Ferill 494. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.


148. löggjafarþing 2017–2018.
Þingskjal 1128  —  494. mál.

Síðari umræða.


Nefndarálit


um tillögu til þingsályktunar um fjármálaáætlun fyrir árin 2019–2023.

Frá 3. minni hluta fjárlaganefndar.


Efnahagsforsendur.
    Fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar fyrir árin 2019–2023 boðar mikla aukningu í ríkisútgjöldum. Útgjöldin koma til með að aukist á tímabilinu um 26% að nafnvirði. Reynslan sýnir að ríkisútgjöld hafa nær undantekningarlaust aukist meira en áætlað var. Af þeim sökum er mjög mikilvægt að koma í veg fyrir framúrkeyrslur. Á sama tíma eru boðaðar skattalækkanir en gert ráð fyrir 1% lækkun tekjuskattsprósentu. Samspil þessara tveggja þátta hefur aldrei gefist vel í hagstjórn og verður að teljast óábyrgt á tímum uppgangs í efnahagslífinu.
    Fjármálaáætlunin byggist á hagvaxtarskeiði sem er án nokkurra fordæma. 3. minni hluti tekur undir með Viðskiptaráði Íslands sem segir í umsögn sinni að í fjármálaáætluninni birtist aukinn slaki í ríkisfjármálum, of bjartsýnar forsendur og mikil umsvif hins opinbera.
    Í greinargerð fjármálaáætlunarinnar segir: „Raungengi, sem mælir hlutfallslegt verðlag á Íslandi miðað við útlönd, náði einnig hámarki á miðju ári 2017 og er enn mjög hátt í sögulegu samhengi. Þegar gengið hefur áður náð viðlíka styrk hefur það undantekningalaust gefið eftir í kjölfarið.“
    Þrátt fyrir þetta er engu síður gert ráð fyrir hækkandi raungengi á næstu árum sem gengur augljóslega gegn grunngildinu um varfærni í lögum um opinber fjármál. Þar af leiðandi virðist sú mikla útgjaldaaukning sem byggist á fordæmalausri efnahagsþróun enn fremur ganga gegn varfærnisgildi laganna.
    Á undanförnum árum hefur verið mikill uppgangstími í efnahagslífi landsmanna sem að stórum hluta má rekja til vaxtar í útflutningi á ferðaþjónustu. Þrátt fyrir vaxandi mikilvægi atvinnugreinarinnar í þjóðarbúskapnum er erfitt að átta sig á áhrifum hennar á umrædda áætlun og á helstu hagstærðir í hagspánni, hvert vægi hennar er til að mynda í boðuðum hagvexti og þar með afkomu hins opinbera næstu missirin. Þar skortir á að draga betur fram það nána samband sem hefur verið á milli vaxtar í ferðaþjónustu, hagvaxtar og tekjuöflunar hins opinbera.
    Taka skal undir það sem kemur fram í umsögn Samtaka iðnaðarins að efnahagsforsendur í fjármálaáætluninni eru allt of bjartsýnar. Við sjáum merki um að nú dregur úr spennu. Í fjármálaáætluninni er of mikið horft í meðaltalið, langtímaspár hafa því miður verið mjög lélegar í því að rætast. Horfa þarf betur til þess hverju innviðafjárfestingar eru að skila og áhrifa þeirra á hagkerfið. Það yki framleiðni í hagkerfinu ef innviðafjárfestingunum væri skipt betur niður á tímabil fjármálaáætlunarinnar. Ef farið er í innviðafjárfestinguna á skömmum tíma hefur það áhrif á hitnun hagkerfisins.
    Óvissa ríkir um efnahagsþróun til einungis eins árs og hvað þá fimm ára eins og fjármálaáætlunin tekur til. Af þeim sökum er ekki bara gagnlegt heldur nauðsynlegt að stjórnvöld upplýsi hvernig þau hyggjast forgangsraða, hvort sem efnahagsþróunin verður hagfelldari eða verri. Fyrir því er ekki að fara í áætluninni og verður það að teljast mikill annmarki. Stjórnvöld verða að getað hagað stefnu hvers árs eftir því hvernig frávikið í efnahagsþróuninni er.
    Í lögum um opinber fjármál er gerð krafa um að stefnan sem birtist í fjármálaáætluninni feli í sér gagnsæi en það er nauðsynlegt til þess að lesendur geti áttað sig á því hvernig fjárheimild til hvers málefnasviðs er útskýrð. 3. minni hluti telur að framsetningin uppfylli ekki þær kröfur. Nefna má ferðaþjónustuna sem dæmi, gert er ráð fyrir að tekjur af gistináttagjaldi verði um 1,4 milljarðar kr. í ár en áformuð útgjöld til fjárfestinga eru einungis um 700 millj. kr. Takmarkaðar upplýsingar eru um forgangsröðun í fjárfestingum. Ekki verður séð að það uppfylli skilyrði um gagnsæi.
    Það vantar aukinn og víðtækari stöðugleika. Fyrirtæki þurfa að taka á sig mjög óstöðugt starfsumhverfi. Hagkerfið er lítið og sveiflukennt. Tryggja þarf fjölbreytileika í efnahagslífinu.
    Í sameiginlegum ábendingum fjárlaganefndar um fjármálaáætlunina kemur fram að umfjöllun um fjárfestingar þurfi að vera ítarlegri. Við þetta bætir 3. minni hluti að í fjármálaáætluninni er ekki mikill greinarmunur á því hvað fer í rekstur og hvað fer í fjárfestingar. Það vantar skýrari greinarmun með sama hætti og gert er í ríkisreikningnum. Framsetning verður að vera með þeim hætti að ekki valdi misskilningi.

Atvinnulífið.
    Í fjármálaáætluninni er gert ráð fyrir lækkun tryggingagjalds um 0,25 prósentustig á árinu 2019, úr 6,85% í 6,6%. Það er jákvætt skref. Miðflokkurinn hefur lagt áherslu á að tryggingagjald beri að lækka meira eða um 0,5%. Flutti flokkurinn m.a. breytingartillögu þess efnis við síðustu fjárlög. Svigrúmið er til staðar bæði vegna minnkandi atvinnuleysis og góðrar stöðu ríkissjóðs auk þess sem fyrirheit voru gefin af hálfu ríkisvaldsins um þvílíka lækkun í tengslum við gerð kjarasamninga árið 2016.
    Tryggingagjaldið er enn 1,51 prósentustigi hærra en það var fyrir tíu árum og leggst sérstaklega þungt á lítil fyrirtæki, t.d. tækni- og nýsköpunarfyrirtæki, þar sem launakostnaður þeirra er hlutfallslega hærri en hjá stærri fyrirtækjum.
    Í fjármálaáætluninni er lítið fjallað um áhrif hækkandi raungengis á samkeppnisstöðu atvinnulífsins almennt. Þar er heldur ekki fjallað um áhrif hækkandi raungengis á eftirspurn erlendra ferðamanna og hvaða áhrif það samspil mun hafa á skatttekjur hins opinbera.

Skatta-, eigna- og fjármálaumsýsla.
    Í fjármálaáætluninni er því haldið fram að breytingar á skattaumhverfinu á undanförnum árum hafi verið til hagsbóta fyrir einstaklinga og stuðlað að verulegri kaupmáttaraukningu ráðstöfunartekna. Þetta á ekki við um örorkulífeyrisþega og annað lágtekjufólk.
    Í fjármálaáætluninni er hins vegar gert ráð fyrir 1% lækkun á tekjuskattsprósentu. Slík lækkun þýðir að lífeyrisþegi með óskertan lífeyri fengi tæplega 2.400 kr. lækkun á meðan launþegi með rúmar 839 þús. kr. á mánuði fengi tæplega 9.000 kr. lækkun. Þessi aðgerð viðheldur ójöfnuði.
    Ef lækka á tekjuskatt þarf að útfæra lækkunina með þeim hætti að hún gagnist best þeim sem eru á lægstu laununum. Leggja ber fremur áherslu á mikilvægi hækkunar persónuafsláttar en lækkun tekjuskattsprósentu sem hefur lítið að segja fyrir fólk með lægstar tekjur.
    Hækkun persónuafsláttar nýtist lágtekjufólki mun betur en lækkun skattprósentu. Hækkun persónuafsláttar er einföld og skilvirk leið til að bæta kjör hinna lægstlaunuðu, eykur jöfnuð og flækir ekki skattkerfið. Árið 2018 greiða skattgreiðendur tekjuskatt af tekjum yfir 145.945 kr. á mánuði. Þessu þarf að breyta og væri eðlilegt að skattleysismörk væru 300.000. kr á mánuði.
    Ein af meginástæðum aukinnar skattbyrði, einkum lágtekjufólks, er að persónuafsláttur hefur ekki fylgt launaþróun. Persónuafsláttur hefur mest áhrif á þá tekjulægstu þar sem um fasta upphæð er að ræða. Því yrði veruleg hækkun hans mikil kjarabót fyrir lágtekjufólk. Í fjármálaáætluninni er ekki gert ráð fyrir hækkun persónuafsláttar umfram lögbundna verðlagsuppfærslu hans.

