almannatryggingar og félagsleg aðstoð.
Virðulegur forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi Flokks fólksins til laga um breytingu á lögum um almannatryggingar og lögum um félagslega aðstoð (skerðingarlaus atvinnuþátttaka öryrkja). Með leyfi forseta: Breyting á lögum um almannatryggingar, nr. 100/2007:
„1.gr.
Á eftir 22. gr. laganna kemur ný grein, 22. gr. a, ásamt fyrirsögn, svohljóðandi:
Tilraun til starfa.
Örorkulífeyrisþega er heimilt að afla sér atvinnutekna í tvö ár án þess að þær skerði örorkulífeyri, aldurstengda örorkuuppbót, tekjutryggingu og sérstaka uppbót á lífeyri skv. 2. mgr. 9. gr. laga um félagslega aðstoð, nr. 99/2007. Réttur til að starfa án skerðinga vegna atvinnutekna stofnast við tilkynningu örorkulífeyrisþega til Tryggingastofnunar um að hann hyggist nýta þá heimild eða á síðari dagsetningu sem örorkulífeyrisþegi tilgreinir sérstaklega í tilkynningu sinni. Um tilkynningu fer skv. 52. gr.
Þrátt fyrir ákvæði 1. mgr. er heimilt að skerða bótagreiðslur séu heildartekjur öryrkja hærri en meðallaun í viðkomandi starfsstétt samkvæmt upplýsingum frá Hagstofu Íslands. Notast skal við nýjustu upplýsingar hverju sinni. Skal þá skerða þær greiðslur almannatrygginga sem örorkulífeyrisþegi á rétt á án tillits til atvinnutekna um 50% þeirrar fjárhæðar sem nemur mismun á heildartekjum örorkulífeyrisþega og meðallauna í viðkomandi starfsstétt. Skerðing samkvæmt ákvæðinu er heimil þrátt fyrir ákvæði b-liðar 2. mgr. 16. gr. og 4. mgr. 22. gr.
Óheimilt er að afturkalla útgefið örorkumat á grundvelli starfsgetu örorkulífeyrisþega á því tímabili þegar hann nýtir sér heimild til að afla sér atvinnutekna án skerðinga skv. 1. mgr. Við endurmat örorku skal ekki litið til starfsgetu örorkulífeyrisþega á tímabilinu.
Hafi umsækjandi áður nýtt sér heimild til að afla atvinnutekna án skerðinga getur hann sótt aftur um þá heimild átta árum eftir að tveggja ára tímabili skv. 1. mgr. lauk.“
Í II. kafla er breyting á lögum um félagslega aðstoð, nr. 99/2007.
„2. gr.
Á eftir 3. mgr. 9. gr. laganna kemur ný málsgrein, svohljóðandi:
Þrátt fyrir ákvæði 3. mgr. skal ekki telja til tekna atvinnutekjur lífeyrisþega undir meðaltekjum í viðkomandi starfsstétt samkvæmt upplýsingum frá Hagstofu Íslands á því tímabili þegar hann nýtir sér úrræði 1. mgr. 22. gr. a laga um almannatryggingar. Notast skal við nýjustu upplýsingar hverju sinni.“
Lög þessi öðlast gildi í janúar 2020.“
Reglur gildandi laga um almannatryggingar eru torskildar og gjarnan reynist erfitt fyrir hinn almenna borgara að átta sig á verkan þeirra. Þeir öryrkjar sem fá greiðslu örorkulífeyris samkvæmt 18. gr. laganna vita þó að þeir eiga von á ýmiss konar skerðingum afli þeir sér atvinnutekna. Þá er örorkumat gjarnan veitt tímabundið og margir óttast skerðingu á bótum ef heilsu þeirra hrakar eftir að þeir hefja vinnu. Öryrkjar eiga ekki að þurfa að hafa áhyggjur af framtíðarhorfum sínum ef þeir gera tilraun til að hefja atvinnu á ný. Þvert á móti ættu þeir að eiga von á betri lífskjörum. Því er lagt til að öryrkjum verði veitt sérstök heimild sem þeir geti nýtt sér þegar þeir vilja reyna að hefja störf á ný eða auka starfsgetu sína. Fari svo að sú tilraun heppnist ekki þarf öryrki ekki að óttast frekari skerðingar lífeyrisgreiðslna eða endurmat örorku á grundvelli þeirrar tilraunar.
