vegalög.
Herra forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á vegalögum, nr. 80/2007, en breytingin felur í sér að ferjuleiðir verði skilgreindar í lögunum á svipaðan hátt og um þjóðvegi væri að ræða, þ.e. þjóðferjuleiðir eins og ég hef kosið að kalla það. Frumvarp þetta hefur tvisvar áður verið lagt fram, fyrst á 148. þingi en hlaut þá ekki afgreiðslu en á 149. þingi gekk það til nefndar og fór í umsagnarferli en hlaut ekki frekari afgreiðslu. Það birtist nú í þriðja sinn í óbreyttri mynd fyrir utan smávægilegar viðbætur í greinargerð. Meðflutningsmenn með mér á málinu eru sex aðrir hv. þingmenn, Ásmundur Friðriksson, Ari Trausti Guðmundsson, Bergþór Ólason, Birgir Þórarinsson, Ólafur Ísleifsson og Vilhjálmur Árnason, en í þessum hópi eru alls fimm þingmenn úr Suðurkjördæmi.
Herra forseti. Í 1. gr. frumvarpsins er gert ráð fyrir þeirri breytingu á 2. mgr. 8. gr. vegalaga að við bætist nýr stafliður, e-liður, svohljóðandi:
„Þjóðferjuleiðir eru hluti af grunnkerfi samgangna eins og það er skilgreint í samgönguáætlun hverju sinni. Til þjóðferjuleiða teljast leiðir þar sem ferja kemur í stað vegasambands um stofnveg og tengir byggðir landsins sem umluktar eru sjó við grunnkerfi samgangna á meginlandinu.“
Í 2. gr. frumvarpsins er gert ráð fyrir breytingu á 1. mgr. 22. gr. vegalaga sem orðist svo:
„Í samgönguáætlun skal ákveða fjárveitingu vegna kostnaðar við ferjur sem þjónusta þjóðferjuleiðir til flutnings á fólki og bifreiðum. Einnig er heimilt að ákveða fjárveitingu til greiðslu hluta kostnaðar við ferjur sem eru mikilvægar fyrir ferðaþjónustu.“
Loks er í 3. gr. gert ráð fyrir að lögin öðlist þegar gildi við samþykkt þeirra á þingi.
Herra forseti. Efndanna er vant þá heitið er gert. Um þetta mál hefur mikið verið rætt í Vestmannaeyjum árum saman. Fyrir tveimur árum gaf ég nokkrum íbúum í Eyjum það loforð að ef ég kæmist á þann vinnustað sem ég er nú á yrði það eitt af mínum fyrstu verkum að leggja fram frumvarp sem hefði það efni sem hér er um að ræða, þ.e. að ferjuleiðin til Eyja yrði skilgreind eins og um þjóðveg væri að ræða. Árum saman hafa samgöngumál á leiðinni til Vestmannaeyja verið til umræðu. Vestmannaeyjar hafa mikla sérstöðu út frá samgöngum og er mat flutningsmanna að það sé hlutverk hins opinbera að tryggja þangað góðar og greiðar samgöngur á sanngjörnu verði með nákvæmlega sama hætti og hið opinbera stendur straum af rekstri sameiginlegs vegakerfis, hafna og flugvalla. Leysa þarf þann samgönguvanda sem snýr að Vestmannaeyjum og öðrum byggðum eyjum við landið. Þær eyjar sem búseta er í árið um kring um þessar mundir eru fjórar talsins, Heimaey í Vestmannaeyjum, Grímsey úti fyrir Eyjafirði, Flatey á Breiðafirði og Hrísey á Eyjafirði. Til allra þessara eyja ganga ferjur en skort hefur þjónustuskilgreiningar á þeim ferjuleiðum, svo sem hversu tíðar ferðirnar eigi að vera og hvernig skip þau sem notuð eru í siglingarnar skuli útbúin með tilliti til þess að oft er þetta eini samgöngumátinn sem íbúum á þessum eyjum býðst til að ferðast upp á meginlandið.
Markmið frumvarpsins er að ákveðnar ferjuleiðir falli undir skilgreiningu vegalaga á þjóðvegum vegna sérstöðu sinnar. Lagt er til að þjóðferjuleiðum verði bætt við skilgreiningu vegalaga á þjóðvegum. Undir þá nýju skilgreiningu falla þá ferjuleiðir sem tengja byggðar eyjar við grunnvegakerfi landsins.
