Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect. Ferill 355. máls.
128. löggjafarþing 2002–2003.
Þskj. 392 — 355. mál.
um breyting á lögum nr. 45/1999, um Lífeyrissjóð sjómanna.
Sjóðfélagi, sem orðinn er fullra 65 ára að aldri, á rétt á ellilífeyri úr sjóðnum.
Upphæð ellilífeyris er hundraðshluti af grundvallarlaunum sjóðsins og nemur hundraðshluti þessi samanlögðum stigafjölda sem sjóðfélaginn hefur áunnið sér, margfölduðum með 1,496.
Heimilt er sjóðfélaga að hefja töku ellilífeyris áður en hann nær 65 ára aldri, en þó ekki fyrr en frá 60 ára aldri. Skal þá útreiknaður ellilífeyrir hans miðað við 65 ára aldur lækkaður fyrir hvern mánuð sem nemur samanlagðri prósentutölu samkvæmt eftirfarandi töflu:
Á sama hátt er sjóðfélaga heimilt að fresta töku ellilífeyris um allt að fimm ár og skal þá útreiknaður ellilífeyrir hans miðað við 65 ára aldur hækkaður fyrir hvern mánuð sem nemur samanlagðri prósentutölu samkvæmt eftirfarandi töflu:
Haldi sjóðfélagi áfram að ávinna sér réttindi eftir að hann hefur hafið töku ellilífeyris skulu stig hans reiknuð á ný við 65 og 70 ára aldur.
Nú andast sjóðfélagi, sem naut elli- eða örorkulífeyris úr sjóðnum eða greitt hafði iðgjald til hans í a.m.k. 24 mánuði á undanfarandi 36 mánuðum fyrir andlátið og lætur eftir sig maka, og á þá hinn eftirlifandi maki rétt á lífeyri úr sjóðnum.
Óskertur makalífeyrir skv. 7. mgr. er ætíð greiddur eftirlifandi maka í minnst 36 mánuði, enda hafi fjárfélagi ekki verið slitið fyrir andlátið.
Eftirlifandi maki fær þó ávallt greiddan makalífeyri þar til yngsta barn sem var á framfæri sjóðfélagans nær 19 ára aldri, enda sé það á framfæri makans.
Sé maki a.m.k. 50% öryrki skal greiddur makalífeyrir meðan sú örorka varir, enda sé eftirlifandi maki yngri en 65 ára.
Ef maki sjóðfélaga er fæddur fyrir 1965 á hann rétt á ævilöngum makalífeyri. Makalífeyrir reiknast skv. 7. mgr., en lækkar um 2% fyrir hvert ár sem makinn er fæddur eftir 1. janúar 1945, 2% að auki fyrir hvert ár sem makinn er fæddur eftir 1. janúar 1950, 2% að auki fyrir hvert ár sem makinn er fæddur eftir 1. janúar 1955 og 2% að auki fyrir hvert ár sem makinn er fæddur eftir 1. janúar 1960. Skerðing innan fæðingarárs reiknast hlutfallslega út frá dagafjölda fram að fæðingardegi miðað við dagafjölda ársins. Önnur ákvæði um makalífeyri gilda þó meðan þau eru hagstæðari fyrir makann.
Maki samkvæmt þessari grein telst sá eða sú sem við andlátið var í hjúskap með sjóðfélaga, staðfestri samvist eða óvígðri sambúð, enda hafi fjárfélagi ekki verið slitið fyrir andlát sjóðfélagans. Með óvígðri sambúð er átt við sambúð karls og konu sem eiga sameiginlegt lögheimili, eru samvistum, eiga barn saman eða konan er þunguð eða sambúðin hefur varað samfleytt í a.m.k. tvö ár. Heimilt er að greiða makalífeyri til aðila sem hefur sannanlega annast heimili sjóðfélaga um árabil fyrir andlát hans. Réttur til makalífeyris fellur niður ef makinn gengur í hjónaband á ný, stofnar til sambúðar sem jafna má til hjúskapar eða stofnar til staðfestrar samvistar, enda sé ekki kveðið á um annað í samþykktum sjóðsins.
