norðurskautsmál 2018.
Herra forseti. Ég flyt skýrslu Íslandsdeildar þingmannaráðstefnunnar um norðurskautsmál fyrir árið 2018. Á liðnu ári bar hæst þrettándu þingmannaráðstefnuna um norðurskautsmál sem haldin var í Inari í Finnlandi. Á tveggja ára fresti heldur þingmannanefndin ráðstefnu um norðurskautsmál og var fyrsta þingmannaráðstefnan haldin í Reykjavík 1993, það eru ekki margir sem vita það.
Á ráðstefnum þingmannanefndarinnar kemur saman stór hópur þingmanna og sérfræðinga frá ríkisstjórnum, háskólastofnunum, félagasamtökum og fleirum sem láta sig málefni norðurslóða varða. Eitt meginviðfangsefni þingmannanefndarinnar hverju sinni er að framfylgja samþykktum þeirrar ráðstefnu alla leið til Norðurskautsráðsins.
Á ráðstefnu þingmannanefndarinnar voru að þessu sinni fjögur meginþemu valin til sérstakrar umræðu. Í fyrsta lagi var sjónum beint að loftslagsbreytingum á norðurslóðum og hvernig draga megi úr neikvæðum afleiðingum þeirra. Í öðru lagi var fjallað um stafrænt norðurskaut og hvernig tryggja megi að íbúar norðurskautssvæðisins geti verið virkir þátttakendur í hinum stafræna heimi. Í þriðja lagi fór fram umræða um samfélagslega ábyrgð fyrirtækja og hvernig tryggja megi að íbúar norðurskautsins njóti góðs af auknum umsvifum á svæðinu. Í fjórða lagi var rætt um velferð með áherslu á þær nýjungar sem nýta má til að tryggja velferð íbúa norðurskautsins.
Í yfirlýsingu ráðstefnunnar er eins og ávallt fyrirmælum beint til ríkisstjórna á norðurskautssvæðinu, til Norðurskautsráðsins og stofnana Evrópusambandsins. Í yfirlýsingunni eru yfir 40 atriði og ég mun fjalla frekar um efni þessarar ráðstefnu síðar í ræðunni.
Á árinu fagnaði þingmannanefndin 25 ára afmæli og gaf af því tilefni út bækling um starfsemi nefndarinnar. Af öðrum málum sem voru áberandi í umræðunni hjá nefndinni á árinu má nefna versnandi samskipti milli Rússlands og Bandaríkjanna, stefnu aðildarríkjanna í málefnum norðurskautsins, mikilvægi þess að standa vörð um rétt íbúa norðurslóða til að nýta auðlindir sínar á sjálfbæran hátt og eflingu Norðurskautsráðsins.
Aðeins almennt um þingmannaráðstefnu um norðurskautsmál, fáein orð: Meginefni þessarar nefndar eru í raun að skipuleggja þingmannaráðstefnuna sem haldin er annað hvert ár og fylgja eftir samþykktum hennar, eins og vikið var að hér áðan, fylgjast með störfum Norðurskautsráðsins o.fl. Þingmannanefndin fundar að jafnaði þrisvar á ári, þ.e. hin íslenska þingmannanefnd ásamt öðrum þingmannanefndum, og venjulega er það formaðurinn sem situr þá fundi. Þetta gerist þá það ár sem ekki er ráðstefna þar sem nefndirnar í heild taka þátt. Það gerist sem sagt annað hvert ár, en árið sem líður á milli hittast þessar nefndir fyrst og fremst í formi þess að formennirnir koma saman.
Þjóðþing Bandaríkjanna, Kanada, Rússlands og Norðurlanda eiga fulltrúa í nefndinni og auk þess á Evrópuþingið fastafulltrúa. Nokkur samtök frumbyggja og þjóðarbrota á norðurslóðum eiga fasta áheyrnarfulltrúa í nefndinni með rétt til þátttöku í umræðum, svo sem Norðurlandaráð og Vestnorræna ráðið, og síðan koma einstök lönd oft að sem gestir, síðast voru það t.d. bæði Kína og Singapúr, en þau hafa auðvitað engan atkvæðisrétt.
Þess ber að geta að þingmannanefndin hefur á undanförnum árum lagt sérstakan metnað í að eiga frumkvæði að margs konar verkefnum sem hægt er að leggja fyrir Norðurskautsráðið til framkvæmdar. Þau eru orðin það mörg að ég get með engu móti talið þau upp, en ætla að telja hér upp eitt atriði vegna leiðréttingar í skýrslum sem ég þarf að koma að. Í upphafi formennskutíðar Íslands árið 2004 var gefin út skýrsla um áhrif loftslagsbreytinga á norðurskautssvæðinu. Hún var kölluð á ensku, með leyfi forseta: Arctic Climate Impact Assessment. Í texta skýrslunnar, þessarar sem ég er að flytja, stendur:
„Spár skýrslunnar gefa til kynna að um næstu aldamót verði norðurskautshafsvæðið íslaust að sumarlagi.“
Síðan stendur:
„Þá færist mörk gróðurlendis æ norðar með hlýnandi loftslagi.“ — Hér á auðvitað að standa: gróðurlenda. Rétt skal þetta vera þannig: „Þá færist mörk gróðurlenda norðar með hlýnandi loftslagi.“ Það er mikilvægt að þessi leiðrétting komi hér fram.
