fjármálastefna 2017--2022.
Herra forseti. Þetta voru áhugaverð samtöl hjá hv. formanni fjárlaganefndar og hv. þingmanni um sölu bankanna.
Ég ætla að fara yfir álit 1. minni hluta um tillögu til þingsályktunar um fjármálastefnu, sem skylt er að leggja fram samkvæmt lögum um opinber fjármál. Þingsályktunartillagan er nú lögð fram öðru sinni. Fyrst var slík tillaga lögð fram á 145. löggjafarþingi og var samþykkt 18. ágúst sl. Þá var um leið lögð fram þingsályktunartillaga um fjármálaáætlun fyrir árin 2017–2021 og var hún samþykkt og byggðist hún á stefnunni, eins og sú sem við fáum væntanlega á föstudaginn.
Það er vissulega stutt síðan lög um opinber fjármál voru samþykkt og því má sjá að innleiðing þeirra nýju starfshátta sem þeim fylgja stendur enn yfir og nýjabrum er á ýmsu í framkvæmdinni. Það á þó ekki við um þá þingsályktunartillögu sem við erum hér að fjalla um, að hún beri vott um einhverja nýbreytni. Þvert á móti er hún afar áþekk þeirri sem lögð var fram 2016 af hálfu Bjarna Benediktssonar, þáverandi fjármálaráðherra, enda þótt alþingiskosningar hafi farið fram síðastliðið haust og ný ríkisstjórn verið mynduð í janúar, eins og við þekkjum, og fjármála- og efnahagsráðherra komi nú úr öðrum flokki.
Fjármálastefna áranna 2017–2022 er afar keimlík stefnu fyrri ríkisstjórnar og það eru engar umtalsverðar breytingar áformaðar á tilhögun ríkisfjármála á gildistíma hennar. Þannig er sá tónn sem sleginn er fyrir uppbyggingu innviða samfélagsins og opinberrar starfsemi í þágu landsmanna ærið dimmur og dapurlegur og væntingar til fjármálaáætlunar, sem birta á á föstudaginn, geta ekki orðið annað en smáar fyrir hönd velferðarkerfisins og félagslegra viðfangsefna.
Það verður að segjast eins og er að það er frekar bagalegt að meiri hluti fjárlaganefndar skuli ekki taka tillit til flestra þeirra þátta sem fjármálaráð leggur til, þeir eru afar mikilvægir, en við umræðu um gerð laganna var einmitt lögð áhersla á mikilvægi ráðsins sem óháðs aðila. Það hlýtur að teljast alvarleg athugasemd þegar fjármálaráð segir, eins og var komið inn á áðan, að markmið stefnunnar geti orðið til þess að stjórnvöld geti fest í atburðarás þar sem þau fái ekki rönd við reist ef spár ganga ekki eftir. Og fjármálaráð staðfestir það sem við Vinstri græn höfum ítrekað sagt, að sjálfvirka sveiflujöfnunin var veikt þegar milliþrepið í tekjuskattskerfinu var lagt niður. Fjármálaráð bætir um betur og segir að með tekju- og útgjaldastefnunni sé sjálfvirki sveiflujafnarinn beinlínis tekinn úr sambandi. Fjármálaráð bendir einnig á að stjórnvöld þurfi að undirbúa sérstakt áhættumat eða sviðsmyndir til að auka gagnsæi stefnunnar og undirbúa viðbrögð, en ekki hefur heldur verið gerð tilraun til að mæta þeirri óvissu sem bent er á að sé í stefnunni.
Það er mjög mikilvægt að minnast þess varðandi fjármálaráð og umræðuna um það á sínum tíma þegar lögin voru sett að lögð var fram tillaga um að fjármálaráð yrði staðsett í fjármálaráðuneytinu. Því höfnuðum við í minni hlutanum vegna þess að ráðið á að vera algjörlega sjálfstætt og óháð í verkum sínum og það er það auðvitað ekki ef það er staðsett þar.
Samkvæmt 2. mgr. 6. gr. laga um opinber fjármál á að byggja fjármálastefnu á sjálfbærni, varfærni, stöðugleika, festu og gagnsæi. Í fyrirliggjandi tillögu eru þau skilyrði laganna nýtt til að undirbyggja slíka aðhaldsstefnu í opinberum rekstri og hún hlýtur óhjákvæmilega að koma hart niður á getu samfélagsins til að sinna sameiginlegum verkefnum og vekur upp spurningar um hlutverk ríkissjóðs, sveitarfélaga og opinberra fjármála almennt.
