fjáraukalög 2018.

Herra forseti. Við ræðum frumvarp til fjáraukalaga fyrir 2018 og mæli ég fyrir áliti 2. minni hluta. Í upphafi vil ég segja að í athugasemdum við frumvarpið segir að í fjáraukalögum verði einungis leitað heimilda til að bregðast við útgjaldatilefnum sem voru ófyrirséð við afgreiðslu fjárlaga en sýnt þyki að útgjöldin falli til á árinu og að ríkissjóður komist ekki hjá að greiða þau. Í lögunum eiga því einungis að vera ófyrirséð og óhjákvæmileg útgjöld. 2. minni hluti telur að ýmsar fjárheimildir í frumvarpinu gangi gegn meginreglu þessara laga og hér á eftir mun ég tiltaka nokkur dæmi þess efnis.

Fyrst vil ég víkja að því sem kemur fram á bls. 47 í frumvarpinu. Þar segir að útgjöld Sjúkratrygginga aukist um 469 milljónir vegna aukinnar eftirspurnar eftir sjúkraþjálfun. Hér er um veruleg umframútgjöld að ræða en ekkert hefur komið fram um það hvort ráðherra málaflokksins hafi gripið til einhverra aðgerða svo gjöldin væru innan heimilda fjárlaga. Ráðherra ber samkvæmt lögum um opinber fjármál að grípa til aðgerða þegar sýnt þykir að sá málaflokkur sem hann ber ábyrgð á fer fram úr fjárheimildum. Velferðarráðherra hefði undir þessum kringumstæðum átt að gera fjármálaráðherra grein fyrir stöðunni og því hvernig hann hygðist bregðast við henni. Ráðherra ber ábyrgð á málaflokknum og verður að grípa til aðgerða. Reglurnar eru til þess að virða þær og það samræmist ekki lögum um opinber fjármál að grípa ekki til aðgerða.

Næst ætla ég að víkja aðeins að IPSAS-reikningsskilastaðlinum sem er fjallað um á bls. 46 í frumvarpinu. Þar kemur fram að um 48 milljarða kr. hækkun gjalda sé að ræða vegna þessa reikningsskilastaðals. Hér er um verulega háa upphæð að ræða og ekki verður séð að mál þetta geti í raun talist ófyrirséð. Ráðuneytið hefði átt að sjá þetta fyrir þegar IPSAS-staðallinn var tekinn upp með lögunum um opinber fjármál. Hér er á ferðinni stór leiðrétting og að mati 2. minni hluta lá fyrir við gerð fjárlaga fyrir árið 2018 að beita skyldi þessum þætti innleiðingar IPSAS-staðalsins. Ég vil vekja athygli á því að það getur munað mörgum milljörðum króna í afkomu ríkissjóðs eftir því hvort afkoman er mæld samkvæmt GFS- eða IPSAS-reikningsskilastaðlinum. Að mati 2. minni hluta er óviðeigandi að þingmenn standi frammi fyrir úrlausnarefni sem þessu við mat á rekstrarárangri ríkissjóðs. Hér er um mjög tæknilegt úrlausnarefni að ræða sem fáir hafa í raun á valdi sínu og brýnt er að leitast verði við að einfalda þessa framsetningu svo hægt sé að fá nauðsynlegar upplýsingar úr ríkisreikningi fyrir leikmenn með aðgengilegum hætti. Má í þessu sambandi nefna að ríkisendurskoðandi treysti sér ekki til að veita álit á ríkisreikningi liðins árs þar sem fullri innleiðingu viðkomandi reikningsskilastaðla er ekki lokið. Þar sem sérfróður aðili á þessu sviði, sem er þá Ríkisendurskoðun, treystir sér ekki til að láta í ljós álit á ríkisreikningi, sem er ársreikningur ríkisins, má ætla að það sé nær ógerlegt fyrir leikmenn. Að mati 2. minni hluta er þessi staða mjög umhugsunarverð fyrir Alþingi.

