stjórn fiskveiða.
Virðulegi forseti. Frumvarpið sem hér um ræðir er hugmynd Pírata af frjálsum handfæraveiðum og ætla ég að fara yfir greinargerðina.
Markmið þessa frumvarps er að bæta aðstæður til strandveiða bæði með því að taka tillit til efnahagslegra sjónarmiða og öryggissjónarmiða. Strandveiðar hafa sannað gildi sitt til að styðja við smærri byggðir, skapa nýliðun innan sjávarútvegsins og stuðla að fjölbreyttari nýtingu sjávarauðlinda. Með frumvarpi þessu er lagt til rýmra tímabil en áður hefur verið gert fyrir strandveiðibáta í því skyni að draga úr áhættunni sem fylgir því að veiðar séu stundaðar í illviðri.
Innan strandveiðikerfisins eru nú um 650 bátar sem nýta sér kerfið. Mismunandi aðstæður landshluta og aðsókn hefur orðið til þess að misskipting innan kerfisins hefur verið töluverð en þrátt fyrir það hefur verið mikill áhugi á því að stunda veiðarnar. Krókaaflamarkskerfið á undir högg að sækja vegna lagabreytinga er varða lengd og rúmlestir smábáta og hefur það valdið mikilli samþjöppun innan þess kerfis. Á sl. þremur árum hefur bátum fækkað um 77 og eru nú eftir 277, ekki vegna þess að veiðar smábáta séu óhagkvæmar heldur er verð á veiðiheimildum einfaldlega hærra en einstaklingur með smábát getur borið.
Með frumvarpi þessu er ætlunin að styrkja rekstrargrundvöll smábátaútgerðar fyrir þá sem ekki eru handhafar aflamarks, auk hagræðis fyrir smábátasjómenn. Kostir strandveiðikerfisins nú eru af þrennum toga: Í fyrsta lagi jafnar það stöðu byggða um allt land þar sem kvótinn fylgir ekki tilteknum bátum. Í öðru lagi stuðlar strandveiðikerfið að nýliðun í sjávarútvegi þar sem kostnaður við að taka þátt í strandveiðum er ekki jafnmikill og í aflamarkskerfinu. Í þriðja lagi brenna strandveiðibátar vel innan við þriðjungi af þeirri olíu sem togveiðibátur brennir við veiðar á sama magni fisks og skaða ekki heldur hafsbotn með neinu móti. Samkvæmt skýrslu frá 2009, sem ber heitið „Möguleikar til að draga úr nettóútstreymi gróðurhúsalofttegunda á Íslandi“, kemur fram að togveiðar brenni að jafnaði þrisvar sinnum meira eldsneyti en staðbundin veiðarfæri. Því eru miklir samfélags- og umhverfishagsmunir fólgnir í því að útvíkka og styðja við þetta kerfi. Þessar breytingar munu að draga úr eftirspurn eftir byggðakvóta með auknu frelsi til sjósóknar í atvinnuskyni. Það hefur áhrif á þær útgerðir sem leigja frá sér aflaheimildir til útgerða sem þurfa að mæta kröfum bæjarstjórna um framlag gegn úthlutun byggðakvóta.
Með þessu frumvarpi er gengið út frá því að gerðar verði breytingar á áætlun um meðferð og ráðstöfun þess aflamagns sem dregið er frá aflamarki og er nú 5,3% samkvæmt 3. mgr. 8. gr. laga um stjórn fiskveiða. Slík aukning gengur ekki í berhögg við umræðu um að ýmis önnur kerfi 8. gr. séu að einhverju marki úrelt og þurfi að leggja af.
Í 1. gr. eru lagðar til nokkrar breytingar á 6. gr. laga um stjórn fiskveiða. Lagt er til að tímabil strandveiða verði lengt úr fjórum mánuðum í átta mánuði. Tímabilið er svo takmarkað gagnvart hverjum og einum bát í nýjum 8. tölul. 5. mgr. Vegna þess að tímabilið nær yfir mörk fiskveiðiársins, sem hefst 1. september ár hvert, má túlka þetta að tímabilin séu í raun tvö, annað frá 1. september til 31. október og hitt frá 1. mars til 31. ágúst.
Lagt er til að ráðherra ráðstafi aflamagni til strandveiða en ekki sé aðeins kveðið á um heimild til þess. Með þeirri breytingu er orðalag málsgreinarinnar fært til samræmis við þá kröfu sem gerð er í 3. og 5. mgr. 8. gr. laganna. Í augnablikinu stangast greinarnar lítillega á, sem gæti hugsanlega valdið misskilningi eða opnað fyrir mismunandi túlkun.
Lagt er til að veiðar á sunnudögum verði heimilaðar. Mikið hefur verið rætt um nauðsyn þess að leyfa veiðar fimm daga í viku. Miðað við upprunaleg markmið strandveiðikerfisins um að löndun og vinnsla eigi sér stað innan sólarhrings er óheppilegt að leyfa veiðar á föstudögum þar sem vinnsla fer að jafnaði ekki fram um helgar þó svo að markaðir séu opnir. Með því að leyfa veiðar á sunnudögum færist markaðssala og vinnsla yfir á mánudag.
