hegningarlög.
Virðulegur forseti. Ég mæli hér fyrir frumvarpi til laga um breytingu á almennum hegningarlögum, nr. 1919/1940 (barnaníðsefni, hatursorðræða, mismunun o.fl.). Frumvarpið var áður lagt fram á 151. löggjafarþingi en hlaut þá ekki afgreiðslu úr þingnefnd. Það er nú lagt fram að nýju efnislega óbreytt, en með minni háttar lagfæringum á texta. Við undirbúning frumvarpsins hefur m.a. verið litið til réttarþróunar annars staðar á Norðurlöndum en að auki alþjóðlegra skuldbindinga Íslands, sérstaklega alþjóðasamnings um afnám alls kynþáttamisréttis og samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks.
Með 1. gr. frumvarpsins eru lagðar til tvenns konar breytingar. Í fyrsta lagi er lagt til að við 1. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga bætist nýr töluliður sem gerir það skylt að taka til greina við ákvörðun refsingar hvort brot megi rekja til þjóðernisuppruna eða þjóðlegs uppruna, litarháttar, kynþáttar, trúarbragða, fötlunar, kyneinkenna, kynhneigðar, kynvitundar eða annarra sambærilegra þátta. Þennan hluta breytingartillagnanna má rekja til nefndar Sameinuðu þjóðanna um afnám kynþáttamisréttis sem m.a. hefur beint þeim tilmælum til íslenskra stjórnvalda að 70. gr. almennra hegningarlaga verði breytt þannig að það geti leitt til refsiþyngingar ef brot má rekja til kynþáttar brotaþola.
Í þessum tilmælum er brugðist með 1. gr. frumvarpsins. Við undirbúning frumvarpsins var aftur á móti ekki talið rétt að takmarka slíka breytingu við kynþátt heldur álitið rétt að bæta við ákvæðið öllum þeim þáttum sem taldir eru upp í 233. gr. a laganna um hatursorðræðu, enda væru hvatar brotamanns sem eiga rætur að rekja til fordóma eða hatursorðræðu almennt þess eðlis að til þeirra ætti að líta við ákvörðun refsingar.
Þessi breytingartillaga tengist 5. gr. frumvarpsins er vikið verður að hér á eftir.
Með b-lið 1. gr. frumvarpsins er lagt til að taka skuli það að jafnaði til greina til þyngingar refsingu ef brot var framið í nærveru barns yngra en 15 ára. Er þá litið til þeirra sálrænu og tilfinningalegu afleiðinga sem það getur haft fyrir svo ungan einstakling að verða vitni að broti.
Með 2. gr. frumvarpsins er lögð til breyting á 1. mgr. 180. gr. almennra hegningarlaga, en samkvæmt því ákvæði skal hver sem í atvinnurekstri eða þjónustustarfsemi neitar manni um vöru eða þjónustu til jafns við aðra á grundvelli þjóðernis, litarháttar, kynþáttar, trúarbragða, kynhneigðar eða kynvitundar, sæta sektum eða fangelsi allt að sex mánuðum. Lagt er til að ákvæðinu verði breytt þannig að það veiti öllum þeim sömu hópum sem taldir eru upp í 233. gr. a, um hatursorðræðu, vernd gegn mismunun við afhendingu á vöru eða þjónustu til jafns við aðra.
Með 3. gr. frumvarpsins eru lagðar til veigamiklar breytingar á barnaníðsákvæði 210. gr. a almennra hegningarlaga, en ákvæðið fjallar m.a. um myndefni sem sýnir barn á kynferðislegan hátt. Í fyrsta lagi er lagt til að dreifingu verði bætt við upptalningu þeirra verknaðaraðferða sem taldar eru upp í 1. mgr. ákvæðisins. Þótt nú sé refsivert að afla sér eða öðrum efni sem fellur undir ákvæði þykir rétt að taka fram berum orðum að dreifing þess sé að jafnaði refsiverð.