Þetta var almennt um þingmannaráðstefnuna, þannig að fólk hafi í huga að annað hvert ár eru það formenn aðildarlandanna, ef svo má að orði komast, sem hittast. Hitt árið hittast þeir að vísu líka en þá fer hin eiginlega þingmannaráðstefna fram með þátttöku allra nefnda í fullum skrúða.
Aðeins um skipan Íslandsdeildar. Aðalmenn Íslandsdeildar voru árið 2018 Ari Trausti Guðmundsson, sem var formaður, þingflokki Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs, Líneik Anna Sævarsdóttir varaformaður, þingflokki Framsóknarflokks, og Björn Leví Gunnarsson, þingflokki Pírata. Varamenn eru Halla Signý Kristjánsdóttir, Kolbeinn Óttarsson Proppé og Smári McCarthy. Ritari Íslandsdeildar, og hefur verið langs tíma, var Arna Gerður Bang.
Formaður situr fyrir hönd Íslandsdeildar í þingmannanefndinni en í forföllum hans situr varaformaður fundi nefndarinnar. Þegar formenn hittast, annað hvert ár, situr öll Íslandsdeildin ráðstefnur nefndarinnar á tveggja ára fresti. Og eins og títt er um svona nefndir kemur Íslandsdeildin saman eftir þörfum. Formaður gerir þá grein fyrir starfi þingmannanefndarinnar og nefndarmenn fá jafnframt upplýsingar um starf Norðurskautsráðsins. Íslandsdeildin hélt þrjá fundi á árinu 2018 og svo tók hún auðvitað þátt í ráðstefnunni stóru í Finnlandi, þar sem nefndirnar mæta í heild, svo að ég endurtaki það einu sinni enn.
Á árinu tók einn fulltrúi nefndar þátt í formannafundi í Kiruna í maí 2018. Af hálfu Alþingis var það Líneik Anna Sævarsdóttir í mínum forföllum og svo ritarinn, Arna Gerður Bang. Hlutverk þess fundar var m.a. að undirbúa ráðstefnuna síðar um árið og ræða þær áherslur þessarar þingmannaráðstefnu um norðurskautsmál sem átti að halda haustið 2018, sl. haust, og um leið drög að ráðstefnuyfirlýsingu. Á þessum fundi tók Líneik Anna Sævarsdóttir þátt í umræðum um umbreytingar á samfélögum á norðurslóðum. Hún tók þátt í umræðum um að skýr stuðningur við Parísarsamkomulag Sameinuðu þjóðanna yrði að koma fram á ráðstefnu um loftslagsmál. Enn fremur greindi hún frá því að komin væri ný ríkisstjórn á Íslandi og sagði að málefni norðurslóða yrðu áfram í forgangi. Hún sagði að málefni norðurslóða hefðu fengið aukna athygli innan Alþingis og sem dæmi um það hefði sérstök umræða verið hér á þingi um málefni norðurslóða haldin að frumkvæði formanns, Ara Trausta Guðmundssonar, með þátttöku hæstv. utanríkisráðherra, Guðlaugs Þórs Þórðarsonar, sem hefði þá tekið þátt í töluvert umfangsmiklum umræðum um þetta mikilvæga mál. Þá væri undirbúningur fyrir formennskutíð Íslands í Norðurskautsráðinu hafinn á Íslandi, en Ísland tekur við af Finnum nú í vor og verður í því hlutverki til ársins 2021. Síðar á árinu tók formaður þingnefndar þátt í kynningu Finna á þessari formennsku, sem haldin var í Helsinki í boði ríkisstjórnar Finnlands.
Mig langar að fara aðeins nánar í hvað gerðist á þingmannaráðstefnunni þar sem allir nefndir tóku þátt í fullum skrúða, eins og ég sagði. Hún var haldin í Inari í Finnlandi í september sl. Þar sátum við þá, sá sem hér stendur, Ari Trausti Guðmundsson, og Líneik Anna Sævarsdóttir, Björn Leví Gunnarsson og Arna Gerður Bang. Fyrsti hluti ráðstefnunnar var tileinkaður umfjöllun um stafrænt norðurskaut, þ.e. hvernig mögulegt er að búa norðurslóðir undir hina svokölluðu fjórðu iðnbyltingu og hvernig tryggja megi að íbúar norðurskautsins geti verið virkir þátttakendur í hinum stafræna heimi. Björn Leví Gunnarsson lagði m.a. til að bætt yrði við málsgrein í yfirlýsingu ráðstefnunnar um hvernig styðja mætti við þróun stafrænnar tækni fyrir tungumál á norðurslóðum með því að veita aðgang að rannsóknum, tækni og menntun um tölvuvæðingu tungumála. Það var samþykkt.
