Ferill 323. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
123. löggjafarþing 1998–99.
Þskj. 390 — 323. mál.
Frumvarp til laga
um Lífeyrissjóð bænda.
(Lagt fyrir Alþingi á 123. löggjafarþingi 1998–99.)
I. KAFLI
Heiti, hlutverk, aðild, iðgjöld og stjórn.
1. gr.
Sjóðurinn starfar með því markmiði og skipulagi sem segir í lögum þessum og samþykktum sjóðsins.
Heimilt er að skipta sjóðnum í deildir eftir því hvort lífeyrisréttindi eru í sameign eða séreign.
Hlutverk sjóðsins er að tryggja sjóðfélögum, eftirlifandi mökum þeirra og börnum lífeyri samkvæmt ákvæðum þessara laga og samþykkta sjóðsins.
2. gr.
Launþegar, er starfa við landbúnað, skulu vera sjóðfélagar, enda hafi þeir náð sextán ára aldri og eigi ekki sjálfsagða aðild að öðrum lífeyrissjóði.
Heimilt er stjórn sjóðsins að veita bændum, sem stunda búrekstur utan lögbýla, svo og bændum sem ekki eiga lögheimili á bújörðum sínum, aðild að sjóðnum, enda sé um að ræða verulegan búrekstur, sem hlutaðeigandi hefur meiri hluta tekna sinna af. Þá getur sjóðstjórn heimilað sjóðsaðild mökum og sambúðaraðilum, sbr. 1. mgr., þeirra aðila sem um ræðir í þessari málsgrein.
Elli- og örorkulífeyrisþegar sjóðsins teljast sjóðfélagar.
3. gr.
Iðgjald sjóðfélaga skv. 1. mgr. 2. gr. skal vera 4% af iðgjaldsstofni skv. 1. mgr. þessarar greinar. Á móti iðgjaldi sjóðfélaga skal greitt mótframlag sem skal vera 50% hærra en iðgjald skv. 1. málsl. Mótframlag skal greitt af sjóðfélaga sé ekki samið um greiðslu þess úr ríkissjóði í búvörusamningi eða með öðrum sambærilegum hætti.
Á greiðsludögum beingreiðslna samkvæmt búvörulögum skal halda eftir af þeim hjá sjóðfélögum, sem beingreiðslna njóta, iðgjaldi þessara sjóðfélaga fyrir það tímabil og skila því til sjóðsins. Nú nýtur bóndi ekki beingreiðslna og skal þá iðgjald innheimt samtímis og með búnaðargjaldi. Stofn til greiðslu upp í iðgjald skal vera reiknuð laun samkvæmt greinargerð um reiknað endurgjald í ársbyrjun eða áætlun um greidd laun yfirstandandi árs vegna búrekstrar. Liggi ekki fyrir upplýsingar um reiknuð laun eða áætlun um greidd laun yfirstandandi árs skal miðað við laun næstliðins tekjuárs. Iðgjöldum, sem innheimt eru skv. 1. og 2. málsl., skal skilað til sjóðsins eigi síðar en 30 dögum eftir að þau eru greidd og skulu þau sundurliðuð eftir sjóðfélögum.
Greiðsla upp í iðgjald skv. 2. málsl. 3. mgr. skal fara fram með fimm jöfnum mánaðarlegum greiðslum, mánuðina ágúst til desember á tekjuárinu. Gjalddagar iðgjaldagreiðslna skulu vera fyrsti dagur mánaðanna ágúst til og með desember.
Frá greiðsluskyldu iðgjaldi skv. 2. mgr. skal draga þá fjárhæð sem greidd hefur verið upp í iðgjald skv. 3. mgr., sbr. 4. mgr. Ef iðgjald er hærra en greiðsla upp í iðgjald skal því sem á vantar haldið eftir af beingreiðslu eða innheimt samhliða búnaðargjaldi, eftir því sem við á, og skal innheimtunni dreift á þá fimm gjalddaga sem eftir eru af tekjuárinu, sbr. 4. mgr. Sé iðgjaldið lægra en greitt hefur verið upp í iðgjald skulu vextir reiknaðir á endurgreiðslu samkvæmt vaxtalögum.
Greiði sjóðfélagi ekki greiðslu upp í iðgjald innan 30 daga frá gjalddaga skv. 4. mgr. eða sé hún vangreidd skulu reiknast hæstu leyfilegu dráttarvextir samkvæmt auglýsingu Seðlabanka Íslands á þá fjárhæð sem vangoldin er frá gjalddaga, sbr. 4. mgr.
Fjármálaráðherra er heimilt að setja í reglugerð nánari reglur um iðgjaldagreiðslur, innheimtu, innheimtuþóknun, dráttarvexti og annað er varðar framkvæmd þessarar greinar.
4. gr.
Iðgjöld launþega sem eru sjóðfélagar skv. 2. mgr. 2. gr. laga þessara skulu vera 10% af heildarlaunum, þ.e. 4% iðgjald sjóðfélaga en 6% mótframlag vinnuveitanda.
Launagreiðanda ber að halda eftir iðgjöldum starfsmanna sinna og standa skil á þeim mánaðarlega ásamt eigin mótframlagi.
Gjalddagi iðgjalda og framlaga skv. 1. og 2. mgr. er tíundi dagur næsta mánaðar og eindagi 30 dögum síðar. Dragist greiðsla fram yfir eindaga skulu reiknast hæstu leyfilegu dráttarvextir samkvæmt auglýsingu Seðlabanka Íslands á þá fjárhæð sem vangoldin er frá gjalddaga til greiðsludags.
Launagreiðanda og sjálfstæðum atvinnurekanda ber að tilkynna sjóðnum ef þeim ber ekki lengur að standa skil á iðgjöldum og framlögum til sjóðsins þar sem þeir hafi hætt starfsemi eða launþegar þeirra látið af störfum.
5. gr.
Sjóðfélagar bera eigi ábyrgð á skuldbindingum sjóðsins með öðru en iðgjöldum sínum.
6. gr.