Þá er í öðru lagi að finna skilgreiningu á barnaníði samkvæmt ákvæðinu sem felur í sér misnotkun á barni. Horfið er frá því að telja upp mismunandi gerðir af efni og texta í texta ákvæðisins. Einnig er vísað til myndefnis og gildir þá einu hvaða formi það er. Að sama skapi er lagt til að „klámfengið“ verði fellt brott enda nái orðið kynferðislegt yfir þá háttsemi auk þess sem sú hugtakanotkun í tengslum við brot gegn börnum þykir að mörgu leyti úrelt.
Í þriðja lagi er lagt til að brot gegn ákvæðinu sem beinast gegn börnum varði að hámarki sex ára fangelsisrefsingu í stað tveggja ára nú. Við mat á grófleika verknaðar skuli sérstaklega líta til umfangs brots, hvort lífi barns hafi verið stofnað í hættu, hvort barn hafi verið beitt grófu ofbeldi, hvort barn hafi beðið líkams- eða heilsutjón eða hvort brot sé framið á kerfisbundinn eða skipulagðan hátt.
Í fjórða lagi er lagt til að við 210. gr. a bætist ákvæði þar sem kveðið er á um að 1. og 2. mgr. gildi ekki um persónuleg samskipti ungmenna að ákveðnum skilyrðum uppfylltum. Þannig gildi þær málsgreinar ekki um þann sem býr til, skoðar eða hefur vörslum sínum efni sem sýnir 15, 16 eða 17 ára barn, en sá sem efnið er af hefur veitt samþykki sitt og báðir aðilar eru á svipuðum aldri og þroskastigi. Þá er jafnframt lagt til að 1. og 2. mgr. gildi ekki heldur um börn á sama aldri sem miðla efni af sjálfum sér. Í því felst nánar að barni á framangreindu aldursbili er refsilaust að búa til myndefni sem fellur undir 1. mgr. og senda það öðrum einstaklingi. Að sama skapi er móttakanda að uppfylltum sömu skilyrðum refsilaust að varsla og skoða slíkt efni með samþykki þess sem myndefnið er af, enda séu þeir á svipuðum aldri og þroskastigi.
Hér er rétt að benda á að um flókið viðfangsefnið er að ræða og ekki auðvelt að sameina og vernda þá hagsmuni sem skipta máli þannig að tryggt sé að aðrir verði ekki út undan. Verði þessi breytingartillaga samþykkt mun til að mynda verða tryggt að ef 50 ára einstaklingur sannfærir 16 ára barn um að senda sér myndir sem sýna barnið á kynferðislegan hátt er móttakanda hvorki heimilt að skoða né geyma myndirnar. Aftur á móti getur einnig komið upp sú staða að 17 ára einstaklingur sendir 25 ára unnustu eða unnusta slíkar myndir og er móttakanda þá óheimilt að geyma eða skoða myndirnar án þess að baka sér refsiábyrgð ef komist er að þeirri niðurstöðu að þeir séu ekki á svipuðum aldri og þroskastigi. Í einhverjum tilvikum kynni það að þykja ósanngjörn niðurstaða. Þessi sjónarmið voru öll tekin til athugunar við undirbúning frumvarpsins og varð niðurstaðan sú að mun mikilvægara væri að sporna við brotum af því tagi sem nefnt var í fyrra dæminu, en aftur á móti rétt að vekja sérstaklega athygli á þessu atriði. Vonandi verður það tekið til gaumgæfilegrar athugunar hjá hv. allsherjar- og menntamálanefnd.