Herra forseti. Í máli 4904/2007 fjallaði umboðsmaður Alþingis um kvörtun yfir gjaldtöku vegna afnota af ferjunni Herjólfi, sem sigldi á þeim tíma milli Vestmannaeyja og Þorlákshafnar, og hækkun Eimskipafélags Íslands á gjaldskrá ferjunnar í ársbyrjun 2007. Var því m.a. haldið fram að Herjólfur teldist þjóðvegur í skilningi vegalaga. Umboðsmaður komst m.a. að þeirri niðurstöðu að ferjur yrðu ekki skilgreindar sem þjóðvegir, hvorki samkvæmt gildandi vegalögum né eldri vegalögum, og yrðu því ekki felldar undir það hugtak. Auk þess taldi umboðsmaður að hvorki yrði ráðið af ákvæðum eldri vegalaga né gildandi laga að Alþingi hefði litið svo á að ríkinu væri skylt að standa að rekstri á ferjum með sama hætti og að uppbyggingu og viðhaldi þjóðvega. Svo mörg voru þau orð.
Umboðsmaður tók fram að Herjólfur gegndi mikilvægu hlutverki í samgöngum milli Vestmannaeyja og annarra hluta landsins og hefði það hlutverk sem væri að nokkru marki eðlislíkt því hlutverki sem vegir hefðu almennt í samgöngum hér á landi. Þrátt fyrir þau orð varð það niðurstaða í áliti umboðsmanns að það atriði eitt og sér leiddi ekki til þess, að virtum ákvæðum vegalaga, að litið yrði á ferjuna sem þjóðveg milli Vestmannaeyja og lands í skilningi vegalaga. Benti umboðsmaður m.a. á að tekin yrði skýrari afstaða til þeirra skyldna sem hvíldu á Vegagerðinni við framkvæmd 22. gr. vegalaga um rekstur ferja. Það færi þannig fram að gætt væri á hverjum tíma að hagsmunum þeirra borgara sem nýttu þjónustuna.
Það kemur einnig fram í áliti umboðsmanns frá 2007, þessu tilvitnaða áliti, að hann hafi haft samskipti við ráðuneytið á þeim tíma. Þar kemur fram sú afstaða ráðuneytisins að það fallist á sjónarmið umboðsmanns um nauðsyn á endurskoðun umræddra ákvæða vegalaga og að það yrði haft að leiðarljósi við næstu endurskoðun vegalaga. Vegna mikilla anna í ráðuneytinu hefði hins vegar ekki enn gefist tími til að ráðast í þá endurskoðun.
Þetta var árið 2007. Það gafst ekki tími til að fara í endurskoðun á þeim tíma. Síðan eru liðin 12 ár. Enn hefur ekki gefist tími til þess og þess vegna er brýnt, herra forseti, að þetta mál fái hér forgang.
Í ljósi niðurstöðu umboðsmanns Alþingis er það mat flutningsmanna frumvarpsins að mikilvægt sé að gera nauðsynlegar breytingar á vegalögum til að taka af öll tvímæli um þann ásetning löggjafans að ákveðnar ferjuleiðir falli undir skilgreininguna á þjóðvegum samkvæmt vegalögum, að vísu undir nafninu þjóðferjuleiðir, enda ekki um eiginlega vegi að ræða. Í umsögn Vegagerðarinnar sem barst umhverfis- og samgöngunefnd á síðasta þingi kom fram að stæði vilji löggjafans til að breyta í grundvallaratriðum núverandi fyrirkomulagi við rekstur ferja væri það mat Vegagerðarinnar að því markmiði yrði betur náð með breyttum áherslum í samgönguáætlun, breytingu á lögum um samgönguáætlun eða með nýrri heildstæðri löggjöf um aðkomu ríkisins að almenningssamgöngum almennt eða rekstri ferja. Flutningsmenn árétta að verði frumvarpið samþykkt beri samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytinu að taka tillit til þeirra breyttu áherslna í samgöngum sem breytingin hefði í för með sér við gerð samgönguáætlunar.
Það er svo einfalt, herra forseti, að í 2. gr. frumvarpsins er einmitt tekið á þessu því að í 22. gr. vegalaga er einungis talað um að heimilt sé að ákveða fjárveitingu til ferjusiglinga en með breytingunni er gert ráð fyrir að það sé ekki lengur heimilt heldur skylt að ákveða fjárveitingu vegna kostnaðar við ferjur.
Herra forseti. Árið 2017 var unnin ítarleg þjónustugreining fyrir Vestmannaeyjabæ og samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytið af Rannsóknamiðstöð Háskólans á Akureyri. Þar kemur fram að krafa íbúa um hreyfanleika sé að aukast og að fólk vilji geta komist á milli lands og Eyja með sem minnstum fyrirvara og að tíðni ferða sé sem mest. Töluvert er um að fólk fari upp á meginlandið til að sækja sér þjónustu, vinnu og afþreyingu. Þarf engan að undra það. Auk þess treysta fjölmörg fyrirtæki á flutninga milli lands og Eyja, svo sem flutning á hráefni fyrir fiskvinnslu og fiskafurðir á markað. Fyrir þá aðila er mikilvægt að engar tafir verði á þessum flutningum. Einnig kemur fram að tryggar ferjusiglingar séu mikilvægar fyrir aðila í ferðaþjónustu sem er augljóst hverjum manni.