Vinnumarkaðurinn.
    Í fjármálaáætluninni kemur fram að stefna stjórnvalda sé að sem flestir geti verið virkir á vinnumarkaði og að mikilvægt sé að auðvelda fólki með skerta starfsgetu og fötluðu fólki aðgengi að vinnumarkaðnum.
    Í áætluninni kemur fram að ein helsta áskorun vinnumarkaðarins sé aðbúnaður, hollustuhættir og öryggi á vinnustöðum.
    Ekki er að sjá aukafjármagn til Vinnueftirlitsins til að sinna forvarnarstarfi, eftirliti og leiðbeiningum til að draga úr neikvæðum áhrifum á líkamlega og andlega heilsu og líðan starfsmanna.
    Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar kemur fram að stjórnvöld ætli að skipuleggja framboð hlutastarfa hjá hinu opinbera fyrir fólk með skerta starfsgetu. Í fjármálaáætluninni kemur fram að hefja eigi átak til að finna störf fyrir fólk með skerta starfsgetu. Það er jákvætt.
    Mikilvægt er að reglur um vinnusamning öryrkja verði endurskoðaðar með það að markmiði að koma í veg fyrir þær skerðingar sem fólk sem kýs að nýta sér vinnusamning verður fyrir.
    Í áætluninni er ekkert minnst á þann veruleika að atvinnuleysi ríkir meðal háskólamenntaðra. Auk þess er vert að geta þess að í alþjóðlegum samanburði er lítill munur hér á landi á ráðstöfunartekjum þeirra sem hafa menntun og þeirra sem hafa hana ekki. Er það umhugsunarefni.

Samgöngumál.
    Stórátak í samgöngumálum eins og kemur fram í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar er orðum aukið, í sögulegum samanburði. Það þarf meira fé til frambúðar. Uppsafnaður vandi í þjóðvegakerfinu er um 70 milljarðar kr. og 50–60 milljarðar kr. í vegakerfi sveitarfélaga. Þó að vissulega beri að fagna auknum fjárveitingum í þennan mikilvæga málaflokk er aðferðafræðin gagnrýnisverð eins og það að til stendur að fjármagna hluta átaksins með framlagi úr almennum varasjóði. Sjóðurinn er fyrst og fremst hugsaður til að standa straum af ófyrirséðum og óvæntum útgjöldum, t.d. vegna náttúruhamfara.
    Í samgöngumálum þarf að forgangsraða betur. Meta þarf arðsemi framkvæmda miðað við þjóðarhag.

Menntun.
    Skipting fjárveitinga eins og þær birtast í fjármálaáætluninni er ójöfn eftir skólastigum.
    Samkvæmt stjórnarsáttmálanum boðar ríkisstjórnin til stórsóknar í menntamálum með hagsmuni nemenda og þjóðarinnar að leiðarljósi en ekki er að sjá að fjármagn fylgi þeim fyrirheitum. Í fjármálaáætluninni kemur fram að samkvæmt mannfjöldaspá muni fjöldi nemenda við leik- og grunnskóla fara úr 72.344 nemendum á þessu ári í 77.801 árið 2022. Það er því mikið áhyggjuefni að lækka eigi útgjöld til þessa mikilvæga málaflokks.
    Brýnt er að auknum fjármunum verði varið til menntunar fatlaðra barna og ungmenna ásamt börnum og ungmennum með sérþarfir til að þau fái sömu tækifæri til jafns við aðra.
    Athygli vekur að lögð er áhersla á að nemendur ljúki prófi úr framhaldsskóla á tilsettum tíma en slíkt getur reynst nemendum með sérþarfir erfitt. Ekki er að sjá að framlag til sérkennslu og stuðnings sé aukið til að koma til móts við auknar kröfur í þessa veru.
    Í fjármálaáætluninni kemur fram að stuðla þurfi markvisst að nýsköpun og þróun í kennslu og tryggja að kennarar séu hæfir, bæði með tilliti til faglegrar þekkingar og færni til að miðla henni. Hvergi er að sjá aðgerðir sem stuðla að viðeigandi aðlögun nemenda til að tryggja jöfn tækifæri til náms.
    Í áætluninni segir að til standi að endurskoða lög um Lánasjóð íslenskra námsmanna (LÍN) og þróa námsstyrkjakerfi, að aðgengi að háskólanámi sé óháð efnahag, búsetu og öðrum aðstæðum og sérstaklega sé gætt að kynja- og jafnréttissjónarmiðum. Endurskoðun á lögum um LÍN er stórt mál fyrir stóran hóp fólks. Til að stuðla að bættri námsframvindu er stefnt að því að nemendur sem geta sýnt fram á fulla námsframvindu eigi rétt á námsstyrk til framfærslu meðan á skólaárinu stendur. Hér þarf að stíga varlega til jarðar. Tryggja þarf að niðurgreiðsla styrkja komi ekki niður á vaxtastigi námslána. Tekjutenging afborgana námslána skiptir verulegu máli þegar kemur að láglaunastörfum.
    Hafa verður í huga að fatlaðir nemendur og nemendur með sérþarfir geta oft ekki stundað fullt nám. Til þess að gæta jafnréttis verður að byggja kerfið þannig upp að nemendur með sérþarfir eigi einnig rétt á námsstyrk.
    Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar er boðað að iðn-, verk- og starfsnám verði eflt. Aðgerðir skortir hins vegar til að ná tilætluðum árangri. Gera þarf mun betur til að efla iðntækninám og listnám. Framlögin í fjármálaáætlun duga hvergi nærri til.
    Þá er ljóst að öflugt fagháskólanám, sem er brúin frá iðnnámi yfir í háskóla, er ein að mikilvægustu forsendum þess að auka áhuga og aðsókn nemenda að verk- og starfsnámi á framhaldsskólastigi.
    Í fjármálaáætlun er ekkert að finna um þróun fagháskólanáms, hvergi er á það minnst né hvernig eigi að efla iðnnám á framhaldsskólastigi.
    Gera þarf iðnnám aðgengilegra. Iðnnám er hagnýt menntun og alþjóðleg og veitir m.a. aðgang að störfum erlendis. Nærumhverfið þarf að breyta viðhorfum um að þetta sé ekki annars flokks nám.
    Það er dapurlegt að í fjármálaáætluninni eru framlög til menntunar þeirra sem eru á vinnumarkaði og hafa ekkert nám skorin niður.

