Tækniþróunarsjóður.
Herra forseti. Eins og ég nefndi í andsvari við hæstv. ráðherra nýsköpunarmála þá er stefnt að því að setja sérlög um Tækniþróunarsjóð en hann hefur til þessa verið hluti af heildarlögum um opinberan stuðning við tækniþróun, nýsköpun og atvinnuþróun. Ég nefndi það einnig áðan að nauðsynlegt væri að gæta samræmis í allri lagasetningu er varðar nýsköpun og tek því undir það. Tækniþróunarsjóður gegnir lykilhlutverki í því stuðningsumhverfi sem við höfum hérlendis þegar kemur að nýsköpun og er í raun sú grein ríkissjóðs sem styðja skal tækniþróun í landinu. Lagagrundvöllur hans er því forsenda þess að við getum nýtt auðlindir okkar og mannafla og staðið jafnfætis öðrum þjóðum þegar kemur að lífskjörum og byggt grunn undir framleiðsluiðnað sem atvinnugrein og nýtt íslenskt hugvit til að ná markaðsforskoti á heimsvísu í einstökum greinum. Það er náttúrlega hið endanlega markmið.
Tækniþróunarsjóður getur ekki verið óháður burðaraðili styrkveitingar til nýsköpunar á landinu og á sama tíma eignaraðili einstakra sprotaverkefni, eins og ég nefndi í andsvarinu og hafði áhyggjur af því. Ég fagna því að hæstv. ráðherra leggur til að þetta verði skoðað vel innan nefndarinnar, hvort nauðsynlegt sé að breyta þessu orðalagi svo að allur vafi verði tekinn af um hagsmunaárekstra hvað þetta varðar þar sem sjóðurinn er í raun og veru að styrkja og er aðili að um leið. Það þarf að skýra þetta betur. Vonandi næst góð niðurstaða með það mál.
Það sem mér finnst galli við þetta mál er að mér finnst þessi sjóður allt of mikið sniðinn að þörfum háskólasamfélagsins og þessara stóru fyrirtækja. Það er ekki að finna ákvæði um að tiltekinn hluti ráðstöfunarfjár sé ætlaður verkefnum einstaklinga sem eru með verkefni á byrjunarstigi. Það er mjög mikilvægt að sinna þeim hópi en því miður hefur það ekki verið gert nægilega vel. Það virðist vera að áfram sé haldið á þeirri braut að einyrkjar eða fámennur hópur á sviði frumkvöðlastarfs og nýsköpunar þurfi að búa við þetta stóra umhverfi sem er fyrir stór fyrirtæki og svo háskólana. Það virðist því miður vera ætlunin að fela ákvörðunarvaldið, skulum við segja, þessum stærstu sjóðum, fela það í hendur fámenns hóps hagsmunaaðila. Því miður lítur út fyrir að verið sé að sniðganga smærri hagsmunasamtök eins og frumkvöðla og hugvitsfólk, sem ég kem nánar að á eftir.
Áfram er gert ráð fyrir því að Vísinda- og tækniráð skipi fagráð Tækniþróunarsjóðs. Áfram er einnig gert ráð fyrir því að hagsmunasamtök hugvitsfólks, sem er merkilegur félagsskapur, eigi enga aðkomu að þessu ferli sem skiptir meginmáli til að ný verkefni einstakra hugvitsmanna geti orðið að veruleika. Það verður að passa það í þessu ferli að ekki sé verið að útiloka einn né neinn sem starfar á sviði nýsköpunar. Ég hef áður rætt um mikilvægi þess að styðja við bakið á samtökum hugvitsfólks og hef tekið þessa umræðu við hæstv. ráðherra.
Svo er þarna ákvæði um fagráð byggingarrannsókna. Mér finnst þetta svolítið óljóst allt saman og sé ekki beint skyldleika við meginstarfsemi Tækniþróunarsjóðs. Það er mikilvægt fyrir stefnu stjórnvalda að styðja markvisst við uppbyggingu á nýsköpunardrifnum atvinnuvegum, stuðla þannig að vexti sprota og nýsköpunarfyrirtækja auk þess að tryggja að á Íslandi sé aðgengi að fjármagni sem er sérhæft fyrir þessa starfsemi. Það að fjölga sjóðum sem frumkvöðlar geta leitað til er af hinu góða, svo sannarlega, svo framarlega sem þeir eru víðsýnir og setja ekki öll eggin í sömu körfuna, eins og við getum sagt. Það var reyndar það sem gerðist með Nýsköpunarsjóð þegar tæknibólan sprakk á sínum tíma, held ég, í kringum aldamótin.
