151. löggjafarþing — 77. fundur,  13. apr. 2021.

áhafnir skipa.

701. mál
[20:00]
Horfa

samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra (Sigurður Ingi Jóhannsson) (F):

Virðulegi forseti. Ég mæli hér fyrir frumvarpi til laga um áhafnir skipa. Með frumvarpi þessu er gerð tillaga, sem felur í sér einföldun á regluverki, þar sem ný heildarlög sameina ákvæði fernra laga sem eru í gildi í dag. Það eru lög um áhafnir íslenskra farþegaskipa og flutningaskipa, lög um áhafnir íslenskra fiskiskipa, varðskipa, skemmtibáta og annarra skipa, lög um lögskráningu sjómanna og lög um bryta og matreiðslumenn í farskipum og fiskiskipum. Á grundvelli þessara laga, sem frumvarpinu er ætlað að koma í stað, eru svo reglugerðir þar sem útfærðar eru nánar kröfur sem gerðar eru í lögunum. Innan ráðuneytisins og Samgöngustofu er nú unnið að því að einfalda og uppfæra þetta regluverk í heild þannig að það sé aðgengilegra fyrir þá sem starfa eftir því. Gera má ráð fyrir að verði frumvarpið að lögum megi fækka þessum reglugerðum úr 15 í tvær til fjórar. Yrði því um töluverða einföldun regluverks á þessu sviði að ræða.

Um áhafnir skipa er í gildi víðtækt alþjóðlegt regluverk sem byggir á samningum Alþjóðasiglingamálastofnunarinnar og Alþjóðavinnumálastofnunarinnar, sem og ákvæðum gerða sem teknar hafa verið upp í EES-samninginn. Frumvarp þetta er til samræmis við þessar alþjóðlegu skuldbindingar.

Frumvarpið skiptist í níu kafla. Í I. kafla er að finna ákvæði um gildissvið laganna og markmið, sem er að tryggja öryggi áhafna, farþega og skipa og efla varnir gegn mengun sjávar. Jafnframt er ákvæði um fyrirkomulag menntunar sjómanna hér á landi. Í II. kafla er fjallað um skírteini, útgáfu þeirra, skilyrði sem uppfylla þarf, gildistíma þeirra og undanþágur. Í III. kafla er fjallað um lögskráningu sjómanna en það er skylda að allir skipverjar á skipum sem falla undir þessi lög séu lögskráðir. Í kaflanum er að finna ákvæði sem útfærir þessa skyldu nánar sem og ákvæði um lögskráningarkerfi sjómanna, sem Samgöngustofa heldur úti. Í IV. kafla eru ákvæði um mönnun skipa, þ.e. um öryggismönnun farþegaskipa, farþegabáta og flutningaskipa og um lágmarksfjölda skipstjórnar- og vélstjórnarmanna á fiskiskipum, varðskipum og öðrum skipum. Þá er kveðið á um frávik frá lágmarksmönnun og um matsveina og bryta. Í V. kafla er að finna ákvæði um vaktstöðu og vinnu- og hvíldartíma skipverja og í VI. kafla um vinnuskilyrði og heilsu skipverja. Í VII. kafla er fjallað um ábyrgð útgerða og skipstjóra skipa og um alþjóðlegt öryggisstjórnunarkerfi sem flutningaskip af tiltekinni stærð og farþegaskip skulu fylgja. Í VIII. kafla er að finna ákvæði um eftirlit, sem er í höndum Samgöngustofu og Landhelgisgæslu Íslands, gjaldtöku þessara stofnana, stjórnvaldssektir og viðurlög fyrir brot gegn ákvæðum frumvarpsins. Í IX. og síðasta kafla eru ákvæði um heimildir ráðherra til að setja reglugerðir, innleiðingar á Evrópugerðum og gildistöku.

Verði frumvarpið að lögum er lagt til að það taki gildi 1. janúar 2022. Þannig munu útgerðir, sjómenn og aðrir haghafar hafa tíma til að kynna sér kröfur laganna og undirbúa sig fyrir gildistöku. Jafnframt munu stjórnvöld hafa tíma til að uppfæra reglugerðir og önnur stjórnvaldsfyrirmæli áður en lögin taka gildi.

Virðulegi forseti. Með frumvarpinu eru ekki lagðar til umfangsmiklar efnislegar breytingar á ákvæðum gildandi laga. Verður hér fjallað um helstu breytingar sem frumvarpið felur í sér.

Í fyrsta lagi er kveðið á um að tiltekin erlend skip geti fallið undir gildissvið laganna. Þar er átt við erlend skip sem notuð eru í atvinnuskyni á íslensku innsævi í 30 daga samfleytt eða samtals 90 daga á ársgrundvelli. Eðlilegt er talið að öryggiskröfur sem gilda um íslensk skip eigi við um þau skip. Þetta ákvæði gæti t.d. átt við um áhafnir erlendra þjónustuskipa laxeldis, áhafnir dýpkunarskipa, dráttarskipa, farþegabáta og farþegaskipa í útsýnis- og skoðunarferðum.