Segja má að tvennt einkenni tillögu að fjármálastefnu öðru fremur. Annað er markmið um ærinn afgang af rekstri ríkissjóðs, eða í kringum 250 milljarðar á gildistíma áætlunarinnar, og hitt eru svo áform um verulega lækkun skulda A-hluta ríkissjóðs. Hvort um sig er í sjálfu sér góðra gjalda vert og gæti átt ágæta samleið við heppilegar kringumstæður, en eins og málum er háttað virðast ekki líkur á hagfelldri niðurstöðu af slíkri fjármálastefnu. Samkvæmt fjárlögum fyrir árið 2017 er gert ráð fyrir að skuldir ríkisins lækki um nálægt 130 milljarða á árinu. Forsendur þess að þau áform gangi eftir byggjast m.a. á því að eignarhlutur ríkisins í Arion banka verði seldur. Þar sem veruleg óvissa ríkir um andvirði þeirra 13% hlutafjár í bankanum sem eru í eigu ríkisins er ljóst að brugðið getur til beggja vona með niðurstöður þessara áætlana. Þess vegna var umræðan áðan afar áhugaverð. Það hlýtur að teljast eitthvað sem við þurfum að velta fyrir okkur ef ráðherrann segir eitt og meiri hluti fjárlaganefndar annað.
Það eru miklir almannahagsmunir tengdir eignarhlutum ríkisins í fjármálafyrirtækjum og áformum um ráðstöfun þeirra. Því verður að gera þá eindregnu kröfu til stjórnvalda að þær aðgerðir sem beitt verður standist fyllilega kröfur um óhlutdrægni og gagnsæi en verði ekki tilefni til vantrausts, tortryggni og gruns um að hagsmunir almennings hafi verið sniðgengnir. Ég tek því undir það sem kemur fram í áliti meiri hlutans hvað þetta varðar, að mjög mikilvægt sé, eins og þeir segja, að svara spurningum á borð við hvernig bankarnir verði best búnir undir að fara í söluferli og að það geti verið kostur að leita til erlendra aðila um ráðgjöf og umsýslu vegna sölunnar. Ég held að það geti verið afar gagnlegt og skapi það traust sem okkur vantar og við höfum séð núna. Þegar við horfum til þeirra almannahagsmuna sem tengdir eru þessum eignarhlutum vil ég halda því til haga að í kringum 67% landsmanna vilja ekki að ríkið selji hlut sinn í Landsbankanum, helmingur er á móti því að ríkið selji hlut sinn í Íslandsbanka og Arion banka. Það var gerð könnun áður en var upplýst um að vogunarsjóðirnir og Goldman Sachs væru að kaupa stóran hlut í Arion banka. Ég er sannfærð um að ef gerð væri slík könnun í dag væri hópurinn enn þá stærri sem væri á móti slíkri sölu. Það er því alveg kristaltært í mínum huga að ekki má undir neinum kringumstæðum leiða þau málum til lykta án þess að Alþingi fjalli um þau.
Áform um hraða niðurgreiðslu skulda í því skyni að lækka vaxtagreiðslur og draga úr endurfjármögnunaráhættu ríkissjóðs tengjast einnig því lögbundna markmiði um opinber fjármál að heildarskuldir, að frátöldum lífeyrisskuldbindingum og viðskiptaskuldum og að frádregnum sjóðum og bankainnstæðum, það er mjög margt dregið frá, séu lægri en 30% af vergri landsframleiðslu. Áform stjórnvalda um að ná því markmiði í árslok 2019 byggjast m.a. á því að landsframleiðslan aukist að nafnvirði á því tímabili. Enda þótt þjóðhagsspá á vetri 2016, sem lögð er til grundvallar fjármálastefnunni, geri vissulega ráð fyrir vexti í landsframleiðslu allan gildistíma fjármálastefnunnar blasir það við að forsendur áætlana um niðurgreiðslu skulda geta hæglega breyst á svo skömmum tíma að áformin verði í raun allsendis óraunhæf og óframkvæmanleg. Þar sem skuldalækkunin er svo ríkur þáttur í áætluninni sem raun er verður að telja þetta til þess fallið að rýra trúverðugleika hennar verulega.