Svipað úrræði skilaði góðum árangri í Svíþjóð þar sem um 30% þátttakenda sneru aftur út á vinnumarkaðinn eftir tilraun til starfa. Skiluðu sér sem sagt ekki aftur á örorku eftir tilraunina. Samfélagið hefur ríka hagsmuni af því að allir þegnar þess hafi hvata til að vinna og aukinn starfskraftur verður því samfélaginu til bata. Ríkissjóður fær skatttekjur af atvinnutekjum öryrkja og því koma skatttekjur að einhverju leyti á móti auknum greiðslum almannatrygginga. Andleg heilsa batnar gjarnan ef fólk getur tekið virkan þátt í samfélaginu og því er þessi tilhögun til þess fallin að bæta andlega líðan öryrkja og fjölskyldna þeirra.
Í 1. gr. frumvarpsins er lagt til að ný grein, 22. gr. a, bætist við lög um almannatryggingar sem heimili örorkulífeyrisþegum að sækja um undanþágu frá skerðingum lífeyris vegna atvinnutekna undir meðaltekjum í viðkomandi starfsstétt í tvö ár. Þannig skerðist örorkulífeyrir, aldurstengd örorkuuppbót, örorkustyrkur, tekjutrygging og sérstök uppbót samkvæmt 2. mgr. 9. gr. laga um félagslega aðstoð ekki vegna atvinnutekna á því tímabili sem örorkulífeyrisþegi nýtir sér úrræðið. Eftir sem áður skerðast greiðslur vegna annarra tekna örorkulífeyrisþega á tímabilinu. Ákveðin efri mörk eru þó á úrræðinu og miðast þau við meðaltekjur í viðkomandi starfsstétt. Þannig skulu bætur skerðast með tilliti til atvinnutekna sem nái umfram það viðmið. Til að koma í veg fyrir tvíverknað skatta og skerðinga er þó lagt til að sú skerðing megi ekki nema meira en 50% tekna sem örorkulífeyrisþegi nýtur umfram meðallaun.
Svo að úrræðið hvetji til aukinnar atvinnuþátttöku er í 3. mgr. kveðið á um að ekki megi líta til atvinnuþátttöku á meðan örorkulífeyrisþegi nýtir sér úrræðið þegar örorka er metin að nýju og að jafnframt sé óheimilt að afturkalla útgefið örorkumat á grundvelli starfsgetu á meðan úrræðið er nýtt. Því þarf örorkulífeyrisþegi ekki að hafa áhyggjur af því að aukin atvinnuþátttaka kunni að leiða til réttindamissis ef honum hrakar og hann þarf að draga úr vinnu. Í 4. mgr. er kveðið á um hvenær örorkulífeyrisþegi megi nýta sér úrræðið aftur.
Í 2. gr. frumvarpsins er lögð til breyting á 9. gr. laga um félagslega aðstoð til að tryggja að sérstök uppbót 2. mgr. 9. gr. þeirra laga skerðist ekki vegna atvinnutekna örorkulífeyrisþega sem gerir tilraun til starfa.
Þetta frumvarp er eitt af fimm forgangsmálum Flokks fólksins í velferðarpakka flokksins. Meðflutningsmaður á frumvarpinu er Inga Sæland.
Í þessu samhengi verðum við að átta okkur á því að að vísu hafa öryrkjar ákveðið frítekjumark, 109.500 kr. af tekjum sem þeir afla. En því miður verður að segjast eins og er að ef þeir fara upp yfir frítekjumarkið þá er aukin skattbyrði á hverja krónu eftir það, frá 70% og upp undir 100%, sem er bara hrein eignaupptaka. Að ætlast til þess að einhver leggi sig fram og reyni að vinna með þannig skattprósentu er auðvitað alveg fáránlegt vegna þess að það segir sig sjálft að ef maður fær ekkert fyrir sína vinnu og jafnvel tapar vegna kostnaðar við að sækja vinnu fer maður ekki af stað. Síðan skerðast allir flokkar einnig, t.d. styrkir og önnur réttindi öryrkja í almannatryggingakerfinu, í núverandi kerfi þegar fólk er að reyna að vinna.
Það hafa verið skipaðar nefndir um endurskoðun á almannatryggingum, um atvinnu öryrkja. Nýjasta nefndin um endurskoðun almannatrygginga kom fram með starfsgetumat. Þar áður var nefnd Péturs Blöndals sem tók af sérstöku krónu á móti krónu skerðingarnar til eldri borgara og öryrkja og færði inn í grunnlífeyrinn. Í gegnum tíðina hefur þannig verið reynt að koma á starfsgetukerfi. Ef við hugsum okkur þá tilraun sem er verið að gera í sambandi við starfsgetukerfið sem við vitum að tekur mjög langan tíma að koma í gagnið og það verða margar hindranir í vegi við að koma því kerfi í gagnið, þá er þetta frumvarp mjög gott til að gefa þeim öryrkjum sem geta unnið og vilja vinna tækifæri til að gera það á eigin forsendum, án þess að ríkið sé að anda ofan í hálsmálið á þeim og segja þeim hvað þeir eigi að gera og hvaða vinnu þeir geti unnið og hvernig. Þarna er verið að gefa þeim öryrkjum sem vilja vinna og geta unnið eitthvað tækifæri til að finna sér vinnu, þeir vita hvað þeir geta unnið við, reyna á sig til að sjá hvað þeir eru færir um að gera á eigin forsendum, án þess að eiga á hættu, eins og kerfið er í dag, að fá ekkert fyrir sinn snúð fyrir að reyna að vinna og í öðru lagi að þegar þeir koma út á vinnumarkaðinn og ráða ekki við vinnuna detti þeir inn í kerfið aftur með tilheyrandi erfiðleikum við að komast aftur inn. Kerfið er ótrúlega ósveigjanlegt við að hleypa fólki inn aftur eins og það er uppbyggt.
