heimild sveitarfélaga til að innheimta umhverfisgjöld.
Herra forseti. Ég mæli hér fyrir tillögu til þingsályktunar um heimild sveitarfélaga til að innheimta umhverfisgjöld. Meðflutningsmenn mínir á þessu máli eru hv. þingmenn Ari Trausti Guðmundsson og Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir.
Tillögugreinin hljóðar svo:
„Alþingi ályktar að fela samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra að meta hvort og hvernig unnt sé að veita sveitarfélögum heimild til að innheimta umhverfisgjöld. Ráðherra skili Alþingi skýrslu um málið á vorþingi 2020.“
Ég sé, hæstv. forseti, að það er dálítil bjartsýni að halda sig við vorþing 2020 en við sjáum til hvernig gengur í hv. umhverfis- og samgöngunefnd. Ég hef flutt sambærilegar tillögur áður á 139., 140., 148. og 149. löggjafarþingi en þá urðu þær ekki afgreiddar.
Eins og þingmönnum er kunnugt um er víða um hinn vestræna heim að styrkjast sú umræða að umhverfisvitund byrji í nærsamfélaginu, að slík samfélagsvitund sé nauðsynleg svo að hún megi verða að því afli sem fær samfélög til að breyta um stefnu í þessum mikilvæga málaflokki. Margar leiðir hafa verið farnar erlendis til að auka vitund fólks um umhverfisþætti. Þar má nefna flokkun sorps, takmörkun á bílaumferð í miðborgum, bílastæðagjöld, mengunarskatta, gjöld sveitarfélaga á bílaeign og svo mætti lengi telja. Enn sem komið er er þessi hugsun skammt á veg komin á Íslandi þrátt fyrir miklar framfarir, til að mynda við flokkun sorps, sem hafa orðið í sveitarfélögunum á undanförnum árum.
Gjaldtaka sveitarfélaga vegna bílaeignar þekkist hins vegar varla nema þá helst í formi bílastæðagjalda og óbeint í formi gatnagerðargjalda. Á hinn bóginn hefur sveitarfélögum ekki tekist að stemma stigu við einkabílanotkun og Ísland er meðal þeirra landa þar sem einkabílaeign er hvað mest á hvern íbúa. Almenningssamgöngur hafa að vissu leyti liðið fyrir þessa stefnu sem og aðrir umhverfisvænni ferðamátar, eins og til að mynda hjólreiðar. Fyrir vikið eru nú á mjög mörgum íslenskum heimilum tveir, jafnvel þrír, bílar eða enn þá fleiri sem aftur krefst mikils kostnaðar hjá sveitarfélögunum í gatnagerð, viðhaldi gatna, landnotkun, mannvirkjagerð o.s.frv. Þá má ekki gleyma loft- og hávaðamengun af völdum bíla sem er ærin.
Tilgangur þessarar tillögu er að skoðað verði hvort og hvernig hægt sé að veita sveitarfélögum heimild til að innheimta umhverfisgjöld. Þar yrði sérstaklega litið til þeirra þátta sem snúa að gjöldum vegna bílaeignar, notkunar á efnum eins og orkugjöfum, hreinsiefnum og spilliefnum sem hafa skaðleg áhrif á nærsamfélagið og starfsemi sem hefur neikvæð umhverfisáhrif. Sveitarfélögin bera ábyrgð á margvíslegri þjónustu við borgarana sem oft tengist umhverfisþáttum og hönnun nærumhverfis. Landnotkun sem bílaeign krefst er til að mynda mun meiri eftir því sem bílar eru fleiri. Í raun var ómögulegt fyrir sveitarfélögin að bregðast við með gjaldtöku vegna þessa fram að því að umferðarlögum nr. 50/1987 var breytt 2017 og þeim veitt takmörkuð heimild til gjaldtöku vegna notkunar stöðureita. Enn eru þó slíkri gjaldtöku umtalsverð takmörk sett og hún er háð skilyrðum. Áfram er kveðið á um þessa gjaldtökuheimild í nýjum umferðarlögum sem leysa af hólmi lög nr. 50/1987 og tóku gildi 1. janúar sl.
Með heimild til álagningar umhverfisgjalda væru möguleikar sveitarfélaga til að bæta umhverfið og styrkja gjaldstofna sína í því skyni auknir. Flutningsmenn telja mikilvægt að ráðherra láti kanna möguleika til þessa í núverandi lagaumhverfi og skili Alþingi skýrslu um athugunina á vorþingi.
Virðulegi forseti. Vitund almennings um umhverfismál og umhverfisvernd þarf í rauninni stöðuga styrkingu. Það þarf stöðugt að upplýsa, hjálpa og fræða fólk í þeim tilgangi að það viðhaldi þessari vitund sinni og taki í daglegu lífi ákvarðanir sem hafa jákvæð áhrif á umhverfið. Ekki er nauðsynlegt í öllum tilfellum að setja á gjöld til að ná þessum markmiðum, í einhverjum tilvikum kann að vera skynsamlegt að veita ívilnanir ef fólk breytir rétt. Til að mynda gæti slík ívilnun legið í því að velji einhver þegar orkutunnan kemur að vera með sína eigin orkutunnu úti í garði eða einhvers staðar annars staðar gæti sá hinn sami sparað sér sorphirðugjöld sem því næmi. Þetta gæti verið ein leiðin til að hvetja fólk. Þær eru vafalítið margar fleiri og það er mjög mikilvægt að sveitarfélögunum séu færð í hendur þau verkfæri sem þau þurfa til að standa eins vel að umhverfismálum og þau mögulega geta. Það er í rauninni það sem framtíðin mun krefjast af okkur. Framtíðin mun ætlast til þess af okkur að við göngum alltaf betur og betur um umhverfið og að við skilum umhverfinu, bæði nærumhverfinu og landinu öllu, í betra ástandi en við tókum við því.
Tillaga eins og þessi er eitt lítið skref í þá átt og ég legg til að henni verði vísað til hv. umhverfis- og samgöngunefndar eftir þessa umræðu.