Iðgjöld skv. 3. og 4. gr. skulu hvert almanaksár umreiknuð í stig er mynda grundvöll lífeyrisréttinda.
Til grundvallar stigaútreikningi er tiltekin fjárhæð fyrir hvern almanaksmánuð, í janúar 1998 51.110 kr. og skal hún breytast í samræmi við breytingar á vísitölu neysluverðs frá 181,4 stigum miðað við janúar 1998.
Stig ársins reiknast þannig að deilt skal í 25-föld ársiðgjöld sjóðfélaga með grundvallarlaunum ársins skv. 3. mgr. og skulu stig reiknast með þremur aukastöfum. Ekki skal reikna stig lengur en til loka þess mánaðar er 70 ára aldri er náð. Séu iðgjaldaár fleiri en 30 skal við framreikning vegna örorku- og makalífeyris reikna að fullu stig þeirra 30 ára, sem hagstæðust eru fyrir sjóðfélagann, en að hálfu stig þeirra ára sem afgangs verða.
7. gr.
8. gr.
II. KAFLI
Lífeyrisréttindi.
9. gr.
Heimilt er sjóðfélaga að fresta töku ellilífeyris til 70 ára aldurs og hækkar þá upphæð ellilífeyris, sbr. 1. mgr., um tiltekið hlutfall, í samræmi við tryggingafræðilegt mat, fyrir hvern mánuð sem töku hans er frestað samkvæmt nánari ákvæðum í samþykktum sjóðsins.
Stjórn sjóðsins er heimilt, ef forsendur skapast, að undangenginni tryggingarfræðilegri úttekt á stöðu sjóðsins, að setja í samþykktir ákvæði um heimild til sjóðfélaga til að hefja töku lífeyris áður en hann nær 67 ára aldri, þó ekki fyrr en frá 65 ára aldri. Skal þá upphæð ellilífeyris lækka um tiltekið hlutfall, í samræmi við tryggingafræðilegt mat, fyrir hvern mánuð sem vantar á 67 ára aldur er taka hans hefst.
10. gr.
Örorkulífeyrir skal framreiknaður skv. 5. mgr., enda uppfylli sjóðfélaginn öll eftirtalin skilyrði:
a. hafi greitt iðgjöld til sjóðsins í a.m.k. þrjú af undanförnum fjórum almanaksárum fyrir orkutap og áunnið sér a.m.k. 0,4 stig hvert þessara þriggja ára,
b. hafi greitt iðgjöld til sjóðsins í a.m.k. sex mánuði á undanförnum tólf mánuðum fyrir orkutap,
c. hafi ekki orðið fyrir orkutapi sem rekja má til notkunar áfengis, lyfja eða fíkniefna.
Hafi sjóðfélagi öðlast rétt til framreiknings sem fallið hefur niður vegna tímabundinnar fjarveru af vinnumarkaði vegna vinnu erlendis, náms, leyfis frá störfum, barneigna eða sambærilegra ástæðna skal framreikningsréttur stofnast á nýjan leik eigi síðar en sex mánuðum frá því að hann hefur aftur störf og greiðslu iðgjalds til sjóðsins.
Hundraðshluta orkutaps og upphaf þess skal ákvarða að fengnum upplýsingum um heilsufarssögu og starfsorku umsækjanda, svo og áliti trúnaðarlæknis sjóðsins, sbr. þó 2. málsl. 1. mgr. Örorkumat skal fyrstu þrjú árin miðað við vanhæfni sjóðfélaga til að stunda landbúnaðarstörf. Að því tímabili loknu skal hundraðshluti orkutaps ákvarðaður að nýju með tilliti til vanhæfni sjóðfélagans til að gegna almennum störfum. Þrátt fyrir örorku á enginn rétt á örorkulífeyri meðan hann heldur óskertum þeim tekjum er hann hafði áður, og aldrei skal samanlagður örorkulífeyrir og barnalífeyrir skv. 12. gr. verða hærri en sem nemur þeim tekjumissi sem hann hefur sannanlega orðið fyrir sökum örorkunnar. Hafi sjóðfélagi verið öryrki áður en hann hóf greiðslur í sjóðinn er ekki um örorkulífeyrisrétt úr þessum sjóði að ræða vegna þeirrar örorku.
Þegar skilyrði um iðgjaldagreiðslutíma skv. 2. mgr. eru uppfyllt miðast hámark örorkulífeyris við áunninn lífeyrisrétt að viðbættum lífeyri er svarar til þeirra réttinda sem sjóðfélaginn hefði áunnið sér til loka þess mánaðar, er hann nær 67 ára aldri, sbr. þó 3. málsl. 4. mgr. 6. gr., samkvæmt reglum sem nánar skal kveðið á um í samþykktum. Eigi sjóðfélaginn jafnframt rétt á örorkulífeyri úr öðrum sjóði skal hann því aðeins fá lífeyri úr þessum sjóði vegna ókomins tíma að hann hafi síðast greitt iðgjöld til þessa sjóðs. Eigi sjóðfélagi ekki rétt á framreikningi miðast hámark örorkulífeyris við áunnin stig.
Örorkulífeyrir er sami hundraðshluti af hámarksörorkulífeyri og orkutapið er metið, sbr. þó 1. mgr.
Örorkulífeyrir greiðist ekki fyrstu þrjá mánuðina eftir orkutap. Sé um tímabundna örorku að ræða í skemmri tíma en sex mánuði skal ekki greiða örorkulífeyri.
Skylt er öryrkja, sem sækir um örorkulífeyri úr sjóðnum eða nýtur slíks lífeyris, að láta stjórn sjóðsins í té allar þær upplýsingar um heilsufar sitt og atvinnutekjur sem nauðsynlegar eru til að meta rétt hans til lífeyris.
Stjórn sjóðsins skal lækka eða fella niður örorkulífeyri þeirra öryrkja sem fá starfsorku sína aftur að nokkru eða öllu leyti. Sömuleiðis ber henni að hækka örorkulífeyrinn ef örorkan vex til muna frá því sem hún var metin við fyrri ákvarðanir, enda hafi sjóðfélaginn ekki verið í starfi er veitti honum lífeyrisréttindi í öðrum lífeyrissjóði á þeim tíma er örorkan óx.