Ég held að hæstv. fjármálaráðherra hafi sagt við umræðu um stefnuna að það vantaði þrátt fyrir það sem gert væri ráð fyrir í stefnunni í kringum 5 milljarða til þess að greiða niður áætluð áform ríkisstjórnarinnar til viðbótar við þau lausatök sem hér eru.
Það er hins vegar álit 1. minni hluta að rétt væri að fara hægar í að greiða niður skuldir heldur en lagt er upp með í fjármálastefnunni og leggja meiri áherslu á uppbyggingu samgöngumannvirkja og heilbrigðis- og félagsþjónustu, svo maður nefni þau brýnustu viðfangsefni sem við erum sífellt að ræða. Það er stefnt að því að skuldir fari undir viðmiðunarmörk laganna. Að mínu mati er það algjörlega þarflaust og þjónar ekki markmiðum um velferð landsmanna þegar það verður á kostnað almannaþjónustunnar, eins og það liggur fyrir, því að hvaðan annars staðar á það að koma en úr velferðinni?
Tillagan um fjármálastefnu fyrir árin 2017–2022 ber þess merki að hvorki er ætlunin að bregðast við þenslu í efnahagslífinu með sértækum aðgerðum né að styrkja tekjugrunn ríkisins. Það þarf ekki að orðlengja um það að þarna getur að líta eindregin birtingarform hægri stefnunnar sem réðu ferð þegar fjármálastefna síðustu ríkisstjórnar var gerð og gera það ekki síður nú þegar önnur útgáfa hennar birtist.
Mikill vöxtur ferðaþjónustunnar er meðal þess sem veldur þenslu. Þetta er stjórnvöldum auðvitað vel ljóst en þau kjósa samt sem áður að gera ekki ráðstafanir til að draga úr þeim þensluáhrifum með hæfilegri skattlagningu á ferðaþjónustugreinarnar, svo sem komugjaldi, sem nýta mætti til nauðsynlegrar innviðauppbyggingar og ekki síst til þess að styrkja sveitarfélögin í því sem þau standa frammi fyrir. Þetta er afleitt og þeim mun bagalegra sökum þess að ferðaþjónusta hérlendis óx svo hratt og skyndilega að innviðir samfélagsins eru vanbúnir til að takast á við ferðamannafjöldann. Mikil þörf er því fyrir fjárfestingu á því sviði eins og við heyrum alla daga, hvort sem við erum að tala um viðkvæm svæði, náttúruverndarsvæði eða vegakerfið.
Bent er á það í umsögn Sambands íslenskra sveitarfélaga um málið að afkomumarkmið sveitarfélaga eins og það er sett fram í fjármálastefnunni sé vart trúverðugt og ekki í samræmi við samþykktar fjárhagsáætlanir sveitarfélaganna. Fjármálaráð vekur að sínu leyti athygli á því að misræmi milli fjármálastefnu ríkisins og fjármálastjórnar sveitarfélaganna geti leitt til þess að markmið fjármálastefnu ríkisins fari forgörðum, jafnvel þótt farið sé að settum reglum eins og skylt er. Af þeim viðbrögðum að dæma sem tillagan að fjármálastefnunni hefur vakið meðal talsmanna sveitarfélaganna og hjá fjármálaráði er fyllsta ástæða til að álíta að einmitt svona kunni að vera ástatt og allar líkur séu á því að áætlanir sem varða sveitarfélögin séu haldlitlar.
Við fengum í gær eða fyrradag óundirritað samkomulag um afkomu sveitarfélaganna fyrir næsta ár og fram til ársins 2022. Þegar ég er búin að lesa það líður mér eiginlega eins og það hafi verið samið í fjármálaráðuneytinu en ekki hjá Sambandi íslenskra sveitarfélaga. Mér finnst það bera þess merki að núna erum við með stefnu sem er fram komin og það er ekki búið að ná samkomulagi, að sveitarfélögin komi að orðnum hlut. Það er í rauninni samstarf eftir á sem á að reyna að lagfæra. Mér finnst mjög bagalegt að þetta skuli vera svona, af því að þetta er ein forsenda þess að lög um opinber fjármál nái fram að ganga.
Það segir í 3. gr. í samkomulaginu, sem ég ítreka að er óundirritað en við fengum sent með því fororði að það tæki líklega ekki miklum breytingum, með leyfi forseta:
„Það þarf að þróa hagstjórnarþátt opinberra fjármála t.d. með bættu áhættumati og sviðsmyndagreiningu. Það þarf að bæta forsendur ákvarðana um afkomumarkmið og þróa samspil opinberra fjármála og peningastefnu.“
Þetta á að reyna að láta liggja fyrir í marslok á hverju ári af því að það liggur ekkert fyrir um neinar sviðsmyndir ef eitthvað fer illa.
