ávana- og fíkniefni.
Virðulegur forseti. Ég mæli hér á ný fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um ávana- og fíkniefni, þess efnis að sveitarfélögum verði heimilt að stofna og reka neyslurými að fengnu leyfi embættis landlæknis. Gerðar hafa verið minni háttar breytingar á frumvarpinu frá því á síðasta þingi en það hlaut ekki afgreiðslu þá og tekið hefur verið tillit til athugasemda sem gerðar voru í meðförum nefndarinnar á síðasta þingi.
Neyslurými er skilgreint í frumvarpinu sem lagalega verndað umhverfi þar sem langt leiddir einstaklingar sem eru 18 ára og eldri geta neytt ávana- og fíkniefna í æð undir eftirliti starfsfólks og gætt er fyllsta hreinlætis, öryggis og sýkingavarna. Samkvæmt lögum um ávana- og fíkniefni er varsla og meðferð þeirra efna óheimil á íslensku forráðasvæði. Með því að veita þá undanþágu sem lögð er til í þessu frumvarpi er lögfest heimild fyrir stofnun neyslurýmis þar sem heimilt verður að neyta þessara efna undir eftirliti starfsfólks og við aðstæður sem lágmarka þann skaða sem notkun getur haft í för með sér, svo sem sýkingar, ofskömmtun og aðra alvarlega fylgikvilla notkunarinnar.
Meginmarkmiðið með frumvarpinu er að auka lífsgæði og bæta heilsufar einstaklinga sem neyta ávana- og fíkniefna í æð og jafnframt að draga úr neyslu þessara efna utan dyra og á almannafæri.
Neyslurými eru fyrst og fremst ætluð til skaðaminnkunar, þ.e. til að draga úr heilsufarslegum, félagslegum og efnahagslegum afleiðingum notkunar ávana- og fíkniefna án þess endilega að draga úr notkun þeirra. Skaðaminnkun gagnast ekki aðeins fólki sem notar slík efni heldur einnig fjölskyldum þeirra, nærsamfélagi notandans og samfélaginu í heild. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin og Evrópusambandið hafa bæði fjallað um skaðaminnkandi úrræði eins og neyslurými sem þau telja vera mikilvægan þátt í því að draga úr ýmsum smitsjúkdómum og ekki síður dauðsföllum vegna neyslu of stórra skammta. Ávinningi neyslurýma hefur í þessu samhengi verið skipt í þrennt: Persónulegan ávinning fyrir einstaklinga sem neyta efnanna í æð og þeirra nánustu, samfélagslegan ávinning sem sést best á umgengni á almenningsstöðum og loks fjárhagslegan ávinning sem felst aðallega í styttri legutíma á sjúkrahúsum, snemmbúnum inngripum og lægri lyfjakostnaði vegna meðferðar við HIV-smiti og lifrarbólgu C.
Eins og kunnugt er hefur Frú Ragnheiður sem starfrækir sérútbúinn bíl á vegum Rauða krossins í Reykjavík séð einstaklingum sem neyta ávana- og fíkniefna í æð fyrir hreinum sprautubúnaði og jafnvel nauðsynjavörum en þörf er á frekari þjónustu fyrir þá einstaklinga sem hér um ræðir, þ.e. almennri heilbrigðisþjónustu og ekki síður hreinlætisaðstöðu. Einnig er þörf fyrir stað þar sem þeir geta neytt efnanna við bestu mögulegu aðstæður.
Virðulegi forseti. Við samningu frumvarpsins sem hér er til umræðu var sérstaklega litið til nágrannalandanna en um 90 neyslurými eru nú starfrækt víða um heim. Framkvæmdin í Danmörku og Noregi var sérstaklega skoðuð og eru fimm neyslurými í Danmörku nú starfrækt og tvö í Noregi. Þar og víðar hefur verið talið mikilvægt að þjónusta í neyslurýmum verði skilgreind sem lágþröskuldaþjónusta. Í því felst að allar hindranir séu fjarlægðar í þeim tilgangi að auðvelda einstaklingnum að nýta sér þjónustuna. Þá er þjónustan sérstaklega sniðin að þörf jaðarsettra einstaklinga með skaðaminnkun að leiðarljósi. Hindranirnar sem vísað er til geta m.a. verið almennt viðhorf starfsmanna innan heilbrigðisþjónustunnar til einstaklinganna, skortur á trausti einstaklinganna í garð heilbrigðisþjónustu, opnunartími neyslurýmis, hönnun og skipulag rýmisins, staðsetning, biðtími, samgöngur og gjaldtaka. Þá er nauðsynlegt að í neyslurýmum sé boðið upp á þjónustu vegna grunnþarfa einstaklinga sem neyta ávana- og fíkniefna í æð, svo sem næringu, hreinlætisaðstöðu, hreinan sprautubúnað og fatnað. Einnig verði í boði samþætt heilbrigðisþjónusta, t.d. til að koma í veg fyrir sýkingar og veita sálrænan stuðning. Þar heyra undir tilvísanir í vímuefnameðferðir, sértæk heilbrigðisþjónusta, félagsleg ráðgjöf og ýmis önnur fræðsla. Þessi atriði verða útfærð í reglugerð sem ráðherra setur um stofnun og rekstur neyslurýma.
