Ferill 152. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
123. löggjafarþing 1998–99.
Þskj. 152 — 152. mál.
Frumvarp til laga
um samþykkt á ríkisreikningi fyrir árið 1997.
(Lagt fyrir Alþingi á 123. löggjafarþingi 1998–99.)
1. gr.
Ríkisreikningur fyrir árið 1997 samþykkist með eftirfarandi niðurstöðum í þús. kr.:
REKSTRARREIKNINGUR FYRIR ÁRIÐ 1997
A-HLUTI
Tekjur:
Skatttekjur
Skattar á tekjur einstaklinga 17.747.270
Skattar á tekjur lögaðila 5.256.876
Staðgreiðsla skatts á fjármagnstekjur 2.018.718
Tryggingagjöld 14.799.181
Eignarskattar 4.335.669
Virðisaukaskattur 49.953.495
Vörugjöld og ýmis gjöld af innflutningi 19.704.976
Aðrir skattar á vöru og þjónustu 3.351.832
Skattar ótaldir annars staðar 8.354.253
Skatttekjur samtals 125.522.270
Rekstrartekjur
Arðgreiðslur 3.186.110
Vaxtatekjur 5.082.584
Aðrar rekstrartekjur 859.480
Rekstrartekjur samtals 9.128.174
Sala eigna 630.978
Breytingar á rekstrarformi fyrirtækja 9.546.819
Tekjur samtals 144.828.241
Gjöld:
Æðsta stjórn ríkisins 1.432.185
Forsætisráðuneyti 678.549
Menntamálaráðuneyti 15.397.178
Utanríkisráðuneyti 2.468.986
Landbúnaðarráðuneyti 6.929.358
Sjávarútvegsráðuneyti 1.216.072
Dóms- og kirkjumálaráðuneyti 6.557.220
Félagsmálaráðuneyti 9.768.149
Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneyti 55.023.830
Fjármálaráðuneyti 22.797.274
Samgönguráðuneyti 8.875.939
Iðnaðarráðuneyti 1.855.032
Viðskiptaráðuneyti 308.872
Hagstofa Íslands 160.079
Umhverfisráðuneyti 1.117.019
Gjöld samtals 134.585.742
Tekjujöfnuður 10.242.499
EFNAHAGSREIKNINGUR 31. DESEMBER 1997
A-HLUTI
Eignir:
Veltufjármunir
Sjóður og bankareikningar 4.960.109
Óinnheimtar ríkistekjur 26.137.361
Næsta árs afborganir af veittum löngum lánum 6.137.496
Skammtímakröfur, aðrar 8.404.185
Vöru- og efnisbirgðir 401.386
Veltufjármunir samtals 46.040.538
Langtímakröfur og áhættufjármunir
Veitt löng lán 65.278.138
Næsta árs afborganir fluttar á skammtímakröfur -6.137.496
Hlutabréf 27.865.537
Stofnfjárframlög 2.960.043
Langtímakröfur og áhættufjármunir samtals 89.966.222
Eignir samtals 136.006.760
Skuldir:
Skammtímaskuldir
Bankareikningar, hlaupareikningsskuld 407.040
Krafa á ríkistekjur og innheimtufé 1.787.009
Ógreidd gjöld (án vaxta) 3.259.069
Hlutafjárloforð 13.799.952
Áfallnir ógjaldfallnir vextir 5.170.372
Tekin stutt lán 12.692.539
Aðrar skammtímaskuldir 6.495.018
Næsta árs afborganir af langtímaskuldum 17.777.164
Skammtímaskuldir samtals 61.388.163
Langtímaskuldir
Áfallnir ógjaldfallnir vextir 15.453.592
Tekin löng innlend lán 86.789.904
Næsta árs afborganir af innlendum lánum fluttar á skammtímaskuldir -8.590.364
Tekin löng erlend lán 126.627.976
Næsta árs afborganir af erlendum lánum fluttar á skammtímaskuldir -9.186.800
Langtímaskuldir samtals 211.094.307
Lífeyrisskuldbindingar 94.918.469
Höfuðstóll:
Höfuðstóll í ársbyrjun -238.666.001
Endurmat -2.970.677
Tekjujöfnuður 10.242.499
Höfuðstóll í árslok -231.394.180
Skuldir og höfuðstóll samtals 136.006.760
2. gr.
