skipun rannsóknarnefndar til að fara yfir starfshætti í Guðmundar- og Geirfinnsmálum.
Herra forseti. Ég mæli hér fyrir þingsályktunartillögu um skipun rannsóknarnefndar til að fara yfir starfshætti lögregluvalds, ákæruvalds og dómsvalds í Guðmundar- og Geirfinnsmálum. Þeir sem standa að þessari þingsályktunartillögu eru þingflokkur Samfylkingar, þ.e. sú sem hér stendur en auk mín Albertína Friðbjörg Elíasdóttir, Ágúst Ólafur Ágústsson, Guðjón S. Brjánsson, Guðmundur Andri Thorsson, Logi Einarsson og Oddný G. Harðardóttir.
Þingsályktunartillagan er svohljóðandi:
„Alþingi ályktar, í samræmi við lög um rannsóknarnefndir, nr. 68/2011, að skipa sérstaka þriggja manna rannsóknarnefnd sem geri sjálfstæða og óháða rannsókn á starfsháttum lögregluvalds, ákæruvalds og dómsvalds í Guðmundar- og Geirfinnsmálum. Nefndin kanni hvort og þá hvaða meinbugir voru á starfsháttum ákæruvalds og lögreglu við meðferð málanna sem og málsmeðferð fyrir dómi. Rannsóknin taki einnig til aðkomu þýska rannsóknarlögreglumannsins Karls Schütz.“
Með tillögu þessari er lagt til að Alþingi skipi rannsóknarnefnd til að fara ofan í saumana á mögulegri misbeitingu valds ásamt því hvort ólögmætum aðferðum hafi verið beitt við rannsóknir lögreglu á svonefndum Guðmundar- og Geirfinnsmálum og við meðferð dómstóla á árabilinu 1975–1980.
Fjölmargt hefur verið um málin fjallað og nýr sýknudómur Hæstaréttar, frá 27. september 2018, varðandi manndrápsmálin tvö, staðfestir að málsmeðferð var augljóslega ekki samkvæmt lögum. Málsmeðferðin sjálf hefur þó hvorki verið rannsökuð markvisst né heldur hefur hún sem slík komið til kasta dómstóla en flutningsmenn telja nauðsynlegt að ljúka málunum í eitt skipti fyrir öll með því að Alþingi Íslendinga skipi rannsóknarnefnd til að fara yfir alla þessa málsmeðferð. Svonefnd harðræðisrannsókn Þóris Oddssonar frá 1979 var að vísu lögð fyrir Hæstarétt en hafði lítil eða engin áhrif, enda má velta fyrir sér hvort tilurð og framkvæmd þeirrar rannsóknar sé sérstakt rannsóknarefni.
Skýrsla starfshóps um Guðmundar- og Geirfinnsmál, undir forystu Arndísar Soffíu Sigurðardóttur, frá 2013, er einnig ítarleg og þar eru fjölmargar vísbendingar um alvarlega misbeitingu valds ásamt því að farið hafi verið mjög á svig við lög og reglur. Þá hljóta niðurstöður réttarsálfræðinganna Gísla H. Guðjónssonar og Jóns Friðriks Sigurðssonar í 19. kafla skýrslunnar, og í vitnaskýrslu fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur 28. janúar 2016, að teljast hafa mikla þýðingu í þessu samhengi. Einnig má nefna harðræðisrannsókn Steingríms Gauts Kristjánssonar, skipaðs dómara, frá 1976, sem veitir vissa innsýn í harðræði sem beitt var í Síðumúlafangelsinu þótt hún snúist um aðra fanga en þá sem um ræðir í Guðmundar- og Geirfinnsmálum. Loks er vert að vísa til úrskurðar endurupptökunefndar vegna Guðmundar- og Geirfinnsmála þar sem gerð er ítarleg grein fyrir margvíslegum annmörkum á meðferð máls, hvort tveggja hjá lögreglu sem og fyrir dómstólum.
Herra forseti. Nú liggur fyrir sýknudómur Hæstaréttar varðandi manndrápsmálin tvö en dómur Hæstaréttar frá 1980 stendur enn óhaggaður að því er varðar rangar sakargiftir á hendur fjórum saklausum mönnum. Í hinum nýja dómi Hæstaréttar er ekkert fjallað um málsatvik heldur grundvallast niðurstaðan einvörðungu á kröfu setts ríkissaksóknara.
Strax af þeim gögnum sem lágu fyrir Sakadómi Reykjavíkur 1977 virðist augljóst að meginreglur sakamálaréttar hafi verið brotnar við margvísleg tækifæri. Augljósust og algengust virðast brot á skyldunni til að rannsaka jafnt þau atriði sem benda til sýknu og hin sem horfa til sektar. Í Guðmundarmálinu meinuðu sakadómarar lögreglumanni að rannsaka mögulega fjarvistarsönnun Sævars Ciscielskis og í Geirfinnsmálinu létu dómararnir undir höfuð leggjast að kanna sannleiksgildi fjarvistarsönnunar sem Sævar lagði sjálfur fram í bréfi til réttarins mánuði áður en réttarhöldin hófust. Lýsingu Sævars í þessu bréfi á fréttamynd í sjónvarpinu, en þetta var fyrir tíma tímaflakksins sem nú er, ásamt nýju sönnunargagni sem lagt var fyrir endurupptökunefnd, kallar Gísli H. Guðjónsson, okkar helsti sérfræðingur í fölskum játningum, áreiðanleg sönnunargögn þess efnis að Sævar hafi haft fjarvistarsönnun og fjallar hann einmitt um þetta atriði í bók sinni The Pshychology of False Confessions sem kom út árið 2018.