Sveitarfélög og byggðamál.
    Alþingi samþykkti, í þverpólitískri sátt, nýverið lög um þjónustu við fatlað fólk með langvarandi stuðningsþarfir, svokölluð NPA-lög. Uppfæra þarf alla þjónustu við fatlað fólk í takt við nýju lögin þar sem gert er ráð fyrir hærra þjónustustigi en í gömlu lögunum og að komið sé betur til móts við þarfir fatlaðs fólks, t.d. varðandi fjölskyldulíf, tómstundir og þátttöku í samfélaginu.
    Af fjármálaáætlun að sjá er ekki hægt að greina að gert sé ráð fyrir verulegri aukningu á fjármagni vegna laganna, nema til tiltekinna þátta sem getið er um í greinargerð með frumvarpinu og nægir ekki til að uppfylla skyldu opinberra aðila sem skapast með þjónustuaukningunni sem felst í lögunum. Það er mikilvægt að þetta verði lagfært svo að ekki skapist óþarfa núningur á milli notenda og sveitarfélaga. Mikilvægt er að ríkið komi sem mest til móts við sveitarfélög hvað varðar kostnað við NPA-þjónustu til að útrýma mögulegri mismunun á grundvelli búsetu.
    Í þessu sambandi má benda á að í umsögn Öryrkjabandalagsins um fjármálaáætlunina kemur fram að aukafjármagn ríkisins upp á 300 millj. kr. árlega mundi tryggja lagalegan rétt fólks til NPA.
    Hækkun kolefnisgjalds er ekki síst byggðamál vegna þess að það kemur hvað verst niður á þeim sem búa í dreifbýli og þurfa jafnvel að aka um langan veg vegna atvinnu. Kolefnisgjald var hækkað í upphafi árs 2018 um 50% en fyrirhugað er að gjaldið hækki um 10% árið 2019 og aftur um 10% árið 2020. Gert er ráð fyrir að hækkunin skili ríkissjóði um 600 millj. kr. árlega. Með kolefnisgjaldi á eldsneyti er m.a. verið að hvetja til orkuskipta, t.d. rafbílavæðingar. Þó ber að nefna að innviðauppbygging fyrir rafbíla er enn í dag afar takmörkuð. Auk þess sem það er síður en svo á allra færi að kaupa sér nýjan rafbíl.
    Svo mikil hækkun kolefnisgjalda mun setja auknar byrðar á einstaklinga sem geta síður breytt samgöngumáta, m.a. út af fjárhag eða lélegum innviðum.
    Það er jákvætt að fyrirætlanir eru um að nota Jöfnunarsjóð sveitarfélaga til sameiningar sveitarfélaga. Hafa ber í huga að í minnstu sveitarfélögunum er stjórnsýslukostnaður á mann ríflega tvöfalt hærri. Sameining sveitarfélaga stuðlar að hagkvæmari rekstri og í mörgum tilvikum betra þjónustustigi við íbúana.
    Annað stórt mál kemur til með að hafa áhrif á fjárhag sveitarfélaganna en það er lagafrumvarp um persónuvernd og vinnslu persónuupplýsinga. Hér er um að ræða lögfestingu á nýrri persónuverndarlöggjöf ESB. Fyrirhuguð lagasetning kemur til með að hafa veruleg áhrif á alla stjórnsýslu sveitarfélaga og leiða til umtalsverðs kostnaðarauka. Sektarheimildir frumvarpsins og beiting þeirra gæti haft íþyngjandi áhrif á reksturinn sem mæta þyrfti með samdrætti í þjónustu og mundu eftir atvikum bitna á skattborgurunum. Mat á kostnaði sveitarfélaga vegna þessa er háð mikilli óvissu og vikmörk liggja á hundruðum milljóna króna. Samband íslenskra sveitarfélaga áætlar að undirbúningskostnaður sveitarfélaganna vegna málsins sé um 815 millj. kr. og varanlegur árlegur rekstarkostnaður verði um 390 millj. kr. Hér er um verulegan kostnað að ræða fyrir sveitarfélögin án þess að nokkurt mótframlag komi til eða breyting á tekjustofnum sveitarfélaganna. Í fjármálaáætluninni er ekki að finna nein fjárframlög til að koma til móts við sveitarfélögin hvað þetta varðar.
    Nauðsynlegt er að gefa sveitarfélögunum aukið rými til tekjustofna.
    Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar kemur fram að áform eru um að hluta gistináttagjalds í ferðaþjónustu verði ráðstafað til sveitarfélagnna. 3. minni hluti styður þessi áform, enda full þörf á þar sem margvíslegur kostnaður fellur á sveitarfélögin í tengslum við ferðamenn. Hins vegar er ekki að sjá að þessi áform verði að veruleika ef marka má fjármálaáætlunina.

Húsnæðismál.
    Erfiðar aðstæður ríkja á húsnæðismarkaði og mikill fjöldi einstaklinga býr við óviðunandi húsnæðiskjör. Það er mat Íbúðalánasjóðs að um 50 þús. einstaklingar séu á leigumarkaði og af þeim séu tekjulágir og ungt fólk í meiri hluta.
    Samkvæmt skýrslu Íbúðalánasjóðs ná leigjendur síður að safna sparifé og tekjulágir leigjendur búa að jafnaði við íþyngjandi húsnæðiskostnað og þurfa að greiða yfir 50% af ráðstöfunartekjum í leigu. Hlutfallið er hið hæsta á Norðurlöndum. Aðstæður sem þessar ýta undir vaxandi ójöfnuð. Staða leigjenda hefur ekki batnað. Margir sitja því fastir á erfiðum leigumarkaði með íþyngjandi húsnæðiskostnað og óöruggt húsnæði.
    Árið 2015 gerðu stjórnvöld samkomulag við verkalýðshreyfinguna um að hefja aftur uppbyggingu félagslegs íbúðarhúsnæðis með byggingu 2.300 íbúða á árunum 2016–2019, að hámarki 600 íbúða á ári. Komið hefur í ljós að þessi framlög duga ekki til þess að hægt verði að byggja þessar 600 íbúðir árlega. Ekki er að sjá að í fjármálaáætluninni sé gert ráð fyrir þessu né gert ráð fyrir eðlilegri hækkun byggingarkostnaðar á næstu árum í tengslum við þessar framkvæmdir.
    Í fjármálaáætluninni er síðan gert ráð fyrir að dregið verði verulega úr framlögum til almennra íbúða þrátt fyrir knýjandi þörf fyrir fjölgun íbúða. Alþýðusamband Íslands hefur lagt áherslu á að byggja þurfi a.m.k. 1.000 íbúðir á ári til þess að hægt verði að mæta þessum þörfum, en til þess þurfa framlögin að hækka um 2.400 millj. kr. á ári.
    Fleiri almennar íbúðir er besta lausnin við vanda verst setta hópsins á húsnæðismarkaði og ýta undir stöðugri og heilbrigðari húsnæðismarkað. Stjórnvöld verða að stíga inn með afgerandi hætti til að leysa þann vanda sem er á húsnæðismarkaði.
    Í fjármálaáætluninni segir „Hvað félagslegar umbætur varðar er áhersla lögð á að skilgreina og komast að sameiginlegum skilningi á þýðingu félagslegs stöðugleika.“ Jafnframt segir: „Í þessu sambandi verður áhersla m.a. lögð á húsnæðismál.“ Þessi göfugu markmið eru hrein öfugmæli þegar horft er á það að ríkisstjórnin boðar mikinn niðurskurð í húsnæðisstuðningi í fjármálaáætluninni. Útgjöld til húsnæðisstuðnings voru 13.393 milljarðar kr. á fjárlögum 2018 en eiga að fara niður í 11.727 milljarða kr. árið 2023. Þessi stefna er óskiljanleg í ljósi stöðu lágtekjufólks á húsnæðismarkaði og rímar engan veginn við markmið málaflokksins.
    Í fjármálaáætluninni kemur fram að málefnasviðið húsnæðisstuðningur taki til ólíkra búsetuforma og „því sé ætlað að stuðla að því að landsmenn hafi raunverulegt val um búsetuform og öryggi í húsnæðismálum í samræmi við þarfir hvers og eins, m.a. vegna lágra launa, þarfa fyrir sérútbúið húsnæði og annarra félagslegra aðstæðna“. Húsaleiga hefur hækkað um 82% að jafnaði frá árinu 2011 en á sama tímabili hefur launavísitalan hækkað um 67% og óskertur lífeyrir almannatrygginga um 41%. Mikill skortur er á leiguhúsnæði. Þá má nefna að félagslegum íbúðum hefur fækkað um helming frá árinu 1995. Um 1.600 manns bíða eftir félagslegu leiguhúsnæði hjá sveitarfélögum og um 650 örorkulífeyrisþegar eru á biðlista hjá Brynju – hússjóði ÖBÍ.