Örorkulífeyrir fellur niður við lok þess mánaðar er sjóðfélagi nær 67 ára aldri. Ellilífeyrir skal þá ákveðinn í samræmi við áunnin réttindi. Sé um framreikningsrétt skv. 5. mgr. að ræða skal ellilífeyrir ákveðinn þannig að áætluðum réttindum skv. 5. mgr. skal bætt við áunnin réttindi. Hafi örorkulífeyrisþegi verið í starfi er veitti honum lífeyrisréttindi í þessum eða öðrum sjóði eftir að honum var úrskurðaður örorkulífeyrir í þessum sjóði skulu þau lífeyrisréttindi koma til frádráttar áætluðum réttindum við framreikning.
11. gr.
Nú andast sjóðfélagi, sem orðinn var sjóðfélagi fyrir árslok 1983 og skipti ekki réttindum sínum í árslok 1983 með maka sínum, og á þá eftirlifandi maki rétt á lífeyri úr sjóðnum að loknum þeim greiðslutíma sem kveðið er á um í 1. mgr. til æviloka. Slíkur réttur miðast þó einungis við áunnin réttindi í sjóðnum í árslok 1983 án framreiknings.
Nú lætur sjóðfélagi ekki eftir sig maka og er þá stjórn sjóðsins heimilt að greiða lífeyri skv. 1. og 2. mgr. til aðila sem sannanlega hefur annast heimili hins látna um árabil.
Hámark makalífeyris miðast við 50% af hámarksörorkulífeyri, sbr. 5. mgr. 10. gr. Hafi sjóðfélaginn notið örorkulífeyris úr sjóðnum skal reikna stig frá þeim tíma er honum var veittur örorkulífeyrir og til loka þess mánaðar er hann hefði náð 67 ára aldri, í samræmi við ákvæði 10. mgr. 10. gr. Veiti dauðsfall eftirlifandi maka jafnframt rétt til lífeyris úr öðrum lífeyrissjóði skal hann því aðeins fá lífeyri úr þessum sjóði, vegna ókomins tíma, að hinn látni hafi síðast greitt iðgjöld til þessa sjóðs.
Maki samkvæmt þessari grein telst sá eða sú sem við andlátið var í hjúskap með sjóðfélaga, staðfestri samvist eða óvígðri sambúð, enda hafi fjárfélagi ekki verið slitið fyrir andlát sjóðfélagans. Með óvígðri sambúð er átt við sambúð karls og konu sem eiga sameiginlegt lögheimili, eru samvistum, eiga barn saman eða konan er þunguð eða sambúðin hefur varað samfleytt í a.m.k. tvö ár.
Réttur til makalífeyris fellur niður ef makinn gengur í hjónaband á ný, stofnar til sambúðar sem jafna má til hjúskapar eða stofnar til staðfestrar samvistar, en gengur aftur í gildi ef hjúskapnum, sambúðinni eða staðfestu samvistinni er slitið án réttar til lífeyris.
12. gr.
Fullur barnalífeyrir skal vera að lágmarki 5.500 kr. á mánuði með hverju barni örorkulífeyrisþega. Við andlát sjóðfélaga skal barnalífeyrir vera að lágmarki 7.500 kr. með hverju barni. Upphæðir þessar skulu breytast árlega í hlutfalli við breytingu á vísitölu neysluverðs miðað við grunnvísitölu 173,5 stig. Fullur barnalífeyrir greiðist ef árleg stig, áætluð í samræmi við 5. mgr. 10. gr., eru a.m.k. eitt stig. Séu áætluð árleg stig færri lækkar barnalífeyrir frá sjóðnum hlutfallslega og fellur niður ef árlegur stigafjöldi er minni en 0,5 stig. Heimilt er að setja nánari ákvæði um upphæðir barnalífeyris í samþykktir sjóðsins.
Fósturbörn og stjúpbörn, sem sjóðfélagi hefur framfært að mestu eða öllu leyti, skulu eiga sama rétt og börn eða kjörbörn sjóðfélga til barnalífeyris. Skulu lífeyrisgreiðslur sjóðsins vegna slíkra barna vera þær sömu og ef um börn eða kjörbörn væri að ræða.
13. gr.
Upphæðir elli- og örorkulífeyris skv. 9. og 10. gr. er hundraðshluti af grundvallarlaunum, sbr. 1. mgr., og nemur hundraðshluti þessi samanlögðum stigafjölda, sem sjóðfélaganum er reiknaður, margfölduðum með margföldunarstuðli að lágmarki 1,4, samkvæmt nánari ákvæðum í samþykktum sjóðsins. Upphæðir makalífeyris skv. 11. gr. skulu reiknaðar á sama hátt en með margföldunarstuðli sem er 50% lægri.
14. gr.
III. KAFLI
Eftirlaun til aldraðra í Lífeyrissjóði bænda.
15. gr.
a. Hafi náð 70 ára aldri.
b. Hafi látið af búskap. Bóndi, sem náð hefur 75 ára aldri, á þó rétt á ellilífeyri án tillits til þess hvort hann hefur látið af búskap eða ekki.
c. Eigi að baki a.m.k. tíu ára réttindatíma, sbr. 3. mgr. Vanti mann, sem látið hefur af búskap á árunum 1964-1969, brot úr ári til að ná fullum tíu árum veldur það þó ekki réttindamissi, ef hann hefur látið af búskap á tímabilinu frá fardögum til ársloka og hefði með búskap til loka þess árs náð fullum tíu árum.