Í gögnum málsins má líka finna nokkur þýðingarmikil dæmi þess að skýrslur hafi ekki verið teknar af vitnum þegar vitnisburðurinn þótti ekki benda í rétta átt. Það virðist jafn augljóst að sakborningar voru sjaldnast látnir njóta vafans. Um þetta eru fjölmörg dæmi, bæði í dómi Sakadóms Reykjavíkur frá 1977 og í dómi Hæstaréttar frá 1980. Þar má finna orðalag á borð við „ætla verður“, „miða verður við“ og „leggja verður til grundvallar“ sem ber ekki vott um fulla vissu. Bæði í sakadómi og Hæstarétti taldist sannað að Erla Bolladóttir hefði fengið far í tveimur áföngum frá Keflavík til Hafnarfjarðar að morgni 20. nóvember 1974. Gögnin að baki þessari fullyrðingu sýna hins vegar þvert á móti að stúlkan sem þarna var á ferð gat ekki hafa verið Erla.
Dómarar, ákæruvald og verjendur fengu beinlínis fölsuð gögn í hendur þegar lögð voru fram staðfest endurrit, að sögn, úr fangelsisdagbók Síðumúlafangelsisins. Fulltrúi yfirsakadómara færði ekki í dómabókina kæru Sævars Ciscielskis um misþyrmingar þann 11. janúar 1976. Fyrir liggur skrifleg játning varðandi það atriði. Fleiri lögbrot virðast jafnframt líkleg. Reykjavíkurögreglan handtók mann til að yfirheyra hann sem vitni. Forsendur gæsluvarðhaldsúrskurða virðast einnig stundum vafasamar og allt of óljóst tilgreindar.
Herra forseti. Veigamikil rök hafa verið færð fyrir því að sakborningarnir í Geirfinnsmálinu hafi alls ekki farið til Keflavíkur að kvöldi 19. nóvember 1974. Dvöl Sævars Ciscielskis og Erlu Bolladóttur á Kjarvalsstöðum þetta kvöld fer langt með að útiloka þann möguleika auk þess sem komið hefur í ljós að sjónvarpið sýndi í raun og sann þá fréttamynd sem Sævar reyndi að lýsa í bréfi sínu til dómaranna í september 1977.
Eftir sýknudóm Hæstaréttar þann 27. september 2018 verða rangar sakargiftir ekki lengur skýrðar með samsæri þriggja sakborninga til að beina grunsemdum frá sjálfum sér. Af málsgögnum virðist líka helst mega ráða að rannsakendur málsins, tveir rannsóknarlögreglumenn og fulltrúi yfirsakadómara, hafi fengið þrjá sakborninga til að bera vitni í þeim tilgangi að geta handtekið þá menn sem rannsakendurnir sjálfir töldu bera ábyrgð á dauða Geirfinns Einarssonar í tengslum við umfangsmikið áfengissmygl.
Endurupptökunefnd hafnaði endurupptöku á grundvelli b-liðar 1. mgr. 211. gr. laga um meðferð sakamála, en þar er fjallað um refsiverða háttsemi starfsmanna réttarkerfisins. Stakk nefndin undir stól erindi Ragnars Aðalsteinssonar lögmanns þar sem hann lagði fram nýtt gagn í málinu og færði einmitt rök fyrir því að uppfyllt séu skilyrði refsingar. Nefndin gat þessa erindis einungis í upptalningu og nefndi það „sjónvarpsdagskrá“, en þótt hér væri lagt fram alveg nýtt sönnunargagn fékk erindið alls enga umfjöllun. Slík vinnubrögð geta ekki talist viðunandi í nútímanum og ný rannsóknarnefnd Alþingis hlýtur að kalla eftir skýringum á þessu atriði eins og fjölmörgum öðrum er að þessum málum lúta.
Herra forseti. Ég kem hingað í friði. Þetta er ekki þess háttar mál að það eigi að fara í einhverjar pólitískar skotgrafir. Þess vegna bið ég þingheim og þingmenn í fyllstu einlægni um að veita þessu máli brautargengi svo að það fái í eitt skipti fyrir öll nauðsynlega lúkningu. Tilgangur þessarar tillögu er að fá loksins botn í hin gömlu Guðmundar- og Geirfinnsmál með rannsókn á mögulegri misbeitingu valds og ólögmætum aðferðum, þeim veigamiklu þáttum sem hvorki stjórnvöld, Alþingi né réttarkerfið hefur með fullnægjandi hætti tekist að taka til skoðunar.
Að þessu sögðu legg ég til að þessu máli verði vísað til hv. stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar.
