atvinnuréttindi útlendinga.
Virðulegur forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi mínu til laga um breytingar á lögum um atvinnuréttindi útlendinga. Flutningsmenn frumvarpsins auk mín eru hv. þingmenn Andrés Ingi Jónsson, Björn Leví Gunnarsson, Gísli Rafn Ólafsson, Guðmundur Ingi Kristinsson, Halldóra Mogensen, Helga Vala Helgadóttir, Jakob Frímann Magnússon, Jóhann Páll Jóhannsson, Oddný G. Harðardóttir, Sigmar Guðmundsson, Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir og Þórhildur Sunna Ævarsdóttir.
Með frumvarpi þessu er lagt til að útlendingar sem hafa fengið dvalarleyfi á Íslandi á grundvelli mannúðarsjónarmiða eða vegna sérstakra tengsla við landið samkvæmt lögum um útlendinga verði undanþegnir kröfu um tímabundið atvinnuleyfi hér á landi sem þýðir að þeir myndu hafa ótímabundið leyfi til atvinnu hér á landi.
Samkvæmt íslenskum lögum þurfa útlendingar aðrir en ríkisborgarar EES- og EFTA-ríkja, sem hyggjast dvelja á Íslandi lengur en í þrjá mánuði, að fá útgefið sérstakt dvalarleyfi hjá Útlendingastofnun. Ríkisborgarar EES- og EFTA-ríkja þurfa ekki sérstakt leyfi til að dvelja hér á landi en þurfa að skrá sig hjá Þjóðskrá Íslands ef þeir hyggjast dvelja hér lengur en í þrjá mánuði. Ákveðin skilyrði eru fyrir veitingu dvalarleyfis sem velta á því hvers lags dvalarleyfi er sótt um. Ákveðin grunnskilyrði gilda um flest dvalarleyfi og svo eru önnur skilyrði sem gilda um hvert dvalarleyfi fyrir sig.
Til að skýra aðeins þetta mál ætla ég að fara í stuttu máli yfir inntak þeirra dvalarleyfa sem er verið að tala um hér. Öll dvalarleyfi eru tímabundin til að byrja með en sum dvalarleyfi leiða af sér rétt til ótímabundins dvalarleyfis eftir tiltekinn búsetutíma hér á landi og að tilteknum skilyrðum uppfylltum. Tilgangur umsækjenda með dvöl hér á landi ræður tegund dvalarleyfis sem viðkomandi getur fengið. Til eru dvalarleyfi vegna fjölskyldusameiningar og þar er fjölskylda skilgreind á mjög þröngan hátt. Aðeins ákveðin tiltekin dvalarleyfi leiða af sér rétt til fjölskyldusameiningar en þá er það maki Íslendings eða útlendings sem er með dvalarleyfi hér á landi, börn undir 18 ára aldri og foreldrar 67 ára og eldri. Börn yfir 18 ára aldri eru þannig ekki fjölskylda þín og ekki heldur foreldrar þínir þegar þeir eru orðnir gamlir.
Þá eru tiltekin dvalarleyfi veitt vegna atvinnuþátttöku. Það eru einkum tvær tegundir, þ.e. vegna skorts á vinnuafli, sem veltur fyrst og fremst á stöðunni á vinnumarkaði á Íslandi og því að viðkomandi hafi vinnuveitanda sem er reiðubúinn að fara í gegnum það ferli með honum, og hitt er dvalarleyfi vegna atvinnuþátttöku á grundvelli starfs sem krefst sérþekkingar. Þessi dvalarleyfi gera bæði kröfu um að viðkomandi sé kominn með vinnu og sæki um dvalarleyfi áður en hann kemur til landsins, þ.e. almennt, það eru ákveðnar undantekningar á því. Fyrir þessum leyfum eru ströng skilyrði sem erfitt getur verið að uppfylla, sérstaklega fyrir fólk sem ekki er með margra ára háskólamenntun að baki eða aðra sérhæfingu. Þá eru til dvalarleyfi vegna náms, vistráðningar, fyrir sjálfboðaliða, trúboða, vegna vinnudvalar fyrir ungt fólk og annað. Þetta eru dvalarleyfi sem að jafnaði veita ekki rétt til ótímabundinnar dvalar að endingu.
