lögreglulög o.fl.
Herra forseti. Ég nefndi það áðan í andsvari við hæstv. ráðherra að ég teldi mjög mikilvægt að vanda hér til verka. Í raun hefði mér þótt eðlilegra að fara í heildarúttekt og gerð nýrra lögreglulaga og umræðu um þau. Eins og ég sagði áðan er rétt að minnast þess að hæstv. forsætisráðherra bað fyrrverandi sakborninga í Guðmundar- og Geirfinnsmálinu, sem við þekkjum öll, og aðstandendur þeirra afsökunar á því ranglæti sem þeir máttu þola. Það snýr ekki síst að meðferð rannsóknar á því máli. Þannig að við sjáum hversu mikilvægt það er að gefa sér góðan tíma í þetta verkefni og fara í heildarúttekt.
Herra forseti. Mig langaði að koma fyrst aðeins að lögregluvaldi erlendra lögreglumanna. Í 4. gr. frumvarpsins kemur fram að við 9. gr. lögreglulaga bætist við ný málsgrein sem er svohljóðandi:
„Erlendir lögreglumenn sem koma til starfa hér á landi skv. 1. mgr. 11. gr. a fara með lögregluvald.“
Í þessu nýja ákvæði, 11. gr. a, segir að ríkislögreglustjóri ákveði hvort erlendir lögreglumenn hér á landi skuli fara með lögregluvald. Ég tel, herra forseti, að hér sé um mjög víðtæka heimild að ræða. Hver tekur þá ákvörðun? Ef við horfum t.d. á sambærilegt ákvæði í 20. gr. norsku lögreglulaganna þá segir þar að lögregluvald megi í undantekningartilfellum veita öðrum en taldir eru upp í lögunum. Þar er einnig sérstakt ákvæði, í a-lið 20. gr., um erlenda lögreglumenn. Þar er enn fremur áréttað að í undantekningartilfellum sé heimilt að veita þeim lögregluvald.
Þrátt fyrir umræðu í fjölmiðlum um að dómsmálaráðherra geti sett sérstakar reglur um þetta kemur það ekki nógu skýrt fram í lögunum. Ég vil benda á að það þarf að koma skýrt fram í lögunum að um sé að ræða undantekningartilfelli. Ég teldi rétt að dómsmálaráðherra stæði að slíkri heimild. Þá þyrfti slík heimild og rökstuðningur fyrir henni að vera í samræmi við skilgreindar reglur, vera tilkynningarskyldur og sæta reglubundnu eftirliti. Það er það sem ég vildi segja um 20. gr. norsku laganna hér í upphafi þessa máls. Það er mjög mikilvægt að nefndin skoði norsku lögin þegar hún fer nánar yfir frumvarpið.
Í 8. gr. frumvarpsins er fjallað um hlutverk eftirlitsnefndar. Ég tel rétt, herra forseti, að bæta við það eftirlitshlutverk, t.d. á þann veg að nefndin geri árlega rannsókn á framkvæmd lögreglustarfa með viðtölum og greiningu á verklagi og aðferðafræði lögreglu í samanburði við þróun verklags erlendis og dragi saman stöðu og athugasemdir vegna framkvæmdar verkefna lögreglu á sviði almennrar löggæslu, forvarna og rannsókna. Stutt er síðan Hæstiréttur komst að niðurstöðu í sakamáli sem við höfum fylgst með núna í mörg ár, Guðmundar- og Geirfinnsmálinu. Á grundvelli þess og sambærilegra mála erlendra er full ástæða til að fylgjast vel með og koma á framfæri við almenning skýrum athugasemdum og tillögum um úrbætur í störfum lögreglu, hvort sem er á sviði almennrar löggæslu, forvarna eða rannsókna.
Sú nálgun felst í sambærilegri hugmyndafræði og hjá rannsóknarnefnd samgönguslysa þar sem markmiðið er að koma auga á þætti sem gera má betur og gera tillögur um úrbætur. Á Íslandi er það ekki gert með markvissum hætti. Mistök eins og þau sem voru gerð í Guðmundar- og Geirfinnsmálinu og í sambærilegum málum hafa m.a. orðið vegna andvaraleysis. Með því að eftirlitsnefnd og úttektarnefnd á hennar vegum hefði aðkomu að því að hlusta á starfsmenn og greina hvað betur mætti fara væri hægt að bregðast við. Við gerum það þegar hingað kemur erlend nefnd. Eins og ég nefndi í andsvari kom hingað nefnd á vegum Schengen til að taka út hæfni okkar í Schengen-samstarfinu. Niðurstaðan var sú að verulegra endurbóta væri þörf og stjórnvöld settu í það töluverða peninga.
