149. löggjafarþing — 23. fundur,  23. okt. 2018.

skógar og skógrækt.

231. mál
[21:40]
Horfa

umhverfis- og auðlindaráðherra (Guðmundur Ingi Guðbrandsson):

Hæstv. forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til heildarlaga um skóga og skógrækt. Frumvarpið var lagt fram á 146. löggjafarþingi vorið 2017 en hefur tekið ákveðnum breytingum sem gerð er grein fyrir í greinargerð þess.

Núgildandi lög um skógrækt eru yfir 60 ára gömul og um margt úrelt þó að markmið þeirra séu enn í fullu gildi og verði eflaust áfram. Frá gildistöku skógræktarlaga hefur mikið áunnist í skógrækt hér á landi þar sem þekking og geta til að rækta nýja skóga hefur orðið til. Skógrækt er stunduð hér á landi með fjölbreyttum markmiðum, til að mynda til atvinnusköpunar, byggðaþróunar, útivistar, lýðheilsu, viðhalds og eflingar umhverfisgæða, verndar náttúruskóga, endurheimtar vistkerfa og bindingar gróðurhúsalofttegunda, sem þáttur í aðgerðum gegn loftslagsbreytingum.

Ný lög sem hafa mikil áhrif á framkvæmd skógræktar hafa tekið gildi, til að mynda um náttúruvernd, skipulagsmál, skógrækt á lögbýlum og mat á umhverfisáhrifum. Mikilvægt er að löggjöf um skógrækt verði uppfærð í takt við þá þróun sem orðið hefur í samfélaginu en sú þróun snýr einnig að nýjungum í skógræktarrannsóknum og þekkingar- og upplýsingaöflun. Löggjöf um skógrækt verður einnig að taka mið af þeim alþjóðlegu skuldbindingum sem Ísland hefur undirgengist, svo sem um vernd og eflingu líffræðilegrar fjölbreytni og um baráttu gegn loftslagsbreytingum.

Mikilvægt er að í nýjum skógræktarlögum sé lögð áhersla á að auka útbreiðslu skóga og uppbyggingu skógarauðlindarinnar, þróun skógarnytja til verðmætasköpunar, nýsköpunar og byggðaþróunar, aðgengi fólks að skógum og jákvæð áhrif þeirra á umhverfi mannsins og lýðheilsu, virkni vistkerfa skóga, þar með talið fyrir jarðvegsvernd, vatnsvernd og líffræðilega fjölbreytni og þátt skógræktar í mótvægisaðgerðum til að stemma stigu við hnattrænum loftslagsbreytingum og aðlögun skógræktar að þeim. Forsendur fyrir því að ná öllum þeim áherslum fram er vernd og sjálfbær nýting þeirra skóga sem fyrir eru, ræktun nýrra skóga og endurheimt skógarvistkerfa og öflugt rannsóknar- og þróunarstarf.

Ég ætla nú að gera grein fyrir því hvernig staðið var að vinnu við samningu frumvarpsins. Árið 2011 skipaði þáverandi umhverfisráðherra nefnd sem fékk það hlutverk að undirbúa gagngera endurskoðun á lögum um skógrækt, nr. 3/1955. Í nefndinni áttu sæti fulltrúar landshlutaverkefna í skógrækt, Skógrækt ríkisins, Skógræktarfélags Íslands og umhverfisráðuneytis. Nefndin skilaði greinargerð til umhverfis- og auðlindaráðherra í júní 2012 með tillögum að inntaki nýrra skógræktarlaga. Nefndin leitaði samráðs við ýmsa aðila. Árið 2014 ákvað umhverfis- og auðlindaráðherra að unnið skyldi frumvarp til nýrra heildarlaga um skógrækt. Sérstakur samráðsvettvangur sem í sátu auk fulltrúa ráðuneytisins tveir fulltrúar úr ofangreindri nefnd, fulltrúi Sambands íslenskra sveitarfélaga, fulltrúi Bændasamtaka Íslands og fulltrúi Landverndar var settur á fót til undirbúnings frumvarpi þessu.

Drög að frumvarpi til laga um skógrækt voru auglýst á vef umhverfis- og auðlindaráðuneytisins og gefinn var kostur á að senda inn umsögn og athugasemdir við efni þess. Eftir yfirferð yfir þær athugasemdir voru gerðar ákveðnar breytingar á frumvarpinu sem varða einkum vægi verndunar náttúruskóga, skilgreiningu hugtaka, leyfisveitingar um fellingu og eyðingu skóga og mótun landsáætlunar í skógrækt. Þá hefur frumvarpið tekið breytingum frá því að það var lagt fram á 146. löggjafarþingi vorið 2017. Það vor var mælt fyrir málinu og því að lokinni 1. umr. vísað til umhverfis- og samgöngunefndar. Nefndin sendi frumvarpið til umsagnar og hefur ráðuneytið nú farið yfir þær umsagnir og gert breytingar í ljósi þeirra. Í greinargerð með frumvarpinu er nánar rakið um hvaða breytingar er að ræða.