Svo er það annað þeirra dvalarleyfa sem við tölum um í þessu frumvarpi og það er dvalarleyfi á grundvelli sérstakra tengsla við landið. Veiting dvalarleyfis á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sem er hitt dvalarleyfið sem frumvarpið nær yfir, kemur aðeins til álita við efnislega meðferð umsóknar um alþjóðlega vernd sem hefur þá í rauninni verið synjað. Þegar einstaklingur kemur til Íslands og sækir um alþjóðlega vernd, um hæli, er í rauninni skoðaður grundvöllur fyrir þrenns konar dvalarleyfi. Það er í fyrsta lagi staða flóttamanns en sumir einstaklingar eru að flýja persónulegar ofsóknir af tilteknum ástæðum í sínum heimaríkjum. Svo er dvalarleyfi sem kallað er viðbótarvernd í dag sem er evrópskt hugtak og var í rauninni fundið upp til að ná yfir fólk sem er að flýja almennt hættuástand í sínu heimaríki, svo sem stríð eða einhvers konar loftslagshremmingar, þó að það sé ekki skýrt enn. Það er nefnilega svo skondið að fólk sem er að flýja stríð og bara að flýja stríð, ekkert persónulegt, telst ekki flóttamenn samkvæmt skilgreiningunni í flóttamannasamningi Sameinuðu þjóðanna. En í Evrópu á það rétt á svokallaðri viðbótarvernd. Það er eitt af þeim dvalarleyfum sem skoðuð eru þegar sótt er um alþjóðlega vernd. Þriðja dvalarleyfið sem kemur til skoðunar þegar sótt er um alþjóðlega vernd er svokallað dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Ég heyri það almennt á máli fólks að það gerir ráð fyrir því að dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða sé svolítið fínt dvalarleyfi, það hljómar stórt og mikið. En staðan er sú að dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða gildir einungis í eitt ár í senn. Það er hægt að framlengja það í allt að tvö ár hafi forsendur fyrir veitingu þess í upphafi ekki breyst og líkt og gildir um dvalarleyfi á grundvelli sérstakra tengsla við landið fylgir því ekki atvinnuleyfi, því fylgir ekki leyfi til að fara út á vinnumarkað.
En hvaða mannúðarástæður er verið að tala um? Það er ekki verið að tala um flóttafólk. Þetta er 74. gr. laga um útlendinga og ákvæðið segir, með leyfi forseta:
„Heimilt er að veita útlendingi sem staddur er hér á landi dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, þrátt fyrir að skilyrði 37. gr. séu ekki uppfyllt,“ — sem er ákvæðið sem gildir fyrir flóttafólk — „geti hann sýnt fram á ríka þörf fyrir vernd, t.d. af heilbrigðisástæðum eða vegna erfiðra félagslegra aðstæðna viðkomandi eða erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki eða í landi sem honum yrði vísað til.“
Í skýringum við ákvæðið í frumvarpi til laga um útlendinga segir, með leyfi forseta:
„Með ríkri þörf á vernd af heilbrigðisástæðum er, í samræmi við framkvæmd í öðrum löndum, miðað við atriði á borð við það hvort um skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm er að ræða og meðferð við honum er aðgengileg hér á landi en ekki í heimalandi viðkomandi. Meðferð telst ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur er hér átt við þau tilvik þar sem meðferð er til í heimalandinu en viðkomandi á ekki rétt á henni. Jafnframt kunna að eiga hér undir mjög alvarlegir sjúkdómar sem ekki teljast lífshættulegir, svo sem ef sýnt þykir að þeir muni valda alvarlegu óbætanlegu heilsutjóni eða óbærilegum þjáningum.“
Og áfram heldur aðeins um heilsufarsástæður. Ég ætla ekki að málalengja um það. Um erfiðar félagslegar aðstæður er átt við, með leyfi forseta:
„… að útlendingur hafi þörf á vernd vegna félagslegra aðstæðna í heimalandi og má þar sem dæmi nefna aðstæður kvenna sem hafa sætt kynferðislegu ofbeldi, sem leitt getur til erfiðrar stöðu þeirra í heimalandi, eða aðstæður kvenna sem ekki fella sig við kynhlutverk sem er hefðbundið í heimaríki þeirra og eiga á hættu útskúfun eða ofbeldi við endurkomu. Verndarþörf þjóðfélagshópa að öðru leyti mundi fara eftir aðstæðum í hverju máli.“
Síðan segir, með leyfi forseta:
„Með erfiðum almennum aðstæðum að öðru leyti er einnig vísað til alvarlegra aðstæðna í heimaríki og væri þar oft um að ræða viðvarandi mannréttindabrot í ríkinu eða þá aðstöðu að yfirvöld veiti ekki þegnum sínum vernd gegn ofbeldisbrotum eða glæpum.“
Ég ætla að stoppa lesturinn þarna en nánari útlistanir eru í greinargerð með ákvæðinu í frumvarpi til laga um útlendinga. Einstaklingar í þeirri stöðu sem ég var hér að lýsa eiga sem sagt kost á tímabundnu dvalarleyfi, til eins árs í senn, og því fylgir ekki leyfi til að stunda hér atvinnu.