Næst vil ég víkja að dómkröfum. Það kemur fram á bls. 45 að fjárheimild sé um 900 millj. kr. vegna dómkrafna. Þá má spyrja hvort hér hefði ekki verið eðlilegt að færa almenna varúðarfærslu samkvæmt IPSAS-staðli vegna hugsanlegs taps í dómsmálum. Fyrrgreind gjaldfærsla væri þá mat fagfólks á hugsanlegu tapi af völdum dómsmála þar sem kunnáttufólk á þessu sviði leggur svo mat á hugsanleg áhrif á ríkissjóð.

Á bls. 47 er fjallað um yfirtöku á lífeyrisskuldbindingum. Þar kemur fram að stefnt er að samningum við ýmis samtök vegna yfirtöku lífeyrisskuldbindinga starfsmanna ýmissa samtaka sem annast hafa heilbrigðisþjónustu fyrir ríkissjóð. Kostnaðurinn er um 100 millj. kr. og það er umhugsunarvert hvers vegna ráðuneytið hafi leyft þessum ófjármögnuðu skuldbindingum að safnast fyrir. Hvers vegna hefur ráðuneytið ekki skilað iðgjaldi sem þessu nemur jafnóðum og þjónustan er innt af hendi?

Í þessu sambandi má geta þess til fróðleiks að áfallnar lífeyrisskuldbindingar ríkissjóðs í árslok 2017 námu 619 milljörðum kr., en það jafngildir skatttekjum ríkisins samkvæmt frumvarpi til fjárlaga fyrir árið 2019 þannig að við sjáum að hér er um verulega upphæð að ræða. Það er því búið að velta fjárhæð sem nemur heildarskatttekjum fjárlaga yfir á komandi kynslóðir. Einnig verður að vekja athygli á því hversu lengi dróst að ganga frá samkomulagi vegna Brúar lífeyrissjóðs vegna óuppgerðra lífeyrisskuldbindinga en upphæðin nemur 1,2 milljörðum kr.

Herra forseti. Næst ætla ég að víkja aðeins að vetrarþjónustu á vegum. Það kemur fram í frumvarpinu að útgjöld til samgöngumála upp á 569 milljónir eru í fjárauka, þar af 400 vegna snjómoksturs. Ég held að það sé eðlilegt að fjárheimildir vegna ófyrirséðs snjómoksturs séu í sérstökum varasjóði málaflokksins. Í svari samgönguráðuneytisins við fyrirspurn fjárlaganefndar um kostnað vegna óvenjusnjóþungs vetrar segir að þjónustuliðurinn sé eingöngu fjármagnaður miðað við meðalþungan vetur. Þá kemur jafnframt fram að á síðustu árum hafi reynst nauðsynlegt að auka vetrarþjónustu vegna mikillar umferðaraukningar á fjölförnum ferðamannaleiðum, þörf fyrir hálkuvarnir hafi reynst mun meiri en ráð var fyrir gert og veturinn verið snjóþungur í öllum öðrum landshlutum.

Að mati 2. minni hluta virðast ábendingar ráðuneytisins benda til þess að vegna aukinna þarfa fyrir snjómokstur og hálkuvarnir sé ekki raunhæft að miða við meðalkostnað liðinna ára vegna þess að kröfur til þessarar þjónustu hafa aukist mikið og væri eðlilegra að miða við áætlanir sem miða við spár Vegagerðarinnar á þjónustuþörf fram í tímann. Má í framhaldinu velta fyrir sér hvort þörf hefði verið á þessari fjárbeiðni í fjáraukalögum og nær hefði verið að áætla fyrir henni í fjárlögum.

