fjárlög 2017.
Virðulegi forseti. Við þessar óvenjulegu aðstæður, sem margir hafa nefnt í dag, þegar fjárlög eru lögð fram á þinginu án þess að búið sé að mynda ríkisstjórn, reynir á samstöðu og sanngirni í allri umræðu. Ég bind vonir við að það verði leiðarljós fyrir komandi þing. Með jafn stórum hópi nýrra þingmanna er hér stórt tækifæri til breytinga, með heiðarlegu verklagi sem endurspeglar þann skilning að allir kjörnir þingmenn beri ábyrgð þrátt fyrir ólíkar pólitískar áherslur.
Við stöndum frammi fyrir stórum og mikilvægum verkefnum sem brýnt er að ganga í strax. Ýmsum grunninnviðum samfélagsins hefur ekki verið haldið við og hafa þeir grotnað niður frá hruni. Forsvarsmenn margra stofnana sem tilheyra stoðum samfélagsins sjá fyrir sér áframhaldandi niðurskurð á þjónustu. Björt framtíð talaði fyrir kerfisbreytingum í aðdraganda kosninga, að á Íslandi væru fjölmörg kerfi ómannúðleg, ósanngjörn og þjónuðu ýmist kerfinu sjálfu í heild sinni eða sjálfum sér, ekki þeim sem þau ættu að þjóna.
Nú er lagt fram fjárlagafrumvarp af hálfu þeirra flokka sem setið hafa við völd undanfarin rúm þrjú ár. Í þeim er ekki mikið svigrúm til kerfisbreytinga, en við þingmenn Bjartrar framtíðar munum halda áfram að vinna að þeim eins og lofað var. Ljóst er að horfa þarf heildstætt á hlutina og ekki verður hægt að gera allt í einu. Með lögum nr. 122/2015, um opinber fjármál, voru sett ákvæði um stefnumörkun í opinberum fjármálum til fimm ára. Þar á meðal eru ákvæði um að fjármála- og efnahagsráðherra skuli leggja fram tvær þingsályktunartillögur á því sviði. Önnur þeirra er fjármálastefna. Tilgangur hennar er að stuðla að efnahagslegu jafnvægi til lengri tíma litið og auka þannig stöðugleika í efnahag fyrirtækja, heimila og opinberra aðila og treysta þannig skilyrði fyrir hagkvæmri nýtingu mannafla, fjármagns og auðlinda.
Þegar fjallað er um frumvarp til fjárlaga 2017 er ekki hægt að komast hjá því að lesa samhliða fjármálastefnu fyrir árin 2017–2021. Stefnan felur í sér það nýmæli að stefnumörkun í opinberum fjármálum nær ekki eingöngu til starfsemi ríkisins heldur einnig til starfsemi annarra aðila, þ.e. til starfsemi sveitarfélaga og fyrirtækja í eigu ríkis og sveitarfélaga. Með þessu móti verður auðveldara að meta efnahagsáhrif á starfsemi allra opinberra aðila á þjóðarbúskapinn og beita opinberum fjármálum til hagstjórnar. Við hljótum öll að fagna þessari breytingu og því að nú séu settar stefnumarkandi áætlanir með langtímasýn og markmið.
Breytingarnar eru að mínu mati veruleg breyting til batnaðar og gerir okkur kleift að viðhalda stöðugleika. Hér hefur oft ríkt mikill glundroði við efnahagsstjórn þegar horft er til lengri tíma. Ný stefnumótun hefur verið búin til á árs fresti og án samhengis við aðra stóra þætti efnahagslífsins. Oft hefur skapast þensla af því sem hægt hefði verið að komast hjá, þensla sem hefur kostað okkur of mikið þar sem margir stórir aðilar fara af stað á sama tíma og keppast við að ljúka framkvæmdum. Nú er komið að því að horfa á efnahagsmál í stærra samhengi þar sem ríki og sveitarfélög ganga í takt.
Í útgjaldahlið frumvarpsins má finna margt jákvætt sem við í Bjartri framtíð getum vel tekið undir. Annað er undir væntingum okkar. Vissulega er gert ráð fyrir aukningu á fjárframlögum til ýmissa brýnna mála, eins og heilbrigðis-, mennta- og löggæslumála, en margt bendir til að enn vanti upp á að fjármögnun sé nægjanleg í þessum málaflokkum. Landspítalinn fær t.d. 59,3 milljarða í fjárlögum ársins 2017, þ.e. 4 milljörðum meira en 2016, en spítalann vantar hins vegar 12 milljarða að mati stjórnenda til að sinna nauðsynlegri þjónustu.
Þá verður ekki hægt að standa við samgönguáætlun, eins og margsinnis hefur komið fram í dag.