Upphæð makalífeyris er hundraðshluti af grundvallarlaunum sjóðsins og nemur hundraðshluti þessi samanlögðum stigafjölda sem sjóðfélaganum er reiknaður, margfölduðum með 0,792. Auk áunninna stiga skal telja með þau stig sem ætla má að sjóðfélaginn hefði áunnið sér fram til 60 ára aldurs, reiknuð í samræmi við ákvæði 5. og 6. mgr. 10. gr., en þó skal aldrei miða meðaltal stiga við fleiri almanaksár en þau sem sjóðfélaginn hefur greitt iðgjöld. Hafi sjóðfélaginn notið örorkulífeyris úr sjóðnum skal reikna stig frá þeim tíma er honum var veittur örorkulífeyrir til 60 ára aldurs í samræmi við stig þau sem lögð voru til grundvallar örorkulífeyri. Veiti dauðsfallið hinum eftirlifandi maka jafnframt rétt til lífeyris úr öðrum sjóði skal hann því aðeins fá lífeyri úr þessum sjóði vegna ókomins tíma að hann hafi síðast greitt iðgjöld til hans.
Samkvæmt lögum um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða má heildarstaða lífeyrissjóðs aldrei vera verri eða betri en 10% af heildarskuldbindingu og jafnframt má staðan ekki vera verri eða betri en 5% samfellt í fimm ár. Staða Lífeyrissjóðs sjómanna er því innan þess ramma sem lögin setja þar sem heildarstaðan er innan 10% markanna og hún var innan 5% markanna fyrir tveimur árum. Hins vegar kemur fram í skýrslu Talnakönnunar að það sé nokkuð ljóst að staðan muni fara niður fyrir þessi mörk á næsta ári. Nýjar töflur um lífslíkur sem þá verða notaðar sýna að langlífi eykst enn þannig að staðan mun versna um 1–2% vegna þeirra. Það er því nokkuð ljóst að ávöxtun ársins 2002 þarf að vera gífurlega mikil til að vinna þetta upp.
Eins og að framan greinir eru lagðar til breytingar á ákvæðum laga um sjóðinn annars vegar um makalífeyri og hins vegar um rétt til töku ellilífeyris fyrir 65 ára aldur. Ástæðurnar eru þessar: Makalífeyrisréttindi í Lífeyrissjóði sjómanna eru betri en þekkist í sambærilegum sjóðum. Þegar ljóst var að nauðsynlegt væri vegna stöðu sjóðsins að breyta réttindaákvæðum þótti eðlilegt að breyta þeim ákvæðum sem augljóslega eru betri en almennt þekkist. Þá var einnig haft að leiðarljósi að breytingarnar væru eins mildar og mögulegt er. Breytingarnar sem hér eru lagðar til leiða ekki til skerðingar á rétti þeirra sem hafa hafið töku lífeyris. Afnuminn er réttur til óskerts ævilangs makalífeyris, en tekið upp svokallað sólarlagsákvæði sem þýðir að þeir sem eru fæddir fyrir árið 1965 eiga rétt á ævilöngum makalífeyri; þeir sem fæddir eru fyrir árið 1945 njóta óskerts makalífeyris, en rétturinn minnkar síðan eftir því sem eftirlifandi maki er yngri. Þó er ávallt greiddur óskertur makalífeyrir þegar yngsta barn á framfæri makans er yngra en 19 ára og einnig ef eftirlifandi maki er a.m.k. 50% öryrki. Rökin fyrir óskertum ævilöngum makalífeyri eiga ekki við nú með sama hætti og áður. Samkvæmt könnunum sem gerðar hafa verið er atvinnuþátttaka maka sjómanna mjög svipuð því sem gerist hjá öðrum. Það styður það að ekki er lengur talið nauðsynlegt að tryggja ævilangan makalífeyri, t.d. fólki á besta aldri sem ekki er með börn á framfæri. Hugsunin er sú að styðja tímabundið við þá sem missa maka sinn, lengur ef viðkomandi er öryrki eða með börn á framfæri, en ekki að greiða fullvinnandi fólki ævilangan makalífeyri.
