slysatryggingar almannatrygginga.
Herra forseti. Ég flyt hér nefndarálit með breytingartillögu við þetta mál og mun greina frá stuttu framhaldsnefndaráliti sem einnig er með breytingartillögu í þessu máli. Nefndin hefur fjallað um málið og fengið á sinn fund nokkurn hóp gesta, eins og getið er um í þingskjalinu, auk þess sem umsagnir bárust frá allnokkrum aðilum og minnisblað frá heilbrigðisráðuneytinu.
Með frumvarpinu eru lagðar til breytingar á lögum um slysatryggingar almannatrygginga, nr. 45/2015. Eins og fram kemur í greinargerð er þar lögð til rýmri skilgreining á slysahugtakinu og breyting á hvernig ferðir til og frá vinnu eru skilgreindar. Þá eru skýrð ákvæði um bótarétt vegna slysa þar sem metin er eigin sök slasaðra og sömuleiðis ákvæði um skilmerki um atvinnusjúkdóma. Lagðar eru til breytingar á ákvæðum laganna um örorku og greiðslu slysatrygginga, auk þess sem lagt er til að afnumin verði tenging bóta slysatrygginga og bóta almannatrygginga, auk annarra minni breytinga.
Nefndin fjallaði mikið um þetta mál og mörg álitaefni því tengd. Fyrir nefndinni komu fram athugasemdir við 4. gr. frumvarpsins og tillögur um breytingar á skilgreiningu slyss og á ferðum til og frá vinnustað. Meiri hlutinn telur að með orðalagi frumvarpsins um „óvæntan“ atburð fremur en að tala um „utanaðkomandi“ atburð sé ákvæðið skýrara og heldur rýmra en í núgildandi lögum. Þá telur meiri hlutinn að með því að tala um „eðlilega leið“ til og frá vinnustað, fremur en „nauðsynlegar ferðir“, sé um rýmkun á ákvæðinu að ræða eins og raunar kemur fram í greinargerð frumvarpsins. Meiri hlutinn ítrekar það sem fram kemur í greinargerðinni, að það verður að líta til þess að aðstæður barna og fjölskyldna geta verið mismunandi. Því kunni að vera um að ræða eðlilega ferð til og frá vinnu þegar barn er eldra en svo að það sé á leikskólaaldri eða á fyrstu stigum grunnskóla, t.d. í tilvikum þar sem börn eru með fötlun og þurfa fylgd lengur en fyrsta árið í grunnskóla.
Þetta er ansi mikilvægt atriði vegna þess að eins og kunnugt er geta aðstæður fjölskyldna verið mismunandi. Þarna geta til að mynda þess vegna komið upp aðstæður þar sem tímabundið getur þurft að aka barni til og frá skóla, t.d. eins og í kjölfar tímabundinna veikinda. Þá kann að vera um að ræða eðlilega ferð og mikilvægt að það sé skýrt að í slíkum tilfellum sé um bótaskyldu að ræða, komi til slysa ef þetta er hluti af ferðinni í vinnuna.
Við umfjöllun nefndarinnar og í umsögnum komu fram athugasemdir við að atvinnusjúkdóma ætti að skilgreina í reglugerð auk þess sem bent var á að reglugerð samkvæmt núgildandi ákvæðum 5. gr. laganna hafi enn ekki verið sett. Meiri hlutinn tekur undir þá gagnrýni og telur brýnt að reglugerðin verði sett í kjölfar samþykktar frumvarpsins til að eyða óvissu. Hins vegar bendir meiri hlutinn á að líklegt megi telja að gera þurfi breytingar á slíkum listum eftir því sem fram vindur og því eðlilegt að um slíkt sé fjallað í reglugerð fremur en í lagatexta. Eðli starfa og þær hættur sem kunna að felast í þeim geta verið breytilegar og ný störf eða störf unnin við breyttar aðstæður kunna að valda endurmati á skilgreiningu atvinnusjúkdóma. Á hinn bóginn er mikilvægt að slík reglugerð verði unnin í samráði við hagsmunaaðila og þá aðila innan heilbrigðisþjónustu og vinnueftirlits sem á hverjum tíma má ætla að hafi besta yfirsýn og þekkingu á aðstæðum sem upp koma og kunna að hafa áhrif á tilurð sjúkdóma.
