Kristnisjóður o.fl.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um Kristnisjóð o.fl., með síðari breytingum. Áður en ég kynni málið vil ég nefna sérstaklega að það er í reynd lagt fram af tveimur þingflokkum, þingflokkum Pírata og Viðreisnar. Þetta mál var einnig lagt fram á sínum tíma af þingflokki Bjartrar framtíðar, á því sama þingi einnig af þingflokki Pírata, en í þetta sinn æxlaðist það þannig að við lögðum fram þetta frumvarp en Viðreisn lagði það einnig fram og algjörlega að eigin frumkvæði. Þegar við komumst að þessu ákváðum við að leggja frumvarpið fram saman sem er ástæðan fyrir því að flutningsmenn þessara tveggja þingflokka eru taldir upp til skiptis. Það er gert viljandi og ég vildi óska þess að það gætu verið tveir fyrstu flutningsmenn og þá væru það sá sem hér stendur og hv. þm. Hanna Katrín Friðriksson. Flutningsmenn frumvarpsins eru hins vegar gjörvallur þingflokkur Pírata og gjörvallur þingflokkur Viðreisnar.
1. gr. þessa stutta frumvarps er einföld: 5. gr. laganna fellur brott.
Samkvæmt 5. gr. laga um Kristnisjóð o.fl., nr. 35/1970, er sveitarfélögum kaupstaða og kauptúna skylt að leggja til ókeypis lóðir undir kirkjur og undanskilja þær gatnagerðargjaldi. Nú er presti skylt að hafa aðsetur í kaupstað eða kauptúni og er þá sveitarfélagi skylt að leggja til ókeypis lóð undir íbúðarhús hans ef um lögboðið prestssetur er að ræða.
Lög um Kristnisjóð o.fl. byggjast í öllum meginatriðum á tillögum prestakallanefndar sem kirkjumálaráðherra skipaði 23. apríl 1965. Á þeim tíma var trúarlíf þjóðarinnar mun einsleitara, auk þess sem meiri sátt ríkti almennt um þátttöku opinberra aðila í rekstri trúfélaga.
Samkvæmt 62. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nýtur hin evangeliska lúterska kirkja stöðu þjóðkirkju á Íslandi og skal ríkið að því leyti styðja hana og vernda. Í 65. gr. stjórnarskrárinnar er hins vegar kveðið á um að allir skuli vera jafnir fyrir lögum og njóta mannréttinda án tillits til kynferðis, trúarbragða, skoðana, þjóðernisuppruna, kynþáttar, litarháttar, efnahags, ætternis og stöðu að öðru leyti.
Þótt kirkjuráð hinnar íslensku þjóðkirkju hafi á hendi umsjón og stjórn Kristnisjóðs og beri ábyrgð fyrir kirkjuþingi á stjórn hans eru í 5. gr. laga um Kristnisjóð ekki nefndar sérstaklega kirkjur þjóðkirkjunnar, heldur kirkjur almennt. Þetta er mikilvægur punktur. Því verður ekki í fljótu bragði séð að 5. gr. laganna grundvallist á 62. gr. stjórnarskrárinnar sem veitir þjóðkirkjunni sérstaka vernd og stuðning. Þetta atriði er þó umdeilt og er það eitt vandamálanna við túlkun ákvæðisins.
Þá eru nýleg dæmi þess að sveitarfélög hafi litið svo á að á grundvelli jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar beri þeim einnig að leggja til ókeypis lóðir undir sambærilegt húsnæði annarra skráðra trúfélaga og undanskilja þær gatnagerðargjaldi þó að lög um Kristnisjóð vísi til hinnar íslensku þjóðkirkju.
Frá árinu 1999 hefur til að mynda Reykjavíkurborg túlkað ákvæðið út frá almennum jafnræðissjónarmiðum og þar með haft það sem stefnu að gera ekki upp á milli trúfélaga þegar kemur að úthlutun ókeypis lóða undir tilbeiðsluhús, hvort sem um er að ræða kristnar kirkjur, musteri, moskur eða hof.
Ákvæðið og afleiðingar þess urðu þannig til þó nokkurrar umræðu í kosningum til sveitarstjórna árið 2014 vegna fyrirhugaðrar byggingar mosku og þá hvort gildissvið ákvæðisins væri einungis afmarkað við þjóðkirkjuna eða kristna söfnuði. Sú umræða einkenndist ekki síst af trúarlegri tortryggni og andúð í garð ákvörðunarinnar á grundvelli þess að um væri að ræða félag múslima og byggingu mosku en ekki kristinn söfnuð og byggingu kirkju.
