stefnuræða forsætisráðherra og umræður um hana.
Virðulegi forseti. Kæru landsmenn. Á mínum stutta þingmannsferli hef ég heyrt úr ræðustól staðhæfingar eins og þær að ekki sé hægt að eyða sömu krónunni tvisvar, að menn geti ekki fengið allar sínar kröfur uppfylltar og nú síðast að framtíðin sé okkur hulin. Hvað annað? Við sem erum eldri en tvævetur, bæði þingmenn og kjósendur, hljótum að óska eftir bitastæðari orðum en þeim sem hæfa tilteknu skólastigi en varla Alþingi. Við viljum sjá og heyra umræður um raunveruleg vandamál, öruggar framfarir, ólíka hugmyndafræði og síðast en ekki síst stefnuræðu sem stendur undir heiti, fjallar um markmið og leiðir í stað útlistunar á almennum hugtökum eins og stöðugleika, jafnvægi og framsýni, með eða án ljóðatilvitnana.
Ekki lasta ég það sem stefnt er að á vegum nýrrar ríkisstjórnar, svo sem að auka nýsköpun, fé til heilsugæslu eða annað sem gæti horft til aukinnar samneyslu, jöfnuðar og bættrar afkomu tugþúsunda. Við erum þó mörg sem sjáum fá ljós í því sem hæstv. forsætisráðherra nefnir stefnu sína og fjórðungsstjórnarinnar af því að ræða hans fjallar fyrst og fremst um markmið en ekki leiðir, um gildi en ekki lausnir. Þar með erum við litlu nær um hvað bíður landsmanna næstu fjögur árin — og þó: Innviðauppbygging sem greiða á fyrir með aukinni verðmætasköpun og hagvexti. Hvort tveggja er óútfylltur víxill. Hvort tveggja byggir á kökukenningunni: Vinnandi fólk fær ekki stærri hlut í kökunni nema hún stækki fyrir þess atbeina. Þetta svarar ekki ákalli tugþúsundanna um betri heilbrigðisþjónustu, samgöngur, menntakerfi og almannatryggingar. Þarna fer einfaldlega úthugsuð hagfræði auðhyggjunnar. Með henni má vernda hag 10% þjóðarinnar sem eiga 60% eigna eða þess 1% sem tekur við 44% allra fjármagnstekna. Það er til mikið fjármagn, handan allra hagsveiflna, sem taka má af til samneyslunnar án þess að samfélagið brotni. Í því er fólgin úthugsuð félagshyggja, við getum sem sagt valið á milli hægri og vinstri og má vera að óánægja með nýja ríkisstjórn í skoðanakönnun endurspegli þrotna þolinmæði gagnvart tregðu við að lagfæra skemmda innviði og styrkja landsbyggðina þegar næg efni eru til þess.
Hæstv. forsætisráðherra ber fyrir sig gagnrýni fjölda hagfræðinga á aukin útgjöld ríkisins þegar hagvöxtur er mikill. Sem jarðvísindamaður get ég fullyrt að álíka margir hagfræðingar, hvað þá jarðfræðingar, eru á öndverðri skoðun. Aftur má velja á milli hægri og vinstri en það er stakur óþarfi að leyna því að hagvísindi eru pólitísk og umdeilanleg, þau eru fjarri því að líkjast náttúrulögmálum. Vernd hinna efnamiklu er aðeins einn flokkur hagfræði sem hæstv. ráðherra velur sér og sínum.
Landsmenn góðir. Til þess að marka stefnumið og leiðir þarf raunhæfa greiningu á samfélagsstöðunni. Skammt dugar að telja að niðurskurður í heilbrigðiskerfinu hafi kallað fram neikvæð hughrif hjá almenningi, eins og heyrðist hér í upphafi. Almenningur finnur glöggt á huga og líkama hvað er að: Í heilbrigðiskerfinu er raunveruleikinn dökkur og í andstöðu við nýja stjórn er greining almennings réttust: Kerfið í heild er við þolmörk og þjónustustig er víðast hvar ekki sæmandi. Ef greiningar tíu ráðherra eru með sama sniði og hjá forsætisráðherra er vonlítið að úrlausnir verði teknar í sátt.
Tvennt undir lokin, herra forseti. Við höfum aðeins 13 ár til að standa við Parísarsamkomulagið. Eftir er að útskýra hvað gera skal annað en að búa til græna hvata, rækta skóg, auka landgræðslu og hafa orkuskipti í samgöngum eins og fram kom áðan. Verkefnin eru margfalt fleiri, þau kosta milljarða og þarfnast mikillar samvinnu en einnig vandaðra markmiða í öllum geirum umhverfismála. Þarna fer mikilvægasta mál jarðarbúa til langs tíma litið og um það hefði hæstv. Bjarni Benediktsson átt að fjölyrða. Í öðru lagi sneiðir ráðherrann og fjórðungsstjórn hans fram hjá flestöllu sem horft getur til stjórnunar á viðbrögðum í greininni, þ.e. þeirri hröðu fjölgun ferðamanna og frumskógarlögmálum sem þar ríkja enn um of, þrátt fyrir framfarir. Þolmörk staða, svæða og landsins alls ef sjálfbærni, náttúruleg, félagsleg og hagræn, á að ríkja — sem hún ekki gerir — kalla á umræðu og ákvarðanir sem virðast rýrar í stjórnarsáttmálanum. Auðlindastjórnun nær auðvitað til stærsta atvinnuvegarins.
Að lokum: 100 ára fullveldi örþjóðar í stóru en gjöfulu landi er merkileg tilraun og afrek að mörgu leyti. Á sömu öld jókst jöfnuður, fyrst og fremst vegna baráttu launamanna, lengi framan af. En í þrjá til fjóra áratugi hefur ójöfnuður aukist og velferðin trosnað um of, slík sýn er gjörólík sýn hæstv. forsætisráðherra og þeirra flokka sem mynda ríkisstjórnina. Það er kjarni máls. Um hann og leiðir til annars konar samfélags en þeirra mun samtal okkar hér á þingi snúast af heilum hug, átök jafnt sem samvinna og það á líka við um þjóðfélagið allt. — Ég þakka áheyrnina.