Ríkisreikningur fyrir árið 1997 samþykkist með eftirfarandi niðurstöðum í þús. kr.:
REKSTRARREIKNINGUR FYRIR ÁRIÐ 1997
B-HLUTI
Tekjur:
Rekstrartekjur 30.485.109
Vaxtatekjur 20.083.973
Aðrar fjármunatekjur 257.780
Framlög samtals 9.356.373
Óreglulegar tekjur 389.918
Tekjur samtals 60.573.153
Gjöld:
Rekstrargjöld
Laun og launatengd gjöld 5.756.370
Hráefni og vörur til endursölu 13.784.733
Afskriftir 1.644.345
Önnur rekstrargjöld 7.097.348
Rekstrargjöld samtals 28.282.796
Vaxtagjöld 21.145.434
Önnur fjármagnsgjöld 972.617
Tilfærslur 5.728.726
Óregluleg gjöld 434.428
Gjöld samtals 56.564.001
Hagnaður til ráðstöfunar 4.009.152
EFNAHAGSREIKNINGUR 31. DESEMBER 1997
B-HLUTI
Eignir:
Veltufjármunir
Sjóður og bankainnstæður: 8.773.538
Skammtímakröfur 18.687.557
Vöru- og efnisbirgðir 1.840.115
Veltufjármunir samtals 29.301.210
Langtímakröfur og áhættufjármunir
Langtímakröfur/veitt löng lán 277.240.606
Afskriftarreikningur útlána -10.211.208
Hlutafé og stofnfjárframlög 172.869
Langtímakröfur og áhættufjármunir samtals 267.202.267
Varanlegir rekstrarfjármunir
Farartæki og vélar 1.504.591
Fasteignir 18.830.546
Orkumannvirki 10.885.845
Aðrar eignir 1.929.833
Varanlegir rekstrarfjármunir samtals 33.150.815
Eignir samtals 329.654.292
Skuldir:
Skammtímaskuldir
Bankareikningar, hlaupareikningsskuld 13.774
Ógreidd gjöld 4.468.448
Viðskiptareikningar 3.756.314
Tekin stutt lán 1.170.029
Næsta árs afborganir af langtímaskuldum 2.154.409
Skammtímaskuldir samtals 11.562.974
Langtímaskuldir
Langtímaskuldir/tekin löng lán samtals 244.475.405
Næsta árs afborganir fluttar á skammtímaskuldir -2.154.409
Langtímaskuldir samtals 242.320.996
Lífeyrisskuldbindingar 6.925.191
Eigið fé:
Eigið fé í ársbyrjun 76.368.746
Ráðstöfun hagnaðar á eigið fé 659.742
Aðrar breytingar -8.183.357
Eigið fé í árslok samtals 68.845.131
Skuldir og eigið fé samtals 329.654.292
3. gr.
Lög þessi öðlast þegar gildi.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Frumvarp þetta er samið eftir ríkisreikningi fyrir árið 1997 sem lagður var fyrir Alþingi með bréfi fjármálaráðherra til forseta þingsins í júní 1998.