Næst ætla ég að víkja aðeins að því sem kemur fram um seinkun á afhendingu Vestmannaeyjaferju og galla í viðgerð á Grímseyjarferju. Seinkun á afhendingu Vestmannaeyjaferju kostar 117 millj. kr. og í frumvarpinu kemur ekkert fram um það hver beri ábyrgð á þeirri seinkun. Svo virðist sem óskað sé eftir fjárheimild í fjáraukalögum til að fjármagna kostnað sem virðist falla til samkvæmt skýringum frumvarpsins vegna ákvörðunar sem tekin er af ráðuneytinu. Það verður því ekki séð að þessi ákvörðun uppfylli skilyrði sem uppfylla þarf til að fá framlög í fjáraukalögum. Um er að ræða sem sagt nýja ákvörðun sem ráðuneytið tók að yfirveguðu máli og ber því að standa við með því að taka til í eigin ranni, leyfi ég mér að segja, eins og lög um opinber fjármál kveða á um og ráðuneytinu ber að fara eftir. Þarna er sem sagt tekin ákvörðun um að seinka afhendingu þessarar ferju og það getur ekki fallið undir eitthvað sem er ófyrirséð þegar menn taka slíka ákvörðun. Fjármála- og efnahagsráðherra gat ekki svarað því hér við 1. umr. hver bæri ábyrgð á seinkuninni og það verður að segjast eins og er að þetta er nokkuð sem verður að fara ofan í kjölinn á vegna þess að hér er um háa upphæð að ræða og ekki eðlilegt að menn geti bara tekið svona ákvörðun og síðan óskað eftir fjárheimild í fjárauka og þá sé málið búið. Það er alls ekki í anda laganna.

Ég vík þá aðeins að kostnaði vegna viðgerðar á Grímseyjarferju. Það eru 52 millj. kr. og fram kemur að rekja megi það til ófullnægjandi viðgerða á árunum 2007 og 2008. Mál þetta er hliðstætt málinu með nýju Vestmannaeyjaferjuna að því leytinu til að það kemur ekkert fram hver ber ábyrgð á þessu. Ætla má að eftirliti af hálfu ríkissjóðs með þessari viðgerð hafi verið ábótavant og það kallar að sjálfsögðu á svör við spurningum um hvort tryggt sé að eftirlitskerfi ríkisins komi í veg fyrir að slíkt endurtaki sig.

Næst vil ég víkja aðeins að kostnaði vegna útlendingamála. Það er mál sem hefur verið rætt hér áður og eru skiptar skoðanir um. Í svari dómsmálaráðuneytisins við fyrirspurn fjárlaganefndar um kostnað vegna útlendingamála kemur fram að heildarframlög nemi 3.188 millj. kr. fyrir árið 2018, þar með talið 500 millj. kr. framlag af fjáraukalögum. Þetta er að sjálfsögðu verulega há upphæð. Þessi málaflokkur er kostnaðarsamur og það verður að gera þá kröfu til ráðuneytisins að það lágmarki þennan kostnað eins og frekast er unnt með því að styrkja þá verkferla sem notaðir eru með það að markmiði að meðalmálsmeðferðartími umsækjenda, t.d. vegna Dyflinnarmálsmeðferðar, styttist. Hann er núna 111 dagar. Hefðbundinn málsmeðferðartími er í dag 226 dagar og hann verður einnig að stytta. Þetta er mjög langur tími og kostnaðarsamur fyrir ríkissjóð og að sjálfsögðu einnig óþægilegur fyrir þá sem bíða eftir úrlausn sinna mála. Það er því nauðsynlegt, herra forseti, að leita allra leiða til að lágmarka kostnað þessa málaflokks. Ég skora hér með á ráðherra að taka þessa verklagsferla til endurskoðunar þannig að umsækjendur með sérstaklega tilhæfulausar dvalarumsóknir dvelji hér ekki lengur en brýna nauðsyn ber til. Málaflokkurinn er kostnaðarsamur, eins og ég sagði áðan, og við eigum öll að sammælast um að leita allra leiða til að draga úr þessum kostnaði, en að sama skapi fái þeir sem leita aðstoðar og hælis eðlilega og rétta málsmeðferð. Hún tekur allt of langan tíma og ég held að allir séu sammála um það.