Nú andast maður, sem öðlast hafði rétt til lífeyris skv. 1. mgr. eða var að ávinna sér slíkan rétt og hefði getað uppfyllt skilyrði c-liðar 1. mgr. með áframhaldandi réttindavinnslu, og skal þá eftirlifandi maki eiga rétt til makalífeyris skv. 16. gr., enda hafi hinn látni fallið frá eftir 31. desember 1964 og áunnið sér a.m.k. fimm ára réttindi, sbr. 3. mgr. Það er enn fremur skilyrði að hjónabandið hafi staðið a.m.k. í fimm ár og verið stofnað áður en sjóðfélaginn náði 60 ára aldri. Sambúð veitir sama rétt og hjúskapur, enda hafi hún verið tilkynnt sjóðnum skriflega fyrir andlátið. Þá er stjórn sjóðsins heimilt að veita aðila sem sannanlega annaðist heimili bónda, hliðstæðan lífeyri að honum látnum, enda hafi bæði verið ógift.
Til réttindatíma skal einungis reikna þann tíma frá og með árinu 1955 sem hlutaðeigandi hefur verið bóndi á lögbýli og átt þar lögheimili. Réttindatími manns, sem ekki hafði náð 55 ára aldri í árslok 1954, reiknast frá 1. næsta mánaðar eftir að þeim aldri er náð. Réttindatími reiknast í heilum mánuðum, en aldrei skal hann reiknast lengri en 20 ár.
Heimilt er stjórn sjóðsins að víkja frá skilyrðum 1. mgr. um lögheimili, ef hlutaðeigandi bóndi hefur haft meiri hluta tekna sinna af búvöruframleiðslu. Enn fremur er henni heimilt að víkja frá skilyrðinu um lögbýli, ef um hefur verið að ræða verulegan búrekstur sem hlutaðeigandi hefur haft allar eða nær allar tekjur sínar af. Áður en umsókn frá umsækjanda utan lögbýlis er afgreidd skal leita álits stjórnar hlutaðeigandi búnaðarsambands á því hvaða býlum á sambandssvæðinu megi í þessu sambandi jafna til lögbýla.
16. gr.
Hafi bóndi stundað búskap þar til hann lést og verið yngri en 67 ára skal við ákvörðun hundraðshluta makalífeyris, auk réttindatíma skv. 3. mgr. 15. gr., taka tillit til þess tíma sem eftir var til 67 ára aldurs bóndans.
Lífeyrir skv. 9.–11. gr. kemur til frádráttar lífeyrisgreiðslum samkvæmt þessari grein. Verði lífeyrir hærri kv. 9. og 11. gr. en elli- og makalífeyrir samkvæmt þessari grein, verður ekki um lífeyrisgreiðslur að ræða samkvæmt þessari grein.
Greiðslur úr öðrum lífeyrissjóðum og hliðstæðar greiðslur úr ríkissjóði eða öðrum opinberum sjóðum koma til frádráttar greiðslum samkvæmt þessari grein. Hafi hlutaðeigandi gengið úr lífeyrissjóði eftir árslok 1969 og afsalað sér réttindum sínum þar, skal sá lífeyrir, sem hann ella hefði átt rétt á, dragast frá á sama hátt. Stjórn Lífeyrissjóðs bænda úrskurðar hvernig innstæða í lífeyrissjóði með séreignarskipulagi skuli metin til frádráttar.
Eigi maður, auk réttindatíma sem bóndi, jafnframt að baki réttindatíma samkvæmt lögum um eftirlaun til aldraðra skal taka tillit til samanlagðs réttindatíma og ákveða lífeyrisgreiðslur í hlutfalli við réttindatíma og fjárhæð sem hvor aðili hefði greitt ef réttindatími hefði verið óskiptur. Aldrei skal reikna sama tímabil sem réttindatíma hjá báðum aðilum. Stjórn sjóðsins skal hafa samráð við umsjónarnefnd eftirlauna um nánari tilhögun við úrskurð og greiðslu lífeyris samkvæmt þessari málsgrein.
Lífeyrir samkvæmt þessari grein skerðist, ef hlutaðeigandi hefur tekjur af vinnu sem nemur 1/ 4 af grundvallarlaunum eða meira á almanaksári, sbr. 3. mgr. 6. gr., og skal þá skerða lífeyrinn um 1/ 12 fyrir hvern 1/ 12 hluta viðmiðunarlauna. Skerðist lífeyrir með þessu móti um meira en 3/ 4 skal hann felldur niður með öllu.
17. gr.
18. gr.
Skylt er þeim er nýtur lífeyris skv. 16. gr. sem kvæntur bóndi að tilkynna stjórn sjóðsins skriflega og án tafar ef maki eða sambúðaraðili fellur frá ellegar hjúskap eða óvígðri sambúð er slitið. Í síðarnefnda tilvikinu skal ellilífeyri skipt að jöfnu.
IV. KAFLI
Ýmis ákvæði.
19. gr.
20. gr.
21. gr.
22. gr.
23. gr.
Ákvæði til bráðabirgða.
Grundvallarlaun lífeyris sem úrskurðaður hefur verið skv. II. kafla laga nr. 50/1984 skulu frá 1. janúar 1999 breytast í samræmi við ákvæði 1. mgr. 13. gr. Hlutfall þess lífeyris skal frá 1. janúar 1999 lækkað um 19,88%.