Ég fer núna yfir helstu breytingar frá núgildandi lögum sem frumvarpið kveður á um. Markmið laganna taka til þátta eins og verndar og endurheimtar líffræðilegrar fjölbreytni, sjálfbærrar nýtingar skóga, samræmis við skipulagsáætlanir og náttúruvernd, aðgengis fólks að skógum til útivistar og gildis skóga sem mótvægisaðgerðar gegn loftslagsbreytingum.

Kveðið er á um gerð landsáætlunar í skógrækt sem ráðherra gefur út. Í áætluninni á m.a. að gera grein fyrir forsendum fyrir vali á landi til skógræktar með tilliti til náttúruverndar, minjaverndar og landslags, vernd og endurheimt náttúruskóga, ræktun skóga til uppbyggingar skógarauðlindar og umfangi og horfum hvað varðar nýtingu, sjálfbærri nýtingu skóga, áhrifum skógræktar á atvinnuþróun og byggð og aðgengi fólks að skógum til útivistar. Ráðherra er falið að samræma landsáætlun í skógrækt og landgræðsluáætlun samkvæmt landgræðslulögum.

Einnig er gert ráð fyrir gerð landshlutaáætlana sem ætlað er að útfæra stefnu um skógrækt í landsáætlun og vera til samræmingar við skipulagsáætlanir sveitarfélaga. Sett er inn ákvæði um að Skógræktin haldi skrá yfir alla skóga landsins og eins varðandi hlutverk Skógræktarinnar við umsjón þjóðskóga og annarra svæða í umsjón stofnunarinnar.

Lög um skógrækt á lögbýlum verða hluti af heildarlögum um skógrækt gangi þetta frumvarp eftir en efnislega eru lagðar til litlar breytingar á þeim. Sérstakur kafli fjallar um vernd, umhirðu og nýtingu skóga, til að tryggja sjálfbæra nýtingu þeirra og hæfilega vernd. Sett eru inn ákvæði um að leyfi Skógræktarinnar þurfi til að fella skóg og miðað við að ráðist verði í mótvægisaðgerðir til að draga úr eða koma í veg fyrir neikvæð áhrif af eyðingu skóga.

Ég mun nú gera nánari grein fyrir áhersluatriðum sem lögð eru til í frumvarpinu. Í frumvarpinu eru sett fram markmið sem endurspegla þær breytingar sem hafa orðið á umhverfi skógræktar síðustu áratugi. Vernd og aukin útbreiðsla náttúruskóga, sem eru aðallega íslenskir birkiskógar, er sett á oddinn sem og vernd og endurheimt líffræðilegrar fjölbreytni. Þetta leggur grunninn að því að setja stefnu um endurheimt þeirra vistkerfa sem birkiskógarnir hafa að geyma. Einnig eru sett fram markmið um að byggja upp fjölbreytta skógarauðlind í landinu og að nýting hennar sé sjálfbær þannig að skógarnytjar skili sem mestum hagrænum, félagslegum og umhverfislegum ávinningi fyrir samfélagið. Auk þessa eru sett fram markmið um samræmi skógræktar og annarrar landnotkunar og um mismunandi notagildi skóga, svo sem til útivistar og kolefnisbindingar.

Frumvarpið gerir ráð fyrir að ráðherra gefi út á fimm ára fresti landsáætlun í skógrækt til tíu ára í senn. Með landsáætlun er mörkuð stefna stjórnvalda og sett tölusett markmið um árangur í skógrækt sem taki mið af markmiðum laganna. Landsáætlun er því grundvallarstjórntæki stjórnvalda og vettvangur samráðs um skógrækt í landinu. Skipuð verði verkefnisstjórn sem hafi yfirumsjón með gerð landsáætlunar. Talsverð tengsl eru milli viðfangsefna skógræktar og landgræðslu og því er gert ráð fyrir að ráðherra samræmi landsáætlun í skógrækt og landgræðsluáætlun.

Til að útfæra landsáætlun í skógrækt kveður frumvarpið á um að Skógræktin, í samráði við sveitarfélög, bændur og aðra hagsmunaaðila, vinni landshlutaáætlun fyrir hvern landshluta. Landshlutaáætlun er einnig samráðsvettvangur en á öðrum skala en landsáætlun og þar eru útfærðar áherslur fyrir landshluta og eftir atvikum sveitarfélög.

Frumvarpið gerir síðan ráð fyrir að ræktunaráætlun sé undanfari nýræktunar skóga sem nýtur stuðnings ríkisins. Ræktunaráætlun getur verið forsenda þess að sveitarfélög veiti framkvæmdaleyfi fyrir skógrækt.

Meðal annars með vísan til landsáætlunar í skógrækt hefur Skógræktin, samkvæmt frumvarpinu, heimild til að styðja við skógrækt einstaklinga, félagasamtaka, sveitarfélaga, fyrirtækja eða annarra. Þetta er afar mikilvægt ákvæði og kristallar hlutverk Skógræktarinnar til að hvetja almenning í landinu til skógræktarstarfs. Þessi lagagrein fjallar hins vegar ekki um skógrækt á lögbýlum.