Ég ætla aðeins að víkja að því sem segir í frumvarpinu um rammaáætlun ESB um menntun, rannsóknir o.fl. Þar er gert ráð fyrir fjárheimild upp á 491 millj. kr. og þar kemur fram að um samningsbundið ákvæði sé að ræða. Það er erfitt að sjá hvernig samningsbundin útgjöld geti verið óvænt og ófyrirséð. Það er að sjálfsögðu mat 2. minni hluta að slíkt eigi ekki heima í fjáraukalögum umfram eðlilegar gengisbreytingar.

Síðan sjáum við í frumvarpinu að ný verkefni eru túlkuð sem ófyrirséð, mönnum er margt til lista lagt í þessum efnum. Ýmsar aðrar útgjaldaskuldbindingar nema um 1.080 milljónum og undir þessum lið eru ýmis útgjöld sem ekki eru óvænt eða ófyrirséð og ber því ekki að fjármagna með fjáraukalögum. Undir þessum lið útgjaldaskuldbindinga sem nema 1.080 millj. kr. minnir mig að sé framlag til utanríkisráðuneytisins vegna vegabréfaeftirlits á Indlandi og vegabréfaútgáfu á Indlandi og í Bandaríkjunum. Það verður að segjast eins og er að nú held ég að mikil óvissa ríki um Indland hvað þetta varðar vegna þess að það sem fram undan er varðandi þennan málaflokk tengist mjög flugi flugfélagsins Wow air til Indlands. Eins og við þekkjum er það í töluverðri óvissu núna þannig að það er ekki víst að þessi fjárheimild verði nýtt.

Ég vil koma aðeins að því að á bls. 59 er fjallað um endurmat á elli- og örorkugreiðslum og vaxtabótum. Þarna eru sem sagt á ferðinni fjárheimildir sem ekki eru nýttar. Hvað elli- og örorkugreiðslurnar varðar nemur þetta um 2 milljörðum kr. og svo er endurmat á vaxtabótum upp á 1 milljarð kr. Endurmatið felur það í sér að þetta eru upphæðir sem voru áætlaðar til málaflokksins en gengu ekki út. Í ljósi margumrædds húsnæðisvanda, sérstaklega ungs fólks, telur 2. meiri hluti að ríkisstjórnin hefði átt að rýmka úthlutunarreglur vaxtabóta þannig að sú fjárhæð sem birtist í fjáraukalögum nýttist til fyrstu íbúðarkaupa. Telja verður að ofangreint endurmat vaxtabóta sýni að vaxtabótakerfið þjónar ekki tilgangi sínum sem skyldi. Ég hef rakið það áður úr þessum ræðustól að vaxtabótakerfið hafi dregið úr því að fjöldi fólks, sem skiptir þúsundum, fái vaxtabætur í dag vegna þess að skerðingarhlutföllin hafi ekki fylgt hækkun á verði fasteignar. Það er augljóst að skerðingar í þessu kerfi vigta of þungt. Ég hvet ríkisstjórnina til að koma til móts við fyrstu íbúðarkaupendur með þeim fjármunum sem hafa ekki nýst til málaflokksins eins og ákveðið var.

Næst vil ég víkja aðeins að mönnunarvanda Landspítalans sem er óleystur bráðavandi. Í frumvarpinu kemur fram að það sé aukning til Landspítalans vegna þessa vanda upp á 2,5 milljarða kr. sem ætlað er að mæta aðgerðum til að bregðast við honum. Hér er að sjálfsögðu um verulega háa upphæð að ræða, en vandinn er hins vegar ekki nýr af nálinni og það verður að segjast eins og er að ekki verður séð að ríkisstjórnin hafi brugðist við þessum bráðavanda með neinum lausnum. Vandinn hefur verið þekktur um árabil eins og ég segi. Það vantar raunhæfar lausnir. Það verður ekki annað séð en að þessi vandi muni bara fara vaxandi og þá horfum við fram á auknar fjárheimildir á hverju ári til að leysa hann með ómældri yfirvinnu starfsmanna á Landspítalanum.