Það segir líka hér, með leyfi forseta, í 5. gr.:
„Afkomuhorfur hins opinbera eru tiltölulega jákvæðar en þó eru þær heldur lakari en æskilegt væri út frá sjónarmiði hagstjórnar og þegar tekið er tillit til mikilla jákvæðra áhrifa sem núverandi efnahagslegur uppgangur hefur á tekjur hins opinbera.“
Svo er farið yfir nokkur mál sem ríki og sveitarfélög ætla að reyna að fara í gegnum. Það er margt þarna sem mér hefði fundist eðlilegt að lægi fyrir, að áður en stefnan væri lögð fram væri því náð. Ég velti fyrir mér hvort samþykki í marsmánuði framvegis dugi til, eða verður stefnan aftur komin fram áður en þessu verður lent?
Sú svelti- og samdráttarstefna sem rekin hefur verið gagnvart sveitarfélögunum er raunar sérstakt áhyggjuefni. Hafa ber í huga hve mikilvægu hlutverki starfsemi sveitarfélaganna gegnir og einnig að jafnvægis- og skuldaregla sem innleiddar hafa verið í fjármálakafla sveitarstjórnarlaga hafa orðið til þess að bæta bókhaldslega stöðu margra sveitarfélaga en jafnframt hefur aðlögunin að kröfum þessara reglna orðið til þess að fjárfestingar sveitarfélaganna hafa orðið langtum minni en þörf krefur. Þetta hefur m.a. verið rætt innan þjóðhagsráðs og vikið er að því í 3. tölublaði fréttabréfs Sambands íslenskra sveitarfélaga þar sem fjallað er um fjárhagsáætlanir sveitarfélaga á árabilinu 2016–2019 og bent á knýjandi fjárfestingarþörf þeirra. Fjárhagsstaða margra sveitarfélaga landsins hefur svo sannarlega batnað, reikningslega séð, á undanförnum árum en staða þeirra gagnvart þjónustuhlutverki sínu og skyldum við íbúana er veik og það má lítið út af bera til þess að sveitarfélögin fái ekki rækt hlutverk sitt. Þess má og minnast að tjón samfélagsins vegna vanrækslu við uppbyggingu innviða samfélagsins er hvorki fært til reiknings í ríkisreikningum né ársreikningum sveitarfélaganna.
Ástæða er til að lýsa áhyggjum yfir því andvaraleysi gagnvart núverandi efnahagsþenslu sem birtist í fjármálastefnunni. Það er vakin athygli á því í greinargerð að mikilvægt sé að grípa til þensluhamlandi aðgerða en ekki verður brugðið á það ráð sem nærtækast er og yrði líklega flestum að láni, sem felst í því að styrkja tekjugrunn ríkisins þannig að hann verði ekki í járnum eins og nú er raunin og beita því fé sem fæst til uppbyggingar í þágu samfélagsins þar sem mikil þörf er fyrir endurbætur á innviðum og eflingu velferðarkerfisins.
Í því sambandi er vert að minna á sjálfsagða gjaldstofna á borð við auðlindagjöld sem hiklaust ætti að beita í því sambandi. Það er líka vert, af því að við erum alltaf að tala um samskipti ríkis og sveitarfélaga, að við þurfum að styrkja tekjugrunn sveitarfélaganna og við þurfum að breyta skattkerfinu. Ég tek undir alla vega eitt af því sem kemur fram hjá 4. minni hluta þar sem talað er um að gistináttagjald eigi í auknum mæli að renna til sveitarfélaganna, sem rímar við stefnu okkar Vinstri grænna og það sem við höfum talað fyrir. Ég hef líka skoðun á því sem segir í nefndaráliti 4. minni hluta, með leyfi forseta:
„Að lokum leggur 4. minni hluti áherslu á að þeir einstaklingar sem eingöngu hafi framfærslu af fjármagnstekjum greiði eðlilegan hluta þeirra í formi útsvars til sveitarfélaganna.“
Það hefur færst allt of mikið í vöxt að þetta sé að gerast og sveitarfélögin verði af miklum tekjum vegna þessa, sama og gerðist í rauninni með einkahlutafélögin, þegar þau urðu til snarminnkuðu tekjur sveitarfélaganna. Ég held að við þurfum í alvörunni að fara að huga að þessu. Það er búið að vera í skoðun ótrúlega lengi og einhvern veginn gerist ekki neitt.