Skógræktin skal halda og tryggja að unnin sé skógaskrá en slík skrá byggir að mestu leyti á verkefni Skógræktarinnar, íslenskri skógarúttekt, sem er m.a. til orðin vegna skuldbindinga Íslands gagnvart loftslagssamningi Sameinuðu þjóðanna.

Þjóðskógar eru skilgreindir í frumvarpinu sem skógar og lönd í umsjón Skógræktarinnar, hvort heldur sem er á landi í eigu ríkisins eða í einkaeigu, eins og nánar er skilgreint í reglugerð samkvæmt 9. gr. Með ákvæðinu er skýrður nánar tilgangur þess að ríkið hafi sérstaka umsjón með ræktuðum skógum og náttúruskógum, sem ekki eru innan annarra verndarsvæða, og staða þeirra skilgreind í reglugerð. Dæmi um þjóðskóga eru Hallormsstaðaskógur, Vaglaskógur, Haukadalsskógur og skógurinn í Þjórsárdal.

Kaflinn um skógrækt á lögbýlum er í heild sinni að mestu efnislega lítið breytt lög um skógrækt á lögbýlum en þau eru hér felld inn í heildarlög um skógrækt til einföldunar. Lögin gera ráð fyrir að áfram verði stutt við skógrækt á lögbýlum sem hefur um árabil verið umfangsmesta skógræktarverkefni landsins. Það felur í sér þinglýsta samninga til 40 ára.

V. kafli fjallar um vernd, endurheimt, umhirðu og nýtingu skóga. Fyrsta grein kaflans fjallar um það hlutverk Skógræktarinnar að stuðla að vernd og endurheimt náttúruskóga með svipuðum hætti og er í núverandi lögum. Með þessari breytingu verður hins vegar hægt að skilgreina markmið og áherslur í landsáætlun í skógrækt sem er endurskoðuð reglulega.

Sett er inn í lögin ákvæði um sjálfbæra nýtingu skóga sem felur í sér að árleg felling í skógum landsins skuli að jafnaði ekki vera meiri en árlegur vöxtur þeirra, þ.e. að ekki skuli vera meira tekið af auðlindinni hverju sinni en rentan. Einnig er kveðið á um að leitast skuli við að umhirða og nýting skóga skili sem mestum hagrænum, félagslegum og umhverfislegum ávinningi fyrir samfélagið.

Ákvæðið um fellingarleyfi gerir ráð fyrir að afla þurfi leyfis Skógræktarinnar til að fella skóg eða hluta hans. Núgildandi lög kveða á um að leyfis skuli aflað til að rjóðurfella skóg. Ákvæðið beinist einkum að nytjaskógum þar sem felling felur í sér að ráðist verði í endurnýjun skógarins til að viðhalda auðlindinni. Þess vegna er heimilt að binda fellingarleyfi skilyrðum til að tryggja endurnýjun skógar.

Varanleg eyðing skógar felur ekki í sér endurnýjun eins og felling og er hún óheimil samkvæmt frumvarpinu. Þetta gildir um ræktaða skóga og náttúruskóga. Sé eyðing skógar talin óhjákvæmileg ber að tilkynna slíka framkvæmd til Skipulagsstofnunar í samræmi við lög um mat á umhverfisáhrifum. Ákvæðið kveður á um að framkvæmdaraðili skuli ráðast í mótvægisaðgerðir til að draga úr eða koma í veg fyrir neikvæð áhrif á umhverfið með hliðsjón af markmiðum laganna, svo sem með endurheimt náttúruskógar eða ræktun nýrra skóga.

Í ákvæði um vörslu skóga kemur fram sú almenna regla að óheimilt sé að beita búfé í skógi eða skógræktarsvæði nema með leyfi viðkomandi skógareiganda, enda sé skógurinn eða skógræktarsvæðið girt girðingu sem fullnægi skilyrðum girðingarlaga. Með lögunum yrði Skógræktinni veitt heimild til að innheimta gjald vegna útgáfu fellingarleyfa og eins til að innheimta gjöld vegna tiltekinnar þjónustu innan þjóðskóganna. Slík þjónusta getur verið í formi bílastæða, salerna og tjaldsvæða.

Frumvarpið gerir ráð fyrir að Skógræktin geti beitt þvingunarúrræðum til að knýja á um ráðstöfun samkvæmt lögunum, einkum hvað varðar fellingarleyfi og varanlega eyðingu skóga. Heimild til að beita stjórnvaldssektum er að sama skapi einkum beint að sömu ákvæðum ef brot hefur þegar átt sér stað.

Virðulegi forseti. Ég hef rakið meginefni frumvarpsins og legg til að frumvarpinu verði að lokinni 1. umr. vísað til hv. umhverfis- og samgöngunefndar.