Ferill 23. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
122. löggjafarþing 1997–98.
Þskj. 23 – 23. mál.
Frumvarp til laga
um breytingu á lögum um félagslega aðstoð, nr. 118/1993.
Flm.: Ásta R. Jóhannesdóttir, Margrét Frímannsdóttir.
1. gr.
5. gr. laganna orðast svo:
Maki eða hver sá sem heldur heimili með og annast elli- eða örorkulífeyrisþega og getur af þeim sökum ekki eða takmarkað stundað vinnu utan heimilis á rétt á greiðslum fyrir um
önnunarstörf á heimili þeirra. Upphæð þessara greiðslna skal ákveða með reglugerð sem ráð
herra setur. Við ákvörðun um upphæð greiðslna skal tekið tillit til umfangs hjúkrunar og ann
arrar umönnunar og tekna vegna vinnu utan heimilis. Ráðherra skal setja reglugerð um mat á umönnunarþörf lífeyrisþega.
2. gr.
Lög þessi öðlast þegar gildi.
Greinargerð.
Samkvæmt 5. gr. gildandi laga getur aðeins maki elli- eða örorkulífeyrisþega fengið um
önnunargreiðslur, svokallaðar umönnunar- eða makabætur, leggi hann niður störf vegna um
önnunar á heimili þeirra. Foreldrar fatlaðra og alvarlega sjúkra barna geta fengið umönnunar
bætur þar til þau verða 16 ára, sbr. 4. gr. gildandi laga. Börnin fá sjálf örorkubætur þegar þau verða16 ára og umönnunarbætur til foreldra falla niður þótt umönnunar sé áfram þörf.
Hér er lögð til sú breyting að ekki einungis maki hafi þennan rétt heldur að hver sá sem heldur heimili með og annast lífeyrisþegann eigi rétt á greiðslum fyrir umönnun. Það er þó háð því skilyrði að viðkomandi geti ekki eða takmarkað vegna umönnunarstarfa sinna stund
að vinnu utan heimilis. Ráðherra ákveður með reglugerð hver upphæð þessara greiðslna verð
ur. Taka skal tillit til annarra tekna er launþeginn hefur af vinnu utan heimilis. Jafnframt skal tekið tillit til umfangs hjúkrunar og annarrar umönnunar lífeyrisþegans sem í hlut á. Þá er ráð
herra falið að setja reglugerð um mat á umönnunarþörf, þ.e. hver metur og hvað skal metið, en nauðsynlegt er að koma á samræmdu mati á hjúkrunarþörf vistmanna á öldrunarstofnunum.
Á árinu 1994 var unnið rannsóknarverkefnið Daglegt líf á hjúkrunarheimili. Rannsóknar
verkefnið var unnið í samvinnu heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytisins, öldrunarlækn
ingadeildar Sjúkrahúss Reykjavíkur, Félagsmálastofnunar Reykjavíkurborgar og nokkurra hjúkrunarheimila. Í framhaldi af verkefninu var sett reglugerð um mat á heilsufari og aðbún
aði íbúa á öldrunarstofnunum. Á sama hátt mætti koma á samræmdu mati á heilsufari og að
búnaði lífeyrisþega í heimahúsi sem gæti gefið raunsanna mynd af þörf á hjúkrun og annarri aðhlynningu. Við matið mætti hafa vistunarmat það sem nú er byggt á í öldrunarþjónustunni sem viðmið að einhverju leiti.
Ljóst er að mun fleiri en makar lífeyrisþega vinna umönnunarstörf á heimilum og geta ekki eða takmarkað stundað vinnu utan heimilis vegna þess. Nú þegar legurúmum á sjúkrahúsum fækkar og erfiðara er að fá vistun fyrir þá sem þurfa á henni að halda verða heimilismenn og aðrir aðstandendur sjúkra og fatlaðra að taka að sér þessi störf og því er úrelt að miða aðeins við greiðslu til maka þess sem er umönnunar þurfi.
Fólk sem annast uppkomin börn sín, foreldra, tengdafólk eða aðra ættingja nú á ekki rétt á neinum greiðslum frá hinu opinbera samkvæmt lögum um félagslega aðstoð. Það samræmist ekki anda laganna að fólki sé mismunað eftir tengslum við þann sem það annast.
Nútímaáherslur í heilbrigðisþjónustu eru þær að lögð er áhersla á að sjúkir geti verið eins lengi heima og unnt er og þeir óska og fái þjónustu þar. Það eru einnig rök fyrir því að fleiri en maki fái greitt fyrir umönnun. Margir sjúkir og fatlaðir sem þurfa umönnun heima eiga ekki maka, en e.t.v. er einhver sem býr með þeim sem vill annast þá. Þessar bætur gera þeim sem eru umönnunar þurfi kleift að vera lengur heima og sparar það hinu opinbera dýra sjúkra
húslegu og stofnanavist.
Á undanförnum árum hefur því oft verið lýst yfir af hálfu íslenskra stjórnvalda að stefnt skuli að því að aldraðir og öryrkjar geti sem lengst dvalist í heimahúsi; það sé hagkvæmasta, besta og manneskjulegasta leiðin varðandi aðbúnað þessa þjóðfélagshóps. Margir lífeyris
þegar sem þarfnast mikillar umönnunar dveljast í heimahúsum. Þeir eru þó mun fleiri sem veldu þann kost að dveljast heima ef þess væri nokkur kostur. Munur á lífskjörum einstakl
inga og fjölskyldna í þjóðfélaginu er mjög mikill. Sumir hafa rúmar ráðstöfunartekjur og mik
inn tíma fyrir fjölskylduna á meðan stór hópur þarf að vinna langan vinnudag en býr engu síð
ur við þröngan fjárhag. Vegna bágra kjara er því margri fjölskyldunni ókleift að annast líf
eyrisþega inni á heimili. Ef frumvarpið verður samþykkt þýðir það að aðstandendur lífeyris
þega eiga rétt á launum fyrir umönnunarstörf í heimahúsi, en ekki einungis maki lífeyrisþeg
ans eins og nú er heldur börn, tengdabörn og aðrir sem halda heimili með honum og veita þá hjúkrun og aðra umönnun sem viðkomandi þarfnast. Það er löngu tímabært að þessi störf séu metin að verðleikum.
Flutningsmenn þessa frumvarps hafa lagt fram frumvörp um umönnunargreiðslur sem þessar á fyrri þingum: Ásta R. Jóhannesdóttir á 115. löggjafarþingi árið 1992, á 120. lög
gjafarþingi 1996 og 121. löggjafarþingi 1996–7 og Margrét Frímannsdóttir á sama þingi. Þau voru send til umsagnar og voru þær undantekningarlaust í þá veru að þetta væru nauðsynlegar réttarbætur fyrir sjúka og fatlaða, og mikilvægt væri að frumvarp sem þetta yrði að lögum.
