friðun hafsvæða.
Virðulegi forseti. Ég vil byrja á að þakka hv. þm. Ara Trausta Guðmundssyni kærlega fyrir fyrirspurn um friðun hafsvæða hér við land. Að mínu mati er málefnið mikilvægt og er þakklátur fyrir að það sé rætt í þingsal. Ég er mjög jákvæður fyrir hugmyndum um að skoða betur friðun hafsvæða við Ísland. Ef við skoðum hlutfall friðaðra hafsvæða hér við land er það mjög lágt í alþjóðlegum samanburði. Ég tel rétt í fyrsta lagi að skoða hvers vegna svo sé og hvort ekki sé ástæða til að gefa því betri gaum að friða fleiri og stærri svæði í hafi. Í því samhengi þurfa auðvitað skýr verndarmarkmið að liggja fyrir og mat á því hvort þeim markmiðum verði náð með verndun tiltekins svæðis.
Hér er líka spurt hver sé tilgangur friðunar hafsvæða og því má svara þannig að hann getur verið margþættur. Sum ríki beita friðunum til að stjórna fiskveiðum og slík svæðisfriðun er sums staðar notuð til að styðja eða koma í staðinn fyrir fiskveiðistjórn með öðrum aðferðum, svo sem aflamarki eða sóknarmarki. Segja má að tímabundnar svæðalokanir séu af þeim meiði, en fiskveiðistjórn byggist þó auðvitað í grunninn á aflamarkskerfi en ekki svæðalokunum. Dæmi um slíkt svæði er svæði kaldsjávarkóralla á hafsbotni úti fyrir Suðausturlandi. Friðun hafsvæða getur einnig stuðlað að vernd lífríkis og náttúrufyrirbæra eins og hverastrýtanna í Eyjafirði og ýmissa hafsvæða umhverfis náttúruverndarsvæði, svo sem Surtsey og Eldey, og grunnsævi Skerjafjarðar.
Ég tel að við þurfum að gera betur í því að stuðla að vernd lífríkis og náttúrufyrirbæra með friðun hafsvæða og tek undir það með hv. þingmanni. Það er hægt að nefna Breiðafjörðinn sem ágætisdæmi, en Breiðafjarðarnefnd hefur óskað eftir endurskoðun laga um vernd Breiðafjarðar, m.a. svo tryggja megi betur vernd hans. Ein leið til þess væri stofnun þjóðgarðs á Breiðafirði. Ljóst er að slíkt verkefni myndi kalla á víðtækt samráð og krefjast samtals við marga hagaðila.
Íslendingar eru aðilar að alþjóðlegum viðmiðunum og samningum sem kveða á um verndarsvæði í hafi. Þar má m.a. nefna töluleg markmið um umfang verndarsvæða. Á vettvangi samningsins um líffræðilega fjölbreytni voru sett markmið árið 2010 um að 17% landsvæða og um 10% hafsvæða nytu verndar árið 2020. Þetta þýðir vitanlega ekki að hvert svæði eða hvert ríki eigi að ná slíkri tölu, en þó er áhugavert að skoða tölfræði Íslands í þessu ljósi. Yfir 20% lands á Íslandi njóta verndar samkvæmt alþjóðlegum viðmiðunum, en langt undir 1% hafsvæða innan lögsögu. Auðvitað á ekki að friða svæði til að ná ákveðnu prósentumarkmiði, en þetta vekur engu að síður upp spurningar um hvort við höfum gefið hafinu og hafsbotninum nægan gaum í umræðu um náttúruvernd. Skoðun mín er að svo sé ekki.
Íslendingar taka þátt í svæðisbundnu samstarfi um verndarsvæði á vettvangi Norðurskautsráðsins, en einkum þó á vettvangi OSPAR-samningsins um vernd Norðaustur-Atlantshafsins. Þar skilum við inn upplýsingum um verndarsvæði innan íslenskrar lögsögu. Ísland hefur tilkynnt 14 vernduð hafsvæði inn í gagnagrunn OSPAR, sem þekja samtals innan við 0,1% af lögsögu Íslands. Ekkert hinna 12 strandríkja OSPAR hefur friðað minna, en meðaltalið innan lögsöguríkja er rúmlega 6%.
Þessi tölfræði vekur óneitanlega upp spurningar um hvort hafsvæði við Ísland þurfi meiri vernd en nú er. Þessi mál eru líka til umræðu í alþjóðlegum viðræðum um vernd lífríkis utan lögsögu ríkja. Þar hefur OSPAR-samningurinn verið í fararbroddi á heimsvísu og hefur sett á fót verndarsvæði utan lögsögu ríkja í Atlantshafi, þau fyrstu af slíku tagi í heiminum. Þetta er eitthvað sem Ísland studdi. Skýrt þarf að vera að verndarsvæði í hafi séu sett á fót með gildum vísindalegum rökum og verndarviðmiðunum, en t.d. ekki eingöngu til að setja á málamyndafriðun á svæðum þar sem engin nýting er til staðar eða er fyrirhuguð. Þetta gildir bæði um svæði innan og utan lögsögu ríkja. Vinna við slík viðmið og auðkenningar á svæðum fer fram á heimsvísu á vegum samningsins um líffræðilega fjölbreytni og svæðisbundið á vegum OSPAR-samningsins og Norðurskautsráðsins. Við þurfum að skerpa á slíkri vinnu hér á Íslandi að mínu mati.
Einnig var spurt: Er unnt að friða hafsvæði en leyfa þar veiðar eða aðra nýtingu með sérstökum hætti? Og stutta svarið er: Já. Sömu lögmál gilda um verndarsvæði í hafi og á landi. Vernd landsvæða getur verið margs konar og missterk. Íslensk lög tryggja að yfirvöld sjávarútvegsmála hafa mikið vægi í ákvörðunum um vernd hafsvæða, hvort sem þær eru teknar á grunni um fiskveiðistjórn eða náttúruvernd, og ég tel að vernd og sjálfbær nýting geti vel farið saman í þessu eins og svo mörgu öðru.