Lífeyrir samkvæmt eldri lögum skal eigi verða lægri en hann er nú.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Frumvarp til laga um Lífeyrissjóð bænda var fyrst samþykkt á Alþingi 28. desember 1970, sem lög nr. 101/1970. Þau tóku gildi 1. janúar 1971 og hóf þá sjóðurinn starfsemi sína. Þessum lögum hefur verið breytt alloft síðan. Í júní árið 1984 voru sett ný heildarlög um sjóðinn, nr. 50/1984. Þau fólu m.a. í sér þá meginbreytingu að makar bænda urðu sjóðfélagar og fengu lífeyrisrétt. Nokkrar breytingar hafa síðan verið gerðar á þeim lögum, einkum framlenging greiðsluákvæða II. kafla, um eftirlaun til aldraðra. Er líða tók á tíunda áratuginn var orðið ljóst að breyta þyrfti ýmsum ákvæðum gildandi laga og skipaði fjármálaráðherra 28. febrúar 1995 vinnuhóp sem m.a. var falið að gera tillögur að nýju frumvarpi til laga um starfsemi sjóðsins. Meginverkefni hans var að finna heppilegt framtíðarfyrirkomulag iðgjalda og mótframlaga, en jafnframt að taka tillit til breytinga í lífeyrismálum almennt sem orðið höfðu frá stofnun sjóðsins. Starfshópurinn skilaði í nóvember 1997 af sér tillögum að frumvarpi til laga um breytingar á lögum sjóðsins sem samþykkt var sem lög nr. 122/1997. Með þeim lögum var einkum breytt skilgreiningu sjóðfélaga, iðgjaldsstofni og innheimtufyrirkomulagi sem brýnt var orðið að finna viðunandi lausn á, en ekki vannst tími til heildarendurskoðunar á lögum sjóðsins. Á sama tíma og frumvarp þetta var afgreitt sem lög frá Alþingi voru samþykkt lög um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða, nr. 129/1997. Ýmis ákvæði í gildandi lögum um Lífeyrissjóð bænda, sem ekki var breytt með lögum nr. 122/1997, eru ekki í samræmi við hin nýju lög.
Megintilgangur þessa frumvarps, sem felur í sér heildarendurskoðun á lögum um sjóðinn, er að breyta þeim til samræmis við lög nr. 129/1997, um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða og aðlaga reglur um Lífeyrissjóð bænda að reglum annarra lífeyrissjóða eftir því sem föng eru á, en slík samræming auðveldar mjög samskipti lífeyrissjóða, sem fara vaxandi.
Rétt þykir að í lögunum sé tekið á grundvallaratriðum í starfsemi sjóðsins, svo sem sjóðsaðild, iðgjaldsstofni, iðgjöldum, lífeyrisréttindum, lágmarksákvæðum varðandi útreikning lífeyris og ákvæðum um innheimtu iðgjalda en hún er með nokkuð öðrum hætti en hjá öðrum sjóðum. Gert er ráð fyrir að önnur ákvæði um starfsemi sjóðsins og nánari ákvæði um útreikning lífeyris verði í samþykktum sjóðsins.
Athugsemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
2. mgr. er efnislega óbreytt frá 1. gr. gildandi laga.
Í 3. mgr. er lagt til að heimilt verði að skipta sjóðnum í deildir eftir því hvort lífeyrisréttindi eru í sameign eða séreign. Stofnun séreignardeildar var til umræðu hjá stjórn sjóðsins á þessu ári. Ákveðið var að semja við starfandi lífeyrissjóð, sem hefur öfluga séreignardeild, um séreignarsparnað fyrir bændur sem hóp. Þótt ekki sé gert ráð fyrir að heimild til stofnunar séreignardeildar verði nýtt í náinni framtíð þykir rétt að hafa hana í lögum sjóðsins.
4. mgr. þarfnast ekki skýringa.
Um 2. gr.
2. og 3. mgr. eru efnislega eins og 2. og 3. mgr. 2. gr. gildandi laga.
4. mgr. er samhljóða 4. mgr. 2. gr. gildandi laga.
Um 3. gr.
3. mgr. er efnislega óbreytt frá 3. mgr. 7. gr. gildandi laga að öðru leyti en því að lagt er til að reglum um stofn til greiðslu upp í iðgjald verði breytt í þá veru að miðað verði við reiknað endurgjald samkvæmt greinargerð í ársbyrjun, en ekki tekjur næstliðins tekjuárs og enn fremur verði miðað við áætlun um greidd laun ársins hjá þeim aðilum sem þiggja laun frá einkahlutafélagi eða öðrum lögaðila. Þá er lagt til að til vara megi miða við laun næstliðins tekjuárs. Gert er ráð fyrir að þessi tilhögun muni leiða til þess að minna verði um ofgreiðslur og vangreiðslur iðgjalda.
4. mgr. er óbreytt frá 4. mgr. 7. gr. gildandi laga.
Lagt er til að heimild í 5. mgr. 7. gr. gildandi laga til að sækja um breytingu á iðgjaldagreiðslu verði felld niður þar sem gert er ráð fyrir að breytingar sem gerðar eru á reiknuðu endurgjaldi ársins hjá skattyfirvöldum skili sér sjálfkrafa til innheimtuaðila.
5. mgr. er óbreytt frá 6. mgr. 7. gr. gildandi laga.
6. mgr. er samhljóða 1. málsl. 10. mgr. 7. gr. gildandi laga.
7. mgr. er samhljóða 13. mgr. 7. gr. gildandi laga.
Um 4. gr.
2. mgr. er efnislega samhljóða 1. og 2. málsl. 8. mgr. 7. gr. gildandi laga. Lagt er til að 3. málsl. 8. mgr. 7. gr. gildandi laga falli niður enda er hann úreltur þar sem iðgjald er nú miðað við laun einstaklinga.
Í 3. mgr. er gert ráð fyrir nýju ákvæði um skyldur launagreiðenda um að halda eftir iðgjöldum af launum starfsmanna og standa skil á þeim til sjóðsins og er það í samræmi við 3. mgr. 7. gr. laga um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða.
1. málsl. 4. mgr. er efnislega samhljóða 1. málsl. 9. mgr. 7. gr. gildandi laga og 2. málsl. er efnislega óbreyttur frá 2. málsl. 10. mgr. 7. gr. gildandi laga.
Lagt er til að 2. málsl. 9. mgr. 7. gr. gildandi laga um skil launagreiðanda í einu lagi fyrir sumarfólk verði felldur niður þar sem það ákvæði samræmist ekki 1. mgr. 7. gr. laga um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða.
5. mgr. er ný og fjallar um tilkynningarskyldu launagreiðenda og er hún efnislega eins og 4. mgr. 7. gr. laga um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða.
Um 5. gr.
2. mgr. er samhljóða 12. mgr. 7. gr. gildandi laga.
Um 6. gr.
2. mgr. er efnislega eins og 2. mgr. 8. gr. gildandi laga.