Einnig er lagt til að við 5. mgr. bætist fimm nýir töluliðir. Nýr 7. tölul. snýr að því að draga úr brottkasti meðafla. Í því tilfelli verði heimilt að landa meðafla af öðrum tegundum en þeirri sem stóð til að veiða, eða allt að 100 kg í þorskígildiskílóum talið umfram þau 650 kg sem heimiluð eru samkvæmt 5. tölul. sömu málsgreinar.
Í framhaldinu er síðan tafla sem sýnir aflaskiptingu í strandveiðum.
Eins og sést á tegundaskiptingu afla þrjú síðustu strandveiðitímabil miða veiðarnar að jafnaði við beina sókn í þorsk. Þar sem borið hefur á því að einungis þorskur kemur að landi hjá veiðimönnum sumra svæða er hægt að áætla að aðrar tegundir verði eftir á miðum vegna þess hve naumt er skammtað. Því er innbyggður hvati til brottkasts til staðar. Í frumvarpinu er lögð til heimild til að taka 100 kg meðafla í öðrum tegundum sem að jafnaði er ufsi. Með því er meiri ufsa komið á land, en ufsaheimildir í augnablikinu eru notaðar sem skiptimynt í aflamarkskerfinu og eru í rauninni ekki nýttar. Við lok fiskveiðiárs er því áætlað að þessi regla stofni ekki nytjastofnum sjávar í hættu að neinu marki heldur stuðli að betri nýtingu nytjastofna sjávar og virkari fiskmarkaða. Nýr 8. tölul. takmarkar dagafjölda á bát við 50 daga yfir allt tímabilið. Þetta er nokkuð sambærilegt við það sem er heimilt hverjum bát í núverandi kerfi þar sem fjórir dagar í viku í tólf vikur gera 48 daga. Þess ber þó að geta að eftir veiðisvæðum og ásókn í þau hafa dagarnir verið mun færri þegar á hólminn er komið. 9.–11. tölul. er ætlað að girða fyrir brask með veiðileyfi en jafnframt gera það mögulegt að skipta úr strandveiðum yfir í makríl- eða grásleppuveiðar. Hins vegar er ekki mögulegt að fá krókaaflamarksleyfi samhliða strandveiðum.
Í 2. gr. frumvarpsins er lagt til að aflaregla fari úr 20% í 22% af veiðistofni þorsks. Gengið er út frá því að aflamarkskerfið haldi í óbreyttri mynd og fái í sinn hlut 20% af heildarstofni þorsks eins og ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar gefur til kynna en 2% gangi þá til að mæta kröfum strandveiða. Þó er ekki gert ráð fyrir að aukningin verði fullnýtt fyrst um sinn. Í skýrslu samráðsvettvangs sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra um nýtingu helstu nytjafiska frá júní 2011 er talað um að aflaregla sem 22% hlutfall af nytjastofni þorsks falli undir ráðgjöf ICES (International Council for the Exploration of the Sea) og því ætti tilhögunin ekki að hafa áhrif á markaðsstöðu Íslands út á við.
Meðfylgjandi er tafla sem útskýrir hversu stórar tölur við eigum við miðað við undanfarin fiskveiðiár.
Í nýrri aflareglu er gert ráð fyrir að þorskveiðar aukist um 2% af heildarstofni þorsks að hámarki. Ég undirstrika að það er að hámarki, því að þau 9 þús. tonn sem eru í strandveiðikerfinu fara ekki neitt til þess að byrja með og raunþörfin miðað við fjölda báta í dag er um 21 þús. tonn, þ.e. ef allir veiða alltaf það hámark, sem gerist ekki í fiskveiðum vegna þess að fiskveiðar eru fiskveiðar og fiskur á það til að færa sig og stundum finnum við hann ekki. Þá er það fulllangt gengið í áætlunum að hver bátur nái alltaf hámarki hvers dags þó að möguleiki sé á að bátum fjölgi, en fyrstu árin sem strandveiðar voru stundaðar voru bátarnir 700. Þetta virðist vera nokkurn veginn hámarksfjöldi báta miðað við þá báta sem hægt er að sjósetja á komandi árum. Nýsmíði báta er dýr kosnaðarliður við útgerð og því eru nokkur ár þangað til nýir bátar bætast í pott mögulegra sjósækjenda.