Fyrir nefndinni komu fram athugasemdir um að ekki séu nægilega skýr ákvæði í lögunum um slys sem eiga sér stað erlendis. Í umsögn Alþýðusambands Íslands kemur fram að oft geti verið erfitt fyrir launafólk að sækja rétt sinn vegna slysa á svæðum þar sem innviðir eru ekki eins traustir og hérlendis og boðleiðir innan stjórnkerfa ekki skilvirkar. Þá benti sambandið á að íslenskt launafólk fari nú í meira mæli en áður til starfa erlendis á vegum íslenskra fyrirtækja og eigi að njóta sömu réttinda og trygginga og ef það starfar hér á landi. Meiri hlutinn bendir á að tilvik þar sem starfsmenn starfa erlendis á vegum íslenskra fyrirtækja séu að mörgu leyti annars eðlis en störf á Íslandi. Þá bendir meiri hlutinn á að erfitt geti verið fyrir íslenska eftirlitsaðila og stofnanir að fá óyggjandi upplýsingar um orsakir atvika. Einnig koma þar til mismunandi lög og reglur sem kunna að gilda í gistilandinu. Meiri hlutinn bendir á að fyrirtæki sem sinna starfi erlendis og starfsmenn þeirra hafi aðrar leiðir til að tryggja hagsmuni sína verði starfsmenn fyrir slysum og að ekki sé tímabært að útvíkka almenna tryggingavernd með þeim hætti sem lagt er til í umsögninni. Meiri hlutinn beinir því til ráðuneytisins að þar og í undirstofnunum þess verði áfram fylgst með umfangi starfa erlendis á vegum íslenskra fyrirtækja af starfsmönnum sem starfa samkvæmt íslenskum vinnurétti og hvort tilefni verður til að útvíkka þær heimildir sem leiðir af lokamálsgrein 10. gr. laganna.
Nefndinni bárust athugasemdir um 11. gr. frumvarpsins sem kveður á um að svokölluð hlutfallsregla verði lögfest. Ég ætla, herra forseti, að koma hér inn á framhaldsnefndarálitið ef það veldur ekki miklum ruglingi að fara í það núna, enda fjallar framhaldsnefndarálitið einmitt um hlutfallsregluna.
Bent er á það í umsögnum að hlutfallsreglan hafi ekki haft lagastoð og að vissu leyti er varað við því að festa hana í lög en jafnframt bent á í minnisblaði m.a. ráðuneytisins að dómafordæmi hafi verið fyrir því að reglunni hafði verið beitt en jafnframt bent á að fyrir Hæstarétti hafi verið rekið mál er sneri að beitingu reglunnar.
Eins og fram kemur í framhaldsnefndarálitinu þá féll dómur í Hæstarétti þann 3. júní sl. í máli nr. 5/2021 en hann féll á meðan á umfjöllun málsins stóð í nefndinni. Í dóminum kemur fram að stefnandi hefði ekki sýnt fram á tilvist venju um beitingu hlutfallsreglu við mat á heildarmiska. Meiri hlutinn lítur svo á að á meðan slík óvissa er uppi um beitingu hlutfallsreglunnar sé óvarlegt að lögfesta hana með frumvarpi þessu. Meiri hlutinn leggur því til að 3. mgr. 11. gr. frumvarpsins falli brott.
Hins vegar er talið mikilvægt að beina því til ráðuneytisins að endurmeta þörfina á slíku ákvæði í ljósi fyrrgreinds dóms.
Undir þetta framhaldsnefndarálit skrifa síðan þeir nefndarmenn sem skrifa að endingu undir sjálft nefndarálitið.
Í umsögnum og fyrir nefndinni komu fram athugasemdir við heimildarákvæði 4. mgr. 11. gr. frumvarpsins um heimild Sjúkratrygginga Íslands til að semja við lækna utan stofnunarinnar um mat á varanlegum miska. Í umsögn Öryrkjabandalagsins er lagt til að stofnunin þurfi að bera slíka samninga undir ráðuneytið. Meiri hlutinn bendir á að álitsgerðir ráðuneytisins verða aldrei bindandi fyrir stofnunina. Einnig bendir meiri hlutinn á að mikilvægt sé að stofnunin geti leitað til færustu sérfræðinga á hverjum tíma enda ekki hægt að ætla að sérþekking á öllum málefnum sem varða sjaldgæfa atvinnusjúkdóma sé til staðar innan stofnunarinnar á hverjum tíma. Þá bendir meiri hlutinn á að sjálfstæði stjórnsýslustofnana er mikilvægt og því varhugavert að ætla þeim að bera daglega framkvæmd úrskurðarmála undir ráðuneytið.