Í 3. mgr. er lagt til að ákveðinn verði nýr grundvöllur stigaútreiknings í samræmi við grundvöll lífeyrissjóða innan Sambands almennra lífeyrissjóða.
4. mgr. kemur í stað 4.–7. mgr. 8. gr. gildandi laga. Þar er lögð til sú breyting að reiknað verði með 25-földum ársiðgjöldum sjóðfélaga, en í gildandi lögum er reiknað með 24-földum iðgjöldum. Stjórn sjóðsins hefur fengið tryggingafræðilegt álit á áhrifum þessara breytinga. Forsendur álitsins er tryggingafræðilegt uppgjör miðað við árslok 1995 framreiknað til ársloka 1997. Álit tryggingafræðingsins er á þá leið að framtíðarskuldbindingar sjóðsins hækki um 3,9% og heildarskuldbindingar um 1,2%. Breytingar í 3. og 4. mgr. hafa það í för með sér að grundvöllur stigaútreiknings verður sá sami hjá Lífeyrissjóði bænda og hjá lífeyrissjóðum innan Sambands almennra lífeyrissjóða og mun það auðvelda mjög samskipti sjóðanna. Í 2. málsl. er lagt til að stig verði nú reiknuð til loka þess mánaðar er 70 ára aldri er náð í stað loka þess almanaksárs er 69 ára aldri er náð eða eftir að taka ellilífeyris hefst, en það er í samræmi við 4. mgr. 1. gr. laga um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða. Lagt er til að stig ára umfram 30 bestu árin verði reiknuð að hálfu einungis við framreikning örorku- og makalífeyris. Breytingin hefur í för með sér að áunnin réttindi til ellilífeyris verða reiknuð að fullu og er það í samræmi við ákvæði 13. og 14. gr. laga um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða.
Um 7. gr.
Um 8. gr.
Um 9. gr.
Lagt er til að 2. mgr. 9. gr. gildandi laga um útreikning og upphæð ellilífeyris verði felld niður en í staðinn verði í 13. gr. sett ákvæði um grundvallarlaun lífeyris og lágmarksmargföldunarstuðul við útreikning lífeyris. Gert er ráð fyrir að ákvæði um endurskoðun ellilífeyris eftir 70 ára aldur verði sett í samþykktir, en enginn greiðir iðgjöld til sjóðsins lengur en til 70 ára aldurs, sbr. 1. mgr. 5. gr. frumvarpsins. Samkvæmt gildandi lögum greiðir enginn iðgjöld til sjóðsins eftir að hann hefur töku ellilífeyris og því hefur engin endurskoðun lífeyris farið fram.
Í 2. mgr. er fjallað um áhrif ákvörðunar um frestun á töku lífeyris. Samsvarandi ákvæði eru nú í 3. mgr. 9. gr. gildandi laga en gert er ráð fyrir að hlutfall hækkunar verði sett í samþykktir.
3. mgr. er ný en með henni er lagt til að heimila töku ellilífeyris allt að tveimur árum fyrr en nú er ef fjárhagsleg staða sjóðsins leyfir.
Um 10. gr.
Í 1. mgr. er lagt til að lágmarksorkutap verði nú miðað við 50% í stað 40% áður og að auki verði sjóðfélagi að hafa greitt í sjóðinn í a.m.k. tvö ár. Bæði skilyrðin eru í samræmi við 1. mgr. 15. gr. laga um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða. Þá er gert ráð fyrir að heimilt sé að fela tryggingayfirlækni að meta örorku fyrir sjóðinn og að kveðið skuli nánar á um það í samþykktum sjóðsins.
Í 2. mgr. er lagt til að felldur verði niður réttur til framreiknings hjá þeim sjóðfélögum, sem hafa einungis greitt iðgjöld undanfarna átján mánuði, þriggja ára greiðsluskyldu verði breytt í a.m.k. þrjú ár af undanförnum fjórum árum og lágmark verði sett á árleg stig hvert þessara þriggja ára, þegar metinn er réttur til framreiknings. Einnig er lagt til að sett verði inn ný ákvæði um orsök örorku, sem upphefja rétt til framreiknings, ef rekja má orkutap til notkunar áfengis, lyfja eða fíkniefna. Með þessum breytingum yrði 2. mgr. í samræmi við 2. mgr. 15. gr. laga um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða og ákvæði um lágmark árlegra stiga í samræmi við reglur annarra lífeyrissjóða.
Í 3. mgr. er ákvæði samhljóða 3. mgr. 15. gr. laga um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða.
Í 4. mgr. eru tekin upp ákvæði 1. mgr. 10. gr. gildandi laga með breyttu orðalagi. Í lokamálslið er lagt til að sett verði inn nýtt ákvæði um þá sem eru öryrkjar við upphaf aðildar að sjóðnum, en þeir geti ekki öðlast örorkulífeyrisrétt í sjóðnum vegna þeirrar örorku.
Ákvæði 5. mgr. eru að mestu óbreytt frá ákvæðum 2. mgr. 10. gr. gildandi laga. Þó er lagt til að réttindi verði framreiknuð til loka þess mánaðar er sjóðfélaginn nær 67 ára aldri, í stað loka þess almanaksárs. Er breyting þessi í samræmi við reglur annarra lífeyrissjóða, en framreikningur miðast almennt við brot úr almanaksári ef því er að skipta. Gert er ráð fyrir að reglur um framreikning og útreikning örorkulífeyris verði að öðru leyti settar í samþykktir. Einnig er hér lagt til að sett verði inn ákvæði um sjóðfélaga sem eiga jafnframt rétt á örorkulífeyri úr öðrum sjóði. Í núgildandi lögum vantar þetta ákvæði varðandi örorkulífeyri, en slík ákvæði eru í greinum varðandi maka- og barnalífeyri. Við mat á framreikningsrétti milli sjóða er farið eftir ákvæðum „Samkomulags um samskipti lífeyrissjóða“ sem gildir frá 1. júní 1998. Enn fremur er lagt til að lögfest verði sú framkvæmd að þegar réttur til framreiknings er ekki fyrir hendi miðist greiðsla örorkulífeyris við geymd áunnin stig og er það í samræmi við ákvæði 4. mgr. 15. gr. laga um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða.
