barnalög.
Frú forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á barnalögum, nr. 76/2003, með síðari breytingum, er varðar stefnanda í faðernismáli. Meðflutningsmenn mínir eru hv. þingmenn Samfylkingarinnar, þau Adda María Jóhannsdóttir, Albertína Friðbjörg Elíasdóttir, Ágúst Ólafur Ágústsson, Guðjón S. Brjánsson, Oddný G. Harðardóttir og Logi Einarsson.
Í 1. gr. frumvarpsins er lagt til, með leyfi forseta:
„1. málsl. 1. mgr. 10. gr. laganna orðast svo: Stefnandi faðernismáls getur verið barnið sjálft, móðir þess eða maður sem telur sig föður barns enda hafi foreldri ekki verið ákvarðað skv. 2. mgr. 6. gr.“
2. gr. orðast svo, með leyfi forseta:
„Á eftir orðunum „faðir barns skv. 2. gr.“ í 1. mgr. 21. gr. laganna kemur: eða maður sem telur sig föður barns.“
3. gr. orðast svo, með leyfi forseta:
„Lög þessi öðlast þegar gildi.“
Frú forseti. Svipað frumvarp varðandi breytingu á aðild í faðernismálum hefur verið flutt nokkrum sinnum hér á Alþingi en ekki náð fram að ganga. Með frumvarpi þessu er lögð til breyting á barnalögum, með síðari breytingum, þess efnis að takmörkun sú sem nú er í 1. málsgrein 10. gr. laganna sem og í 21. gr. laganna varðandi heimild karlmanns til höfðunar á faðernismáli og vefengingarmáli verði einfaldlega felld brott. Frumvarp um breytingu á 1. málslið 1. málsgreinar 10. gr. barnalaga hefur verið flutt tvisvar áður, á 135. löggjafarþingi og 136. löggjafarþingi, en náði ekki fram að ganga. Þá hafa frumvörp þessa efnis jafnframt verið lögð fram á Alþingi á 144. löggjafarþingi og 145. löggjafarþingi.
Ástæða þess að málin náðu ekki fram að ganga var ekki vegna andstöðu eins og sjá má í meðförum þingsins sem og ef umsagnir sem til féllu eru lesnar heldur einfaldlega vegna þess að ekki hefur verið um að ræða stjórnarfrumvörp og ekki þungavigtarþingmannafrumvörp. Þess vegna hafa þessi frumvörp einfaldlega dagað uppi í þinginu.
Frú forseti. Nú er mál að linni. Um er að ræða algert grundvallarmál um grundvallarrétt barns, að þekkja sinn uppruna.
Í núgildandi 10. gr. kemur fram að maður sem telur sig vera föður barns getur þá aðeins höfðað faðernismál að barn hafi ekki verið feðrað. Í þessu felst takmörkun á rétti manns til að leita úrskurðar dómstóla um réttindi sín og skyldur, samanber 1. mgr. 70. gr. stjórnarskrárinnar, sem og takmörkun á rétti barns til að þekkja foreldra sína, samanber 1. gr. barnalaga, í þeim tilvikum sem barn hefur ekki verið rétt feðrað. Af þeim sökum er lagt til að karlmaður sem telur sig vera föður barns geti hér eftir, verði þetta frumvarp samþykkt, óhindrað höfðað faðernismál því til staðfestingar, þó með þeirri takmörkun að ekki er hægt að fara í faðernismál þegar um er að ræða barn tveggja kvenna sem getið er með tæknifrjóvgun, samanber 4. mgr. 6. gr. barnalaga.