Þar sem borið hefur á fjársvelti bæði Landhelgisgæslu og Hafrannsóknastofnunar er í 4. gr. lögð til breyting á lögum um veiðigjald. Lagt er til að sérstakt veiðigjald verði lagt á strandveiðibáta sem nemur 10 kr. á hvert landað þorskígildiskíló. Þeirri ráðstöfun er ætlað að treysta rekstrargrunn Hafrannsóknastofnunar með því að styðja við rannsóknir á botnfiskstofnum í kringum landið og nýja rannsóknarþætti er lúta að hitastigi sjávar, seltu, hreyfimynstri og aðskilnaði mismunandi þorskstofna í kringum landið. Þessir liðir hafa til áratuga verið fjársveltir og því eru rannsóknir stofnunarinnar barn síns tíma. Hafrannsóknastofnun hefur þurft að vera mun varfærnari í ráðgjöf sinni vegna skorts á gögnum og skekkju í rannsóknum, sem hægt væri að einhverju leyti að laga með frekari gagnaöflun og rannsóknum. Einnig er hinu sérstaka veiðigjaldi ætlað að auka framlög til Landhelgisgæslunnar, sem á einnig undir högg að sækja vegna fjársveltis.
Virðulegi forseti. Kæri þingheimur. Íslenska þjóð. Í dag stöndum við á tímamótum. Við þurfum að hafa jákvæð áhrif á þróun byggðar og efla rétt landsmanna til þess að stunda fiskveiðar. Ef það frumvarp verður samþykkt sem ég mæli fyrir í dag, um breytingu á lögum um stjórn fiskveiða, mun það gjörbreyta lífsskilyrðum fólks í þorpum og bæjum um allt land. Núverandi fyrirkomulag fiskveiða, kvótakerfið, hefur verið mörgum þungbært, sérstaklega litlum sjávarplássum. Ef þetta frumvarp nær fram að ganga verður stigið risastórt skref til þess að stöðva fólksflótta frá sjávarbyggðum landsins og bæta lífsskilyrði og atvinnulíf á landsbyggðinni. Með því að gera þetta frumvarp að lögum bætum við aðgengi að nýtingu auðlinda hafsins, bæði fyrir nýja aðila, en einnig fyrir þá sem stunda smábátaútgerð. Við eigum að binda enda á uppkaup aflaheimilda stærstu aðilanna og efla samkeppnisstöðu og atvinnulíf sveitarfélaga um allt land. Við eigum að glæða hafnir landsins lífi á ný. Við eigum að efla fiskmarkaði og bæta hráefnisnýtingu. Við eigum að koma til móts við byggðir eins og Grundarfjörð, Stykkishólm, Suðureyri, Flateyri, Þingeyri, Patreksfjörð, Tálknafjörð, Súðavík, Norðfjörð, Kópasker, Húsavík, Dalvík, Grímsey, Raufarhöfn, Þórshöfn, Hornafjörð, Vestmannaeyjar, Þorlákshöfn og Sandgerði. Sveitarfélög sem urðu til og blómstruðu vegna þess að stutt var frá þeim á gjöful fiskimið, sveitarfélög sem hafa liðið fyrir skertan aðgang að fiskimiðum, sveitarfélög sem orðið hafa kvótakerfinu að bráð með tilheyrandi fólksfækkun og hnignun.
Með frumvarpinu eins og það stendur í dag verður einstaklingum gert kleift að stunda vistvæna útgerð og fiskveiðar án þess að raska lífi sjávar. Við bætum aðgengi að hráefni fyrir fiskvinnslur án útgerðar, fyrirtæki sem urðu illa úti í nýafstöðnu sjómannaverkfalli. Það verður ekki lengur hirð Gullveigar sem stjórnar því hver fær að veiða sér til lífsviðurværis. Kerfið eins og það er sett upp í frumvarpinu er hófleg nálgun á það sem fært er að gera. Norðmenn hafa svipuð brögð á sínu búi og Færeyingar ganga mun lengra.
Eitt er þó víst að okkar mannfjandlega nálgun á þá stjórn fiskveiða sem í daglegu tali gengur undir heitinu kvótakerfi er mannanna verk. Lög eru mannanna verk. Því legg ég þetta frumvarp fram í von um að þvert á stjórnmálaflokka getum við sammælst um að úrbóta sé þörf. Í dag eru kjöraðstæður til þess að ýta þessum breytingum úr vör. Fiskverð er lágt um þessar mundir þannig að áhyggjur um að hálf íslenska þjóðin haldi til veiða eru úr lausu lofti gripnar. Jafnframt hafa athafnasamir menn og konur löngu flúið land með smábátaútgerð sína til Noregs og Færeyja. Fjöldi Íslendinga hefur hreiðrað um sig í Norður-Noregi og hafa það í raun og veru svo gott að það er borin von að þau skili sér hingað aftur. Þekkingin á frágangi afla fór með þeim og bætti þar með samkeppnisstöðu Noregs gagnvart Íslandi.
Kæri þingheimur. Hér höfum við tækifæri til þess að bæta þann skaða sem framsal aflaheimilda olli landsbyggðinni. Þó svo að sá skaði verði aldrei fullbættur höfum við þarna ásættanlega lausn sem þjónar hagsmunum nýliðunar og svo byggðar í landinu. Með þessu bindum við enda á kerfislæga áhættusókn þeirra sem stunda strandveiðar. Það rímar allt saman við 1. gr. laga um stjórn fiskveiða.