Fyrir nefndinni komu einnig fram ábendingar varðandi ásetning eða stórfellt gáleysi. Er lagt til að ákvæði um heimild til takmörkunar bótaréttar þegar slys verður af ásetningi eða stórfelldu gáleysi hins slasaða verði bætt við lögin, þ.e. takmörkunarákvæði. Meiri hlutinn leggur áherslu á að slíkum heimildum yrði ávallt beitt af mikilli varfærni og í algerum undantekningartilvikum. Á hinn bóginn telur meiri hlutinn ástæðu til að hafa slíka heimild í lögum, svo sem þegar atvik slyss er með þeim hætti að ótvírætt sé að ásetningur hafi verið fyrir hendi eða gáleysi sem orsakast af þáttum sem hinn slasaði mátti ætla að gætu leitt til slysa. Sem dæmi má nefna þegar ölvun eða neysla fíkniefna hefur verið meðal orsaka að slysi.
Nefndin gerir allnokkrar breytingartillögur og mun ég nú rekja þær.
Í umsögn sinni bendir Tryggingastofnun á að í a-lið 14. gr. frumvarpsins sé mælt fyrir um breytingu á 15. gr. laganna þess efnis að síðari málsliður 1. mgr. 15. gr. laganna, þar sem nú er mælt fyrir um upphaf og lok mánaðarlegra bóta samkvæmt 12. og 13. gr. laganna, verði breytt á þann veg að bætur reiknist frá fyrsta degi næsta mánaðar eftir að bótaréttur er fyrir hendi og falli niður í lok þess mánaðar er bótarétti lýkur. Bendir stofnunin á að kveðið sé á um þá breytingu á bæði 12. og 13. gr. laganna að um eingreiðslu bóta verði að ræða og því sé eðlilegra að fella síðari málslið 1. mgr. 15. gr. laganna brott. Meiri hlutinn tekur undir þessa athugasemd og leggur til breytingu á a-lið 14. gr. frumvarpsins þess efnis.
Þá leggur Tryggingastofnun til í umsögn sinni að í 2. mgr. 17. gr. frumvarpsins, verði í stað þess að vísa til 21.–22. gr. laga um almannatryggingar, nr. 100/2007, almennt vísað til tengdra bóta samkvæmt lögum um almannatryggingar og lögum um félagslega aðstoð, nr. 99/2007. Stofnunin telur að með slíkri almennri vísun til laganna verði komið í veg fyrir að einstaklingar geti tapað réttindum sem þeir nú þegar eiga. Meiri hlutinn tekur undir tillögu stofnunarinnar og leggur til breytingu á 2. mgr. 17. gr. þess efnis.
Tryggingastofnun telur jafnframt þörf á ákvæði um samspil slysadagpeninga við bætur samkvæmt almannatryggingalögum og fleiri lögum. Stofnunin telur að breyting sú sem lögð er til í 3. tölulið 19. gr. frumvarpsins eigi að falla brott, því að eftir sem áður skuli slysadagpeningar ekki greiðast fyrir sama tímabil og sjúkradagpeningar samkvæmt lögum um sjúkratryggingar. Meiri hlutinn er sammála Tryggingastofnun að þessu leyti og telur rétt að falla frá fyrirhugaðri breytingu á lögum um sjúkratryggingar.
Í d-lið 2. töluliðar 19. gr. frumvarpsins er mælt fyrir um að ákvæði til bráðabirgða bætist við lög um almannatryggingar þar sem kveðið er á um að frá 1. janúar 2022 hafi greiðslur samkvæmt lögum um slysatryggingar almannatrygginga ekki áhrif á útreikning bóta samkvæmt lögum um almannatryggingar. Í umsögn Tryggingastofnunar kemur fram að slíkt ákvæði til bráðabirgða sé óþarft þar sem Tryggingastofnun skoði einvörðungu skattskyldar greiðslur sem bætur samkvæmt lögum um slysatryggingar. Meiri hlutinn tekur undir þá athugasemd Tryggingastofnunar og leggur til að ákvæðið falli brott.
Að framangreindu virtu leggur meiri hlutinn til að frumvarpið verði samþykkt með þeim breytingum sem ég hef nú rakið. Og vel að merkja, herra forseti, eins og í framhaldsnefndarálitinu sem ég rakti áðan, skrifar hv. þm. Helga Vala Helgadóttir undir álit þetta með fyrirvara og Hanna Katrín Friðriksson, áheyrnarfulltrúi í nefndinni, er samþykk áliti þessu. Undir álitið skrifa eftirtaldir hv. þingmenn: Helga Vala Helgadóttir formaður, Ólafur Þór Gunnarsson, Ásmundur Friðriksson, Guðmundur Ingi Kristinsson, Lilja Rafney Magnúsdóttir, Líneik Anna Sævarsdóttir og Vilhjálmur Árnason.
