Akureyri sem miðstöð málefna norðurslóða á Íslandi.
Herra forseti. Ég flyt tillögu þingflokks Samfylkingarinnar til þingsályktunar um Akureyri sem miðstöð málefna norðurslóða á Íslandi. Tillagan hljóðar svo:
„Alþingi ályktar að Akureyri skuli fest í sessi sem miðstöð málefna norðurslóða á Íslandi og felur utanríkisráðherra að leggja fram tillögu um eflingu þeirrar norðurslóðastarfsemi sem fram fer á Akureyri, í samstarfi við viðeigandi ráðuneyti og norðurslóðastofnanir á Íslandi.
Tillagan liggi fyrir í janúar 2020.“
Herra forseti. Eins og flestir þekkja hefur Akureyri löngum verið kölluð höfuðborg Norðurlands. Bærinn er eitt fjölmennasta sveitarfélagið utan höfuðborgarsvæðisins og er miðstöð iðnaðar, verslunar og þekkingarsköpunar á Norðurlandi. Norðurheimskautsbaugurinn liggur í gegnum sveitarfélagið u.þ.b. 60 km norðan við Akureyri í gegnum Grímsey sem er hluti af Akureyrarbæ. Má því halda því fram að Akureyrarbær sé bókstaflega landtenging okkar við norðurskautið. Eins og glögglega sást í fréttum síðustu viku og einnig síðustu ár verða málefni norðurskautsins æ mikilvægari í breyttum heimi og hefur Ísland sérstöðu sem norðurskautsríki á margan hátt. Í raun má segja að fá ríki hafi jafn mikla hagsmuni af hagfelldri þróun á svæðinu og Ísland.
Akureyrarbær hefur á síðustu árum þróast í að verða miðstöð norðurslóða á Íslandi og hefur því oftar en einu sinni verið lýst yfir af ráðherrum við hátíðleg tækifæri að Akureyri hafi það hlutverk. Það hefur þó aldrei verið ákveðið formlega og telja flutningsmenn þessarar þingsályktunartillögu ástæðu til að gera það. Fjölmargar norðurslóðastofnanir eins og Stofnun Vilhjálms Stefánssonar, skrifstofa Alþjóðlegu norðurskautsvísindanefndarinnar og skrifstofur CAFF, sem er skammstöfun á ensku heiti stofnunarinnar Conservation of Arctic Flora and Fauna, og PAME, á ensku Protection of the Marine Environment, sem eru fastir vinnuhópar Norðurskautsráðsins, eru staðsettar á Akureyri. Háskólinn á Akureyri er hluti af Háskóla norðurslóða og starfrækir námsbraut í heimskautarétti, Rannsóknaþing norðursins, auk þess sem þar eru staðsettar Rannsóknamiðstöð Háskólans á Akureyri og Rannsóknamiðstöð ferðamála. Einnig er þar starfrækt Heimskautaréttarstofnunin. Þá hafa fyrirtæki í bæjarfélaginu stofnað samtök sín á milli, Arctic Services, sem ætlað er að sinna þjónustu við Grænland á sviði iðnaðar og tækni. Þá má nefna norðurslóðasafnið Norðurslóð sem er einnig staðsett á Akureyri og ekki síst Norðurslóðanet Íslands – þjónustumiðstöð norðurslóðamála, sem er samstarfsvettvangur stofnana, fyrirtækja og félagasamtaka á Íslandi sem vinna að málefnum norðurslóða. Þá má nefna að fjölmargir forviðburðir í tengslum við Arctic Circle hafa verið haldnir á Akureyri, nú síðast í síðustu viku.
Sveitarfélagið Akureyrarbær hefur í árafjöld lagt ríka áherslu á virka þátttöku í norðurslóðamálum innan lands sem utan, m.a. með aðild að og virkri þátttöku í samtökum sem tengjast norðurslóðum. Þannig hefur Akureyrarbær tekið virkan þátt í ýmsum samtökum um málefni norðurslóða, svo sem Northern Forum, sem eru samtök um samstarf svæða á norðurslóðum um eflingu byggðar og mannlífsgæða. Jafnframt hefur Akureyrarbæ, einu íslenskra sveitarfélaga, verið boðið til þátttöku á vettvangi borgar- og bæjarstjóra á norðurslóðum, sem heitir á ensku Arctic Mayors, en sá vettvangur var formlega stofnaður á fundi á Akureyri 10. október sl. Var Ásthildur Sturludóttir, bæjarstjóri Akureyrarbæjar, kjörin fyrsti formaður.
Herra forseti. Ísland fer nú með formennsku í Norðurskautsráðinu. Í formennskutíð Íslands verður byggt á því góða starfi sem unnið hefur verið á vettvangi Norðurskautsráðsins á liðnum árum. Með þessari tillögu er ekki verið að gera lítið úr þeim sem eru að vinna að norðurslóðamálum annars staðar á landinu nema síður sé, heldur er hér verið að viðurkenna þá sérþekkingu og það starf sem unnið hefur verið hingað til á Akureyri og leggja á það aukna áherslu og veita því stuðning. Við höfum dæmi um slíkt frá öðrum löndum, t.d. Tromsø í Noregi og Rovaniemi í Finnlandi, sem báðar eru kallaðar norðurslóðaborgir. Mikilvægt er að nýta og efla áfram þá þekkingu og reynslu sem byggst hefur upp á Akureyri í málefnum norðurslóða og styrkja jafnframt stöðu bæjarins sem norðurslóðaborg Íslands.
Flutningsmenn þingsályktunartillögunnar eru sem áður sagði þingflokkur Samfylkingarinnar. Að lokum legg ég til að tillögunni verði vísað til umfjöllunar í utanríkismálanefnd.