Ég ætla að fara aðeins nánar yfir dvalarleyfi vegna sérstakra tengsla sem er þannig að heimilt er að veita dvalarleyfi hafi einstaklingur sérstök tengsl við Ísland. Það er einungis veitt í undantekningartilvikum, eins og kemur fram á heimasíðu Útlendingastofnunar, og er það metið í hverju tilviki fyrir sig. Við matið eru það fyrst og fremst fjölskyldutengsl og dvöl á Íslandi sem skapa grundvöll fyrir þessu dvalarleyfi en dvölin þarf sannarlega hafa verið lögmæt. Túlkun á fjölskyldutengslum er sannarlega ekki mjög víðtæk og hún á í rauninni við um raunveruleg tengsl. Blóðtengsl duga ekki. Sýna þarf fram á að einhver tenging sé þar á milli. Það sama gildir um þetta dvalarleyfi og dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Það gildir í allt að eitt ár í senn og heimilt er að endurnýja það í allt að eitt ár hafi forsendur fyrir veitingu leyfisins ekki breyst. Þessi dvalarleyfi hafa þó bæði það að þau veita rétt til fjölskyldusameiningar og geta verið grundvöllur ótímabundins dvalarleyfis þegar fram líða stundir.
En um hvað snýst þetta frumvarp mitt? Með frumvarpinu er lagt til að fólk sem veitt er dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða eða vegna sérstakra tengsla við landið geti farið strax og fundið sér vinnu sé það á annað borð fært til þess sem er í langflestum tilvikum tilfellið. Eins og lögin eru í dag þarf fólk sem fær dvalarleyfi af þessu tagi að sækja sérstaklega um atvinnuleyfi og það er svokallað tímabundið atvinnuleyfi sem er bundið við tiltekið starf. Það sem einstaklingur þarf því að gera þegar hann er kominn með dvalarleyfi, kominn með kennitölu, er að hann þarf að finna vinnu, hann þarf að finna vinnuveitanda sem er reiðubúinn að ráða hann í starf án þess að hann sé kominn með atvinnuleyfi — hann er kominn með kennitölu en ekkert atvinnuleyfi — og bíða í allt að þrjá mánuði eftir því að umsókn um atvinnuleyfi verði afgreidd. Atvinnuleyfið er háð samþykki Vinnumálastofnunar og það er talsvert ferli sem þar þarf að fara í gegnum; útvega tilskilin gögn og annað sem er líka ákveðin byrði fyrir vinnuveitanda sem þarf að veita mikinn atbeina við þessa umsókn. Atvinnuleyfið er bundið við þetta tiltekna starf. Þannig að ef einstaklingur finnur vinnu, er svo heppinn að finna vinnu, og fær þetta atvinnuleyfi en eitthvað breytist eftir nokkra mánuði þá þarf viðkomandi að gjöra svo að fara í gegnum allt ferlið aftur og byrja náttúrlega á því að finna starf hjá vinnuveitanda sem er reiðubúinn að fara í gegnum þetta allt saman.
Núverandi fyrirkomulag leiðir til þess að hér á landi dvelur talsverður fjöldi einstaklinga sem hefur fengið heimild til dvalar af framangreindum ástæðum án þess að hafa heimild til að sjá fyrir sér með atvinnuþátttöku. Það vekur líka athygli að atvinnuleyfisumsóknir einstaklinga með dvalarleyfi af þessu tagi eru jafnan samþykktar hjá Vinnumálastofnun. Ferlið felur engu að síður í sér hindranir sem takmarka aðgengi þessara einstaklinga verulega að vinnumarkaði. Breytingarnar sem lagðar eru til í frumvarpinu hafa áður verið lagðar fram og ég veit ekki betur en að til standi að leggja þær til aftur í frumvarpi innanríkisráðherra um breytingu á lögum um útlendinga og lögum um atvinnuréttindi útlendinga. Það frumvarp er þó þeim ágalla háð að þrátt fyrir þær jákvæðu breytingar sem þar er að finna, líkt og þá sem hér er lögð til, hefur frumvarpið að geyma aðrar breytingar á lögum um útlendinga sem ágreiningur er um, svo ekki sé dýpra tekið í árinni að þessu sinni. Hafa þær hræðilegu tillögur, ætla ég að leyfa mér að segja, sem þar koma fram komið í veg fyrir að þær óumdeildu breytingar sem eru t.d. lagðar til hér nái fram að ganga. Þar sem ríkisstjórnin hefur ákveðið að hafa þann háttinn á að blanda saman góðu og vondu sé ég ekki aðra lausn fyrir þessar brýnu breytingar en að leggja þær til sérstaklega. Enginn ágreiningur er því um þessi ákvæði og ætti þetta frumvarp með réttu að fljúga í gegnum þingið svo að fólk í þessari stöðu þurfi ekki lengur að þiggja bætur úr ríkissjóði sem það hefur enga þörf fyrir og engan áhuga á ef því yrði einfaldlega leyft að vinna fyrir sér sjálft. En það má það ekki.
