íslenskur ríkisborgararéttur og barnalög.

Virðulegur forseti. Ég mæli hér fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um íslenskan ríkisborgararétt og á barnalögum. Frumvarp sama efnis var lagt fram á 146. löggjafarþingi en hlaut ekki afgreiðslu þá. Um er að ræða breytingar sem einkum varða þá sem eru ríkisfangslausir eða hafa komið hingað til lands á barnsaldri.

Markmið frumvarpsins er að koma í veg fyrir ríkisfangsleysi með því að auðvelda þeim sem ekki hafa ríkisfang að öðlast ríkisborgararétt. Með frumvarpinu er einnig komið til móts við ungt fólk sem náð hefur hér fótfestu til að öðlast íslenskan ríkisborgararétt. Þá er lagt til að einfalda skráningu íslensks ríkisborgararéttar barns sem fæðist erlendis og á íslenskan föður og erlenda móður sem ekki eru í hjúskap. Jafnframt er lögð til breyting á málsmeðferð vegna skráningar á íslenskum ríkisborgararétti ættleiddra barna þegar íslenskt kjörforeldri er búsett erlendis við ættleiðinguna.

Að lokum er lögð til breyting á barnalögum vegna tæknifrjóvgunar sem fer fram erlendis. Hér er um að ræða mismiklar breytingar þar sem í núgildandi lögum um ríkisborgararétt eru nú þegar nokkur ákvæði er varða börn og ríkisfangslausa. Hins vegar er frumvarpinu ætlað að tryggja lagastoð með hliðsjón af undirbúningi fullgildingar tveggja samninga Sameinuðu þjóðanna um ríkisfangsleysi. Um er að ræða annars vegar samning frá árinu 1954 um réttarstöðu ríkisfangslausra einstaklinga og hins vegar samning frá árinu 1961 um að draga úr ríkisfangsleysi.

Þá hefur við undirbúning frumvarpsins m.a. verið haft samráð við Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna sem hóf herferð undir lok ársins 2014 sem ætlað er að standa í 10 ár með það að leiðarljósi að eyða ríkisfangsleysi á heimsvísu.

Virðulegur forseti. Ég ætla að fara stuttlega yfir helstu breytingar sem lagðar eru til í frumvarpinu. Þær eru eftirfarandi:

Í fyrsta lagi er lagt til að barn öðlist ríkisfang við fæðingu ef annað foreldri þess er íslenskur ríkisborgari óháð því hvort barnið fæðist hér á landi eða erlendis og óháð því hvort foreldrar barnsins hafi gengið í hjúskap. Þá er einnig lögð til sú orðalagsbreyting að felld verði niður vísun til orðanna faðir og móðir og í staðinn notað orðið foreldri. Það orð mun þá einnig ná til konu sem samþykkt hefur að tæknifrjóvgun fari fram á eiginkonu sinni eða sambúðarmaka. Sú breyting varðar fyrst og fremst börn sem fædd eru erlendis og eiga íslenskan föður sem ekki er í hjúskap með erlendri móður barns. Breytingin miðar því að að jafna rétt barna sem eiga íslenskt foreldri til þess að öðlast íslenskan ríkisborgararétt við fæðingu. Hingað til hefur þurft að óska eftir ríkisborgararétti fyrir barnið hjá Útlendingastofnun og greiða fyrir, en með breytingunni mun eingöngu þurfa að óska eftir skráningu barnsins hjá þjóðskrá. Fær barnið þá sjálfkrafa íslenskan ríkisborgararétt eins og tíðkast t.d. með börn sem fædd eru erlendis þegar foreldrar eru í hjúskap.

Ég árétta þó að samhliða þessari breytingu er bætt við ákvæði um heimild Þjóðskrár Íslands til að óska eftir gögnum í því skyni að staðfesta að skilyrði til skráningar barns séu uppfyllt auk þess sem ráðherra skal setja nánari ákvæði í reglugerð um þau gögn sem leggja beri fram til staðfestingar á fæðingu barns og foreldri þess.

Í öðru lagi eru nokkur ákvæði um rétt barna til að öðlast íslenskt ríkisfang. Miða þau m.a. að því að lengja þann tíma sem ungt fólk hefur í dag til að óska eftir íslensku ríkisfangi. Önnur eru nýmæli og varða heimild barna sem eru ríkisfangslaus eða hafa hlotið alþjóðlega vernd til þess að óska eftir íslensku ríkisfangi. Til að mynda er lögð til lítils háttar breyting á möguleikum þeirra sem flust hafa hingað til lands ungir að árum en hafa náð 18 ára aldri til þess að óska eftir ríkisborgararétti með einfaldari hætti en með umsókn. Heimildin er sem sagt lengd til 21 árs aldurs í stað 20 ára. Enn fremur er krafa um búsetu þessara barna hér á landi stytt úr sjö árum í fimm ár.