Það er boðað í fjármálastefnunni að sjálfvirkri sveiflujöfnun verði beitt gegn efnahagsþenslunni. Í ljósi þess að hreyfingar tekna og gjalda hafa verið festar við nafnvöxt landsframleiðslunnar er þó sýnt að næsta lítið verður úr áhrifum sjálfvirkrar sveiflujöfnunar á þensluna.
Þótt ljóst megi vera að stjórnvöld hyggjast ekki gera ráðstafanir til að auka tekjur hins opinbera birtist skattstefnan vart nægilega skýrt í áætluninni. Þurft hefði nákvæmari útlistanir á áherslum á þessu mikilvæga sviði, þróun skattheimtunnar, beitingu tilfærslukerfisins og fleiru sem þessi mál varðar. Það er líka vert að minna á að skattbreytingar fyrri ríkisstjórnar fólu allar í sér afsal á tekjum ríkissjóðs. Þetta hefur sannarlega sagt til sín og veikt þrótt hins opinbera til að takast á við verkefni sín meira en unað verður við. Nauðsynlegt er að skýrt verði hvernig ætlunin er að bregðast við þessari stöðu. Stjórnvöld hafa lýst áhuga á því að kanna stofnun varúðarsjóðs og er vikið að því í greinargerð með fjármálastefnunni. Vera má að slíkur sjóður gæti komið íslenska hagkerfinu vel og orðið í senn til að jafna sveiflur í því og verja það áföllum. En verði af stofnun þess konar sjóðs krefst það viðhlítandi ráðstafana í skattamálum sem tilefni er til að efast um að séu á færi þeirra sem nú ráða för í ríkisfjármálum, a.m.k. ekki að mati þeirrar sem hér stendur.
Í álitsgerð fjármálaráðs um tillöguna frá 9. febrúar 2017 er bent á að betur hefði mátt hyggja að forsendum spár um hagvöxt en þar er einungis byggt á þjóðhagsspá Hagstofunnar sem talið er að geti reynst ónákvæm vegna galla í reiknilíkönum og skekkju í gögnum. Undir þetta tek ég og einnig að þar sem markmið um afgang af rekstri ríkissjóðs miðast við umrædda spá er mikilvægt að leita leiða til að veruleikatengja fjármálastefnuna enn frekar en gert er, enda virðast þær aðferðir sem nú er beitt geta leitt til þess að markmið hennar og áherslur snúist fremur um innri veruleika og samhengi fjármálastefnunnar en að hún taki eins og unnt er mið af þróuninni í því samfélagi sem hún á að þjóna. Í því ljósi er mikilvægt að í framtíðinni fái efnahags- og viðskiptanefnd málið til skoðunar í tæka tíð til að henni gefist tækifæri til að meta þær þjóðhagsforsendur sem lagðar eru til grundvallar, en í þetta sinn var þingsályktunartillagan send allt of seint til nefndarinnar sem fékk í rauninni bara sólarhring eftir að ég hafði ítrekað að send yrði beiðni.
Fjármálastefnan er lögð fram sem hlutfall af vergri landsframleiðslu eins og lög um opinber fjármál mæla fyrir um, en hvergi eru þó finnanleg í henni töluleg gildi um áætlaða landsframleiðslu. Lesandinn þarf að verða sér úti um þær upplýsingar til að geta áttað sig á inntaki fjármálastefnunnar og hefði því verið rétt að þær væru í texta hennar. Meiri hlutinn brást við og setti vissulega inn tölulegar upplýsingar sem nefndinni bárust og er það vel, en þetta er eitthvað sem mér finnst að þurfi að vera hverju sinni, þ.e. þegar hún er lögð fram.
Annar augljós veikleiki í forsendum fjármálastefnunnar og þeim aðferðum sem beitt er við gerð hennar er að markmið um afkomu sveitarfélaganna eru lítt raunhæf og styðjast ekki við fjárhagsáætlanir þeirra. Einnig þar virðist fjármálastefnan ekki í tengslum við raunveruleikann. Sérstaklega er gagnrýnivert að ekki skyldi nást samstaða um þann talnagrunn sem afkomumarkmið sveitarfélaganna byggist á en slíkt samkomulag, þar sem tekið væri réttmætt tillit til sjónarmiða sveitarfélaganna, yrði ótvírætt til að styrkja gildi fjármálastefnunnar mjög og á, eins og ég sagði áðan, að vera hluti af því að regluverkið lög um opinber fjármál gangi eftir. Þar sem samkomulag um þennan mikilvæga þátt náðist ekki er líklegt að sú heildarstefnumörkun í opinberum fjármálum sem fjármálastefnan á að fela í sér hafi farið forgörðum.