6. mgr. er samhljóða 3. mgr. 10. gr. gildandi laga.
Í 7. mgr. er lagt til að ekki skuli greiða örorkulífeyri fyrstu þrjá mánuðina eftir orkutap og enn fremur að ekki skuli greiða örorkulífeyri fyrir tímabundna örorku sem varir skemur en sex mánuði. Er þetta ákvæði í samræmi við heimild í 5. mgr. 15. gr. laga um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða.
8. mgr. er efnislega óbreytt frá 4. mgr. 10. gr. gildandi laga.
9. mgr. er efnislegaa óbreytt frá 5. mgr. 10. gr. gildandi laga.
10. mgr. kemur í stað 6. mgr. 10. gr. gildandi laga. Sú breyting er lögð til að lok örorkulífeyrisgreiðslna miðist nú við lok þess mánaðar, þegar 67 ára aldri er náð. Þessi breyting er gerð til að samræma upphaf greiðslutíma ellilífeyris öryrkja og annarra sjóðfélaga. Við útreikning ellilífeyris þeirra sem notið hafa framreikningsréttar er lögð til sú breyting að réttindi, sem örorkulífeyrisþeginn hefur áunnið sér vegna starfa eftir að honum var úrskurðaður örorkulífeyrir í þessum sjóði, verði dregin frá áætluðum stigum við framreikning. Þannig er komið í veg fyrir tvítryggingu réttinda.
Um 11. gr.
Ákvæði 1. mgr. eru í samræmi við 1. og 2. mgr. 16. gr. laga um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða. Lagt er til að greiðslutími makalífeyris verði að lágmarki 24 mánuðir en í gildandi lögum er hann þrjú ár. Hins vegar er gert ráð fyrir að ákvæði um 36 mánaða greiðslutíma verði sett í samþykktir sjóðsins. Þessi breyting gæfi hins vegar svigrúm til að stytta greiðslutíma í allt að 24 mánuði án lagabreytingar, ef ástæða þætti til.
Í 2. mgr. er ákvæði sem er fjallað um í 4. og 5. mgr. 26. gr. gildandi laga. Við gildistöku þeirra var sjóðfélögum gefinn kostur á að skipta þeim réttindum sem þeir höfðu áunnið sér í árslok 1983 með maka sínum. Ef það var ekki gert var eftirlifandi mökum tryggður réttur til makalífeyris ævilangt út á áunnin réttindi sjóðfélagans í árslok 1983 án framreiknings.
3. mgr. kemur í stað 2. málsl. 2. mgr. 11. gr gildandi laga, en felld er niður sú takmörkun að ákvæðið taki einungis til sambúðarkonu, sambúðarmanns eða systkinis.
Lagt er til að felld verði niður heimild í 3. mgr. 11. gr. gildandi laga til þess að greiða makalífeyri eftir 67 ára aldur hins eftirlifandi maka ef greiðslutími makalífeyris er liðinn. Enn fremur að fellt verði niður 40 stiga hámark við greiðslu maka- og ellilífeyris eftirlifandi maka að teknu tilliti til réttinda í öðrum sjóðum, sbr. ákvæði 3. mgr. 11. gr. gildandi laga. Samsvarandi ákvæði er ekki að finna í lögum um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða.
4. mgr. kemur í stað 4. mgr. 11. gr. gildandi laga. Í samræmi við breytingu á framreikningsreglum örorkulífeyris er nú lagt til að stig vegna makalífeyris verði einnig áætluð til loka þess mánaðar er sjóðfélaginn hefði náð 67 ára aldri. Enn fremur er lagt til að hafi sjóðfélaginn notið örorkulífeyris úr sjóðnum breytist útreikningur makalífeyris í samræmi við ákvörðun ellilífeyris í 10. mgr. 10. gr.
Í 5. mgr. er lagt til að sett verði nýtt ákvæði um skilgreiningu á eftirlifandi maka í samræmi við skilgreiningu 3. mgr. 16. gr. laga um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða. Í tengslum við þessa breytingu er lagt til að 1. málsl. 2. mgr. 11. gr. gildandi laga verði felldur niður þar sem hann á ekki lengur við.
6. mgr. er efnislega eins og 5. mgr. 11. gr. gildandi laga en orðalagi breytt til samræmis við orðalag 5. mgr. þessarar greinar.
Um 12. gr.
1. mgr. er í samræmi við 1. mgr. 17. gr. laga um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða að því undanskildu að 4. málsl. er samhljóða 2. málsl. 1. mgr. 12. gr. gildandi laga.
2. mgr. er í samræmi við 2. mgr. 17. gr. laga um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða. Gert er ráð fyrir að fullur barnalífeyrir greiðist þegar árleg áunnin stig samkvæmt reglum um örorkulífeyri eru a.m.k. eitt stig og er það breyting frá 3. málsl. 2. mgr. 12. gr. núgildandi laga, en þar er miðað við a.m.k. 0,5 stiga árlega ávinnslu. Þá er í lokamálslið þessarar málsgreinar gert ráð fyrir heimild til að setja nánari ákvæði um upphæðir barnalífeyris í samþykktir sjóðsins. Fullur barnalífeyrir vegna örorku foreldris samkvæmt gildandi lögum nemur nú 6.103 kr. á mánuði og gert er ráð fyrir að hann lækki ekki.
3. mgr. er sama efnis og 4. mgr. 12. gr. gildandi laga.
Um 13. gr.
Í 1. mgr. er lagt til að kveðið verði á um grundvallarlaun lífeyris en samsvarandi ákvæði eru í 24. og 25. gr. gildandi laga. Lagt er til að miða lífeyrisgreiðslur í framtíðinni við 100% grundvallarlaun í stað 80,1% eins og kveðið er á um í gildandi lögum.