Vaxtabætur og barnabætur.
    Félagslegum stöðugleika verður að viðhalda. Vaxtabótakerfið hefur reynst nauðsynlegt til að koma til móts við tekjulága einstaklinga. Hópur lágtekjufólks, þ.m.t. örorkulífeyrisþegar, hefur á síðustu árum ekki fengið greiddar vaxtabætur þrátt fyrir að greiða af húsnæðislánum.
    Hins vegar hefur fasteignamat almennt hækkað mikið síðustu ár, sérstaklega á höfuðborgarsvæðinu og í nágrannasveitarfélögum. Hækkanir eignastofna hafa ekki verið í neinu samræmi við hækkun fasteignamats og fasteignaverðs. Afleiðingin er sú að fækkað hefur mikið í hópi þeirra sem fá greiddar vaxtabætur og á það einnig við um lágtekjufólk.
    Við þessu verður ríkisvaldið að bregðast með markvissum aðgerðum, t.d. með því að hækka eignastofna og draga út tekjuskerðingum. Í fjármálaáætluninni segir að húsnæðisstuðningur í formi vaxtabóta verði að raungildi óbreyttur út áætlunartímann. Framlög til vaxtabóta voru lækkuð um rúma 2 milljarða kr. með fjárlögum 2018. Gert er ráð fyrir áframhaldandi lækkun næstu árin og að framlög til vaxtabóta verði komin niður í rúma 3,5 milljarða kr. árið 2020 en þau voru rúmir 6 milljarðar kr. árið 2017.
    Reikna þarf út hversu mikið fasteignamat hefur hækkað frá árinu 2010 og eignamörk vaxtabóta hækkuð í samræmi við þá hækkun. Huga þarf að lögfestingu þess efnis að eignastofn fyrir vaxtabætur hækki árlega í samræmi við þróun fasteignamats.
    Í lögum um húsnæðisbætur, nr. 75/2016, er ákvæði um að grunnfjárhæðir og eigna- og tekjumörk eigi að koma til endurskoðunar við afgreiðslu fjárlaga ár hvert með tilliti til þróunar launa, verðlags og efnahagsmála. Ekki er hægt að sjá í fjármálaáætluninni að gert sé ráð fyrir fjármagni til að hækka árlega framangreind viðmið og fjárhæðir þannig að viðmiðin fylgi til að mynda þróun launa eða bóta.
    Fagna ber áformaðri hækkun á hámarksgreiðslum til foreldra úr Fæðingarorlofssjóði í 600 þús. kr. á mánuði frá og með 1. janúar 2019. Í áætluninni segir að stefnt skuli að lengingu fæðingarorlofs, það er jákvætt, en ekki kemur fram hvenær er lagt til að það komi til framkvæmda.

Almannatryggingar.
    Það er jákvætt að ráðast eigi í innleiðingu starfsgetumats og einföldun bótakerfis almannatrygginga.
    Í fjármálaáætluninni er gengið út frá því að hækkun lífeyris almannatrygginga verði einungis á bilinu 3,1% til 4,3% næstu fimm árin. Hér er ansi naumt skammtað. Bilið á milli örorkulífeyrisþega og annarra hópa í samfélaginu mun halda áfram að aukast. Lágar prósentuhækkanir sem þessar á lágar bætur skila lágum krónutöluhækkunum.
    Með fjármálaáætluninni eru lífskjör fólks, eins og öryrkja, sem oft og tíðum býr við fátækt ekki bætt.
    Boðuð hækkun á bilinu 3,1% til 4,3% fimm ár í röð mundi þýða að óskertur lífeyrir almannatrygginga væri árið 2023 á bilinu tæpar 278 þús. kr. til tæpar 295 þús. kr. á mánuði (fyrir skatt).
    Fyrir síðustu kosningar lofuðu Vinstri grænir „umtalsverðri hækkun lægstu launa“. VG sagði að málið yrði forgangsverkefni í kjarasamningagerð næstu ára og hækkun bóta elli- og örorkulífeyris ætti að fylgja slíkum hækkunum.
    Hækkanir á bilinu 3,1% til 4,3% eru ekki umtalsverðar hækkanir. Það er nokkuð ljóst.
    Ekki er hægt að lesa annað út úr fjármálaáætluninni en að forsætisráðherra, Katrín Jakobsdóttir, og ríkisstjórn hennar hafi ekki í hyggju að leiðrétta kjör örorkulífeyrisþega og tryggja þeim mannsæmandi framfærslu á næstu árum.
    „Stjórnvöld eiga ekki að biðja fátækt fólk á Íslandi að bíða eftir réttlætinu.“ Þetta sagði Katrín Jakobsdóttir í september á síðasta ári. Hún skammaði þáverandi ríkisstjórn fyrir að gera ráð fyrir að öryrkjar og aldraðir hokruðu áfram og byggju við skammarleg kjör. Katrín Jakobsdóttir er nú sest í stól forsætisráðherra og hefur ákveðið að öryrkjar og aldraðir eiga að bíða áfram eftir réttlætinu næstu fimm árin.
    Í fjármálaáætluninni er lagt mikið kapp á að fleiri örorkulífeyrisþegar geti framfleytt sér sjálfir, að hluta til eða að öllu leyti, með þátttöku á vinnumarkaði. Því er óskiljanlegt hvers vegna ekki er strax ráðist í að afnema krónu á móti krónu skerðingu þar sem slík ráðstöfun mundi hvetja til atvinnuþátttöku auk þess að vera brýnt lýðheilsumál.
    Ekki er hægt að lesa út úr fjármálaáætluninni að afnema eigi krónu á móti krónu skerðingu á næstu árum.