Afkoma ríkissjóðs
Rekstrarreikningur ríkissjóðs 1997 sýnir 10,2 milljarða króna tekjuafgang. Í því samhengi ber að taka tillit til tekjufærslu að fjárhæð 9,5 milljarðar króna í tengslum við eignfærslu á hlutafé í Pósti og síma hf. að fjárhæð 8,5 milljarðar króna og í Íslenskum aðalverktökum hf. að fjárhæð 1,0 milljarður króna. Tekjuafgangur ríkissjóðs af almennri starfsemi nam því 0,7 milljörðum króna á árinu 1997 eða um 0,5% af tekjum ársins. Árið á undan var halli sem nam 8,7 milljörðum króna eða um 6,8% af tekjum þess árs. Tekjuafkoman batnaði því töluvert á milli ára og er þetta í fyrsta sinn síðan árið 1984 sem ríkissjóður er rekinn með tekjuafgangi. Ríkissjóður skilaði 2,8 milljarða króna lánsfjárafgangi á árinu 1997 sem jafngildir um 0,5% af landsframleiðslu ársins, samanborið við 12,0 milljarða króna lánsfjárþörf árið 1996 eða um 2,5% af landsframleiðslu þess árs. Er þetta í fyrsta sinn um langt árabil sem afgangur er á afkomu og lánsfjármálum ríkissjóðs en í því felst svigrúm til að greiða niður skuldir.
Reikn- Reikn- Greiðslu-
ingur ingur Breyting uppgjör
Í m.kr. 1997 1996 fjárhæð % 1997
Tekjur 135.281 128.281 7.000 5,5 131.990
Gjöld 134.586 136.978 -2.392 -1,7 130.753
Tekjujöfnuður af almennri starfsemi 695 -8.697 9.392 . 1.236
Tekjufærsla vegna breytinga á rekstrarformi
fyrirtækja 9.547 - 9.547 . .
Tekjujöfnuður 10.242 -8.697 18.939 . 1.236
Hrein lánsfjárþörf -2.825 11.963 -14.788 . 627
Tekin lán, nettó -2.648 11.073 -13.721 . 401
Innlend lán 3.875 4.431 -556 . 6.859
Erlend lán -6.523 6.642 -13.165 . -6.458
Breyting á handbæru fé 176 -888 1.067 . -225
Hlutfall af vergri landsframleiðslu, %
Tekjur 25,7 26,4 . . 25,0
Þar af skatttekjur 23,8 24,7 . . 23,3
Gjöld 25,5 28,2 . . 24,8
Tekjujöfnuður af almennri starfsemi 0,1 -1,8 . . 0,2
Hrein lánsfjárþörf -0,5 2,5 . . 0,1
Almennar tekjur ríkissjóðs námu alls 135,3 milljörðum króna á árinu 1997 eða um 25,7% af landsframleiðslu ársins. Frá árinu á undan hækkuðu þær um 7,0 milljarða króna eða um 5,5%. Tekjurnar skiptust þannig að beinir skattar námu 22,0%, óbeinir skattar 70,7%, fjármunatekjur 6,1% og aðrar tekjur 1,1%. Af beinum sköttum er tekjuskattur veigamestur eða 18,5% af heildartekjum ríkissjóðs. Virðisaukaskattur var sem fyrr helsti tekjustofn ríkissjóðs eða 36,9% af heildartekjunum, en innflutnings- og vörugjöld námu 14,6% og tryggingagjöld 10,9%.
Gjöld ríkissjóðs námu alls 134,6 milljörðum króna á árinu 1997 eða um 25,5% af landsframleiðslu ársins samanborið við 28,2% árið 1996. Gjöld ríkissjóðs lækkuðu um 2,4 milljarða króna eða um 1,7% á milli ára. Af einstökum liðum má nefna lækkun á framlögum til héraðs- og grunnskóla um 5,1 milljarð króna vegna tilfærslu á rekstri þeirra til sveitarfélaga 1. ágúst 1996 og hækkun á fjárveitingum til sjúkrahúsa og sjúkrastofnana um 2,2 milljarða króna. Þá lækkuðu framlög til vegamála um 1,1 milljarð króna á milli ára. Skýrist sú lækkun af því að á árinu 1996 voru gjaldfærð kaup á Vestmannaeyjaferjunni Herjólfi fyrir 1,4 milljarða króna en á árinu 1997 var gjaldfærð yfirtaka á lánum Breiðafjarðarferjunnar Baldurs að fjárhæð rúmir 0,3 milljarðar króna. Loks kemur fram lækkun framlaga á milli ára vegna 1,7 milljarða króna yfirtöku ríkissjóðs á lífeyrisskuldbindingum Pósts og síma á árinu 1996.