Virðulegi forseti. Í umræddu frumvarpi er lagt til að heimilt verði að undangengnu leyfi landlæknis að stofna neyslurými þar sem einstaklingum er heimilt að neyta ávana- og fíkniefna sem annars eru óheimil samkvæmt lögum. Þannig verður að gera ráð fyrir að einstaklingar geti á leið sinni í neyslurými haft undir höndum þann skammt sem þeir hafa í hyggju að neyta. Í frumvarpinu er því lagt til að lögreglu og sveitarfélagi verði heimilt að gera samkomulag um að lögreglan grípi ekki til aðgerða gegn notendum neyslurýmis á tilteknu svæði í kringum húsnæði neyslurýmis. Áætlað er að í neyslurými verði annars vegar aðstaða fyrir einstaklinga til að neyta efna í æð. Hins vegar er þar gert ráð fyrir annarri aðstöðu þar sem hægt er að veita þeim heilbrigðisþjónustu. Í fyrrnefndri reglugerð verði kveðið á um að í hverju neyslurými verði ávallt tveir starfsmenn á vakt og að annar þeirra sé með menntun á sviði heilbrigðisvísinda en hinn þurfi þess ekki nauðsynlega en mikilvægt sé að þar starfi fólk með grunnþekkingu á hugmyndafræði um skaðaminnkun.
Virðulegi forseti. Í frumvarpi því sem hér er mælt fyrir er stigið mikilvægt skref til að vernda líf og heilsu einstaklinga sem lifa við alvarlegan fíknisjúkdóm sem er bæði lífshættulegur vegna neyslunnar en einnig vegna þeirrar hættu sem skapast þegar umræddir einstaklingar neyta efna í æð á óöruggan hátt við óöruggar aðstæður. Síðastliðin ár hefur þörfin fyrir það úrræði sem hér er mælt fyrir að verði heimilað með lögum sýnt sig ótvírætt þegar litið er til eftirspurnar eftir þeirri þjónustu sem Frú Ragnheiður – skaðaminnkun hefur veitt. Á hverju ári sækja um 450 einstaklingar þá þjónustu sem þar er veitt og hefur aukning milli ára verið stigvaxandi frá því að Frú Ragnheiður hóf störf árið 2008. Aukningin milli áranna 2017 og 2018 var 7% en frá 2018–2019 var aukningin 38%. Einnig er ljóst að þörf er á frekari þjónustu við umrædda einstaklinga og er markmið þessa frumvarps að tryggja lagaskilyrði fyrir því að slík þjónusta geti verið veitt.
Þá liggur þegar fyrir að unnt er að leggja til fjármögnun allt að 50 millj. kr. til þessarar starfsemi, bæði til stofnunar neyslurýmis og reksturs þess á grundvelli þeirra laga sem hér eru til umfjöllunar og þar sem þörfin er brýnust, sem má ætla að sé á höfuðborgarsvæðinu.
Virðulegi forseti. Ég hef nú gert grein fyrir meginefni frumvarpsins sem hér er til umræðu og leyfi mér að leggja til að því verði að lokinni 1. umr. vísað til velferðarnefndar og 2. umr. Ég vil í lok þessarar framsöguræðu minnar enn og aftur þakka hv. velferðarnefnd fyrir afar gott samstarf á síðasta þingi og vænti þess að eiga jafn gott samstarf við nefndina að þessu sinni og vænti þess að að þessu sinni náum við að gera þetta mikilvæga mál að lögum.