Heilbrigðismál.
    Framlög til sjúkrahúsþjónustu aukast um 11% á tímabilinu. og aukning til heilbrigðisþjónustu utan sjúkrahúsa verður um 21% á tímabilinu. Aukningin í útgjöldum hefur verið hlutfallslega mest hjá sjálfstætt starfandi sérgreinalæknum. Til að ná markmiðunum um heilsugæsluna sem fyrsta viðkomustað þarf að sporna við þessari þróun.
    Fjölga á hjúkrunarrýmum um 562 og dvalarrýmum um tæplega 100. Það er jákvætt. Ekki verður hins vegar séð að í fjármálaáætluninni sé verið að auka fé til rekstrar þessarar þjónustu nægilega. Það er áhyggjuefni. Það er jákvætt að veita eigi 8,5 milljarða kr. til að lækka greiðsluþátttöku sjúklinga í heilbrigðiskerfinu.
    Í fjármálaáætluninni hafa framlög aukist til heilbrigðismála og áherslur ríkisstjórnarinnar eru í rétta átt, sbr. aukin framlög til geðheilbrigðismála, til að efla heilsugæsluna og draga úr greiðsluþátttöku sjúklinga. Hins vegar er nánast ómögulegt að greina hversu mikið fjármagn á að veita í hvern lið fyrir sig og hvenær á tímabilinu. Vissulega er það svo að fjármálaáætlunin á að sýna stóru myndina og síðan er nánari útfærslu að finna í fjárlögum. Engu síður er nauðsynlegt að fá einhverja mynd af hverjum lið fyrir sig og þá sérstaklega hvenær á tímabili áætlunarinnar.
    Kostnaður sjúklinga vegna lyfjakaupa er afar mikill, enda eru lyf dýr auk þess sem lagður er á þau 24% virðisaukaskattur hér á landi sem er efra virðisaukaskattsþrepið. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin hefur ráðlagt að haldið sé aftur af opinberri gjaldtöku vegna lyfja. Æskilegt væri að fara að dæmi frænda okkar Svía og fella niður virðisaukaskatt á lyfseðilsskyldum lyfjum. Miðflokkurinn lagði áherslu á þetta í sínum málflutningi fyrir síðustu kosningar.
    Stærsti útgjaldaliðurinn undir málefnasviðinu sjúkrahúsþjónusta er fjármögnun byggingar nýs Landspítala við Hringbraut. Samtals er um 75 milljörðum kr. varið til stofnkostnaðar í áætluninni. 3. minni hluti telur að uppbygging nýs þjóðarsjúkrahúss við Hringbraut sé óráð. Byggja ætti nýtt og glæsilegt þjóðarsjúkrahús á góðum og aðgengilegum stað en ekki þröngva þúsundum fermetra af nýbyggingum í rótgróið íbúðahverfi þar sem umferðarmannvirki koma aldrei til með að anna allri umferð til og frá sjúkrahúsinu. Byggingartíminn mundi auk þess valda sjúklingum, starfsfólki og íbúum gríðarlegu ónæði. Ráðast á strax í óháða, faglega staðarvalsgreiningu fyrir nýtt þjóðarsjúkrahús.
    Undir málefnasviðinu sjúkrhúsþjónusta í nefndaráliti meiri hlutans er rætt um fordæmalausa fjölgun íbúa á Suðurnesjum. Beinir meiri hlutinn þeim tilmælum til heilbrigðisráðherra að gera endurskoðun fjárveitinga gagnsærri en verið hefur og upplýsa um þá þætti sem ráða úthlutun fjármuna. Jafnframt segir meiri hlutinn að það þurfi að horfa sérstaklega til íbúaþróunar á Suðurnesjum þar sem heilbrigðisframlög á hvern íbúa eru lægri en annars staðar á landinu. Undir þetta tekur 3. minni hluti heils hugar. Það eru hins vegar mikil vonbrigði að nefndin leggur ekki til neina leiðréttingu á fjárframlögum til heilbrigðismála á Suðurnesjum í fjármálaáætluninni. Í ljósi þessa mun 3. minni hluti flytja breytingartillögu við þingsályktun um fjármálaáætlun um hækkun fjárframlaga til Heilbrigðistofnunar Suðurnesja svo að halda megi uppi eðlilegri þjónustu.
    Endurhæfingarþjónusta SÁÁ býr við langvarandi fjársvelti. Samtökin hafa ekki fengið neinar leiðréttingar á fjárveitingum ríkisins frá miklum niðurskurði eftir efnahagshrunið og samningar við Sjúkratryggingar Íslands hafa verið lausir í langan tíma. Allt stefnir í að loka þurfi deildum og endurskoða reskturinn. Innlagnir eru um 2.200 á ári á sama tíma og ríkissjóður greiðir fyrir 1.530 innlagnir. Um 500 sjúklingar eru á biðlista. Brýnt er að ríkissjóður mæti þeim mikla rekstrarvanda sem hin mikilvæga endurhæfingarþjónusta SÁÁ stendur frammi fyrir.
    Það er miður að hvergi er minnst á áfengis- og vímuefnaþjónustu í fjármálaáætluninni.
    Fjármálaáætlunin treystir ekki stöðu heilbrigðisfólks. Alvarlegur skortur er t.d. á hjúkrunarfræðingum í landinu. Ekkert er um það í fjármálaáætluninni hvernig á að manna þessar stéttir, né hvernig á að laða fólk til náms í þessi mikilvægu störf.

Bankaskattur og fjarmagnstekjuskattur.
    Í fjármálaáætluninni kemur fram að ríkisstjórnin hyggst lækka sérstakan bankaskatt um allt að 7,3 milljarða kr. Lækkunin verður gerð í fjórum skrefum. Þessi forgangsröðun ríkisstjórnarinnar er vægast sagt undarleg ekki síst í ljósi þess að hún hyggst ekki bæta kjör verst settu þjóðfélagshópanna eins og öryrkja og aldraðra svo neinu nemur. Lækkun skattsins kemur til með að gagnast m.a. sérstaklega eigendum Arion banka sem eru vogunarsjóðir.
    Fjármagnstekjuskattur hækkaði um áramótin úr 20% í 22%. Miðflokkurinn lagðist gegn þessari hækkun. Hafi markmið ríkisstjórnarinnar verið að jafna skattbyrði óháð uppruna tekna er réttara að lækka fjármagnstekjuskatt fremur en hækka hann. Skatturinn bitnar illa á eldra fólki sem m.a. vill leigja út íbúðarhúsnæði. Með þessu er verið að leggja stein í götu fólks sem bæði hefur vilja og getu til að leigja út íbúðarhúsnæði á tímum þegar skortur er á slíku.

Ferðaþjónustan.
    Ferðaþjónustan er orðin mikilvægasta atvinnugrein þjóðarinnar. Um 42% af gjaldeyristekjum okkar koma í gegnum greinina. Betri hagskýrslugerð í greininni er mjög mikilvæg en ekki er tekið tillit til hversu mörg störf innan greinarinnar eru hlutastörf. Hvert starf er í raun talið sem fullt starf. Það skekkir myndina. Það er verið að ofmeta störfin í ferðaþjónustunni. Það þarf að taka stefnumarkandi ákvarðanir hjá hinu opinbera hvað varðar þessa grein sem atvinnugrein. Brýnt er að fara í rannsóknir á þessu sviði. Það eru teikn á lofti í greininni.
    Í sameiginlegum leiðbeiningum fjárlaganefndar um áætlunina er lögð áhersla á að fjármálaáætluninni þurfi að fylgja dæmi eða sviðsmyndir, sem sýna hversu viðkæm áætlunin er fyrir óvæntum breytingum. Þetta á vel við þegar kemur að ferðaþjónustunni. Brýnt er að fyrir liggi sviðsmyndir ef t.d. hér yrði mikill samdráttur í greininni á skömmum tíma. Í fjármálaáætluninni er lítið rætt um ytri áhættuþætti greinarinnar eins og t.d. gengi krónunnar.
    Enginn sviðsmyndagerð er til um hvað það þýðir fyrir tekjur ríkis og sveitafélaga ef mikill samdráttur verður í greininni. Það er ekki nægilega vel undirbyggt hvað varðar hið opinbera og ferðaþjónustuna. Ef verulegar breytingar verða í rekstrarumhverfi ferðaþjónustunnar mun það án efa hafa mikil áhrif á þróun tekna, gjalda og afkomu hins opinbera næstu ár.
    Í fjármálaáætluninni kemur fram að stefnt sé að álagningu brottfarargjalds á flugfarþega frá og með árinu 2020. Nauðsynlegt er að hefja gjaldtöku á ferðaþjónustuna með þessum hætti, m.a. til að standa undir fjárfestingu á innviðum. Óvissa virðist þó vera með þessi áform. Slík gjaldheimta hefði átt að vera hafin mun fyrr til að mæta hröðum vexti greinarinnar. Ákvarðanafælni stjórnmálamanna, einkum á vakt sjálfstæðisflokksins, hefur verið áberandi í þessu máli og er ljóst að þjóðarbúið hefur orðið af milljörðum króna sem nýta hefði mátt til að bæta aðgengi að okkar helstu náttúruperlum með myndarlegum hætti. Seinagangur stjórnmálamanna við að innleiða sjálfsagða og eðlilega skattlagningu á þessu sviði hefur orðið okkur dýrkeyptur.

Menning og listir.
    Áætlað er að fjárframlög til þessa málaflokks hafi á árunum eftir efnahagshrunið rýrnað um 25–30 prósent. Hækkun í fjárlögum 2018 er um 20% frá fjárlögum 2017, er það jákvætt. Hins vegar er það miður að í krónum talið er lækkun í framlögum á árunum 2020–2023. Efnahagsleg áhrif listarinnar eru mikil. Brýnt er að skráning á hagvísum listarinnar liggi fyrir svo varpa megi skýru ljósi á umsvif listarinnar. Starfslaunasjóðirnir eru grunnurinn að listsköpun í landinu. Það er jákvætt að í fjármálaáætluninni eigi að vinna að innleiðingu og eflingu „Listar fyrir alla“. Mikilvægt er að styrkja starfslaun listamanna og verkefnasjóðina. Efla þarf þátt listarinnar í samfélaginu.
    Ekki verður sé að fögur fyrirheit Vinstri grænna um að tryggja traustan grunn undir skapandi greinar birtist í þessari fjármálaáætlun.
    Þriðji minni hluti styður áætlun um lækkun virðisaukaskatts á bókum sem fram kemur í áætluninni.

