hollustuhættir og mengunarvarnir.
Hæstv. forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um hollustuhætti og mengunarvarnir varðandi notkun burðarpoka á sölustöðum vara. Í frumvarpinu eru lagðar til breytingar á lögum nr. 7/1998, um hollustuhætti og mengunarvarnir, vegna innleiðingar á tilskipun Evrópuþingsins og ráðsins 2015/720 frá 29. apríl 2015 um breytingu á tilskipun 94/62/EB um að draga úr notkun á burðarpokum úr plasti.
Í tilskipuninni er bent á að notkun á burðarpokum úr plasti sé umfangsmikil og hafi í för með sér mikinn úrgang og óskilvirka notkun á auðlindum. Búist sé við að þetta aukist enn frekar verði ekki gripið til aðgerða. Burðarpokar úr plasti sem verða að úrgangi valda umhverfismengun og ógna vistkerfum í vatni um heim allan.
Í tilskipun 2015/720 er kveðið á um að aðildarríki skuli gera ráðstafanir til að ná fram viðvarandi minni notkun á þunnum burðarpokum úr plasti, þ.e. þynnri en 15 míkron, á yfirráðasvæði sínu. Í þeim ráðstöfunum gæti falist að nota landsbundin markmið um minni notkun, að viðhalda eða innleiða efnahagsleg stjórntæki, sem og markaðshindranir að því tilskildu að þær séu hóflegar og án mismununar. Í tilskipuninni er kveðið á um að slíkar ráðstafanir geti verið mismunandi eftir umhverfisáhrifum af endurnýtingu þunnra burðarpoka úr plasti eða af förgun þeirra, eiginleikum þeirra hvað varðar myltingu, endingu þeirra eða sértækri fyrirhugaðri notkun.
Í frumvarpinu er lagt til að eigi síðar en 31. desember 2019 verði árlegt notkunarmagn plastburðarpoka að hámarki 90 pokar á einstakling líkt og tilskipunin kveður á um. Eigi síðar en 31. desember 2025 verði árlegt notkunarmagn að hámarki 40 pokar.
Lagt er til í frumvarpinu að heimilt verði að afhenda burðarpoka, þar með talda plastpoka, án endurgjalds á sölustöðum vara frá og með 1. júlí 2019 og að gjaldið verði sýnilegt á kassakvittun. Hér er gengið lengra en tilskipunin kveður á um í ljósi þess að skyldan gildir um alla burðarpoka, þ.e. ekki eingöngu úr plasti. Samkvæmt tilskipun ESB er aðildarríkjunum einnig heimilt að undanskilja plastpoka sem eru þynnri en 15 míkron og liggja gjarnan frammi í grænmetisdeildum verslana. Í frumvarpinu er hins vegar lagt til að þetta svigrúm verði ekki nýtt og að frumvarpið nái til burðarpoka úr plasti óháð þykkt þeirra. Þetta er gert til þess að takast á við plastmengun og ofneyslu af fullum krafti og sýna gott fordæmi.
Að lokum er lagt til að frá og með 1. janúar 2021 verði óheimilt að afhenda burðarpoka úr plasti á sölustöðum vara. Bannið nær ekki til burðarpoka úr öðrum efnum, t.d. fjölnota poka og lífbrjótanlegra poka sem ekki innihalda plast. Hér er einnig gengið lengra við innleiðingu en krafist er í tilskipuninni. Samkvæmt tilskipuninni er aðildarríkjum heimilt að takmarka markaðssetningu burðarpoka úr plasti að því gefnu að þau gangi ekki lengra en nauðsynlegt er og að takmörkunin feli ekki í sér mismunun. Í ljósi þess er lagt til að bann við afhendingu burðarpoka úr plasti nái einungis til þess þegar burðarpokar úr plasti eru afhentir við sölu á vörum. Verði frumvarpið að lögum geta verslanir eftir sem áður haft burðarpoka úr plasti til sölu í hillum í sölurýmum verslana.