Dvalarleyfi eru veitt á grundvelli laga um útlendinga. Atvinnuleyfi eru veitt á grundvelli laga um atvinnuréttindi útlendinga. Reglur laganna sem ég legg til að verði breytt í frumvarpinu eru með svofelldum hætti: Samkvæmt 1. mgr. 11. gr. laga um atvinnuréttindi útlendinga er í undantekningartilvikum heimilt að veita tímabundið atvinnuleyfi vegna tiltekins starfs hér á landi hafi útlendingi áður verið veitt bráðabirgðadvalarleyfi, dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, dvalarleyfi fyrir hugsanlegt fórnarlamb mansals, dvalarleyfi fyrir fórnarlamb mansals, dvalarleyfi fyrir foreldra, dvalarleyfi á grundvelli sérstakra tengsla við landið eða dvalarleyfi á grundvelli lögmæts tilgangs samkvæmt lögum um útlendinga að uppfylltum tilteknum skilyrðum. Í frumvarpinu er lagt til að tilvísun í dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða og dvalarleyfi á grundvelli sérstakra tengsla við landið verði felld brott úr þessari upptalningu. Sjálf myndi ég að sjálfsögðu vilja fella þetta allt saman brott en ég mun útskýra betur hér á eftir hvers vegna ég geng ekki lengra að þessu sinni.
Með 2. gr. frumvarpsins, og það er breyting sem leiðir af hinni, eru lagðar til breytingar á 12. gr. laga um atvinnuréttindi útlendinga. Samkvæmt núgildandi ákvæði þarf einstaklingur sem er með dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða að hafa atvinnuleyfi til þess að aðstandandi sem fær dvalarleyfi í gegnum fjölskyldusameiningu við hann geti fengið atvinnuleyfi. Einstaklingur með dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða á rétt á fjölskyldusameiningu við sína nánustu aðstandendur eins og lýst var hér að framan. Þar er vitanlega aðeins átt við maka, óuppkomin börn eða aldraða foreldra og engan annan. Fái maki einstaklingsins dvalarleyfi hér á landi á grundvelli fjölskyldusameiningar má hann samt ekki vinna nema makinn, sá sem fyrir er, hafi atvinnuleyfi. Hér er því um að ræða efnislega breytingu þess efnis að ekki verði lengur gerð krafa um að sá aðstandandi sem rétturinn er byggður á sé með atvinnuleyfi til að makinn geti fengið atvinnuleyfi. Er breytingin í samræmi við önnur ákvæði frumvarpsins þar sem ekki verður lengur gerð krafa um að útlendingur með dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða hafi atvinnuleyfi og því ekki hægt að gera kröfu um að hann hafi það til þess að fá fjölskyldusameiningu.
Þetta var tilraun mín til að umorða og útskýra málsgrein sem spannar heila efnisgrein í greinargerð með frumvarpinu mínu og ég hef verið beðinn um að útskýra þar sem hún þykir óskiljanleg. Það var sem sagt þetta sem átt er við.
Í 1. mgr. 22. gr. laga um atvinnuréttindi útlendinga eru tilgreindir þeir einstaklingar sem undanþegnir eru kröfu um tímabundið atvinnuleyfi hér á landi. Það þýðir í rauninni að þú þarft ekki atvinnuleyfi til að vinna, þú hefur sjálfkrafa atvinnuleyfi. Með 3. gr. frumvarpsins er lagt til að við ákvæðið verði bætt tveimur nýjum stafliðum, g- og h-lið, þar sem taldir verði upp einstaklingar sem veitt hafi verið dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða eða vegna sérstakra tengsla við landið, svo sem hér hefur verið rakið.
Líkt og ég minntist á hér áðan myndi ég persónulega vilja ganga mun lengra, taka fleiri flokka út og jafnvel ganga svo langt að heimila öllu fólki sem hér hefur fengið leyfi til dvalar að fara beint út á vinnumarkaðinn án þess að þurfa að fara í gegnum annað leyfaferli til að geta gert það. Ástæðan fyrir því að ekki er gengið lengra í frumvarpinu er sú að þar sem slíkar breytingar hafa þegar verið lagðar til af hálfu ríkisstjórnarinnar og munu koma hingað aftur fljótlega vænti ég þess að eining sé um þessar breytingar og að við getum samþykkt frumvarpið með góðum meiri hluta hér á þingi.
