fjáraukalög 2020.
Virðulegur forseti. Við ræðum hér frumvarp til fjárauka, það er þriðji fjáraukinn. Það sem vekur svolitla furðu í meðferð þessa máls eru þeir gífurlegu fjármunir sem þarna eru undir. Eins og komið hefur fram eru 34 milljarðar í hlutabætur, 27 milljarðar í laun í uppsagnarfresti og 2 milljarðar til greiðslu vegna þeirra sem eru í sóttkví. Það sem vekur enn þá meiri furðu er að þarna greiðum við fjármuni og stærsti hluti fjárins fer í að auðvelda uppsagnarfrest. Þar fara einir 27 milljarðar. Ef við setjum það í samhengi við það sem við bætum t.d. við í kvikmyndagerð, sem eru 2.120 milljónir, þá eru það bara smáaurar. Það er vel innan við 10% af því sem þarna er verið að leggja í uppsagnarfrestinn. En varðandi hitt erum við að leggja inn peninga til að auka vinnu, efla ferðaþjónustuna, vegna þess að kvikmyndagerðin eflir hana. Það kemur stór hópur erlendra aðila til að vinna við þetta. Hópurinn þarf gistingu, fæði og það þarf að ráða fólk; leikara, aðstoðarmenn, tæknimenn, þannig að þarna setjum við inn peninga sem skila sér til baka og geta skilað sér margfalt til baka.
Þess vegna er það eiginlega alveg óskiljanlegt að við skulum ekki setja meira í þetta. Af hverju ekki 5 milljarða, jafnvel 10 milljarða, bara til að tryggja og sýna fram á að þarna erum við að búa til gulrót? Komið hefur skýrt fram hjá Netflix, stórframleiðanda kvikmynda og þátta, að þeir hafa haldið úti starfsemi í tveimur löndum í heiminum, Íslandi og Suður-Kóreu. Þetta afmarkaða svið eins og kvikmyndagerðin býður líka upp á að hægt er að einangra þessa hópa. Áhættan ætti að vera tiltölulega mjög lítil. Svo verðum við líka að horfa á það að í því ófremdarástandi sem gengið hefur yfir út af Covid er staðan sú að það er gífurleg eftirspurn, og verður enn þá meiri, eftir þáttum, eftir kvikmyndum. Þar af leiðandi verður einnig gífurleg eftirspurn eftir að fá og finna rétta staðinn og réttu aðstæðurnar til að framleiða þætti og kvikmyndir. Við erum alveg kjörin í það, algerlega, fyrir utan það sem við gleymum oft í þessu samhengi, að það sem yfirleitt hefur komið okkur á kortið eru einmitt bíómyndir og þættir, náttúran, sem veldur því að fólk sækir í að koma til landsins.
Síðan er annað sem menn furða sig rosalega á. Það er fjármagnið sem sett er í Kríu, sprota- og nýsköpunarsjóð. Þarna erum við að setja fé í nýsköpun. Við erum að reyna að efla atvinnu, nýsköpun, hugsun, reyna að halda við nýsköpun. Sprotafyrirtækin eru einmitt það sem við eigum að einbeita okkur að, við eigum að gera hvað við getum. En nei, þá eru það bara 650 milljónir. Af hverju ekki 6,5 milljarðar? Af hverju höldum við að okkur höndum varðandi það að setja fjármuni í það sem skilar sér í vinnu og sókn og bætir stöðu okkar, en hikum ekki við að dæla ótrúlegum upphæðum í t.d. laun í uppsagnarfresti? 27 milljarðar þar. Ég hefði viljað sjá nákvæmlega sömu upphæð fara í það að efla þjóðfélagið, vegna þess að það segir sig sjálft að við verðum að gera eitthvað. Við getum ekki bara verið með hlutabótaleið í launum. Við sjáum það sem búið er að dynja á okkur núna, uppsagnirnar, 400 manns í Bláa lóninu, 100 flugumferðarstjórar. Þetta dynur á okkur. Þess vegna verðum við að fara að hugsa í lausnum en ekki hjakka í sama farinu.