Samkvæmt núgildandi lögum geta sjóðfélagar í Lífeyrissjóði sjómanna hafið töku ellilífeyris frá 60 ára aldri að uppfylltum ákveðnum skilyrðum; lögskráningu í a.m.k. 25 ár í 180 daga að meðaltali á ári. Ef taka hefst fyrir 65 ára aldur lækkar upphæð ellilífeyris um 0,4% fyrir hvern mánuð sem vantar upp á 65 ára aldur þegar taka hefst. Sú lækkun dugar þó ekki til þess að sjóðurinn standi eins að vígi og ef taka hæfist við 65 ára aldur. Það eru því í raun þeir sjóðfélagar sem ekki eiga rétt á töku ellilífeyris fyrir 65 ára aldur sem standa undir þeim kostnaði sem sjóðurinn hefur af því að greiða lífeyri fyrr, ef lækkunin er ekki tryggingafræðilega rétt reiknuð. Hér er því lagt til að öllum sjóðfélögum verði gefinn kostur á að hefja töku ellilífeyris frá 60 ára aldri og lækkun vegna þess að töku er flýtt verði tryggingafræðilega rétt. Hið sama gildir um hækkun lífeyris þegar töku er frestað. Sams konar ákvæði eru í samþykktum annarra lífeyrissjóða sem sjómenn greiða til, svo sem Lífeyrissjóðs Vestfirðinga, Lífeyrissjóðs Vestmannaeyja og Lífeyrissjóðs Austurlands.
Talnakönnun hefur reiknað út áhrif þeirra breytinga sem hér eru lagðar til á stöðu Lífeyrissjóðs sjómanna og koma þær niðurstöður fram í bréfi dags. 16. mars 2002. Staða sjóðsins við árslok 2001 batnar um 6.252 milljónir kr. og halli miðað við heildarskuldbindingar lækkar úr -8,8% í -1,6%.
Auk þess að fella niður skilyrði um 25 ára sjómennsku að meðaltali 180 daga á ári til þess að eiga rétt á ellilífeyri fyrir 65 ára aldur þá er einnig fellt niður ákvæði sem kveður á um að sjóðfélagi sem tekur ellilífeyri á aldrinum 60–65 ára og greiðir iðgjöld til sjóðsins á sama tíma ávinni sér aðeins réttindi að hálfu fyrir þann tíma.
Þrátt fyrir framangreind ákvæði greiðist þó ávallt óskertur makalífeyrir á meðan yngsta barn á framfæri maka hefur ekki náð 19 ára aldri og einnig ef makinn er 50% öryrki eða meira.
Fylgiskjal.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
128. löggjafarþing 2002–2003.
Þskj. 392 — 355. mál.
Frumvarp til laga
um breyting á lögum nr. 45/1999, um Lífeyrissjóð sjómanna.
(Lagt fyrir Alþingi á 128. löggjafarþingi 2002–2003.)
1. gr.
Sjóðfélagi, sem orðinn er fullra 65 ára að aldri, á rétt á ellilífeyri úr sjóðnum.
Upphæð ellilífeyris er hundraðshluti af grundvallarlaunum sjóðsins og nemur hundraðshluti þessi samanlögðum stigafjölda sem sjóðfélaginn hefur áunnið sér, margfölduðum með 1,496.
Heimilt er sjóðfélaga að hefja töku ellilífeyris áður en hann nær 65 ára aldri, en þó ekki fyrr en frá 60 ára aldri. Skal þá útreiknaður ellilífeyrir hans miðað við 65 ára aldur lækkaður fyrir hvern mánuð sem nemur samanlagðri prósentutölu samkvæmt eftirfarandi töflu:
| Taka ellilíf- eyris hefst | Lækkun fyrir hvern mánuð | Aldur | Samtals lækkun |
| 64–65 ára | 0,65% | 64 ára | 7,8% |
| 63–64 ára | 0,60% | 63 ára | 15,0% |
| 62–63 ára | 0,55% | 62 ára | 21,6% |
| 61–62 ára | 0,50% | 61 ára | 27,6% |
| 60–61 ára | 0,45% | 60 ára | 33,0% |
| Taka ellilíf- eyris hefst | Hækkun fyrir hvern mánuð | Aldur | Samtals hækkun |
| 65–66 ára | 0,70% | 66 ára | 8,4% |
| 66–67 ára | 0,75% | 67 ára | 17,4% |
| 67–68 ára | 0,80% | 68 ára | 27,0% |
| 68–69 ára | 0,85% | 69 ára | 37,2% |
| 69–70 ára | 0,90% | 70 ára | 48,0% |
2. gr.
Nú andast sjóðfélagi, sem naut elli- eða örorkulífeyris úr sjóðnum eða greitt hafði iðgjald til hans í a.m.k. 24 mánuði á undanfarandi 36 mánuðum fyrir andlátið og lætur eftir sig maka, og á þá hinn eftirlifandi maki rétt á lífeyri úr sjóðnum.
Óskertur makalífeyrir skv. 7. mgr. er ætíð greiddur eftirlifandi maka í minnst 36 mánuði, enda hafi fjárfélagi ekki verið slitið fyrir andlátið.