Til samræmis við hækkun grundvallarlauna, sbr. 1. mgr., er lagt til í 2. mgr. að margföldunarstuðull verði lækkaður úr 1,8 í gildandi lögum í 1,4 að lágmarki. Margföldunarstuðull vegna makalífeyris verði 50% af því eins og verið hefur. Gert er ráð fyrir að í samþykktir verði síðan sett ákvæði um margföldunarstuðul sem kemst næst lífeyrisgreiðslum sem nú eru greiddar vegna áunninna réttinda hjá sjóðnum. Samkvæmt framreikningi tryggingafræðilegrar úttektar 1995 miðað við árslok 1997 er halli sjóðsins miðað við heildarskuldbindingar 8,6% og 0,1% miðað við endurmetna hreina eign miðað við 3,5% ávöxtun samkvæmt reglum Seðlabanka Íslands. Því hafa ekki enn skapast forsendur til þess að hækka upphæðir lífeyrisgreiðslna til samræmis við greiðslur hjá lífeyrissjóðum innan Sambands almennra lífeyrissjóða en vonir standa til að svigrúm til þess geti skapast í fyrirsjáanlegri framtíð. Stefnt er að því að gera tryggingafræðilega úttekt á sjóðnum í árslok 1998.
Um 14. gr.
Um III. KAFLA
Um 15. gr.
Um 16. gr.
Í 1. mgr. er lagt til að nú verði miðað við 100% grundvallarlaun í stað meðaltals viðmiðunarlauna næstu fimm almanaksár áður en taka lífeyris hefst. Lagt er til að réttindahlutfall vegna ellilífeyris verði 1,923 fyrir hvert ár, makalífeyrir miðist við 5,341%, að viðbættu 1,068% fyrir hvert réttindaár, og ákvæði um hækkun í 1. mgr. 26. gr. gildandi laga verði fellt niður. Þessi hlutföll leiða af sér samsvarandi lífeyrisgreiðslur og nú eru í gildi.
2. mgr. er óbreytt frá 2. mgr. 18. gr. gildandi laga.
Í 3. mgr. er lagt til að tekið verði upp að nýju ákvæði sem var í 3. mgr. 18. gr. gildandi laga en var fellt niður með lögum nr. 89/1991. Með þeirri breytingu var Lífeyrissjóði bænda gert að greiða þann hluta lífeyris sem bóndi hefur áunnið sér með greiðslu iðgjalds skv. I. kafla gildandi laga, sbr. 19. gr. gildandi laga. Í þessu fólst að sjóðnum var gert að greiða fullan lífeyri vegna þessara réttinda, sem annars hefði ekki verið. Með breytingu á grundvallarlaunum nú er tryggt að sjóðurinn muni greiða fullan lífeyri vegna þessara réttinda og því þykir rétt að þetta ákvæði verði aftur sett inn í þessa grein en hitt ákvæðið úr 19. gr. jafnframt fellt niður.
4., 5. og 6. mgr. eru í samræmi við 3., 4. og 5. mgr. 18. gr. gildandi laga.
Um 17. gr.
Um 18. gr.
Um 19. gr.
Um 20. gr.
Um 21. gr.
Um 22. gr.
Sjóðurinn hefur til þessa starfað samkvæmt lögum nr. 50/1984, með síðari breytingum og hafa öll ákvæði um skipulag hans og starfsemi verið lögbundin.
Um 23. gr.
Greinin gerir ráð fyrir að samþykktir skv. 22. gr. verði staðfestar af fjármálaráðherra með gildistöku frá sama tíma, enda er það forsenda þess að gildandi lög sjóðsins verði felld úr gildi.
Um ákvæði til bráðabirgða.
Í 1. mgr. er lagt til að grundvallarlaun lífeyris vegna áunninna réttinda, sem þegar hefur verið úrskurðaður samkvæmt gildandi lögum, verði þau sömu og kveðið er á um í 1. mgr. 13. gr., en ekki 80,1% eins og 24. gr. gildandi laga kveður á um. Þá er enn fremur lagt til að hlutfall þessa lífeyris verði lækkað sem nemur lækkun margföldunarstuðuls úr 1,8 í gildandi lögum í 1,4, sbr. 2. mgr. 13. gr., eða í samræmi við nánari reglur í samþykktum sjóðsins.
Í 2. mgr. eru lögð til samsvarandi ákvæði til tryggingar því að greiðslur til þeirra sem njóta lífeyris skv. II. kafla gildandi laga haldist því sem næst óbreyttar.
Í 3. mgr. er gert ráð fyrir ákvæði til tryggingar því að ekki verði um lækkun lífeyris sem úrskurðaður hefur verið samkvæmt eldri lögum að ræða við gildistöku þessara laga.
Fylgiskjal.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Umsögn um frumvarp til laga um Lífeyrissjóð bænda.
Greiðslur úr ríkissjóði í Lífeyrissjóð bænda eru á tveimur liðum fjárlaga. Annars vegar eru framlög af fjárlagaliðunum 04-801 og 04-805 hjá landbúnaðarráðuneyti í tengslum við greiðslur vegna mjólkurframleiðslu og sauðfjárframleiðslu. Ekki er gert ráð fyrir að þau útgjöld ríkissjóðs hækki verði frumvarpið að lögum jafnvel þótt skuldbindingar lífeyrissjóðsins kynnu að aukast því iðgjöld til sjóðsins eru dregin af beingreiðslum til starfandi bænda eða af búnaðargjaldi. Hins vegar eru framlög til sjóðsins af liðnum 09-999 Ýmislegt hjá fjármálaráðuneyti vegna ellilífeyris bænda sem fæddir voru fyrir árið 1915 og maka þeirra. Þau útgjöld eru einnig talin verða óbreytt þar sem breyting á gildandi ákvæðum um lífeyri úr sjóðnum felur í sér að á móti hækkun á viðmiðunarlaunum kemur lækkun á áunnu réttindahlutfalli á hverjum tíma þannig að greiðslur verða þær sömu eftir sem áður.