Kjaramál.
    Fjármálaáætlunin gerir ráð fyrir stöðugleika. Hins vegar eru teikn á lofti um að óstöðugleiki sé fram undan vegna þeirra sviptinga sem hafa átt sér stað innan verkalýðshreyfingarinnar að undanförnu.
    Það er breytt staða innan hreyfingarinnar og komið hafa fram skýr skilaboð um nýjar áherslur og stefnu.
    Komið hefur fram af hálfu formanna tveggja stóru verkalýðsfélaganna að réttindi launafólks í atvinnuleysi og fæðingarorlofi séu ekki efst á kröfugerðarlista hins almenna launamanns. Krafan um launahækkanir í krónum talið, ekki prósentum, sé aðalmál launamanna, ásamt kröfunni um lægri vexti. Vextir eru stóra málið hjá vinnandi fólki.
    Nýir foringjar, nýjar kynslóðir, eru að taka við í verkalýðshreyfingunni og kunnugt er að nú þegar sé farið að teikna upp aðgerðir. Menn gera sér ekki grein fyrir því hvað gæti gerst. Staðan er gjörbreytt innan verkalýðshreyfingarinnar og hún er róttækari en fólk gerir sér almennt grein fyrir. Ríkisstjórnin getur ekki horft fram hjá þessum miklu breytingum sem við höfum orðið vitni að innan verkalýshreyfingarinnar. Það er gjörbreyting. Breyting sem við höfum ekki séð í áratugi. Það verður að taka tillit til þess í fjármálaáætluninni. Þetta lagði 3. minni hluti áherslu á í umfjöllun um fjármálastefnu ríkisstjórnarinnar. Það verður að greina stöðuna og þau áhrif sem hún kemur til með að hafa.
    Nú þegar hefur ríkisstjórnin ákveðið að ganga á almenna varasjóðinn, sem kveðið er á um í lögum um opinber fjármál, til að fjármagna samgöngubætur þannig að svigrúmið til aðgerða t.d. í tengslum við kjarasamninga hefur minnkað.
    Það er til marks um þá hörku sem komandi kjaraviðræður stefna í að annað af stærstu verkalýðsfélögunum, VR, hefur ályktað á þann veg að það sé holur hljómur í þeim orðum ríkisstjórnarinnar að með þessari fjármálaáætlun sé lögð áhersla á „að gott samstarf takist milli stjórnvalda og aðila vinnumarkaðarins til að varðveita efnahagslegan stöðugleika og efla velferð“. Því hafnar stjórn VR algerlega.
    Fjármálaáætlunin leggur engan grunn til sátta í komandi kjarasamningum. Þetta kom skýrt fram á fundi fjárlaganefndar með fulltrúum verkalýðshreyfingarinnar. Þetta er mikið áhyggjuefni og ekki verður annað séð en að ríkisstjórnin sigli hraðbyri að feigðarósi í þessum efnum.

Utanríkismál.
    Framlög til utanríkismála á að auka um rúmlega 2,44 milljarða kr. á næstu fimm árum fjármálaáætlunarinnar. Það er hins vegar ekki nægilegt skýrt með hvaða hætti þessum fjármunum verði varið.
    Í fjármálaáætlun er fjallað um að efla hagsmunagæslu Íslands við mótun EES-löggjafar. Hér er á ferðinni mikilvægt málefni sem ekki hefur verið sinnt nægilega vel. Auk þess er kveðið á um að bæta skuli aðgengi íslensks atvinnu- og menningarlífs að erlendum mörkuðum, m.a. með fríverslunarsamningum og því að efla samkeppnishæfni íslenskra fyrirtækja. Hins vegar er ekki nægilega sundurgreint hversu miklum fjármunum verði varið í þennan málaflokk næstu árin.
    Þróunarsamvinna er einn af hornsteinum utanríkismálastefnu Íslands. Í fjármálaáætluninni kemur fram að íslensk stjórnvöld styðji markmið Sameinuðu þjóðanna um að iðnríki skuli veita sem nemur 0,7% af vergum þjóðartekjum sínum til þróunarsamvinnu. Framlög til þróunarsamvinnu verða 0,26% af vergum þjóðartekjum árið 2018 samkvæmt skýrslu utanríkisráðherra og stefnt er að því að þau hækki upp í 0,35% á næstu fimm árum. Þessi framlög eru í ekki í samræmi við stuðning stjórnvalda við markmið Sameinuðu þjóðanna. Undir málaflokkinn heyra m.a. framlög til alþjóðastofnana eins og Sameinuðu þjóðanna. Töluverður kostnaður fylgir útsendum starfsmönnum sem starfa tímabundið við þessar stofnanir. Brýnt er að farið sé vandlega yfir það hvernig fjármunum er best varið í þessum efnum og hvaða sérfræðikunnátta nýtist best. Almennt er t.d. skortur á heilbrigðisstarfsfólki við hinar ýmsu alþjóðastofnanir sem sinna þessum málaflokki.
    EES-samningurinn er mikilvægasti alþjóðaviðskiptasamningur sem Ísland á aðild að. Samningurinn er hins vegar kominn til ára sinna og eðlilegt að hann verði endurskoðaður. Úrsögn Bretlands úr Evrópusambandinu varðar ríka hagsmuni Íslands en Bretlandsmarkaður er einn af okkar mikilvægustu mörkuðum. Í fjármálaáætluninni segir: „Málefni útgöngu Breta er eitt helsta forgangsmál utanríkisþjónustunnar og verður það þar til samningar um framtíðartilhögun viðskipta Íslands og Bretlands eru í höfn.“ Undir þetta skal heils hugar tekið. Það vekur hins vegar nokkra undrun að ekki er minnst sérstaklega á fjárveitingar til næstu fimm ára í þessa mikilvægu hagsmunagæslu.

Landbúnaður.
    Það er til marks um áhugaleysi ríkisstjórnarinnar á málefnum landbúnaðarins að hans er hvergi getið í nefndaráliti meiri hlutans um fjármálaáætlunina.
    Hinn 1. maí sl. gekk í gildi tollasamningur íslenskra stjórnvalda við Evrópusambandið. Samningurinn mun hafa víðtæk áhrif á íslenska búvöruframleiðslu. Enginn úttekt fór fram á áhrifum samningsins á innlenda búvöruframleiðslu auk þess sem samráð við hagsmunasamtök bænda á Íslandi í samningsgerðinni var lítið sem ekkert. Bændasamtök Íslands hafa þungar áhyggjur af samningnum og ályktaði búnaðarþing í þá veru að segja bæri samningnum upp. Engar mótvægisaðgerðir hafa komið fram af hálfu stjórnvalda svo draga megi úr því mikla tekjutapi sem bændur standa frammi fyrir.
    Ekkert kemur fram í fjármálaáætluninni um sérstakan stuðning við landbúnaðinn vegna áhrifa samningsins á innlenda búvöruframleiðslu. Því er ljóst að ríkisstjórnin er áhugalaus um hag íslensks landbúnaðar. Það birtist enn frekar í því að framlög til landbúnaðar munu lækka jafnt og þétt á næstu fimm árum eða á gildistíma fjármálaáætlunarinnar, úr 16 milljörðum kr. árið 2019 í 15,4 milljarða kr. árið 2023.