Gera má ráð fyrir að öll þau sjónarmið gildi jafnt um íbúa annarra eyja hringinn í kringum landið sem lög þessi eða lagabreyting tekur til. Í kafla 4.1 í fyrrnefndri greiningu er fjallað um þjóðveg á milli lands og Eyja og er þar m.a. lagt til að Vegagerðin búi til sérstakan þjónustuflokk eftir að ferjuleiðir verði skilgreindar sem þjóðvegir. Íbúar á eyjum við landið eiga sjálfsagða kröfu til þess að öruggar samgöngur til og frá heimili séu tryggðar af ríkisvaldinu með því að ríkið standi að rekstri á ferjum á skilgreindum þjóðferjuleiðum í vegalögum. Tíðni þeirra samgangna og þjónustustig verði skilgreint eins og ríkisvaldið gerir með aðrar samgöngur um vegi í þjóðvegakerfi landsins. Þannig verði lagðar þær skyldur á ríkisvaldið að halda opnum öllum skilgreindum þjóðferjuleiðum í landinu með þeirri ferðatíðni og því þjónustustigi sem skynsamlegast er talið í hverju tilfelli og boðlegt íbúum á eyjunum á nákvæmlega sama hátt og gert er með þjónustu í vegakerfinu sjálfu.
Herra forseti. Við meðferð málsins á síðasta þingi, 149. þingi, komu inn fjórar umsagnir til umhverfis- og samgöngunefndar. Þrátt fyrir að frumvarpið hafi ekki fengið frekari meðferð á því þingi ætla ég að fara örlítið yfir þessar umsagnir. Ég er búinn að minnast á umsögn Vegagerðarinnar og ætla næst að taka umsögn Vestmannaeyjabæjar. Bæjarráð tekur undir það í umsögn sinni að mikilvægt sé að gera nauðsynlegar breytingar á vegalögum til að taka af öll tvímæli um að ákveðnar ferjuleiðir falli undir skilgreininguna á þjóðvegum samkvæmt vegalögum. Vestmannaeyjabær bendir þannig á að í ljósi sérstöðu og landlegu Vestmannaeyja sé það mat bæjarráðs að mikilvægt sé að þjóðferjuleiðir verði skilgreindar sem hluti af grunnkerfi samgangna og að undir þá skilgreiningu falli ferjuleiðir sem tengi byggðar eyjar við grunnvegakerfi landsins, eins og lagt er til í frumvarpinu, og að í samgönguáætlun skuli ákveða fjárveitingu vegna kostnaðar við ferjur sem þjónusta þjóðferjuleiðir til flutnings á fólki og bifreiðum.
Eyþing – samband sveitarfélaga í Eyjafirði og Þingeyjarsýslum tekur í umsögn sinni undir mikilvægi þess að þjóðferjuleiðum verði bætt við skilgreiningu vegalaga á þjóðvegum og að undir þá skilgreiningu falli ferjuleiðir sem tengja byggðar eyjar við grunnvegakerfi landsins.
Reykhólahreppur tekur í umsögn sinni undir mikilvægi þess að þjóðferjuleiðum verði bætt í vegalög og að undir þá skilgreiningu falli ferjuleiðir sem tengja byggðar eyjar við grunnvegakerfi landsins.
Öll þessi byggðarlög, Vestmannaeyjabær, Reykhólahreppur og Eyþing, búa einmitt við þær aðstæður að þar gengur ferja út í eyjar í nágrenni sem eru hluti af sumum þessara sveitarfélaga. Mikið liggur við að þessari þjónustu sé sinnt fyrir íbúa sveitarfélaga sem búa á þeim eyjum sem ég hef áður nefnt hér, í Eyjafirði, á Breiðafirði og svo úti fyrir suðurströndinni, þ.e. Heimaey.
Herra forseti. Ég hef lokið máli mínu um frumvarpið og vona svo sannarlega að það nái lengra að þessu sinni en áður, fái faglega umfjöllun í umhverfis- og samgöngunefnd, leitað verði umsagnar og að frumvarpið komi til 2. umr. í þinginu. Flutningsmenn koma bæði úr stjórnarandstöðu- og stjórnarflokkunum þannig að þverpólitísk samstaða virðist vera um að lagfæra þá agnúa sem kemur mjög vel fram í áliti umboðsmanns Alþingis að þurfi að leiðrétta. Ráðuneytið tekur undir þau orð umboðsmanns sem segir að ekki hafi unnist tími til þess að breyta þessu eins og vilji stóð til árið 2007. Síðan eru liðin 12 ár og enn er þetta óbreytt. Ég held að það sé tími til kominn, herra forseti, að við vindum okkur í að klára þetta mál.
Að því sögðu legg ég til að frumvarpið verði eftir þessa umræðu sent umhverfis- og samgöngunefnd þingsins til umfjöllunar.