Eins og áður hefur verið rakið er 1. mgr. 65. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands ætlað að tryggja jafnræði fyrir lögum. Þótt Reykjavíkurborg vísi ekki til 65. gr. stjórnarskrárinnar sérstaklega við túlkun 5. gr. laga um Kristnisjóð heldur til almennra jafnræðissjónarmiða verður ekki hjá því litið að 65. gr. stjórnarskrárinnar er ætlað að tryggja jafnræði fyrir lögum óháð trúarskoðunum. Þrátt fyrir þá túlkun ákvæðisins sem stundum hefur verið haldið á lofti að það myndi einungis skyldu sveitarfélaga til að afhenda ókeypis lóðir undir kirkjur þjóðkirkjunnar en ekki kirkjur eða tilbeiðsluhús annarra söfnuða stendur eftir að sú takmörkun kemur hvergi fram með berum orðum í lagagreininni sjálfri. Sömuleiðis verður ekki litið hjá því að þegar sveitarfélög hafa litið til almennra jafnræðissjónarmiða, sambærilegra við þau sem 65. gr. stjórnarskrárinnar er ætlað að tryggja, hafa sveitarfélög einnig veitt öðrum söfnuðum ókeypis lóðir undir sín tilbeiðsluhús.
Ef skylda sveitarfélaga til að leggja til ókeypis lóðir er einvörðungu bundin við kirkjur þjóðkirkjunnar mætti ætla að það væri í samræmi við 62. gr. stjórnarskrárinnar þrátt fyrir 65. gr. um jafnræði fyrir lögum. Ef þessi skylda sveitarfélaganna samkvæmt orðanna hljóðan varðar hins vegar kirkjur almennt en ekki trú- og lífsskoðunarfélög sem boða aðra trú eða lífsskoðun en kristni mætti ætla að ákvæði 5. gr. laga um Kristnisjóð væri í ósamræmi við 65. gr. stjórnarskrárinnar um jafnræði fyrir lögum. Því virðist sem ákvæðið sé ekki samrýmanlegt stjórnarskránni nema það varði annaðhvort kirkjur þjóðkirkjunnar sérstaklega samkvæmt 62. gr. stjórnarskrárinnar eða að gætt sé jafnræðissjónarmiða samkvæmt 65. gr. stjórnarskrárinnar.
Í ljósi alls þessa er óhætt að segja að vegna orðalags 5. gr. laga um Kristnisjóð geti ákvæðið leitt til mismunandi túlkunar eftir því hvort litið sé til 62. eða 65. gr. stjórnarskrárinnar við túlkun þess. Í ljósi þessa telja flutningsmenn þessa frumvarps að breyta þurfi lögunum og sýnist þá sitt hverjum.
Tvær leiðir má fara til að skýra ákvæðið með hliðsjón af 62. og 65. gr. stjórnarskrárinnar, þjóðkirkjuákvæðinu og jafnræðisákvæðinu. Önnur er sú að ákvæðið tilgreini kirkjur þjóðkirkjunnar sérstaklega, en þá mætti ætla að ákvæðið væri ótvírætt í samræmi við þá mismunun á grundvelli trúarskoðana sem 62. gr. stjórnarskrárinnar heimilar þrátt fyrir 65. gr. um jafnræði fyrir lögum. Ætla mætti að túlkun sveitarfélaga á ákvæðinu yrði framvegis sú að einungis bæri að úthluta ókeypis lóðum undir kirkjur þjóðkirkjunnar en ekki annarra safnaða, jafnvel þótt kristnir væru. Flutningsmenn frumvarps þessa telja að slík breyting væri skref aftur á bak en ekki í takt við þróun samfélagsins í átt til umburðarlyndis og jafnræðis fyrir lögum óháð trúarskoðunum. Einnig telja flutningsmenn ekki forsvaranlegt að eftir umræðu sem beinist gegn tilteknu trúfélagi á grundvelli trúarskoðunar meðlima þess sé ákvæðið sniðið sérstaklega að öðru, vinsælla trúfélagi, enda mætti ætla að slíkt yki enn frekar á þá spennu og þann ágreining sem ákvæðið hefur þegar valdið.
Hin leiðin er að fella greinina brott. Flutningsmenn frumvarps þessa telja ákvæðið barn þess tíma þegar trúarskoðanir og fyrirkomulag trúar- og lífsskoðunarfélaga voru talsvert einsleitari en nú er raunin. Sú aðgerð að skylda sveitarfélög einhliða til að ráðstafa dýrmætu landi án endurgjalds til trúfélaga sem eftir því sækjast á ekki við í nútímasamfélagi þar sem lóðir eru takmörkuð auðlind. Flutningsmenn telja enn fremur engin gild rök fyrir því að sveitarfélögum sé gert skylt að láta af hendi lóðir án endurgjalds til trú- og lífsskoðunarfélaga frekar en annarra félaga.