Sameiginlegar ábendingar fjárlaganefndar Alþingis um fjármálaáætlun 2019–2023.
    Fjárlaganefnd vekur athygli á nokkrum þáttum varðandi útgjaldaþróun málefnasviða sem ýmist eru byggðir á athugunum fjárlaganefndar, umsögnum annarra fastanefnda eða á þáttum sem fram hafa komið á fundum með umsagnaraðilum. Ábendingar um uppbyggingu, framsetningu og umfjöllun áætlunarinnar eru eftirfarandi:
     1.      Umfjöllun um fjárfestingar þarf að vera ítarlegri. Nauðsynlegt er að gera ítarlega grein fyrir fjárfestingum, sérstaklega umfangsmestu opinberu fyrirtækjanna, sem hafa mikil áhrif á hagvöxt og afkomumarkmið. Sem dæmi má nefna að fyrirhugaðar fjárfestingar Isavia á allra næstu missirum slaga í helming af allri árlegri fjárfestingu A-hluta ríkisins.
     2.      Brýnt er að leggja enn meiri áherslu á að fara yfir, greina og bregðast við ábendingum fjármálaráðs. Nefndinni er kunnugt um að fjármála- og efnahagsráðuneytið hefur þetta verkefni með höndum en leggja þarf meiri áherslu á það, sérstaklega að útbúa nýtt áætlunarlíkan fyrir þjóðarbúskapinn sem taki meira tillit til ríkisfjármála en núverandi líkan sem útbúið var af Seðlabanka Íslands og er einkum hugsað til að styðja ákvarðanir um peningastefnu. Markmiðið er að tryggja betur samræmi ríkisfjármála- og peningastefnu.
     3.      Bæta þarf við greinargerð áætlunarinnar ýmsum dæmum og sviðsmyndum sem sýni hversu viðkvæm áætlunin er fyrir óvæntum breytingum, t.d. ef hagvöxtur reynist minni en spár gera ráð fyrir vegna gengisbreytinga eða frávika í efnahagslegum þáttum. Greinargerðin er reyndar mun ítarlegri og betri að þessu leyti en sú sem fylgdi fyrri áætlun en enn má gera betur í þessum efnum.
     4.      Einfalda þarf og fækka markmiðum stjórnvalda og þau þarf að kostnaðar- og ábatameta. Tryggja þarf að þau nái utan um meginstefnu fjármálaáætlunar og helstu aðgerðir sem tengjast henni. Gera verður kröfu um að mælikvarðar á árangur markmiða séu skilgreindir og mælanlegir.
     5.      Fastanefndir Alþingis eru stöðugt að móta verklag við úrvinnslu mála sem tengjast lögum um opinber fjármál. Fjármálaáætlun og umfjöllun um hana kallar á meira samstarf milli nefnda en önnur mál. Hluti af því verklagi sem er í mótun snýr að auknu samstarfi milli nefnda sem þyrfti að vera nánara varðandi tölugrunn, ýmsa tölfræði og talnalegan samanburð sem fjárlaganefnd hefur tekið saman en hefur ekki nýst öðrum nefndum sem skyldi. Forgangsraða þarf verkefninu betur af hálfu nefndanna þar sem ætlunin er að öll helstu meginmarkmið og áherslur stjórnvalda komi fram í fjármálaáætlun og öll lagafrumvörp ríkisstjórnar hverju sinni eiga að rúmast innan hennar.
     6.      Við framsetningu áætlunarinnar er mikilvægt að með tekjukaflanum fylgi skýrt samandregið yfirlit um áhrif þeirra breytinga á skattkerfinu sem boðaðar eru á tíma áætlunarinnar. Bent er á mikilvægi þess að fyrir liggi greiningar og mat á hugsanlegum áhrifum skattkerfisbreytinga á lykilstærðir þjóðarbúsins. Einnig þarf að meta áhrif mögulegra breytinga á aðra skattstofna ríkissjóðs, samspil við bótakerfi og tekjudreifingu ólíkra hópa.
     7.      Efla þarf samkeppnis- og verkefnasjóði og styðja við rannsóknir og nýsköpun.
     8.      Enn er óleystur ágreiningur ríkis og þjóðkirkju um fjárhagsleg samskipti þrátt fyrir ítrekaðar ábendingar þar um og bráðabirgðafjárveitingar í fjáraukalögum. Brýnt er að niðurstaða fáist í málið fyrir fjárlagagerð ársins 2019.
     9.      Tryggja þarf samræmi milli kröfulýsingar sem hjúkrunarheimilum er ætlað að starfa eftir og daggjalda sem fjármagna rekstur þeirra. Áfram verði unnið að því markmiði með nýjum samningum.
     10.      Stefnumörkun um gjaldtöku til að fjármagna uppbyggingu í samgöngum þarf að liggja fyrir sem allra fyrst. Taka þarf tillit til áhrifa af umfangi hugsanlegra einkaframkvæmda á ríkisfjármálaáætlun hverju sinni.
     11.      Tekið er undir með fjármálaráði um að mikilvægt sé að greina hugsanleg áhrif samdráttar í ferðaþjónustu á afkomu hins opinbera. Nú þegar eru vísbendingar um að verulega hafi hægst á vexti í ferðaþjónustu og þróun á fyrstu mánuðum þessa árs benda til þess að víða geti orðið samdráttur.
     12.      Gert er ráð fyrir hækkun framlaga til háskóla og þar er nauðsynlegt að beina sjónum að bættum gæðum háskólastigsins samhliða samanburði útgjalda sem hlutfalls af vergri landsframleiðslu við OECD-ríkin og önnur ríki Norðurlanda.
     13.      Á þremur málefnasviðum velferðarráðuneytis hefur ekki tekist nægilega vel að stýra útgjöldum fram til þessa. Það á við um örorkumálefni, lyfjakostnað og samninga við lækna utan sjúkrahúsa. Úrlausn þeirra mála hefur ekki haft nægilegan forgang hjá stjórnvöldum. Nefndin bendir á að bara á einu ári, frá 2017 til 2018, hækka rekstrargjöld þessara málefnasviða samtals um 15,6 milljarða kr., eða rúm 13%. Fjárlaganefnd hefur nú þegar kallað eftir ítarlegum gögnum og skýringum á útgjaldaaukningu vegna örorku, m.a. óskað eftir yfirliti um sambærilega þróun í nágrannalöndunum og kallað eftir aðgerðum til úrbóta. Nefndin mun fylgja málinu eftir enda um að ræða eina mestu áskorun ríkisfjármálanna á næstu árum.
     14.      Í þingsályktunartillögunni er ekki greint á milli fjárfestingarútgjalda og rekstrargjalda. Nú er bætt úr þessu með töfluviðauka sem fram kemur á heimasíðu ráðuneytisins en er ekki að finna í áætluninni sjálfri. Fjárlaganefnd leggur til að fjárfestingarútgjöld verði sérgreind framvegis.
     15.      Í þingsályktunartillögunni er viðhaldskostnaður ekki sérgreindur. Í ljósi þess hve viðhald er umfangsmikið í rekstri ríkisins leggur fjárlaganefnd til, þrátt fyrir að upphaflega hafi ekki verið gert ráð fyrir því, að veittar verði upplýsingar um þann kostnað og hvernig hann skiptist milli vegaframkvæmda, húsnæðis og helstu flokka efnislegra eigna.
     16.      Umfjöllunin er ítarlegri en áður, en ýmislegt má bæta, t.d. má tengja umfjöllun enn betur við grunngildin skv. 6. gr. laga um opinber fjármál, en þau eru sjálfbærni, varfærni, stöðugleiki, festa og gagnsæi.
     17.      Svokallað grunndæmi var útbúið sem sýnir framreikning gjalda og tekna miðað við gildandi lög og reglur og felur í sér útgjöld og tekjur óháð ákvörðunum stjórnvalda, svo sem áherslur úr stjórnarsáttmála og áhrif væntanlegra lagabreytinga. Fjárlaganefnd leggur til að grunndæmið verði hluti af framsetningu fjármálaáætlunar.
     18.      Bent er á að fjármálareglur og grunngildi geta rekist á þegar um samdrátt er að ræða í hagkerfinu. Afkomuregla og skuldaregla gætu gengið gegn grunngildi um stöðugleika og óljóst er hvernig beita eigi opinberum fjármálum til aukins stöðugleika við slíkar aðstæður.
     19.      Árangur hefur náðst í að greiða niður skuldir ríkisins. Sú þróun skýrist aðallega af einskiptistekjum og auknum hagvexti frekar en góðri afkomu. Nefndin áréttar mikilvægi þess að haldið verði áfram að greiða niður skuldir ríkissjóðs.
     20.      Bent er á að grunngildin vísa til efnahagslegra atriða fremur en rekstrarlegra álitamála og úrlausnarefna í stefnumótun málefnasviða. Fjármálaráði er því ekki ætlað samkvæmt lögum um opinber fjármál að fjalla um stefnumótun málefnasviða nema að takmörkuðu leyti.