Það er annað í þessu sem veldur mér áhyggjum, það varðar hlutabótaleiðina. Komið hefur fram að verið er að svindla á henni. Það er ekkert óeðlilegt við það. Meira en 99% fólks er heiðarlegt og er ekki svindlarar. En það eru í öllum kerfum einhverjir, núll komma eitthvað prósent, sem eru tilbúnir að svindla. Við höfum séð það, nýjasta dæmið er í Stundinni í dag þar sem sagt er frá eignarhaldsfélagi á Möltu sem er með 20 starfsmenn á hlutabótaleið. Ég veit ekki hvort það er svindl þar í gangi, en þetta getur ekki verið eðlilegt og á ekki að vera það. Við vitum líka að ákveðinn hópur er að reyna að hækka launin, gerir alls konar hluti til þess að reyna að fá meira út úr kerfinu. En þetta er lítill hópur, núll komma eitthvað prósent af þeim sem þarna eru inni.
En það sem stingur mig mest í þessu er að hvergi er verið að stórauka eftirlitið, hafa eftirlit með fjármálum, að eignarhaldsfélög á lágskattasvæðum eða aðrir séu ekki að misnota kerfið. Nei, það á bara að taka á því einhvern tíma í haust. Það gengur bara ekki upp. Það er útilokað að hægt sé að leyfa sér það. Ég set það í samhengi við eitt sem ítrekað hefur komið upp. Það eru þeir einstaklingar sem eiga að vera að svindla sér inn í almannatryggingakerfið, á örorku. Hvað er gert þar til að koma í veg fyrir að viðkomandi geti svindlað sér inn í kerfið? Þar erum við að tala um að fólk svindli sér inn í sárafátækt. Hugsið ykkur! Eins og ég hef alltaf sagt, ef einhver reynir að svindla sér þar inn þá er hann fárveikur og á að vera þar inni og hefur fullan rétt á því. Það er svo vitlaust að reyna að svindla sér inn vegna þess að þetta er svakalegt ferli sem maður fara þarf að fara í gegnum, í eitt, tvö, þrjú ár jafnvel, til að komast inn. Þetta er niðurlægjandi ferli, virkilega niðurlægjandi. En hvað tekur svo við þegar maður er kominn inn í kerfið? Hvernig er eftirlitinu háttað þar? Hvað erum við með í lögum og reglum um eftirlit með þeim sem eru á örorku og eru komnir inn í kerfið? Jú, þeim ber skylda til að gefa upplýsingar um tekjur maka og ef þeir dirfast að fara ekki eftir því er hægt að svipta þá bótum.
Þarna eru veikir einstaklingar sem eru búnir að vera að reyna að bjarga sér og reyna að komast inn í kerfið. Þeim er refsað grimmilega. Þetta er enn inni í lögunum og ég tel það vera skýlaust brot á persónuverndarlögum að blanda maka inn í þetta. Myndi okkur detta í hug að segja við þá einstaklinga og aðra sem sækja um hlutabótaleið eða laun á uppsagnarfresti: Þið þurfið að koma með tekjur maka á borðið og ef þið gerið það ekki fáið þið ekki að nýta hlutabótaleiðina? Okkur myndi ekki detta það í hug, það yrði allt brjálað. En það er allt í lagi að gera þetta við veikt fólk. Þetta er stórfurðulegt. Síðan er talað um, í þessu samhengi, áhrif Covid-19, hvaða áhrif Covid hefur á einstakling sem missir vinnuna, stendur frammi fyrir því að lenda á atvinnuleysisbótum eða hlutabótum og það þarf og ber að sjá til þess að bjarga þeim einstaklingi.