Árið 1997 námu rekstrar- og viðhaldsgjöld um 40,2% af heildargjöldum ríkissjóðs, lífeyrisskuldbindingar 3,1%, fjármagnskostnaður 11,2%, stofnkostnaður 4,8% og tilfærslur 40,8%. Af einstökum útgjaldaflokkum voru tryggingamál fjárfrekust eða um 22,8% af heildinni, heilbrigðismál 17,9% og mennta- og menningarmál 11,2%. Útgjöld til þessara málaflokka að viðbættum vaxtagjöldum af lánum námu 62,9% af heildargjöldum ríkissjóðs á árinu 1997, en árið á undan námu þau 63,2%.
Yfirlitið hér að framan sýnir einnig greiðsluuppgjör ársins 1997. Þar kemur fram að tekjuafgangur af almennri starfsemi ríkissjóðs lækkar úr 1,2 milljörðum króna í greiðsluuppgjöri í 0,7 milljarða króna í reikningi eða um rúma 0,5 milljarða króna. Í stuttu máli skýrast þessi frávik af því að við lokauppgjör þarf ávallt að taka tillit til ýmissa þátta sem hafa ekki greiðsluhreyfingar í för með sér en fela í sér skuldbindingar eða kröfur fyrir ríkissjóð. Stærstu liðir af þessu tagi í uppgjöri ársins 1997 eru lífeyrisskuldbindingar ársins umfram greiðslur til lífeyrissjóða um 3,5 milljarða króna, niðurfærsla hlutafjár í Sementsverksmiðjunni hf. um tæpa 0,6 milljarða króna, yfirtaka á áhvílandi lánum ferjuskipsins Baldurs um rösklega 0,3 milljarða króna. Hins vegar reyndust vaxtagreiðslur ársins meiri en vaxtagjöldin eða sem nam 1,2 milljörðum króna.
Hrein lánsfjárþörf ríkissjóðs lækkaði um 14,8 milljarða króna á árinu 1997 og skilaði afgangi sem nam 2,8 milljörðum króna. Lánsfjárafkoma ríkissjóðs batnaði því meira en tekjuafkoman á milli ára en hún reyndist 9,4 milljörðum króna hagstæðari árið 1997 en árið á undan. Sem hlutfall af landsframleiðslu nam lánsfjárþörfin 2,5% árið 1996 en afgangurinn nam 0,5% árið 1997. Ríkissjóður greiddi niður skuldir sínar í heild um rúma 2,6 milljarða króna á árinu 1997. Á innlendum fjármagnsmarkaði voru lántökur umfram afborganir að fjárhæð 3,9 milljarðar króna, hins vegar voru erlendar skuldir greiddar niður um 6,5 milljarða króna.
Eftirfarandi yfirlit gefur vísbendingu um umsvif ríkissjóðs á fjármagnsmarkaði á árinu 1997.