Eftirlifandi maki fær þó ávallt greiddan makalífeyri þar til yngsta barn sem var á framfæri sjóðfélagans nær 19 ára aldri, enda sé það á framfæri makans.
Sé maki a.m.k. 50% öryrki skal greiddur makalífeyrir meðan sú örorka varir, enda sé eftirlifandi maki yngri en 65 ára.
Ef maki sjóðfélaga er fæddur fyrir 1965 á hann rétt á ævilöngum makalífeyri. Makalífeyrir reiknast skv. 7. mgr., en lækkar um 2% fyrir hvert ár sem makinn er fæddur eftir 1. janúar 1945, 2% að auki fyrir hvert ár sem makinn er fæddur eftir 1. janúar 1950, 2% að auki fyrir hvert ár sem makinn er fæddur eftir 1. janúar 1955 og 2% að auki fyrir hvert ár sem makinn er fæddur eftir 1. janúar 1960. Skerðing innan fæðingarárs reiknast hlutfallslega út frá dagafjölda fram að fæðingardegi miðað við dagafjölda ársins. Önnur ákvæði um makalífeyri gilda þó meðan þau eru hagstæðari fyrir makann.
Maki samkvæmt þessari grein telst sá eða sú sem við andlátið var í hjúskap með sjóðfélaga, staðfestri samvist eða óvígðri sambúð, enda hafi fjárfélagi ekki verið slitið fyrir andlát sjóðfélagans. Með óvígðri sambúð er átt við sambúð karls og konu sem eiga sameiginlegt lögheimili, eru samvistum, eiga barn saman eða konan er þunguð eða sambúðin hefur varað samfleytt í a.m.k. tvö ár. Heimilt er að greiða makalífeyri til aðila sem hefur sannanlega annast heimili sjóðfélaga um árabil fyrir andlát hans. Réttur til makalífeyris fellur niður ef makinn gengur í hjónaband á ný, stofnar til sambúðar sem jafna má til hjúskapar eða stofnar til staðfestrar samvistar, enda sé ekki kveðið á um annað í samþykktum sjóðsins.
Upphæð makalífeyris er hundraðshluti af grundvallarlaunum sjóðsins og nemur hundraðshluti þessi samanlögðum stigafjölda sem sjóðfélaganum er reiknaður, margfölduðum með 0,792. Auk áunninna stiga skal telja með þau stig sem ætla má að sjóðfélaginn hefði áunnið sér fram til 60 ára aldurs, reiknuð í samræmi við ákvæði 5. og 6. mgr. 10. gr., en þó skal aldrei miða meðaltal stiga við fleiri almanaksár en þau sem sjóðfélaginn hefur greitt iðgjöld. Hafi sjóðfélaginn notið örorkulífeyris úr sjóðnum skal reikna stig frá þeim tíma er honum var veittur örorkulífeyrir til 60 ára aldurs í samræmi við stig þau sem lögð voru til grundvallar örorkulífeyri. Veiti dauðsfallið hinum eftirlifandi maka jafnframt rétt til lífeyris úr öðrum sjóði skal hann því aðeins fá lífeyri úr þessum sjóði vegna ókomins tíma að hann hafi síðast greitt iðgjöld til hans.
3. gr.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Samkvæmt lögum um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða má heildarstaða lífeyrissjóðs aldrei vera verri eða betri en 10% af heildarskuldbindingu og jafnframt má staðan ekki vera verri eða betri en 5% samfellt í fimm ár. Staða Lífeyrissjóðs sjómanna er því innan þess ramma sem lögin setja þar sem heildarstaðan er innan 10% markanna og hún var innan 5% markanna fyrir tveimur árum. Hins vegar kemur fram í skýrslu Talnakönnunar að það sé nokkuð ljóst að staðan muni fara niður fyrir þessi mörk á næsta ári. Nýjar töflur um lífslíkur sem þá verða notaðar sýna að langlífi eykst enn þannig að staðan mun versna um 1–2% vegna þeirra. Það er því nokkuð ljóst að ávöxtun ársins 2002 þarf að vera gífurlega mikil til að vinna þetta upp.