Tökum sem dæmi einstakling sem er á örorku, hefur lent á örorku fertugur og er á örorkubótum. Við verðum að átta okkur á því að viðkomandi er alltaf á bótunum, ríkið þarf alltaf að borga viðkomandi sínar bætur mánaðarlega. Það er því svolítið furðulegt að ef þessi einstaklingur ætlar að reyna að vinna skuli ríkið reyna, bara leyfa sér, að refsa fyrir svoleiðis tilraun. Það segir sig sjálft að um leið og viðkomandi vinnur, hversu lítið sem það er, skilar hann alltaf skatti til baka. Það hlýtur alltaf að vera jákvætt. Þess vegna hef ég aldrei skilið og mun aldrei getað skilið kerfi sem letur fólk og reynir að koma í veg fyrir að það vinni á þeim forsendum að það sé á bótum og ríkið borgi því. Þá þarf ríkið hvort sem er að borga áfram, hvort sem fólk er að reyna að vinna eða ekki. En um leið og það reynir að vinna fer það að skila einhverju til samfélagsins. Mestu munar þó um það hve miklu þetta skilar til þeirra sem geta þetta. Það segir sig sjálft að það er enginn þarna úti sem vill ekki vinna heldur getur viðkomandi ekki unnið og fær engu um það ráðið hversu mikið hann getur nýtt sér sína orku.
Eftir að maður er kominn upp yfir frítekjumarkið er 70% skattur að lágmarki. Af hverjum 100.000 kr. þarf viðkomandi öryrki, eftir að frítekjumarkinu er náð, að skila nær 70.000 í skatt til baka. Hann fær að halda 30.000 kr. Ef við setjum þetta í samhengi er hátekjuskattur í dag um 46%. Hátekjumaður í sömu aðstöðu fengi að halda eftir 54.000 kr. en öryrkjar 30.000 Ef við sjáum sanngirni í svona er það bara stórfurðulegt vegna þess að þetta getur ekki verið sanngjarnt á einn eða neinn hátt. Þess vegna ber okkur að sjá til þess að lágmarki að skatturinn sem viðkomandi borgi sé eingöngu 37% og að hitt skili sér til viðkomandi eins og fyrir flesta vinnandi.
Í þessu frumvarpi erum við samt með hatt eða mörk. Segjum að einstaklingur sem hefur verið í vinnu í ákveðinni starfsstétt en geti ekki unnið sína vinnu tímabundið ákveði að láta reyna á vinnu eftir að hafa verið á örorku um einhvern tíma. Hann fær starfið sem hann hafði áður stundað og nær að vinna. Segjum bara að upp kæmi sú staða að hann gæti unnið fulla vinnu við það starf tímabundið. En þá myndi byrja að skerðast þegar bætur hans frá ríkinu og launin næðu meðallaunum viðkomandi stéttar. Það myndi aldrei koma upp sú staða að hann væri vinnandi við hliðina á öðrum einstaklingi í sömu stétt og fengi mun meira fyrir sína vinnu en hinn einstaklingurinn sem er í fullri vinnu. Þannig að við erum að reyna að búa til kerfi sem er ekki mannfjandsamlegt eins og gömlu kerfin eru, kerfi sem væri mjög gott sem millistig meðan verið er að reyna að koma á mannsæmandi endurhæfingarkerfi fyrir öryrkja þar sem þeir hafa val um það hvort þeir fari í nám eða vinnu á eigin forsendum. Fyrsta skrefið í þessu öllu saman er hvort vinnan sé til fyrir viðkomandi. Þess vegna er mjög þægilegt og gott að hafa þetta frumvarp og vonandi verður það samþykkt. Þá hafa öryrkjar tvö ár til að ákveða sig, reyna að finna vinnu, reyna sjálfir og vonandi skilar það þeim árangri að þeir sem vilja, geti unnið.
Í framhaldi af þessu vísa ég málinu til velferðarnefndar og vona að tekið verði vel í það og að við getum komið því aftur inn í þingið, helst til samþykktar.