Staða Staða
í ársbyrjun Ný lán umfram Endurmat í árslok
Í m.kr. 1997 afborganir ársins 1997
Skuldaviðurkenningar
Spariskírteini 60.320 6.609 2.041 68.970
Ríkisvíxlar 15.810 -3.514 - 12.296
Ríkisbréf 8.367 2.891 - 11.258
Önnur innlend lán 8.963 -2.112 109 6.960
Erlend lán samtals 132.218 -6.523 934 126.628
Tekin lán samtals 225.677 -2.648 3.084 226.112
Áfallnir ógjaldfallnir vextir af spariskírteinum. 13.569 1.885 - 15.454
Skuldaviðurkenningar samtals 239.246 -763 3.084 241.566
Lánveitingar
Veitt löng lán 63.661 171 1.446 65.278
Veitt stutt lán 28 127 - 155
Skammtímakröfur umfram -skuldir 7.332 -3.456 - 3.876
Lánveitingar samtals 71.021 -3.158 1.446 69.309
Skuldaviðurkenningar umfram lánveitingar 168.225 2.395 1.638 172.257
Hlutfall af vergri landsframleiðslu, %
Skuldaviðurkenningar samtals 49,3 -0,1 . 45,8
Þar af erlendar skuldir 27,3 -1,2 . 24,0
Lánveitingar samtals 14,6 -0,6 . 13,1
Skuldaviðurkenningar umfram lánveitingar 34,7 0,5 . 32,7
Umsvif ríkissjóðs á innlenda fjármagnsmarkaðnum voru þó töluvert meiri en þessar tölur gefa til kynna einkum á skammtíma fjármagnsmarkaði. Sala á ríkisvíxlum nam alls 65,1 milljarði króna á árinu 1997 og endurgreiðsla þeirra 68,6 milljörðum króna. Tekin erlend veltilán ríkissjóðs námu alls 88,2 milljörðum króna og afborganir 93,6 milljörðum króna á árinu 1997. Endurmat erlendra veltilána nam 1,4 milljörðum króna og lækkaði skuldastaða þeirra um rúma 3,9 milljarða króna frá ársbyrjun til ársloka 1997.
Skuldaviðurkenningar ríkissjóðs í árslok 1997 voru 242 milljarðar króna, en að frádregnum lánveitingum námu þær 172 milljörðum króna. Í hlutfalli við landsframleiðslu ársins námu skuldir ríkissjóðs 45,8% í árslok 1997 samanborið við 49,3% árið 1996. Skuldir ríkissjóðs umfram lánveitingar námu hins vegar 32,7% af landsframleiðslu árið 1997 en voru 34,7% árið á undan.
Samsetning langtímaskulda A-hluta ríkissjóðs eftir gjaldmiðlum breyttist markvert á árinu 1997 að því leyti að vægi innlendra skulda jókst töluvert eða úr 36,8% árið 1996 í 40,7% árið 1997. Að sama skapi lækkaði vægi erlendra lána í langtímaskuld ríkissjóðs úr 63,2% í 59,3% en tiltölulega lítil breyting varð á vægi einstakra mynta innan erlendu skuldarinnar.
Eignaskrá ríkisins yfir varanlega rekstrarfjármuni
Samkvæmt lögum nr. 52/1966, um ríkisbókhald, gerð ríkisreiknings og fjárlaga, ber ríkisstofnunum að halda skrá yfir óeignfærða fjármunamyndun sína. Þessari lagaskyldu hefur ekki verið sinnt sem skyldi, en til er fasteignaskrá ríkissjóðs sem hefur að geyma upplýsingar um fasteignir A- og B-hluta aðila. Heilsteypt skrá yfir eignir ríkisins er ekki tiltæk. Því var ákveðið í tengslum við ný lög um fjárreiður ríkisins að leggja áherslu á gerð eignaskrár yfir varanlega rekstrarfjármuni ríkisins. Í því skyni fjárfesti fjármálaráðuneyti í hugbúnaði til eignaskráningar og var hann sendur öllum stofnunum ríkisins ásamt leiðbeiningum um hvernig þær ættu að haga verkefninu.
Undanfarin ár hefur Ríkisendurskoðun gagnrýnt ríkisstofnanir fyrir að hafa ekki komið sér upp eignaskrá. Í endurskoðunarskýrslu Ríkisendurskoðunar á ríkisreikningi fyrir árið 1996 er skýrt frá könnun stofnunarinnar á atriðum sem helst þótti áfátt varðandi bókhald og fjárvörslu hjá 73 ríkisstofnunum á árinu 1996. Þar kemur fram að helsti veikleikinn var að eignaskráning væri ófullnægjandi eða í 71% tilfella.
Með bréfi dagsettu 25. nóvember 1996 fól fjármálaráðuneyti Ríkisbókhaldi að sjá um eignaskrá yfir varanlega rekstrarfjármuni ríkisstofnana. Í framhaldi af því hefur verið lagt hart að þessum aðilum að vinna þessar skrár og hefur orðið allvel ágengt í þeim efnum. Ljóst er að í mörgum tilvikum er um mjög umfangsmikið starf að ræða og er það að sjálfsögðu erfiðast í upphafi á meðan verið er að móta vinnureglur á hverjum stað. Eftir það ætti þessum aðilum að vera tiltölulega auðsótt að viðhalda skránni á ári hverju.
