þeim liggi nú þegar fyrir. Minni hlutinn gagnrýnir það verklag og telur að það nýmæli hæstv. fjármála- og efnahagsráðherra að boða tvenn eða fleiri fjáraukalög á ári sé ekki til fyrirmyndar. Í frumvarpinu er að finna tillögur að hækkun gjaldaheimilda um samtals 88.003,4 millj. kr. og kemur hún fram á 46 fjárlagaliðum. Langmest munar um 83,5 milljarða kr. til þess að fjármagna núvirði lífeyrisréttinda sjóðfélaga í A-deild Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins, en eins og fram kom í ræðu hjá hv. framsögumanni fyrir nefndaráliti meiri hluta fjárlaganefndar stendur til að draga það framlag til baka með breytingartillögu þannig að málið fer til nefndar á milli umræðna.

Fjáraukalögum er settur rammi í lögum um opinber fjármál, nr. 123/2015, sem samþykkt voru á yfirstandandi þingi. Fjáraukalög 2016 verða þau síðustu sem falla undir eldri fjárreiðulög, nr. 88/1997. Ákvæði varðandi hlutverk fjáraukalaga eru áþekk og er gert ráð fyrir heimild til þess að leita aukinna fjárheimilda til að bregðast við tímabundnum, ófyrirséðum og óhjákvæmilegum útgjöldum innan fjárlagaársins. Þrátt fyrir skýr lagaákvæði eru nokkur dæmi um tillögur í frumvarpinu sem ekki geta talist ófyrirséð.

Klassískt dæmi um slíkt eru fjárveitingar til svokallaðra S-merktra lyfja sem áætlað er fyrir á lið sjúkratrygginga. Sótt er um 427 millj. kr. vegna þessa liðar nú í ár, en sambærilegar fjárveitingar hafa komið fram í fjáraukalögum síðastliðin ár. Viðvarandi vandamál af þessu tagi skýrast af því að ekki er nægilega vandað til fjárlagagerðar hverju sinni. Hvað eftir annað kemur upp sú staða að áætlun Sjúkratryggingastofnunar, sem velferðarráðuneytið gerir að sinni, á sér ekki samsvörun í fjárlögum. Ágreiningur milli ráðuneyta velferðar og fjármála veldur því að strax í ársbyrjun er fyrirséð að áætlun fjárlaga um raunvöxt málaflokksins stenst ekki. Áætlun fjárlaga miðast ýmist við lægri raunvöxt eða að gripið verði til sérstakra aðgerða í lyfjamálum sem síðan ganga ekki eftir ár eftir ár. Á það ekki bara við um S-merkt lyf heldur eru gjöld allnokkurra fjárlagaliða langt umfram fjárheimildir innan ársins án þess þó að gerð sé tillaga um hækkun heimilda í frumvarpinu eða að gert sé ráð fyrir að gripið verði til sérstakra aðgerða. Hjá mörgum stofnunum leiðir þetta fyrirkomulag til þess að rekstrarhalli safnast upp milli ára án þess að heimildir hækki eða gripið sé til aðgerða. Dæmi um þetta eru Landspítalinn, sjúkraflutningar, heilbrigðisstofnanir á Suðurlandi og Vestfjörðum, Þjóðskrá Íslands, héraðsdómstólar, Nýsköpunarmiðstöð Íslands, Landbúnaðarháskólinn á Hvanneyri og Háskólinn á Hólum.

Niðurstaðan er að stjórnvöldum hefur ekki tekist að tryggja framkvæmd fjárlaga þannig að ekki komi til aukafjárveitinga af þessu tagi og telur minni hlutinn miður að ekki hafi tekist að bæta framkvæmd fjárlaga þrátt fyrir ný lög um opinber fjármál.

Nú er áætlað að heildarjöfnuður ríkissjóðs án stöðugleikaframlaga verði neikvæður um meira en 53 milljarða kr. en hann var jákvæður um 20 milljarða kr. í fyrra og 46 milljarða árið 2014. Inni í hallatölunni í ár er 83 milljarða kr. uppgjörið gagnvart LSR. Þetta kemur fram í fjáraukalagafrumvarpinu en eins og ég sagði áðan þá er búið að ákveða að taka þetta til baka þannig að dæminu hlýtur að verða stillt aftur upp fyrir 3. umr.

Stöðugt er kallað eftir hækkun fjárveitinga til ýmissa málaflokka, svo sem til vegaframkvæmda, almannatrygginga og til fjárfestinga og reksturs í heilbrigðiskerfinu. Þróun heildarafkomu sýnir að ríkisstjórninni hefur ekki gengið sem skyldi að hafa stjórn á ríkisfjármálum þrátt fyrir stöðugan hagvöxt allan tímann sem hún hefur verið við völd.

Í frumvarpinu koma fram útgjaldatillögur sem ekki geta talist ófyrirséðar. Nokkur dæmi um það eru: Embætti forseta Íslands þar sem óskað er eftir samtals 10 millj. kr., tveimur minni háttar tilefnum sem talin eru vega um 5 millj. kr. hvort um sig. Lagt er til að Húsameistari ríkisins fái 15 millj. kr. Ríkislögmaður fær 10 millj. kr. vegna verkefnis sem er flutt frá innanríkisráðuneytinu án þess að samsvarandi lækkun fjárveitinga komi fram í ráðuneytinu. Lagt er til að 9,6 millj. kr. fari til verkefnis um kennslu í forritun í grunnskólum og 50 millj. kr. framlag til verkefnis á sviði máltækni fyrir íslenska tungu. Óskað er eftir 3 millj. kr. framlagi til utanríkisráðuneytisins vegna þjónustu við fyrrverandi forseta Íslands. Sótt er um 10 millj. kr. til að styðja verkstjórn innanríkisráðuneytisins vegna útlendingamála og samtals 98 millj. kr. til löggæslu á hálendinu vegna aukins ferðamannastraums og 27,5 millj. kr. til starfsemi fjármálaráðs. Loks er einnig óskað eftir viðbótarheimildum hjá Umhverfisstofnun og Vatnajökulsþjóðgarði vegna aukins fjölda ferðamanna.