Ef ég gríp inn í menntamálin, sem er sérkapítuli út af fyrir sig, þá metur Háskóli Íslands stöðuna þannig að 5 milljarða vanti upp á að ná meðaltali OECD-ríkja á síðasta ári og var um það bil 300 millj. kr. halli á rekstri skólans. Ef við ætlum að halda í við Norðurlöndin vantar 15 milljarða upp á það. Háskólinn hefur átt góðu gengi að fagna við öflun sértekna með þátttöku í ýmsum verkefnum sem hafa skilað þriðjungi af fjármögnun skólans í heild sinni. Sú aukning sem boðuð er í fjárlagafrumvarpinu til Háskóla Íslands endurspeglar ekki það fjármagn sem stjórnendur skólans telja að þurfi til og blasir við að ráðast þarf í talsverðan niðurskurð í kennsluframboði. Við höfum dregist aftur úr í þróun kennsluhátta, nýsköpun og fleiru. Ef ekkert verður að gert horfum við til þess að ungt fólk mun í auknum mæli fara til útlanda í nám.
Aðeins yfir í tekjuhliðina. Gert er ráð fyrir meiri tekjum í ríkissjóð, samtals 1,7 milljörðum, með hækkun á álögum á áfengi, tóbaki og eldsneyti. Þá er einnig gert ráð fyrir þreföldun á gistináttagjaldi, sem fer úr 100 kr. í 300. Áætlað er að það skili tekjum upp á 300 millj. kr. í ár, sem er auðvitað dropi í hafið miðað við þá uppbyggingu sem fara þarf fram innan ferðaþjónustunnar.
Það verður svo að segjast að við í Bjartri framtíð vonuðumst til að unnt yrði að sækja meiri tekjur t.d. með hækkun á veiðigjaldi. Það hefur dregist verulega saman og viljum við leggja okkar lóð á vogarskálarnar til að breyta því.
Heildarniðurstaðan er sú að gert er ráð fyrir að skila rúmum 28 milljarða tekjuafgangi á árinu. Þegar allt kemur til alls þarf að finna jafnvægi í efnahagsmálum þjóðarinnar. Mikil þensla kemur niður á heimilisbókhaldinu og buddum okkar allra. Það er því ánægjulegt að nú skuli loksins vera komin stefnumótun og markmiðssetning sem nær til opinberra aðila í heild sinni. Þannig getur hið opinbera í heild sinni gengið í takt til að skapa efnahagslegan stöðugleika. Við fögnum því.
Enn vantar þó lausnir á ýmsum sviðum. Mig langar sérstaklega að nefna húsnæðisvanda ungs fólks sem hefur enga möguleika á að eignast eigið húsnæði og í raun ekki heldur að leigja. Það er ekki beint viðfangsefni fjárlagafrumvarpsins en það segir okkur að þrátt fyrir að hagvöxtur hafi verið ágætur og við höfum aflað mikilla tekna, t.d. með mikilli aukningu ferðamanna, er ekki allt í lukkunnar velstandi hér.
Ég kemst ekki hjá því að nefna sveitarfélög í fyrstu ræðu minni á Alþingi. Í Kópavogi, þar sem ég hef fengið að taka þátt í uppbyggingu undanfarin ár, hefur sveitarfélagið ákveðið að bjóða þeim fjölskyldum, sem komnar eru yfir tekjuviðmið til að geta búið áfram í félagslegu húsnæði, upp á lán til að brúa bilið svo þær geti keypt þær íbúðir sem þær hafa búið í. Þannig hefur orðið til nýr valkostur sem gerir fólki kleift að brúa bilið á milli þess að njóta félagslegrar aðstoðar til að eignast sitt eigið húsnæði með minni tilkostnaði og um leið mýkri leið en sú að segja því upp og henda því á götuna. Börnum er með þessu úrræði áfram tryggð skólavist í sínum skóla þótt efnahagur fjölskyldunnar hafi vænkast og þau eru ekki slitin út úr umhverfi sínu. Það getur leitt okkur að umræðu um tekjuskiptingu milli ríkis og sveitarfélaga, sem ég ætla þó að hinkra með og taka á öðrum vettvangi.
Virðulegi forseti. Þetta fjárlagafrumvarp mun ekki setja þjóðina á hausinn, við getum verið þakklát fyrir það. Verkefnin sem blasa við okkur eru stór og brýn og ljóst er að við þurfum að forgangsraða. En ég minni á að ágæt staða ríkissjóðs og aukinn hagvöxtur endurspegla ekki endilega heimilisbókhald venjulegs fólks. Þar þarf að leita jafnvægis eins og á öðrum sviðum. Við í Bjartri framtíð erum tilbúin til þess, við höfum brett upp ermarnar og óskum eftir góðu samstarfi um stóru málin.
