Staðan í efnahagsmálum, munnleg skýrsla fjármála- og efnahagsráðherra. - Ein umr.

Forseti. Undanfarin misseri hefur samfélagið logað vegna hækkandi verðbólgu og versnandi lífskjara. Vextir hækka, matarkarfan hækkar. Fjármálaráðherra kennir verkalýðsfélögunum um, kennir kröfum launþega um laun sem hægt er að lifa á um, á meðan seðlabankastjóri kenni bara almenningi um. Vextir húsnæðislána eru komnir í hæstu hæðir og hættan er sú að fólk fari nú að missa húsnæði sitt. Um helmingur launafólks á erfitt með að ná endum saman. Meira en helmingur einstæðra mæðra og ungra kvenna býr við slæma andlega heilsu. Ört vaxandi húsnæðiskostnaður íþyngir leigjendum og ungu fólki. Tæplega fjórðungur einstæðra foreldra býr við efnislegan skort og allt að þriðjungur þeirra getur ekki greitt kostnað vegna félagslífs barna sinna. Ríkisstjórnin hefur algerlega brugðist þessu fólki ár eftir ár, mánuð eftir mánuð, dag eftir dag.

Þau lofuðu t.d. að koma á leigubremsu við undirritun lífskjarasamninganna 2019. Hvar er hún í þessu stjórnleysi á leigumarkaði sem við erum að horfa upp á núna? Hvar er leigubremsan sem var lofað? Þessi sama ríkisstjórn keyrði upp húsnæðisverð með því að dæla peningum í eftirspurnarhluta húsnæðismarkaðarins en hélt að sér höndum í uppbyggingu á húsnæði og ekkert bólar á því húsnæði sem þarf að byggja upp. Ríkisstjórnin skilar bara auðu og virðist sætta sig við skortstöðu á húsnæðismarkaði. Þetta er stór ástæða fyrir þeirri verðbólgu sem við stöndum frammi fyrir í dag. Auðvitað er þetta líka stór ástæða fyrir hækkun á leiguverði. Hlutdeildarlánin sem áttu svo að koma til móts við tekjulágt ungt fólk við kaup á fyrstu fasteign eru óaðgengileg fyrir flesta vegna allt of strangra og óraunhæfra skilyrða. Þessi ríkisstjórn bætir svo olíu á verðbólgueldinn með því að snarhækka álögur á almenning í formi krónutöluhækkana sem bitna langmest á þeim sem minnst hafa á milli handanna.

Forseti. Ástandið í dag er bein afleiðing efnahagsaðgerða ríkisstjórnarinnar í Covid. Í skýrslu ASÍ, sem kom út sumarið 2021 og fjallaði um efnahagsleg áhrif faraldursins, kom fram að neikvæð áhrif aðgerða ríkisstjórnarinnar komi þyngst niður á þeim hópum sem höfðu lægstar tekjur. Á sama tíma fengu hinir ríku tækifæri til að auka auð sinn vegna hækkunar á hlutabréfamörkuðum og húsnæðisverði. Þarna var aðstöðumunur hópa og stétta verulega aukinn. Það liggur fyrir að ríkisstjórnin setti allt sitt púður í að bjarga fyrirtækjum, og þá einna helst stórfyrirtækjum, frekar en að hjálpa einstaklingum og fjölskyldum. Aukinn ójöfnuður var þróun sem hófst fyrir Covid en efnahagsaðgerðir ríkisstjórnarinnar urðu til þess að ýta undir þessa þróun og flýta henni frekar en að hægja á henni.

Á sama tíma hafa fjármagnseigendur aldrei haft það betra. Gróði af hlutabréfabraski hefur sjaldan eða aldrei verið meiri en í fyrra og hann var þó ansi hár í hittiðfyrra þegar heimsfaraldur kórónuveirunnar stóð sem hæst. Fyrirtæki landsins greiddu út 63,7 milljarða í arð, þökk sé ríkulegum stuðningi ríkisstjórnarinnar, á meðan efnahagsþrengingarnar stóðu yfir, peningar sem runnu beint úr vasa skattgreiðenda í vasa fjármagnseigenda. Fólk sem átti nóg af peningum fyrir kreppuna græddi fullt af pening í viðbót meðan á kreppunni stóð. Ríkasta 1% landsmanna tókst t.d. að sópa til sín 45% af öllum fjármagnstekjum árið 2019, heilum 58 milljörðum á einu ári. Það besta er að þau þurftu ekki að greiða nema 26% af gróðanum í skatt.

Forseti. Nú hefur fjármálaráðherra kallað eftir þjóðarsátt um að stemma stigu við verðbólgu sem ríkisstjórn fjármálaráðherra sjálfs setti af stað. Þá hlýt ég að spyrja: Þjóðarsátt hverra? Ráðherra er nefnilega ekki tilbúinn að beita sér gegn þenslunni þar sem hún er mest. Hann vill ekki hækka fjármagnstekjuskatt þó að fjármagnstekjur hafi aldrei verið hærri en undanfarin ár. Hann vill ekki hækka álögur á útgerðina sem skilar methagnaði ár eftir ár og græðir grimmt á sameiginlegri auðlind þjóðarinnar. Ráðherrann vill ekki setja hvalrekaskatt á alla þá sem græddu á tá og fingri á þeim fordæmalausu aðstæðum sem við gengum öll í gegnum hér um árið. Þjóðarsáttin hlýtur þá að vera einhvers konar krafa um það að almenningur hafa sig hægan og sætti sig við að leiguverð og afborganir af húsnæðislánum hækki um tugi prósentna og að vöruverð hækki um 10% án þess að því sé svarað með viðeigandi hækkun á launum.

Í landinu okkar búa tvær þjóðir, forseti; þau sem berjast í bökkum í hækkandi verðbólgu og þau sem hagnast á krísuástandi. Það er ekki fólkið sem nær varla endum saman, fólkið sem missir heilsu vegna við viðvarandi afkomuótta sem þenur hagkerfið. Nei, það er fólkið sem á mest og eignast meira og ríkisstjórnin sem leyfir því að viðgangast sem keyra áfram verðbólguna. Árin eftir hrun voru ágætisvegvísir að þeim afleiðingum sem erfið efnahagsstaða heimila getur haft á heilsu fólks og velsæld komandi kynslóða. Það ætti að vera öllum ljóst að aðgerðar- og skilningsleysi ríkisstjórnarinnar núna ber með sér fórnarkostnað sem engin sátt getur verið um.