Framangreind mál eru mörg hver brýn og mikilvæg en minni hlutinn bendir á að þau ættu ýmist að rúmast innan ramma fjárheimilda, t.d. vegna forseta Íslands, utanríkisráðuneytisins og máltækni, eða hefðu með réttu átt að vera áætluð í fjárlögum ársins eins og framlög vegna ferðamannastraums sem var algjörlega fyrirséður og undarlegt að skuli koma hér fjárveitingar, beiðnir og tillögur til málaflokks sem algjörlega var fyrirséð að var undirfjármagnaður.

Minni hlutinn telur ýmsum spurningum ósvarað varðandi framlag til Umhverfisstofnunar vegna vinnu við gerð fyrstu vatnaáætlunar Íslands í samræmi við lög nr. 36/2011, um stjórn vatnamála. Fram kemur í greinargerð að reiknað var með að gjaldtaka á atvinnurekstur sem nýtir vatnsauðlindina gæti staðið undir stærstum hluta af framkvæmd vatnatilskipunarinnar hér á landi en það hefur ekki gengið eftir og hefur kostnaður við framkvæmd laganna verið fjármagnaður úr ríkissjóði. Fjölmargir umsagnaraðilar um frumvarp um stjórn vatnamála, sem lagt var fram á Alþingi í janúar 2015, hafa lagst gegn því og telur t.d. Samband íslenskra sveitarfélaga með öllu ótækt að stjórnsýsluverkefni Umhverfisstofnunar verði fjármögnuð af sveitarfélögum og að ráðuneytið misskilji vatnatilskipunina að þessu leyti. Ljóst má vera að stjórnvöld hafa ekki ráðið við verkefnið og er því ekki unnið í samræmi við markmið sem sett voru þegar tilskipunin var innleidd.

Herra forseti. Í nefndaráliti minni hlutans er kafli sem fjallar um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins og þau framlög sem gert var ráð fyrir í þessum fjáraukalögum til þeirra mála, en ég mun sleppa því að fara yfir það í þessari ræðu þar sem meiri hlutinn hefur boðað breytingar á fjárveitingu vegna Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins. Við förum þá í umræðu um það í 3. umr. fyrir afgreiðslu frumvarpsins.

Flestallar breytingartillögur meiri hluta nefndarinnar voru kynntar nefndinni á sama fundi og málið var tekið út. Þess háttar verklag er engan veginn til fyrirmyndar og tími til kominn að ný vinnubrögð séu viðhöfð við ákvörðun fjárveitinga. Meðal tillagnanna eru 38 millj. kr. sem ætlaðar eru til að efla ferðaþjónustuna með ýmsu móti. Tillagan fellur ekki að hlutverki fjáraukalaga, hvorki eldri fjárreiðulögum né nýlegum lögum um opinber fjármál, þar sem hvorki er um að ræða óvænt né ófyrirséð útgjöld. Varðandi 66 millj. kr. framlag til tækjakaupa við nýtt verkmenntahús Fjölbrautaskóla Suðurlands á Selfossi virðist sem í fjárlagagerðinni fyrir árið 2016 hafi algerlega gleymst að áætla fyrir tækjakaupum og átelur minni hlutinn þau vinnubrögð. Byggingin er fjármögnuð en engin tæki. Ekki verður hægt að kenna verknámsáfangana í verkmenntahúsinu nema þessi fjárveiting komi til.

Minni hlutinn telur að bætur almannatrygginga eigi að fylgja a.m.k. hækkun lágmarkslauna. Telja verður að 69. gr. laga um almannatryggingar hafi verið sett til að verja þá hópa fyrir kjaraskerðingu sem fá greiddan lífeyri, en ekki til að halda þeim á allra lægstu laununum. Nú, þegar lágmarkslaun hækka hlutfallslega meira en önnur laun í landinu, er sanngirniskrafa að bætur almannatrygginga fylgi þeirri þróun. Við fjárlagagerðina fyrir yfirstandandi ár lagði minni hlutinn til að aldraðir og öryrkjar fengju kjör sín bætt afturvirkt frá 1. maí 2016, líkt og kjarasamningar á almennum markaði gera ráð fyrir. Fordæmi er fyrir því í kjarasamningum frá árinu 2011, en þá kom hækkunin um mitt árið en ekki beðið með hana til áramóta eins og nú er gert. Lægstu laun tóku hækkunum 1. maí sl. og kjör aldraðra og öryrkja eiga einnig að taka mið af þeirri hækkun og gera þarf ráð fyrir henni í fjáraukalögum. Minni hlutinn leggur fram breytingartillögu í þá veru.

Herra forseti. Undir þetta nefndarálit minni hlutans skrifa ásamt þeirri sem hér stendur hv. þingmenn Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir og Brynhildur Pétursdóttir.