Málshöfðunarreglur í faðernismálum hafa löngum takmarkað rétt karlmanna, sem telja sig föður barns, til að höfða dómsmál til staðfestingar á faðerni barns. Í þágildandi barnalögum, nr. 20/1992, var málsaðild að faðernismáli takmörkuð við barnið sjálft eða móður þess. Í Hæstaréttardómi frá árinu 2000, bls. 4394, taldi Hæstiréttur þá, en um er að ræða dóm sem var kveðinn upp fyrir 18 árum síðan, takmörkun sem þá var, að útiloka föður frá því að leita réttar síns, brjóta gegn 70. gr. stjórnarskrárinnar, sem og 6. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, þar sem í 70. gr. fælist sjálfstæð regla um að menn skyldu almennt eiga rétt á að bera mál sín undir dómstóla og að allar takmarkanir á þeirri meginreglu yrði að skýra með hliðsjón af því. Með hliðsjón af jafnræðisreglu 65. gr. stjórnarskrárinnar má líka segja að verið sé að brjóta gegn þeim körlum sem telja sig mögulega vera föður barns og vilja leita réttar síns. Þarna er um að ræða mikla hagsmuni, bæði fyrir þjóðfélagið og ekki síst fyrir barnið, af því að faðerni þess sé réttilega leitt í ljós og ákvarðað.
Hvað gerist svo eftir að þessi dómur er kveðinn upp í Hæstarétti fyrir 18 árum? Jú, löggjafinn brást við, en þó bara að nokkru leyti, og lagði til breytingar á barnalögum í kjölfarið.
Í greinargerð með frumvarpi því sem síðar varð að barnalögum þeim sem nú gilda, nr. 76/2003, var lagt til að umrædd málsgrein, þ.e. 10. gr. um málsaðild að faðernismáli, yrði breytt í ljósi dóms Hæstaréttar og þeirra breyttu viðhorfa um rétt barns til að þekkja báða foreldra sína og rétt þess til að njóta samvista við þá. Viðurkenning á rétti manns sem telur sig föður barns til að höfða faðernismál væri fallin til að styrkja þessi réttindi barnsins, enda um að ræða grundvallarrétt.
Við meðferð frumvarpsins á Alþingi lagði allsherjarnefnd til þá breytingu, sem var síðar samþykkt, að málsaðild karlmanns sem telur sig föður barns skyldi takmörkuð við þau tilvik sem barn er ófeðrað eða ranglega feðrað. Í nefndaráliti téðrar nefndar kom fram að megintilgangur með þessari breytingu væri að koma í veg fyrir tilhæfulausar málshöfðanir. Eingöngu í þessum málum. Þarna hafði téð nefnd sem sagt áhyggjur af því að karlar myndu hefja hópmálsókn til þess að trufla saklausar konur.
Telja verður að þau sjónarmið sem lögð voru til grundvallar í frumvarpi því er varð að barnalögum, og byggjast að miklu leyti á áðurnefndum dómi Hæstaréttar, eigi enn við í dag því að ekki hefur enn þá verið lagfærð þessi takmörkun sem í dag felst í þessu ákvæði 10. gr. barnalaga, sem Hæstiréttur sagði að bryti gegn 65. og 70. gr. stjórnarskrárinnar sem og 6. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Enn þann dag í dag eru karlar sem telja sig feður barna, sem feðruð hafa verið annaðhvort með pater est-reglu barnaréttar eða eingöngu með faðernisviðurkenningu vegna þess að móðirin hefur ákveðið svo, bara útilokaðir frá því að leita réttar síns og réttar barnsins til að fá að vita um uppruna sinn.
Er því með frumvarpi þessu sem nú er lagt fram enn einu sinni lögð til sú breyting að karlmanni, sem telur sig föður barns, verði tryggð heimild til að höfða faðernismál án nokkurra takmarkana. Telja verður að sú þrenging á rétti karlmanns til höfðunar faðernismáls sem nú er í 10. gr. sé óeðlileg og alls ekki barni fyrir bestu. Ætla verður að ótti við tilhæfulausar málshöfðanir sé ástæðulaus og að réttarfarsreglur og málsmeðferð faðernismála ættu að koma í veg fyrir slíkt, m.a. vegna reglna um málskostnað, réttarfarssektir og strangar sönnunarkröfur.