Tekið skal fram að banni við burðarpokum úr plasti er ekki ætlað að vera allsherjarlausn á vandamálum sem tengjast notkun á plasti heldur er um að ræða eina nauðsynlega aðgerð af mörgum. Hér er um mikilvægt skref að ræða. Flest fólk kaupir t.d. reglulega í matinn og ber vörurnar oft og tíðum heim í pokum. Aðgerðin snertir þannig daglegt líf okkar og eykur vitund okkar um plast og notkun þess í daglegu lífi okkar. Með frumvarpinu er fylgt eftir tillögu samráðsvettvangs um aðgerðir í plastmálefnum sem í voru fulltrúar atvinnulífs, sveitarfélaga, umhverfisverndarsamtaka, annarra félagasamtaka, opinberra stofnana, Alþingis, ráðuneyta og fleiri. Hópurinn skilaði ráðherra tillögum að 18 aðgerðum í nóvember sl. Bann við burðarplastpokum var ein þeirra. Önnur tillaga samráðsvettvangsins, aðstoð við neytendur sem mæta með eigin umbúðir undir keypta matvöru, hefur þegar komið til framkvæmda og undirbúningur stendur yfir varðandi tillögu sem felur í sér viðurkenningar fyrir framúrskarandi plastlausar lausnir. Verið er að vinna úr öðrum tillögum í umhverfis- og auðlindaráðuneytinu en þær fela t.d. í sér vitundarvakningu um ofnotkun á plasti og að úrvinnslugjald verði lagt á allt plast. Þá er einnig gert ráð fyrir að Evrópusambandið samþykki vorið 2019 nýja tilskipun til að takast á við plastmengun en þar er m.a. lagt til að aðildarríkjunum verði skylt að draga úr notkun matarumbúða og drykkjarbolla úr einnota plasti. Tilskipunin verður innleidd hér á landi á grundvelli EES-samningsins.
Í umræðum um plast er rétt að undirstrika að plast er efni sem endist afar lengi og er því hentugt til ýmissa nota. Einmitt sá eiginleiki þess gerir það hins vegar einstaklega óhentugt sem einnota efni. Plast er í stórum stíl einnota, einungis notað einu sinni. Þetta eru hlutir sem fylgja okkur ef til vill nokkur andartök en geta enst í tugi og hundruð ára sem úrgangur. Plast hverfur ekki eða eyðist heldur brotnar niður í smærri og smærri hluta og verður að endingu að svokölluðu örplasti. Til að framleiða plast þarf olíu og plastið sjálft er síðan skaðlegt fyrir lífríkið. Með því að banna plastpoka tökumst við á við það verkefni og það mikla magn plastpoka sem er í umhverfinu og það er mikilvægt. En bannið hefur hins vegar víðtækari áhrif. Það snertir sem fyrr segir daglegt líf okkar og virkjar okkur með beinum hætti við að hugsa um lausnir án plasts.
Burðarplastpokar hafa þegar verið bannaðir í fjölda ríkja, svo sem á Ítalíu, í Frakklandi, Indlandi, Kenýa, Makedóníu, Kína, Bangladess, Máritaníu, Úganda og Madagaskar. Á Nýja-Sjálandi hefur bann verið samþykkt sem tekur gildi í sumar og burðarplastpokar hafa verið bannaðir í fjölda borga í Bandaríkjunum og tveimur fylkjum, Hawaí og Kaliforníu. Við erum því að feta í fótspor metnaðarfullra ríkja þegar kemur að þessum málum. Víðtækur stuðningur er fyrir banni hér á landi en samkvæmt könnun MMR, sem birt var í október, kváðust nærri tveir af hverjum þremur Íslendingur hlynntir banni á einnota plastpokum í verslunum. Tæp 41% kváðust mjög hlynnt slíku banni.
Virðulegi forseti. Ég hef hér rakið meginefni þessa frumvarps og þá stærri mynd sem það er hluti af. Ég legg til að frumvarpinu verði að lokinni 1. umr. vísað til hv. umhverfis- og samgöngunefndar.