En á sama tíma kemst einstaklingur, sem sækir um að komast á örorku, á örorku og fær greiðslur frá Tryggingastofnun ríkisins. En það hittist bara þannig á að það tekur jafnvel lengri tíma fyrir hann að fá lífeyrissjóðsgreiðslurnar, og einhverra hluta vegna fær hann ekki greiðslur úr lífeyrissjóðum um leið og hann byrjar að fá greiðslur frá Tryggingastofnun ríkisins. Hann fær ekki greiðslurnar fyrr en jafnvel ári seinna. Þá fær hann eingreiðslu upp á 1.500 millj. kr. frá lífeyrissjóðnum. Hvað gerist þá? Ég get alveg sagt ykkur það vegna þess ég hef reynslu af því, ég hef lent í því. Það er ömurlegt að vera í slíkum aðstæðum með fjögur börn, að lenda í því að fá eingreiðslu upp á 1.500 millj. kr. Hvað gerist þá? Jú, Tryggingastofnun sendir reikning upp á 1.250 millj. kr. Hún tekur 80% af þessu til baka. Hann mátti eiga 20%. En hver er staðan hjá þessum manni? Jú, hann er búinn að nota þessa peninga til að borga niður skuldir vegna þess að hann hefur lent í þvílíkum fjárhagserfiðleikum á þessu tímabili við að fara á örorku og missa tekjur og annað. Og hann fer í núll. Er einhver björgunarpakki fyrir hann? Eitthvað í anda launa á uppsagnarfresti eða hlutabóta? Nei, hann þarf bara að herða sultarólina og bjarga sér. Hann þarf að fara í röð eftir mat eða bjarga sér á annan hátt. Vonandi á hann sparifé og þá verður hann að ganga á það. Við tölum um jafnrétti, sanngirni, að allir séu jafnir fyrir lögum. Hvernig í ósköpunum getum við leyft okkur að hafa hlutina svona og á sama tíma talið okkur trú um það að allir séu jafnir? Það er langt í frá.
Það ömurlegasta í þessu, ef við horfum á þennan fjárauka og þá sem á undan hafa komið — ég sé smáljóstíru þar, það eru þessar 20.000 kr. sem komu til öryrkja. Setjum þessar 20.000 kr. til öryrkja í samhengi við það að við gefum á sama tíma 5.000 kr. til allra landsmanna, 18 ára og eldri — 5.000 á móti 20.000 kr. til þeirra sem eru að stórum hluta, 70%, undir fátæktarmörkum. Það á ekkert að gera meira. Gengið er rokið af stað, matvörur hækka, allt hækkar, og einnig það sem þessi ríkisstjórn hefur algjörlega hunsað; verðtryggðu lánin hækka. Um 20 millj. kr. verðtryggt lán hefur hækkað á tveimur, þremur mánuðum um á fjórða hundrað þúsund. Þeir neita að sjá það. Það er allt í lagi vegna þess að þeir sem eru með þessi verðtryggðu lán eru þeir sem hafa minnst á milli handanna og eru með lélegustu vextina og líka lélegustu lánin og geta ekki breytt þessu. Lánin hækka og eignarhluti þeirra minnkar.
Síðan eru það eldri borgararnir. Hvað hefur verið í fjáraukanum hingað til fyrir eldri borgara? Ekki stafur, ein króna, einn eyrir fyrir þá. Það væri hægt að lúslesa þetta allt saman, en hvergi er að finna krónu fyrir eldri borgara. Á sama tíma eru eldri borgarar úti í þjóðfélaginu að ná í lyfin sín og borga þau á raðgreiðslum. Hvers vegna í ósköpunum? Hvernig getum við leyft okkur að bjóða upp á að hafa hlutina svona? Við skulum hafa það alveg á hreinu, ekki reyna að segja að ekki séu til peningar í þetta og að þetta sé of dýrt. Ef við horfum á milljarðana sem fjúka og horfum á að teknir eru 60 milljarðar á ári í skerðingar á eldri borgurum og öryrkjum þá þarf ekki að segja mér að ekki séu til peningar til að sjá til þess að þessir einstaklingar sem hafa það verst í þjóðfélagi okkar rísi upp, fari upp fyrir fátæktarmörkin, þurfi ekki að bíða í röð eftir mat, þurfi ekki að greiða lyf á raðgreiðslum og þurfi ekki að herða sultarólina. Við eigum að sjá til þess, ef við viljum gera hlutina vel, að taka höndum saman og afmá þennan smánarblett. Þetta er nefnilega smánarblettur á samfélaginu. Á sama tíma og við erum að moka út milljörðum þá eigum við að sjá til þess að það verði gert og ég skal veðja við ykkur að það kostar sennilega ekki nema 10–15% af þessum milljörðum sem fara hér út, að sjá til þess að enginn á Íslandi þurfi að lifa við fátækt.