Það sem vantar mest fyrir frumkvöðla á byrjunarstigi, og það er hópur sem við eigum að sinna vel, er þetta þolinmóða framlag, þolinmóða fjárframlag, og að hvert og eitt verkefni verði metið og í því fjárfest svo lengi sem þurfa þykir, allt þar til frumgerð hefur sannað sig. Ein af dyggðunum þegar kemur að nýsköpun er þolinmótt fjármagn, að menn hafi tíma til að bíða og gefa verkefnum tækifæri til að sanna sig, þótt það taki langan tíma. Það er t.d. ekki nóg að mínu mati að veita fjármagn til þriggja ára ef verkefnið er stórt og umfangsmikið og fyrirséð að það klárist ekki á svo skömmum tíma. Það er því miður þannig, herra forseti, að allt of mörg verkefni á sviði nýsköpunar eru skilin eftir úti í miðri á, ef svo má segja. Það eru verkefni sem þurfa þetta þolinmóða fjármagn og meiri tíma til að sanna sig.
Það er alveg klárt að allur raunverulegur og skilvirkur stuðningur við nýsköpun er af hinu góða en það skiptir miklu máli að fjármunir nýtist vel til nýsköpunar, sem er ekki eins og hver annar rekstur þar sem menn hafa alltaf gróðann í sjónmáli og í fyrirrúmi. Það held ég að hafi verið svolítið gallinn við Nýsköpunarsjóð atvinnulífsins, fjárfestingar hans hafa miðast við skjótfenginn arð að mínum dómi og ekki hefur verið nógu mikið hugsað um að leggja áhættufé í nýsköpunarverkefni, því að vissulega er nýsköpun líka áhætta, það hvort verkefnið takist og feli síðan í sér fleiri tækifæri eða hvort það verður ekki meira úr verkefninu. Þegar sjóðurinn hefur haft þetta að leiðarljósi að mínum dómi þá hafa þessi verkefni verið útilokuð frá aðstoð hans.
Heilt yfir litið þá sýnist mér að sá sjóður sem á að stofna með þessum lögum myndi því miður lítið gagna þeim sem eru á frumstigi nýsköpunar. Það eru skynsamleg viðbrögð stjórnvalda við ástandinu núna að setja aukið fé í nýsköpun. Ég tek heils hugar undir það og við í Miðflokknum höfum stutt það. Hins vegar virðist eiga að ráðstafa því mestöllu eftir þessum sama farvegi sem er Tækniþróunarsjóður. Það held ég að ætti að íhuga fara betur yfir, herra forseti, hvort það sé rétta nálgunin. Hefði ekki verið líka eðlilegt að efla fleiri sjóði sem starfa við hliðina á Tækniþróunarsjóði? Ég nefni Orkusjóð sem dæmi.
Tækniþróunarsjóður er að mörgu leyti ágætur sjóður og býður upp á fjölbreytt úrræði. Það er hins vegar alltaf spurning hvort það sé fyllilega rétt að það sé einhver ein stofnun sem ákveður hverjir fá þessa líflínu sem í raun felst í því að veita styrk nýsköpunarverkefni og hverjir fá það ekki.
Mig langar aðeins í lokin að segja, herra forseti, að þegar maður fer yfir stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar 2017 þá eru þjóðinni gefin ýmis fyrirheit um eflingu hugvits og nýsköpunar. Þar segir t.d. þetta:
„Nýsköpun og hvers konar hagnýting hugvits er mikilvæg forsenda fjölbreytts atvinnulífs, sterkrar samkeppnisstöðu, hagvaxtar og velferðar þjóða …“
Ég tek að sjálfsögðu heils hugar undir þetta. Þetta eru göfug og góð markmið. Það segir líka í stjórnarsáttmálanum að ríkisstjórnin muni vinna að því að skilyrði hér á landi fyrir frumkvöðla og sprotafyrirtæki verði framúrskarandi.