Flutningsmenn frumvarps þessa leggja því til að ákvæðið falli brott og trúfélög greiði fyrir lóðir líkt og almennt tíðkast. Eðlilegt hlýtur að vera að sveitarfélögin hafi sjálfsákvörðunarrétt yfir eigin landsvæði.
Trúar- og lífsskoðunarfélög eru í eðli sínu umdeild og stutt getur verið í hatursfulla orðræðu sem er á skjön við markmið opinnar og upplýstrar umræðu. Það er ótækt að íslensk lög valdi því að misjafn skilningur á markmiði og túlkun þeirra valdi ágreiningi milli trúarhópa, bæði um það hvort í lögunum felist mismunun eða jafnvel hvort hún eigi að vera þar. Óhætt er að segja að ætlun löggjafans hafi aldrei verið sú að valda slíkum samfélagsnúningi þegar ákvæðið var fyrst sett í lög, en flutningsmenn frumvarps þessa telja einföldustu og skynsamlegustu lausnina á þeim vanda þá að fella greinina brott.
Virðulegi forseti. Nú hef ég lesið upp úr greinargerð frumvarpsins sem ég las eiginlega í heild sinni vegna þess að ég fann ekki neitt sem ég taldi hægt að sleppa. Mig langar til að ítreka að lokum að þetta frumvarp er í reynd lagt fram af tveimur þingflokkum sem báðir höfðu frumkvæði að því en lögðu fram hvor í sínu lagi og síðan kom í ljós að þeir höfðu báðir lagt það fram. Ég lít svo á að þetta sé sameiginlega lagt fram af þingflokkum Pírata og Viðreisnar. Það eina sem ræður því að mitt nafn er fremst en ekki nafn hv. þm. Hönnu Katrínar Friðriksson er að við sendum það inn til vinnslu örlítið fyrr. Það er eina ástæðan fyrir því.
Mig langar að nefna aðeins að lokum til að ítreka síðasta punktinn sem kemur fram í lokaorðum greinargerðarinnar að það er hægt að hafa skilning á því að á sínum tíma, þegar trúarlíf Íslendinga einkenndist af kristni og tilteknum söfnuði kristinnar trúar, hafi svona lög kannski verið við hæfi. Mér hefði sennilega ekki þótt það en ég hefði skilið málstaðinn betur þá. Mig langar til að undirstrika að hér er ekki bara um að ræða eitthvert saklaust ákvæði sem er skaðlaust í nútímanum. Það er ekki skaðlaust, það hefur valdið núningi. Þótt það sé ekki bara eðlilegt heldur nauðsynlegt að trúarhópar hafi ólíka sýn á lífið og tjái þær ólíku sýnir, móðgi hver annan og séu stundum hundleiðinlegir hver við annan er það bara hluti af því að vera í mannlegu samfélagi þar sem skoðanir eru fleiri en ein. Umræðan sem kom upp í sveitarstjórnarkosningum 2014 og kemur upp af og til er umræða sem mig hryllir við, umræða um það hvort það eigi að mismuna á grundvelli trúarbragða. Svarið við þeirri spurningu er augljóslega nei og það kemur skýrt fram í 65. gr. stjórnarskrárinnar um jafnræði fyrir lögum. Vandinn er sá að við erum með lög sem samkvæmt orðanna hljóðan gætu gert það. Það er umdeilt atriði en við eigum ekki að líta á það sem eitthvað skaðlaust. Þetta er frekar alvarlegt vandamál ef við leyfum því að grassera í okkar samfélagi.
Eina leiðin til að leyfa flóru misjafnra trúarskoðana og lífsskoðunarfélaga að blómstra á sínum eigin forsendum og útkljá skoðanaágreining sinn með siðlegum hætti er sú að við séum öll jöfn fyrir lögum. Það er grundvallaratriði, það er hluti af lýðræðinu sjálfu. Við getum ekki verið án þess grundvallaratriðis.
Því segi ég að þetta mál sé mikilvægara en virðist kannski í fljótu bragði. Ég vona sannarlega að í komandi sveitarstjórnarkosningum verði ekki sama umræðan uppi um það hvort við ættum að mismuna fólki á grundvelli trúarskoðana vegna þess að sú umræða ein og sér er ógeðfelld og ekki í neinum takti við neitt sem ég myndi kalla siðmenntað samfélag, hvað þá lýðræði.
Að lokum þakka ég þeim sem fluttu málið með mér, en þau eru auk þess sem hér stendur hv. þingmenn Hanna Katrín Friðriksson, Þórhildur Sunna Ævarsdóttir, Jón Steindór Valdimarsson, Halldóra Mogensen, Þorgerður K. Gunnarsdóttir, Jón Þór Ólafsson, Þorsteinn Víglundsson, Smári McCarthy og Björn Leví Gunnarsson.