Þess ber að geta að ekki hefur verið leyst úr reikningshaldslegri óvissu varðandi meðferð skuldaviðurkenninga gagnvart lífeyrissjóðnum Brú. Það er einmitt tekið fram í því samkomulagi sem sveitarfélögin sendu okkur í gær. Það er heldur ekki búið að taka ákvörðun um það að ef þær verða taldar til skulda samkvæmt skuldareglunni þá má gera ráð fyrir að skuldahlutfall sveitarfélaganna hækki um 1,6% af vergri landsframleiðslu. Mér finnst mjög merkilegt að hugsa til þess að ríkissjóður telur sig ekki þurfa að taka lífeyrisskuldbindingar sínar inn í stefnuna, þ.e. það er allt dregið frá, en það eru einhver vafamál með sveitarfélögin gagnvart þessu. Það finnst mér mjög sérstakt. Ef það á að ræða skuldahlutfallið hjá báðum aðilum hlýtur það gerast á sömu forsendum, þótt þau byggi vissulega ekki á sama uppgjörsgrunni. Það er að sjálfsögðu gagnrýnivert að ríkisfjármálastefna til fimm ára skuli lögð fram fyrirvaralaust án þess að svo mikilvægt álitamál sé áður leitt til lykta. Auðvitað ætti Alþingi að taka þennan þátt til sérstakrar meðferðar núna þegar við afgreiðum málið.
Ófjármagnaðar lífeyrisskuldbindingar ríkis og sveitarfélaga nema um 650 milljörðum kr. eða um 27% af vergri landsframleiðslu, þetta eru engir smáaurar. Það hafa ekki verið lagðar fram sannfærandi tillögur til lausnar á þeirri stöðu, sem vitanlega skiptir miklu fyrir fjármálastefnu hins opinbera á komandi árum. Þetta er eitt af því sem fjármálaráð vitnar til að sé óeðlilegt að taka ekki tillit til þegar meta á skammtíma- og langtímaskuldastöðu þjóðarbúsins. Það er heldur ekki unnt að líta fram hjá því að aldurssamsetning landsmanna og lýðfræðilegar þróunarhorfur eru með þeim hætti að fram undan er mikil uppbygging innviða öldrunar- og heilbrigðisþjónustu ef ekki á að fara illa. Ekki verður af fjármálastefnunni ráðið hvernig unnt á að vera að fjárfesta nægilega mikið og hratt á þessu sviði á gildistíma hennar þrátt fyrir drjúg loforð. Í því samhengi er einnig vert að íhuga hvort ekki sé ráðlegt að beita aðferðum kynslóðareikninga til þess að tryggja sjálfbærni opinberra fjármála til lengri tíma, eins og vikið er að í álitsgerð fjármálaráðs um þingsályktunartillöguna. 1. minni hluti telur að þá ábendingu ætti að taka alvarlega.
Mig langar líka að koma aðeins inn á tilhögun við umfjöllun um hið nýja fyrirkomulag opinberra fjármála. Ferlið er vissulega í þróun og það er vonandi margt sem á eftir að breytast. Það er þó eitt alveg ljóst í mínum huga. Það að samþykkja þessa stefnu án þess að sjá raunverulega hvaða samfélagslegu markmið hún nær að uppfylla finnst mér ekki ásættanlegt. Lögin segja vissulega að það eigi að samþykkja stefnuna fyrst, svo áætlunina og síðan fjárlögin að hausti. Ég hefði talið betra að við tækjum aftur saman, eins og síðast, stefnuna og áætlunina þar sem engar tölur, eins og við höfum áður rætt, birtast í stefnunni, einungis hlutföll, af því að ef ég skil þingmenn meiri hlutans rétt og hæstv. fjármálaráðherra markast áætlunin af óhagganlegri stefnu til fimm ára nema til hamfara komi. Í ofanálag er svo ráðherraræðið aukið með stórum pottum sem þeir geta ráðstafað að vild án aðkomu þingsins.