Í frumvarpinu er komið inn á framlag vegna eftirlits með heimagistingu. Þar eru forsendur svolítið óljósar. Það er nefnt að það sé framlag upp á 29,7 milljónir sem ætlað er til að efla eftirlit með heimagistingu. Málefnið er að sjálfsögðu gott, en við vinnslu frumvarpsins vannst ekki tími til að afla nánari skýringa á fjármögnun og því ekki hægt að segja til um það að svo stöddu hvort þessi liður eigi heima í fjárauka eða ekki. Hér er vissulega um nýtt verkefni að ræða en skýringartexti frumvarpsins hefði mátt vera meira upplýsandi hvað þetta mál varðar.

Ég fer að ljúka máli mínu, herra forseti, en vil koma aðeins inn á sjúkrahótelið. Sú dýra bygging sem við þekkjum stendur auð, sjúkrahótelið stendur autt, og á meðan dvelja sjúklingar á almennum hótelum á kostnað ríkissjóðs. Um þetta er fjallað á bls. 72 í frumvarpinu. Þar kemur fram að dráttur hafi verið á opnun sjúkrahótelsins og því verði að kaupa þjónustu af öðrum hótelum fyrir um 40 millj. kr. 2. minni hluti gagnrýnir hér að þetta dýra sjúkrahótel sem ríkissjóður á skuli standa ónothæft á meðan 40 millj. kr. er ráðstafað í fjáraukalögum í kaup á sömu þjónustu af hótelum á almennum markaði.

Ég vil víkja aðeins að því sem segir um flutning Tryggingastofnunar ríkisins. Á bls. 74–75 er fjallað um fjárheimild upp á 238,5 millj. kr. vegna flutnings Tryggingastofnunar ríkisins í Kópavog vegna myglu í húsnæðinu. Ég held að hér sé verið að bregðast við vandamáli sem kunnugt var og hefði því átt að vera í fjárlögunum fyrir 2018 eða 2019.

Aðeins um samgöngumálin og ráðstöfun almenns varasjóðs. Á bls. 45 í frumvarpinu kemur fram fjárheimild upp á 3,65 milljarða til brýnna verkefna í vegamálum. Í frumvarpinu hefur ríkisstjórnin ákveðið að ráðstafa fjármunum af almennum varasjóði til viðgerða og framkvæmda á þjóðvegum landsins. Ekki verður séð að neitt óvænt eða ófyrirséð hafi almennt komið fram um ástand vegakerfisins. Fjölmiðlar og stjórnmálamenn hafa bent á það árum saman að vegakerfið er í bágbornu ástandi sem sífellt fer versnandi. Samgöngur eiga að sjálfsögðu að vera í sem bestu ástandi og ég er ekki að gagnrýna það en fyrir þessum kostnaði hefði átt að áætla að mínu mati í fjárlögum þar sem ekkert óvænt eða ófyrirséð er í því vegakerfi sem hefur verið vanrækt árum saman og skemmist sífellt hraðar sé viðhaldi ekki sinnt. Við þekkjum það.

Ríkisstjórninni ber að virða þau fyrirmæli sem fram koma í 24. gr. laga nr. 123/2015 að almennum óskiptum varasjóði sé einungis heimilt að ráðstafa til að bregðast við útgjöldum sem eru tímabundin, ófyrirsjáanleg, óhjákvæmileg og ekki unnt að bregðast við með öðrum hætti samkvæmt lögunum. Það er einnig gagnrýnivert að ráðherra hefur ekki gert fjárlaganefnd Alþingis fullnægjandi grein fyrir nýtingu umrædds fjár því að nefndin hefur engar upplýsingar fengið um hvaða vegaframkvæmdir á að ráðast í.

Að lokum, herra forseti, telur Miðflokkurinn að fjáraukalög eigi einungis að nota í neyðartilfellum þar sem varasjóðir hafa tekið við hlutverki fjáraukalaga. Ljóst er að mikill misbrestur er á því að frumvarpið sé í samræmi við ákvæði laga sem um það gilda og ég ítreka að það er mikilvægt að úr þessu verði bætt.