Við þurfum að vera á verði og vera meðvituð um og hafa eftirlit með þeim atriðum sem margir innan lögreglunnar vita að þarf að laga en ekki eru markvisst og reglulega dregin fram þannig að stjórnvöld geti brugðist við. Þannig þarf, herra forseti, að vera til farvegur fyrir slíka nefnd eða starfshóp til að taka út verklag, aðferðafræði og nálgun svo að þjónustan verði betri og markvissari og við getum komið í veg fyrir að áðurnefnd mál, sem hafa valdið mörgum miklu hugarangri, endurtaki sig. Til samanburðar er flugrekanda ekki falið að rannsaka eða yfirfara ef eitthvað fer úrskeiðis þótt ekki sé um refsimál að ræða. Markmiðið er að finna örlitla þætti sem geta haft miklar afleiðingar fyrir þá sem hlut eiga að máli. Markmiðið er einnig að hlusta á gagnrýni starfsmanna og annarra sem gagnrýna kerfið. Í þeirri nálgun að taka á móti kvörtunum vegna starfa lögreglu hefur alveg gleymst að þeir sem starfa innan hennar hafi kannski sjálfir áhuga á því að betur sé gert innan starfssviðs þeirra. En þá vantar hins vegar vettvang til að koma því á framfæri.
Að því sögðu, herra forseti, langar mig aðeins að víkja að lögregluvaldi erlendra lögreglumanna. Mér fannst hæstv. ráðherra skauta svolítið yfir og gera smá grín að því öllu saman og hún sagði að hingað kæmu ekki rútur fullar af bandarískum lögreglumönnum. Þetta er bara alvarlegra mál en svo að menn séu að grínast eitthvað með það, herra forseti. Ég sé ekki í fljótu bragði að sambærilegt ákvæði sé í dönsku lögunum frá 2019 hvað varðar lögregluvald erlendra lögreglumanna. Þá má benda á til samanburðar að samkvæmt 14. gr. lögreglulaga, nr. 90/1996, um valdbeitingu, er handhöfum lögregluvalds heimilt að beita valdi við framkvæmd skyldustarfa sinna. Aldrei mega þeir þó ganga lengra í beitingu valds en þörf er á hverju sinni. Til samanburðar er í dönsku lögunum ítarlega útlistað hvenær ákveðin gerð valdbeitingar sé leyfileg, eins og hvenær megi beita skotvopnum, kylfu o.s.frv. Á grundvelli þeirra laga og skýrra heimilda er nánar kveðið á um það í reglugerð sem danski dómsmálaráðherrann getur sett. Það er því umhugsunarefni hvort ekki þurfi að setja í lögin sambærilega skýr ákvæði um mat á þessu. Það er eitthvað sem nefndin verður að fara vandlega yfir.
Ég sagði hér í upphafi, herra forseti, að mér þætti eðlilegra að fara í heildarúttekt á lögreglulögum og umræðu um þau. Margt vantar í þetta frumvarp og mér finnst þeir sem unnu það hvorki hafa horft til norsku laganna né dönsku laganna sem ég hef nefnt hér. Það er margt mjög gott í þeim lögum og við eigum einmitt að horfa til þessara þjóða og reynslu þeirra í þessum efnum, eins og við gerum í mörgu öðru. Mér finnst margt vanta hvað þetta varðar. Þá er óskýrt framsal lögregluvalds án takmarkana ekki farsælt skref og þörf á að fara mjög varlega. Að því sögðu vonast ég til að nefndin hafi til hliðsjónar þau ákvæði í dönsku lögunum og norsku lögunum sem ég hef nefnt hér og fari vandlega yfir þetta mál. Engin ástæða er til að viðhafa einhvern asa í vinnubrögðum. Það getur bara verið af hinu slæma. Það er nauðsynlegt að horfa til allra þeirra sjónarmiða sem varða málið því að þetta er að sjálfsögðu mjög mikilvægt mál og varðar alla borgara þessa lands.