Breytingartillögur 3. minni hluta við fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar 2019–2023.
    Þriðji minni hluti leggur til sérstakt aukafjárframlag til lögbundinna stofnana ríkissins á Suðurnesjum, Heilbirgðisstofnunar Suðurnesja, lögreglustjórnans á Suðurnesjum og Fjölbrautaskóla Suðurnesja.
    Þriðji minni hluti leggur til að á gildistíma fjármálaáætlunar ríkisstjórnarinnar, 2019– 2023, komi til greiðslu sérstakt aukafjárframlag til lögbundinna stofnana ríkisins á Suðurnesjum að upphæð samtals 700 millj. kr. Fjárframlagið skiptist þannig: Til Heilbrigðisstofnunar Suðurnesja (HSS) verði sérstakt aukafjárframlag að upphæð 93 millj. kr. árlega og til embættis lögreglustjórans á Suðurnesjum verði aukafjárframlagið 40 millj. kr. árlega. Til Fjölbrautaskóla Suðurnesja verði sérstakt einskiptisfjárframlag upp á 35 millj. kr. svo að ljúka megi fjármögnun stækkunar skólans. Fjárframlagið til fjölbrautaskólans komi til greiðslu árið 2020.
    Fólksfjölgun á Suðurnesjum er fordæmalaus. Á síðustu sex árum hefur íbúum á Suðurnesjum fjölgað um rúm 22%. Fjöldi erlendra ríkisborgara þrefaldast og fjölgun hælisleitenda margfaldast. Fjöldi erlendra íbúa á Suðurnesjum er nú 20%. Í Reykjanesbæ var almenn íbúafjölgun 9% árið 2017. Þess má geta að á Norðurlöndum eru byggðir skilgreindar sem sérstök vaxtarsvæði ef fjölgunin er meiri en 1,5% á ári. Á Suðurnesjum er um að ræða hlutfallslega langmestu fólksfjölgun á landinu. Fjölgun erlendra ríkisborgara á svæðinu má skýra samhliða aukinni þörf á vinnuafli, einkum vegna umsvifa í kringum alþjóðaflugvöllinn.
    Fjárframlög ríkisins til lögbundinna stofnana á Suðurnesjum hafa um langt árabil verið lægri en til sambærilegra stofnana í öðrum landshlutum. Sveitarfélögin á Suðurnesjum hafa leitað eftir skýringum og leiðréttingu frá stjórnvöldum en án árangurs. Fólksfjölgun á Suðurnesjum hefur verið langt umfram meðaltalsfjölgun á landinu öllu en aukning fjárframlaga ríkisins til stofnana og verkefna á svæðinu hefur á engan hátt fylgt þeirri þróun.
    Stjórnvöld verða að tryggja að fjármagn til lögbundinna verkefni á Suðurnesjum, sem þau bera ábyrgð á, sé í hlutfallslegu samræmi við sambærilegar stofnanir á landsbyggðinni og fylgi auk þess eftir þeirri fordæmalausu fólksfjölgun sem verið hefur á svæðinu, annars stefnir í óefni. Í samanburði við heilbrigðisstofnanir á landsbyggðinni er Heilbrigðisstofnun Suðurnesja (HSS) með lægstu fjárframlögin frá ríkissjóði á hvern íbúa.
    Brýnt er að fjölga starfsmönnum í heilsugæslu HSS og þá sérstaklega læknum og hjúkrunarfræðingum til að mæta fyrirliggjandi þjónustuþörf. Auk þess þarf að styrkja slysa- og bráðadeild HSS.
    Hin fordæmalausa fólksfjölgun á Suðurnesjum kallar á aukna löggæslu, bæði í almennri deild og rannsóknardeild lögreglunnar. Árið 2007 voru ársverk í almennri deild lögreglunnar á Suðurnesjum 46. Árið 2017 voru ársverkin 40. Ársverkum hefur því fækkað á sama tíma og íbúum hefur fjölgað verulega og erlendum verkamönnum hefur jafnframt fjölgað, svo og ferðamönnum og hælisleitendum. Allt hefur þetta áhrif á hinn almenna borgara þegar kemur að öryggi.
    Til Fjölbrautaskóla Suðurnesja er gert ráð fyrir sérstöku einskiptisfjárframlagi upp á 35 millj. kr. svo að ljúka megi fjármögnun stækkunar skólans. Það er nauðsynlegt til þess að mæta auknum nemendafjölda á næstu árum. Fjárframlagið skal koma til greiðslu árið 2020.
    Lagt er til að þessi sérstaka aukafjárveiting til lögbundinna stofnana ríkissins á Suðurnesjum verði fjármögnuð úr ríkissjóði. Þróunarfélag Keflavíkurflugvallar, Kadeco, var stofnað árið 2006 til að koma eignum sem ríkið tók við af Bandaríkjaher í borgaraleg not með sem mestum jákvæðum áhrifum á nærsamfélagið, Suðurnesin. Þegar Kadeco tók við eignunum voru þær metnar á 4–5 milljarða kr. og var einkum horft til þess að sala þeirra stæði undir kostnaði. Búið er að selja um 95% eignanna. Áætlað heildarsöluandvirði þeirra er um 18 milljarðar kr. Hreinar tekjur ríkissjóðs af sölunni eru um 10 milljarðar kr. sem er langt umfram upphaflegar væntingar. Tekjur af sölu eignanna hafa runnið beint til ríkissjóðs en ekki til verkefna á Suðurnesjum. Hér er því lagt til að 7% af hreinum tekjum ríkissjóðs af sölunni renni til lögbundinna stofnana ríkisins á Suðurnesjum. Ástæðan er fordæmalaus fólksfjölgun á svæðinu og nauðsynlegar leiðréttingar á lögbundnum fjárframlögum ríkissjóðs til fyrrnefndra stofnana eins og rakið hefur verið í álitinu.

Niðurlag.
    Samkvæmt lögum um opinber fjármál á fjármálaáætlunin að sýna markmið, mælikvarða og aðgerðir á greinargóðan hátt. Það gerir áætlunin hins vegar ekki nægilega vel að mati 3. minni hluta.
    Það er mikill annmarki að fjármálaáætlunin er ekki sett fram með nægilega sundurgreindum hætti. Hún er því ekki gagnsæ þótt það sé eitt af þeim grunngildum sem hún á að vera unnin út frá og þrátt fyrir að hana eigi að setja fram í þeim anda.
    Erfitt er að fá upplýsingar sem liggja að baki þeim tölum sem áætlaðar eru fyrir hvern málaflokk og hvert svið. Ógagnsæi ríkir milli inniviðafjáfestinga og annarra fjárfestinga.
    Finna má jákvæða punkta í áætluninni eins og niðurgreiðslu skulda. Með niðurgreiðslu skulda dregur úr vaxtagreiðslum ríkissjóðs. Átak í samgöngumálum og aukning til heilbrigðismála er að sama skapi jákvæð. Ekki er hins vegar tekið á því neyðarástandi sem ríkir í húsnæðismálum þjóðarinnar auk þess sem brýn þörf er á hækkun barna- og húsnæðisbóta. Afnema þarf krónu á móti krónu skerðingu sem viðgengst vegna atvinnuþátttöku þeirra sem minnst mega sín, öryrkja.
    Mönnun í heilbrigðisgeiranum er stórt mál. Innan fjármálaáætlunarinnar er ekki að finna neinar lausnir á þeim vanda. Áætlunin ber þess merki að stjórnvöld vita ekki hvert stefnt er í heilbrigðismálum.
    Í fjármálaáætlunina vantar mikilvægar sviðsmyndir svo að nýta megi réttu tækin til að sjá hvernig hlutirnir gætu þróast, hvernig stjórnvöld ætla að bregðast við snöggum breytingum í efnahagslífinu. Það verður að vera til viðbragðsáætlun ef hlutirnir fara á verri veg í efnahagslífinu.
    Forsendur fjármálaáætlunarinnar eru byggðar á óraunsærri bjartsýni á þróun efnhagsmála til næstu fimm ára. Í áætluninni er verið að búa til væntingar um fjárútlát sem síðan gæti reynst erfitt að standa við. Fjármálaáætlunin er á ystu nöf stöðugleika.

Alþingi, 5. júní 2018.

Birgir Þórarinsson.