Í öðru lagi er lagt til að undanþágunefnd og mönnunarnefnd skipa verði lagðar niður og verkefni þeirra fengin Samgöngustofu. Samgöngustofa hefur haft þessi verkefni með höndum hvað varðar farþegaskip, farþegabáta og flutningaskip frá því lög um áhafnir íslenskra farþegaskipa og flutningaskipa tóku gildi 1. júlí 2001. Eðlilegt er að sama fyrirkomulag gildi að þessu leyti um undanþágur. Þá er einnig til þess að líta að ákvarðanir nefndanna eru kæranlegar til ráðherra og oftast eru þeir sem kæra félagsmenn í þeim samtökum sem eiga fulltrúa í nefndunum.

Í þriðja lagi er lagt til að kveðið verði skýrar á um lágmarksmönnun réttindamanna á smáskipum að teknu tilliti til útivistar þeirra, þ.e. skipa sem eru 15 metrar og styttri að skráningarlengd, þannig að fylgt verði svokallaðri 14 klukkustunda reglu á grundvelli 64. gr. sjómannalaga. Þegar útivist þeirra fer yfir 14 klukkustundir verði áskilnaður um að ávallt séu tveir skipstjórnarmenn um borð með tilskilin réttindi og geti þeir jafnframt gegnt störfum smáskipavélavarðar hafi þeir tilskilin réttindi til þeirra starfa. Hér er ekki um nýmæli að ræða en mikilvægt er að kveðið sé skýrt á um þetta í lögum.

Það er mikilvægt að hvíldartímareglur séu virtar þannig að þeir sem standa útvörð og sigla séu ekki of þreyttir til að sinna starfi sínu. Samkvæmt upplýsingum rannsóknarnefndar samgönguslysa má rekja allt að 50 strönd smábáta frá árinu 2000 til þess að sá sem var við stjórn skipsins sofnaði vegna þreytu og vinnuálags og hefur nefndin margoft komið með tillögur til úrbóta í þessu efni. Ljóst er að ekki eru allir á eitt sáttir með þessa reglu. Hefur m.a. komið fram sú gagnrýni að með þessu sé verið að útrýma einyrkjum. Er í frumvarpinu því lagt til undanþáguákvæði frá þessum reglum þegar eigandi skipsins er lögskráður sem skipstjóri og er einn um borð. Hér er jafnan um að ræða einstaklinga sem stunda ekki daglegar strandveiðar. Er hér horft til sambærilegrar reglu sem gildir í Noregi.

Í fjórða lagi er lagt til að krafa um að um borð í skipi sé matsveinn eða bryti verði miðuð við útivist skips en ekki stærð þess eins og gildir samkvæmt lögum um bryta og matreiðslumenn á farskipum og fiskiskipum.

Loks er í fimmta lagi lagt til að sett verði ákvæði um stjórnvaldssektir sem Landhelgisgæsla Íslands eða Samgöngustofa geti lagt á vegna brota á tilteknum ákvæðum laganna og reglum samkvæmt þeim.

Ekki er gert ráð fyrir að samþykkt frumvarpsins hafi kostnaðarauka fyrir ríkissjóð í för með sér. Lítils háttar breytingar geta orðið á eftirfylgni með tilkomu heimildar til beitingar stjórnvaldssekta en ekki er gert ráð fyrir að heimildinni verði beitt í miklum mæli. Þá er ekki gert ráð fyrir að frumvarpið hafi veruleg áhrif á atvinnulífið verði það að lögum.

Rétt er að geta þess að við smíði þessa frumvarps hefur verið horft til áhrifa þess á jafnrétti. Þegar litið er til þess hverjir teljast í dag til áhafna skipa á Íslandi þá eru það mestmegnis karlmenn. Sjósókn er karllægur atvinnuvegur og mikill kynjamunur í allri vinnu tengdri greininni. Það er brýnt að jafna kynjahlutföllin á þessu sviði og er hægt að færa margvísleg rök fyrir því. Innan samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytisins er nú unnið að verkefninu Konur í siglingum sem er ætlað að draga úr þessum mun á þátttöku kynjanna í siglingum. Þá er rétt að benda á að orðfæri innan þessarar atvinnugreinar sem og laga og reglna sem um það gilda er afar karllægt og er horft til þess að draga úr því eins og kostur er í frumvarpinu.

Virðulegi forseti. Ég hef nú gert grein fyrir helstu efnisatriðum frumvarpsins og legg til að því verði að lokinni þessari umræðu vísað til hv. umhverfis- og samgöngunefndar og 2. umr.