Í fimmta lagi er lögð til breyting á uppbyggingu greinarinnar þannig að 2. málsliður 1. mgr. gildandi ákvæðis verði að nýrri 4. mgr., en í þeirri málsgrein er fjallað um fullorðna einstaklinga sem sýndir eru á kynferðislegan hátt, enda séu þeir í hlutverki barns, eða ef líkt er eftir barni í slíku efni þó að það sé ekki raunverulegt. Þykir rökrétt að að aðgreina brot sem beinlínis beinast gegn börnum annars vegar og hins vegar brot þar sem fullorðnir eru sýndir í hlutverki barna eða í efni sem ekki er raunverulegt og fjalla um það í aðskildum málsgreinum í frumvarpinu. Áfram er gert ráð fyrir að hámarksrefsing fyrir brot af þessu tagi verði tveggja ára fangelsi.
Með 4. gr. frumvarpsins er lagt til að við almenn hegningarlög bætist nýtt ákvæði, 210. gr. c, sem fjallar um innbyrðis ítrekunartengsl barnaníðsákvæðanna tveggja, þ.e. 210 gr. a, 210. gr. b laganna. Í því felst að gerist maður sem hlotið hefur refsidóm fyrir brot gegn annarri hvorri greininni sekur um nýtt brot gegn öðru hvoru þeirra ákvæða eða báðum hefur dómurinn við fyrra brotið áhrif til aukinnar refsingar fyrir hið síðara. Það má bæta við refsingu allt að helmingi hennar, þ.e. 50% miðað við hámark. Í ítrekunarheimildinni felst því refsihækkunarástæða.
Með 5. gr. frumvarpsins er að lokum lagt til að í stað orðsins „þjóðernis“ í hatursorðræðuákvæði 233. gr. a almennra hegningarlaga, komi „þjóðernisuppruna eða þjóðlegum uppruna“. Breytingin er í samræmi við tilmæli nefndar Sameinuðu þjóðanna um afnám kynþáttamisréttis en nefndin hefur litið svo á að ákvæðið í núverandi mynd taki ekki til þess sem á ensku er nefnt, með leyfi forseta, „ethnic origin“, og er sú ábending réttmæt. Hugtakið „ethnic origin“, eða þjóðlegur uppruni eins og það er íslenskað hér, er að vísu ekki skilgreint í alþjóðasamningi um afnám alls kynþáttamisréttis. Þó er ljóst að það er víðtækara en hugtakið þjóðerni. Þannig geti þjóðlegur uppruni til að mynda vísað til hóps þar sem fólk deilir sameiginlegri menningararfleifð, uppruna og tungumáli, svo dæmi séu tekin. Þá var einnig lagt til að fólki með fötlun verði veitt sú vernd gegn hatursorðræðu sem 233. gr. mælir fyrir um. Eins og ég nefndi áðan var slík breyting ekki talin nauðsynleg forsenda fyrir fullgildingu samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks en hún er aftur á móti mjög í anda hans. Þykir því rétt og tímabært að leggja til slíka breytingu.
Einnig er lagt til að kyneinkennum verði bætt við upptalningu 233. gr. a almennra hegningarlaga. Með því er fólki með ódæmigerð kyneinkenni tryggð sama vernd og öðrum viðkvæmum hópum. Í samræmi við skilgreiningu laga um kynrænt sjálfræði, nr. 80/2019, vísa kyneinkenni til líffræðilegra þátta sem tengjast kyni, svo sem kynlitninga, hormónastarfsemi, kynkirtla og kynfæra.
Hæstv. forseti. Ég hef farið yfir helstu atriði frumvarpsins sem breytingar eru gerðar á í því skyni að bregðast við breyttri og samfélagslegu viðhorfum, bæði til hatursorðræðu, ýmiss konar, mismunar, barnaníðsbrota og fleira. Litið hefur verið til réttarþróunar annarra Norðurlanda og ýmissa alþjóðlegra skuldbindinga Íslands. Að öðru leyti vísast til greinargerðar frumvarpsins og athugasemda við einstök ákvæði.
Ég legg til að frumvarpinu verði að lokinni þessari umræðu vísað til hv. allsherjar- og menntamálanefndar og 2. umr.