Þá eru lagðar til víðtækari heimildir en eru í núgildandi lögum fyrir ríkisfangslaust barn sem komið hefur hingað til lands ungt að árum eða barn sem hefur hlotið alþjóðlega vernd. Þannig er lagt til að í þeim tilvikum verði hægt að óska eftir ríkisborgararétti fyrir barn eftir þriggja ára búsetu hér á landi fram til 21 árs aldurs.

Ákvæði um barn sem fæðist hér á landi og er ríkisfangslaust hefur verið í íslenskum lögum um langan tíma. Nú er lagt til að málsmeðferð verði einfölduð og að unnt verði að óska eftir ríkisfangi fyrir barn í þessari stöðu allt til 21 árs aldurs í stað 18 ára aldurs eins og nú er.

Þá er ákvæði um fæðingu barns um borð í íslensku skipi eða loftfari nýmæli, en sú breyting er í samræmi við samning Sameinuðu þjóðanna frá 1961 um að draga úr ríkisfangsleysi.

Í þriðja lagi er lagt til nýtt ákvæði um að fullorðnir einstaklingar sem eru ríkisfangslausir geti lagt fram umsókn um ríkisborgararétt eftir fimm ára búsetu hér á landi, en almenna reglan er í dag sjö ár. Er það til samræmis við ákvæði laganna um flóttamenn sem komið hafa hingað til lands og fullnægja skilgreiningu í alþjóðasamningi um stöðu flóttamanna sem gerður var 28. júlí 1951, sem og um þá sem fengið hafa dvalarleyfi af mannúðarástæðum.

Í fjórða lagi er lögð til lítils háttar breyting á málsmeðferð þegar íslenskt kjörforeldri barns sem búsett er erlendis hefur ættleitt það eftir reglum í sínu heimalandi óskar eftir íslensku ríkisfangi fyrir barnið. Lagt er til að þau mál verði afgreidd hjá sýslumanninum á höfuðborgarsvæðinu sem fer með ættleiðingarmál en ekki hjá Útlendingastofnun eins og er í dag. Enn fremur er lagt til að barn sem ættleitt er áður en það verður 18 ára geti fengið íslenskan ríkisborgararétt við staðfestingu ættleiðingar í stað þess að miða við 12 ára aldur.

Að lokum er lögð til breyting á 6. gr. barnalaga þess efnis að heimila Þjóðskrá Íslands að meta gilda tæknifrjóvgun sem gerð hefur verið erlendis þegar kona sem er í hjúskap eða sambúð elur barn sem getið er við tæknifrjóvgun með samþykki makans. Gildi framlagðra gagna og reglur um tæknifrjóvgun í viðkomandi landi eru þá metin af Þjóðskrá í hverju og einu máli og skal ráðherra setja nánari ákvæði í reglugerð um þau gögn. Núgildandi lög gera ráð fyrir að tæknifrjóvgun í tilfellum sem þessum hafi farið fram á viðurkenndri heilbrigðisstofnun hér á landi þegar kona sem er í hjúskap eða sambúð elur börn.

Til áréttingar tek ég fram að ákvæði 2. og 3. mgr. 6. gr. barnalaga, sem þessi breytingartillaga vísar til, fjalla um tæknifrjóvgun sem fer fram með samþykki maka eða sambúðarmaka til viðurkenningar á foreldri barns sem þannig er getið.

Þá vil ég einnig árétta að með þessari breytingartillögu er ekki verið að opna fyrir möguleika á staðgöngumæðrun. Staðgöngumæðrun er óheimil hér á landi, eins og lög um tæknifrjóvgun og dómur Hæstaréttar í máli nr. 367/2016 fjalla um. Samkvæmt 1. mgr. 6. gr. barnalaga telst sú kona sem elur barn sem getið er við tæknifrjóvgun vera móðir þess. Ákvæði það sem lagt er til að bætist við 6. gr. barnalaga tekur auk þess ekki til barns sem kona elur sem ekki er í hjúskap eða sambúð með íslenskum manni eða konu.

Frumvarp það sem hér er lagt fyrir er hluti af þeim lagaúrbótum sem ráðast þarf í til þess að Ísland geti uppfyllt samninga sem áður var getið um, samninga Sameinuðu þjóðanna um ríkisfangsleysi. Með nýjum lögum um útlendinga, sem öðluðust gildi 1. janúar 2017, var samþykkt ný löggjöf um útlendinga sem einnig miðar að því að tryggja lagastoð vegna fullgildingar þessara samninga. Með þessu frumvarpi er talið að lagagrundvelli til fullgildingar þessara samninga verði algerlega náð.

Virðulegi forseti. Ég hef þá gert grein fyrir efnisatriðum frumvarpsins og legg því til að því verði að lokinni þessari umræðu vísað til hv. allsherjar- og menntamálanefndar og 2. umr.