Eignaskráin skiptist í tvennt. Annars vegar er skrá þar sem fram koma eignir með endurstofnverð 100.000 kr. eða hærri fjárhæð, og er þá tilgreint magn og verðmæti. Hins vegar er skrá með minni háttar eignum og eru þá aðeins tilgreindar magntölur. Sú skrá sem almennt verður lögð áhersla á í ríkisreikningi er yfir verðmeiri eignir en vænta má að það taki nokkur ár að koma upp heildstæðri skrá sem nær til allra ríkisstofnana.
Um miðjan júní 1998 höfðu 242 ráðuneyti og ríkisstofnanir af 310 lokið gerð eignaskrár miðað við stöðuna í árslok 1997. Eftir standa þá 68 stofnanir eða 22%, þar af eru fjölmargar heilsugæslustöðvar og sjúkrahús, svo sem ríkisspítalar. Er nú unnið að gerð eignaskrár hjá flestum þessara aðila. Hins vegar er ljóst að þær skrár sem skilað hefur verið eru mjög misjafnar að gæðum og töluvert verkefni er óunnið við samræmingu þeirra.
Hér á eftir eru sýndar helstu niðurstöður úr fyrirliggjandi skrám. Ljóst er að enn skortir mikið á að um fullnægjandi upplýsingar sé að ræða enda taka þær aðeins til varanlegra rekstrarfjármuna hjá 242 A-hluta aðilum af 310. Af þeim 68 stofnunum sem ekki hafa skilað skrá til Ríkisbókhalds eru nokkrar stórar stofnanir eins og fram hefur komið. Samanteknar tölur úr þessum skrám geta því aðeins gefið vísbendingu um eignir ríkisins í varanlegum rekstrarfjármunum. Með þessum fyrirvara er eftirfarandi yfirlit birt (allar fjárhæðir í m.kr.):
Kaup Bókfært verð
Fjöldi ársins í árslok
Einmenningstölvur 3.633 147 373
Prentarar 376 8 28
Annar tölvubúnaður 1.017 72 199
Ljósritunarvélar 337 18 69
Húsgögn og ýmis búnaður . 201 698
Lækningatæki 251 22 55
Röntgentæki 76 6 52
Mælitæki 580 18 127
Rannsóknatæki 843 28 111
Fólksbifreiðar 178 34 187
Jeppabifreiðar 66 19 118
Sendibifreiðar 104 7 175
Vörubifreiðar 42 - 118
Gröfur 35 4 31
Vegheflar 38 - 79
Aðrar vinnuvélar 831 30 432
Skip 7 732 2.330
Flugvélar 3 - 255
Listaverk 27 0 39
Eignir samtals . 1.346 5.474
Rétt er að hafa sérstakan fyrirvara varðandi skip og flugvélar í yfirlitinu að því leyti að þar eru ekki inni varðskip Landhelgisgæslunnar og eldri flugvélar hennar.
Þess er vænst að á næstu árum megi byggja upp heildstæða eignaskrá fyrir ríkissjóð. Mikilvæg sérstaða í reikningshaldi ríkisins samanborið við reikningsskil fyrirtækja er að fjárfesting ríkisins er færð jafnóðum til gjalda og þannig afskrifuð til fulls. Efnahagsreikningur ríkissjóðs lýsir því ekki eignum í fastafjármunum eða rekstrarfjármunum. Með gerð heildstæðrar eignaskrár má nálgast heildarvirði þeirra og gæti verið til þess fallin að mynda grunn til afskriftar efnislegra fjármuna hjá einstökum ríkisstofnunum. Þannig gæti fengist betri grundvöllur til að bera saman rekstrarkostnað ríkisstofnana og einkafyrirtækja.