Eins og að framan greinir eru lagðar til breytingar á ákvæðum laga um sjóðinn annars vegar um makalífeyri og hins vegar um rétt til töku ellilífeyris fyrir 65 ára aldur. Ástæðurnar eru þessar: Makalífeyrisréttindi í Lífeyrissjóði sjómanna eru betri en þekkist í sambærilegum sjóðum. Þegar ljóst var að nauðsynlegt væri vegna stöðu sjóðsins að breyta réttindaákvæðum þótti eðlilegt að breyta þeim ákvæðum sem augljóslega eru betri en almennt þekkist. Þá var einnig haft að leiðarljósi að breytingarnar væru eins mildar og mögulegt er. Breytingarnar sem hér eru lagðar til leiða ekki til skerðingar á rétti þeirra sem hafa hafið töku lífeyris. Afnuminn er réttur til óskerts ævilangs makalífeyris, en tekið upp svokallað sólarlagsákvæði sem þýðir að þeir sem eru fæddir fyrir árið 1965 eiga rétt á ævilöngum makalífeyri; þeir sem fæddir eru fyrir árið 1945 njóta óskerts makalífeyris, en rétturinn minnkar síðan eftir því sem eftirlifandi maki er yngri. Þó er ávallt greiddur óskertur makalífeyrir þegar yngsta barn á framfæri makans er yngra en 19 ára og einnig ef eftirlifandi maki er a.m.k. 50% öryrki. Rökin fyrir óskertum ævilöngum makalífeyri eiga ekki við nú með sama hætti og áður. Samkvæmt könnunum sem gerðar hafa verið er atvinnuþátttaka maka sjómanna mjög svipuð því sem gerist hjá öðrum. Það styður það að ekki er lengur talið nauðsynlegt að tryggja ævilangan makalífeyri, t.d. fólki á besta aldri sem ekki er með börn á framfæri. Hugsunin er sú að styðja tímabundið við þá sem missa maka sinn, lengur ef viðkomandi er öryrki eða með börn á framfæri, en ekki að greiða fullvinnandi fólki ævilangan makalífeyri.
Samkvæmt núgildandi lögum geta sjóðfélagar í Lífeyrissjóði sjómanna hafið töku ellilífeyris frá 60 ára aldri að uppfylltum ákveðnum skilyrðum; lögskráningu í a.m.k. 25 ár í 180 daga að meðaltali á ári. Ef taka hefst fyrir 65 ára aldur lækkar upphæð ellilífeyris um 0,4% fyrir hvern mánuð sem vantar upp á 65 ára aldur þegar taka hefst. Sú lækkun dugar þó ekki til þess að sjóðurinn standi eins að vígi og ef taka hæfist við 65 ára aldur. Það eru því í raun þeir sjóðfélagar sem ekki eiga rétt á töku ellilífeyris fyrir 65 ára aldur sem standa undir þeim kostnaði sem sjóðurinn hefur af því að greiða lífeyri fyrr, ef lækkunin er ekki tryggingafræðilega rétt reiknuð. Hér er því lagt til að öllum sjóðfélögum verði gefinn kostur á að hefja töku ellilífeyris frá 60 ára aldri og lækkun vegna þess að töku er flýtt verði tryggingafræðilega rétt. Hið sama gildir um hækkun lífeyris þegar töku er frestað. Sams konar ákvæði eru í samþykktum annarra lífeyrissjóða sem sjómenn greiða til, svo sem Lífeyrissjóðs Vestfirðinga, Lífeyrissjóðs Vestmannaeyja og Lífeyrissjóðs Austurlands.
Talnakönnun hefur reiknað út áhrif þeirra breytinga sem hér eru lagðar til á stöðu Lífeyrissjóðs sjómanna og koma þær niðurstöður fram í bréfi dags. 16. mars 2002. Staða sjóðsins við árslok 2001 batnar um 6.252 milljónir kr. og halli miðað við heildarskuldbindingar lækkar úr -8,8% í -1,6%.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Auk þess að fella niður skilyrði um 25 ára sjómennsku að meðaltali 180 daga á ári til þess að eiga rétt á ellilífeyri fyrir 65 ára aldur þá er einnig fellt niður ákvæði sem kveður á um að sjóðfélagi sem tekur ellilífeyri á aldrinum 60–65 ára og greiðir iðgjöld til sjóðsins á sama tíma ávinni sér aðeins réttindi að hálfu fyrir þann tíma.
Um 2. gr.
Þrátt fyrir framangreind ákvæði greiðist þó ávallt óskertur makalífeyrir á meðan yngsta barn á framfæri maka hefur ekki náð 19 ára aldri og einnig ef makinn er 50% öryrki eða meira.
Um 3. gr.
Fylgiskjal.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Umsögn um frumvarp til laga um breyting á lögum nr. 45/1999,
um Lífeyrissjóð sjómanna.