Í inngangi nýrrar nýsköpunarstefnu segir nýsköpunarráðherra svo réttilega:
„Hugvit einstaklinga er mikilvægasta uppspretta nýsköpunar. Það er þar sem við getum átt von á að finna lausnirnar og svörin sem munu áfram gera það mögulegt að bjóða upp á framúrskarandi lífsgæði í harðbýlu landi.“
Þetta eru fögur fyrirheit og góð markmið en af þessu mætti ætla að ríkisstjórnin vilji efla starf hugvitsmanna og búa þeim viðunandi starfsumhverfi. Rétt er að nefna, og ég hef nefnt það áður, herra forseti, að hugvitsmenn og frumkvöðlar hafa með sér hagsmunasamtök, SFH, sem stendur fyrir Samtök frumkvöðla og hugvitsmanna, og KVENN, sem stendur fyrir konur í nýsköpun. Ég hef verið ötull talsmaður þess að styrkja þessi félög. Þetta eru félög sem hafa gert mjög góða hluti en því miður hefur þeim ekki verið sýndur sá skilningur sem þau eiga svo sannarlega skilinn þegar kemur að stuðningi af hálfu hins opinbera. Markvisst hefur verið dregið úr stuðningi við félögin og hann er enginn í dag. Þessi ágætu félög vinna í anda þeirra markmiða sem ríkisstjórn og ráðherra setja í yfirlýsingum sínum, sem ég vitnaði í áðan, og þau starfa náið saman. Því mætti ætla að þau fengju stuðning fyrir verkefni sín og starfsemi en það er öðru nær. Stjórnvöld hafa í tvígang synjað þessum félagasamtökum um styrk. Auðvitað þarf að rökstyðja það en það hefur ekki verið gert. Maður spyr sig hvort það skyldi virkilega verða svo að þeim verði hafnað í þriðja sinn vegna þess að ég veit að þau hafa lagt inn beiðni til fjárlaganefndar um fjárstyrk. Og það er ekki um háar fjárhæðir að ræða þar, alls ekki. Það verður því áhugavert að fylgjast með því hvort þessi félög fái þann styrk sem þau hafa óskað eftir núna í þriðja sinn. Þetta eru einu hagsmunasamtök hugvitsfólk á Íslandi sem nutu framlaga af opinberu fé til þessa mikilvæga starfs, að sinna og vinna að eflingu nýsköpunar, og framlögin voru mest 2013 en fóru síðan minnkandi ár frá ári. Árið 2017 synjaði nýsköpunarráðuneytið þeim um styrki. Það hefur í raun og veru enginn rökstuðningur fylgt því. Ég hef rætt þetta við hæstv. ráðherra.
Ég ætla að vona að ráðherra sýni því skilning að þessi hópur er að gera mjög góða hluti. Hann hefur t.d. sinnt jafningjafræðslu til frumkvöðla. Þetta er félagsskapur sem telur um 400 manns og innan þessa hóps er fjölbreytt menntun og gríðarlega mikil reynsla. Það er dýrmætt fyrir þá sem hyggjast efla nýsköpun að eiga kost á viðtölum við þetta fólk. Þarna eru nýliðar sem hafa fengið ráðgjöf um fyrstu skref við að þróa hugmyndir og vinna að nýsköpun. Það er hægt að leita eftir fræðilegri ráðgjöf, hvernig menn eigi að bera sig að við að sækja um styrki o.s.frv. Það er svo mikilvægt að sú handleiðsla sem fólk fær á þessum fyrstu skrefum fái notið sín. Mikið af þessu hefur verið unnið í sjálfboðavinnu, þ.e. sú ráðgjafarþjónusta sem þessi félög hafa veitt, að miðla verkefnum milli félagsmanna og eftir eðli verkefnanna, á sama tíma og t.d. ráðgjafarþjónusta Nýsköpunarmiðstöðvarinnar er rekin af fólki sem hefur laun frá ríkissjóði. Þessi ráðgjafarþjónusta er ákaflega mikilvæg.
Ég vildi nefna þetta í lokin, herra forseti, vegna þess að ég tel mjög mikilvægt að við gleymum engum þegar kemur að nýsköpunarmálum. Hér erum við að setja sérlög um sjóð sem er stór og mikill og margt ágætt við hann en við megum ekki gleyma (Forseti hringir.) frumkvöðlum, einyrkjum í þessu mikilvæga verkefni (Forseti hringir.) sem skilar okkur öllum á endanum hagfelldri og góðri niðurstöðu þegar kemur að nýsköpun (Forseti hringir.) og mikilvægi hennar fyrir þjóðina.