Þegar ég horfi á þessa stefnu og les hana og fer í gegnum hana með þeim sem við höfum skoðað hana með sé ég ekki fyrir mér hvernig fjármálaáætlunin kemur til með að líta út. Ef stefnan er svona niðurnjörvuð hljótum við að þurfa að sjá hvernig hún kemur út í áætlun. Annað eins erum við að beygja núna á fyrstu metrunum meðan við erum að reyna að átta okkur á því hvernig þetta virkar. Ég held að það væri af hinu góða.
Tíminn sem ætlaður er til vinnunnar er líka allt of takmarkaður. Eins og ég kom inn á áðan verður ríkisfjármálaáætlunin lögð fram á föstudaginn og við ætlum að ræða hana eftir helgi, að mér skilst. Þaðan fer hún, þ.e. þegar umræðu er lokið í þinginu en í planinu er gert ráð fyrir einum löngum þriðjudegi, til allra nefnda. Þær hafa í kringum tvo daga til að kalla til sín ráðuneyti og fá kynningu á viðeigandi málaflokkum sem þær hafa alla jafna ekki fjallað um með þeim hætti sem ætlast er til af þeim núna. Það er heldur ekki ólíklegt að einhverjar nefndir vilji kalla til sín stærstu aðilana til skrafs og ráðagerða, mér dettur í hug t.d. Landspítalinn eða háskólastofnanirnar eða Vegagerðin eða hvað það er, þegar áætlunin liggur fyrir. Þetta eru stóru málaflokkarnir sem hafa verið hvað mest í umræðunni. Til þess eru ætlaðir svona tveir, kannski þrír dagar ef vel viðrar. Síðan fer þingið í páskafrí og nefndirnar hafa um viku til að klára yfirferð sína og skila einhvers konar greinargerð eftir páskafríið. Við verðum að horfast í augu við það, af því að höfum verið að ræða þetta fram og til baka í fjárlaganefnd, hvort það sé skilað einhverri greinargerð þar sem frávikin eru sundurliðuð, að það er ekkert öðruvísi með þetta heldur en með allt annað sem við erum að fjalla um. Þetta er náttúrlega hápólitískt plagg, bæði stefnan og áætlunin, því verðum við að gera ráð fyrir því að álitin geti orðið mörg. Ég held að það liggi alveg fyrir því að þingmenn vilja auðvitað koma pólitískum áherslum sínum inn í fjármálaáætlunina sem rammar inn stóra samhengið.
Eftir þetta hefur fjárlaganefnd smátíma til að samræma og yfirfara niðurstöður nefndanna og skila svo af sér álitum sínum. Þingið þarf að aðlaga sig að þessum breytingum að mínu mati svo þetta verði viðunandi vinna sem fram fer ef hún á að skila tilætluðum árangri.
Virðulegi forseti. Viðleitnin til að bæta meðferð opinbers fjár og skapa festu í opinberum fjármálum sem birtist í lögum um opinber fjármál og fjármálastefnu sem af þeim leiðir hefur að ýmsu leyti geigað, eins og ég hef rakið. Ýmsar forsendur fjármálastefnunnar eru svo veikar að efasemdir um að hún haldi eru mikla meira en réttmætar. Hin mikla áhersla sem lögð er á lækkun skulda niður fyrir lögboðin mörk ber vott um einsýni og er fremur til marks um markmiðssetningu um tiltekinn árangur í bókhaldi en haldgóða stefnu um samfélagslega uppbyggingu.
Lög um opinber fjármál og fjármálastefna til fimm ára fela í senn í sér tæki til að móta tiltekin markmið, aðferðirnar til að ná þeim markmiðum og rammanum utan um þær. Hið síðastnefnda, fjármálareglur laga um opinber fjármál, mætti mikilli gagnrýni af hálfu okkar þingmanna Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs þegar málið var til umræðu á Alþingi og nú kemur á daginn að hún var ekki tilefnislaus, eins og ég hef rakið í máli mínu. En þótt margt megi finna að lögum um opinber fjármál og að þessari þingsályktunartillögu um fjármálastefnu fyrir komandi ár þá skiptir hitt þó mestu að beiting þessara tækja stjórnast nú af skefjalausri hægri stefnu þar sem sífellt er hopað lengra frá markmiðum velferðarsamfélagsins. Slíka stefnu væri algjörlega fráleitt að styðja.