Í BA-ritgerð Guðbjargar Önnu Bergsdóttur í lögfræði við Háskólann í Reykjavík, um sóknaraðild í faðernismálum, var gerð rannsókn á hversu mörg faðernismál hefðu verið höfðuð fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur frá gildistöku núgildandi barnalaga frá árinu 2003 til marsmánuðar 2009. Á þessu sex ára tímabili voru kveðnir upp 39 dómar í faðernismálum þar sem faðir var sóknaraðili í einu þeirra. Þá voru 29 mál niður felld en í engu þeirra mála var faðir sóknaraðili. Jafnframt var gerð sátt í 21 máli þar sem faðir var sóknaraðili í einu þeirra. Þess ber að geta að í þessum málum var barnið augljóslega ekki feðrað, annað hefði viðkomandi ekki getað komist að með sína málssókn. Með hliðsjón af framangreindum tölum dró höfundur umræddrar ritgerðar þá ályktun að áhyggjur af því hvort lögfest heimild manns, sem telur sig föður, til að höfða faðernismál yrði til þess að auka tilvik tilefnislausra málshöfðana, hefðu reynst ástæðulausar, þ.e. þau rök sem allsherjarnefnd notaði gegn því að opna þetta.
Með frumvarpi þessu er jafnframt lögð til breyting á málsaðild í dómsmálum til vefengingar á faðerni barns eða ógildingar á faðernisviðurkenningu eða í svokölluðum vefengingarmálum. Framkvæmdin fyrir dómstólum hefur verið sú að ef barn er feðrað þarf fyrst að höfða vefengingarmál áður en höfðað er faðernismál, fyrst að aflétta faðerni áður en hægt er að feðra barnið rétt. Samkvæmt núgildandi lögum eru aðilar að vefengingarmáli tæmandi taldir í 21. gr. laganna, þ.e. móðir, skráður faðir eða barnið sjálft. Ekki sá maður eða sá karl sem telur sig vera föður barns. Ákvæðið leiðir til þess að karl sem telur sig vera föður barns, sem er þegar feðrað, hefur engin úrræði til að knýja fram vitneskju um það hvort hann sé í raun líffræðilegur faðir barnsins. Með sömu rökum og áður er greint, þ.e. 65. og 70. gr. stjórnarskrár sem og 6. mgr. mannréttindasáttmála Evrópu má segja að um sé að ræða brot á rétti karlanna þarna.
Verði frumvarpið að lögum leiðir það til þess að maður sem telur sig vera föður barns getur höfðað mál til þess að fá faðernið leiðrétt. Að mati flutningsmanna er um að ræða mikla og nauðsynlega réttarbót í jafnréttismálum.
Örlítið um síðasta málslið 1. gr. frumvarpsins. Þar er um að ræða börn sem getin eru með tæknifrjóvgun og er ekki gert ráð fyrir að karl sem telur sig mögulegan sæðisgjafa sem síðar var frjóvgað með eggi geti með þessu krafist þess að hann verði skráður faðir barnsins enda lýtur sá gjörningur allt öðrum lögmálum en það sem hér er um rætt, þ.e. þegar karl og kona hafa með fúsum og frjálsum vilja getið barn sem feðrað er svo öðrum karli en föður.
Þetta var til kynningar á frumvarpinu. Ég vil að lokinni umræðu óska eftir því að málinu verði vísað til hv. velferðarnefndar og 2. umr. og bind ég miklar vonir við að nefndin taki málið til góðrar en um leið rösklegrar umfjöllunar svo ljúka megi afgreiðslu þessa frumvarps loksins í eitt skipti fyrir öll svo við séum nú ekki að flytja þetta frumvarp oftar. Um er að ræða algert grundvallarmál. Nú þegar liggja fyrir þinginu fjölmargar umsagnir frá ýmsum aðilum, þar á meðal umboðsmanni barna, og hafa þær allar verið mjög jákvæðar. Því er okkur ekkert að fyrirstöðu að gera þessa nauðsynlegu réttarbót börnum landsins til heilla.
