149. löggjafarþing — 30. fundur,  12. nóv. 2018.

eignarhald á bújörðum.

[15:58]
Horfa

Líneik Anna Sævarsdóttir (F):

Virðulegi forseti. Ég vil byrja á því að þakka hæstv. sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra, Kristjáni Þór Júlíussyni, fyrir að ræða hér eignarhald á bújörðum og mögulegar takmarkanir á því í ákvæðum ábúðar- og jarðalaga.

Undanfarið hefur talsverð umræða átt sér stað í samfélaginu um eignarhald á bújörðum og ljóst er að margir hafa áhyggjur af því að Íslendingar séu með andvaraleysi að tapa eignarhaldi á auðlindum á landi. Í september fékk hæstv. ráðherra sjávarútvegs- og landbúnaðarmála álit starfshóps um endurskoðun eignarhalds á bújörðum í hendur. Þar voru settar fram átta tillögur að leiðum til að viðhalda ræktanlegu landbúnaðarlandi og búsetu í sveitum landsins með breytingum á jarðalögum og ábúðarlögum. Mér finnst mikilvægt að heyra viðhorf hæstv. ráðherra til þessara tillagna og að þær verði ræddar hér í þingsal.

Ég álít allt land vera auðlind, landið sjálft, jarðveginn og gróðurinn sem þar þrífst. Sumt land nýtist til matvælaframleiðslu, annað til útivistar og auk þess geta fylgt landi önnur gæði sem enn auka verðmæti þess, t.d. veiði og vatnsréttindi. Meðferð og notkun alls lands skiptir alla landsmenn máli, bæði nú og til framtíðar. Það felast miklir almannahagsmunir í ráðstöfun og meðferð lands og því geta ekki gilt sömu reglur um kaup og sölu á landi eins og á hverri annarri fasteign.

Þjóðlendur eru nú um 44% landsins en land sem hvorki tilheyrir þjóðlendum né þéttbýli skiptist í jarðir sem eru þá yfir 50% af landinu. Bújarðir á Íslandi eru nú 6.000–7.000, eftir því hvernig á það er litið, og hefur ásókn fólks sem ekki er búsett á Íslandi eftir eignarhaldi á jörðum aukist á síðustu árum. Við það færist eignarhald auðlinda úr landi en auk þess hafa vaknað spurningar um eignasöfnun á fárra hendur og vandi komið upp vegna óþekkts og óljóss fyrirsvars jarða.

Ef jörð fer í eyði tapast verðmæti, svo sem húsnæði og ræktun, og vegir, dreifikerfi og fjarskipti veikjast sem og samfélög í strjálbýli og sveitarfélögin sem þau tilheyra. Eignarhald, ráðstöfunarréttur og ábyrgð á landi þarf þess vegna að vera í höndum landsmanna.

Stjórnvöld geta beitt ýmsum tækjum til að hafa áhrif á ráðstöfun lands. Meðal tillagna í skýrslunni áðurnefndu er að lögfesta búsetuskilyrði, setja skilyrði um nýtingu lands í landbúnaðarnotum, takmarkanir á stærð eða fjölda fasteigna í eigu sama aðila, fyrirframsamþykki opinberra aðila fyrir eignaskiptum og að unnin verði hlutlæg viðmið fyrir slíka ákvarðanatöku, verðstýringarheimildir og skýrari reglur um fyrirsvar.

Sú leið sem ég tel fært að ganga beint í að festa í lög eða reglugerð eru skilyrði um að einstaklingar sem öðlast eignarrétt eða afnotarétt yfir landi í landbúnaðarnotum skuli hafa lögheimili hér á landi eða hafa haft það áður í tiltekinn tíma. Ég tel að slíkar takmarkanir eigi ekki að vera bundnar við land í landbúnaðarnotum, heldur ná yfir allt land.

Tillögurnar í skýrslunni hafa margar komið til umræðu áður en útfærslan þvælst fyrir okkur. Ástæðuna tel ég m.a. vera að okkur vantar ákveðinn grunn. Annars vegar þarf að undirbyggja framkvæmd tillagnanna í skipulagsáætlunum sveitarfélaga og hins vegar þarf að bæta skráningu á landi.

Stjórnvöld og almenningur hafa áhrif á landnýtingu í gegnum skipulagsáætlanir sveitarfélaga. Þar er hægt að setja markmið um búsetu og sjálfbæra landnýtingu. Ef sveitarfélög nota skipulagsáætlanir betur en nú er gert væri byggt undir hlutlægniviðmiðin sem kallað er eftir. Sveitarfélög geta skilgreint landbúnaðarland sem halda skal í ræktanlegu ástandi og líka jarðir þar sem heilsársbúseta telst æskileg og geta þar komið inn fleiri sjónarmið en nýting til landbúnaðar, svo sem styrking samfélaga, öryggissjónarmið, eftirlit lands, eftirlit minja og náttúruvernd. Bætt skráning landeigna er líka forsenda þess að hægt verði að beita stjórntækjum við markvissa ráðstöfun.

Mig langar því að spyrja hæstv. sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra hvernig áliti starfshóps um endurskoðun eignarhalds á bújörðum verði fylgt eftir. Hverjar af tillögum hópsins væri vænlegast að vinna með áfram? Hvaða leiðir eru skilvirkastar til að tryggja að auðlindir á landi haldist í eigu landsmanna? Hvort og hvernig mun ráðherra beita sér í samstarfi við önnur ráðuneyti til að tryggja yfirráð yfir auðlindum á landi?