Annar hluti ráðstefnunnar var tileinkaður umfjöllun um loftslagsbreytingar á norðurslóðum og hvernig mögulegt væri að draga úr neikvæðum afleiðingum þeirra. Ari Trausti Guðmundsson hélt erindi um efnið og svaraði spurningum fundargesta. Hann lagði áherslu á mikilvægi þess að auka menntun og skilning almennings á afleiðingum loftslagsbreytinga þar sem þekking væri besta vopnið í baráttunni. Þá sagði hann þingmenn m.a. geta lagt sitt af mörkum með því að stuðla að auknu samstarfi milli ríkja og alþjóðastofnana, styðja við gerð alþjóðlegra sáttmála, sem stuðla að sjálfbærri þróun, og efla löggjöf heima fyrir sem ynni gegn loftslagsbreytingum. Jafnframt lagði hann áherslu á mikilvægi þess að umræða um það hvernig draga mætti úr losun gróðurhúsalofttegunda, tryggja lífsskilyrði og miðla þekkingu á svæðinu væri heiðarleg og opin. Oddný G. Harðardóttir tók þátt í umræðum fyrir hönd Norðurlandaráðs og greindi frá því að á síðasta ári hefði ráðið gefið út leiðbeiningarit fyrir þingmenn um hvernig ná mætti markmiðum Parísarsamkomulagsins.
Þriðji hluti ráðstefnunnar var tileinkaður umfjöllun um samfélagslega ábyrgð fyrirtækja, hvernig tryggja mætti að íbúar norðurskautsins nytu góðs af auknum umsvifum á svæðinu og að fyrirtæki fylgdu alþjóðlegum stöðlum í starfsemi sinni. Líneik Anna Sævarsdóttir tók þátt í umræðum um þetta, fyrir utan það að stýra fundi, og ítrekaði mikilvægi þess að varðveita merka menningararfleifð norðurslóða og viðkvæma náttúru. Þannig skapaðist tækifæri til að stuðla að raunverulegum breytingum þar sem ábyrgð fyrirtækja gagnvart íbúum norðurslóða væri skýr.
Fjórði hluti ráðstefnunnar var tileinkaður velferð og þá einna helst hvaða nýjungar mætti nýta til að tryggja velferð íbúa norðurskautsins. Guðjón Brjánsson, varaformaður Vestnorræna ráðsins, greindi frá samstarfi ráðsins við íslensku rannsóknarstofnunina Rannsóknir og greiningu um kortlagningu á högum ungmenna í því skyni að draga úr vímuefnaneyslu. Það kom fram í hans skýrslu hér á undan að Vestnorræna ráðið vinnur að því að koma málinu á dagskrá hjá Norðurskautsráðinu í formennskutíð Íslands.
Við undirbúning ráðstefnuyfirlýsingar var skipuð sérstök nefnd sem hittist nokkrum sinnum og fór yfir fram komnar athugasemdir og tillögur. Formaður, Ari Trausti Guðmundsson, var fulltrúi Íslandsdeildar í nefndinni og lagði m.a. áherslu á mikilvægi þess að styrkja samfélög á norðurslóðum og huga að málefnum hafsins, auk jafnréttismála og sjálfbærni. Hann lagði til á síðasta fundi nefndarinnar að bætt yrði við málsgrein um mikilvægi þess að bæta siglingakort og siglingakerfi á hafsvæðum norðurslóða og minntist enn fremur á þá tillögu Íslands, sem er reyndar bráðum tveggja ára, að komið yrði á fót eins konar frumbyggjaskóla, þar sem frumbyggjar norðurslóða gætu upplýst okkur hin um áherslur sínar í nýtingu náttúruauðæfa og menningu.
Þá er rétt að geta þess að að þessari ráðstefnu lokinni var boðað til næstu ráðstefnu þingmannanefndar um norðurskautsmál, hún verður þá reglum samkvæmt í Noregi árið 2020. Ég ætla hins vegar að skjóta því að í framhjáhlaupi að næsta skref er svokallaður formannafundur í Síberíu um miðjan febrúar nk.
Undir þessa skýrslu rita, auk formanns, Líneik Anna Sævarsdóttir og Björn Leví Gunnarsson. Ég vil nota tækifærið hér til að þakka nefndarmönnum og ritara fyrir gott samstarf og þeirra störf sem hafa verið mjög gefandi og að mínu mati árangursrík. Ég vil líka nota tækifærið hér að lokum til að minna á að samvinna um norðurslóðamál er gríðarlega mikilvæg. Eins og margoft hefur komið fram er norðurskautssvæðið lykilsvæði í þróun nánast allra heimsmála. Og allt sem eflir hvort sem er norræna samvinnu eða alþjóðlega samvinnu um norðurskautsmál, á jafnréttisgrundvelli að sjálfsögðu, er af hinu góða. Þar með, herra forseti, hef ég lokið máli mínu.
