Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect. Ferill 749. máls.
130. löggjafarþing 2003–2004.
Þskj. 1120 — 749. mál.
um breyting á lögum um útlendinga, nr. 96 15. maí 2002, með síðari breytingu.
Dvalarleyfi, sem veitt er í fyrsta sinn, skal að jafnaði gefið út til eins árs. Heimilt er að víkja frá þessu ef rétt þykir vegna tilgangs dvalarinnar eða af öðrum ástæðum. Um gildistíma dvalarleyfis sem gefið er út vegna komu flóttamannahópa gilda sérreglur, sbr. 51. gr.
Umsókn um dvalarleyfi skv. 1. mgr. skal hafa verið samþykkt áður en útlendingur kemur til landsins. Frá þessu má þó víkja ef ríkar sanngirnisástæður mæla með.
a. 2. mgr. orðast svo:
Nánustu aðstandendur í skilningi 1. mgr. eru maki, sambúðarmaki og samvistarmaki eldri en 24 ára, niðjar yngri en 18 ára og á framfæri viðkomandi og ættmenni hans eða maka að feðgatali eldri en 66 ára og á þeirra framfæri.
b. Á eftir 2. mgr. kemur ný málsgrein er orðast svo:
Nú er rökstuddur grunur um að til hjúskapar hafi verið stofnað til að afla dvalarleyfis, og ekki er sýnt fram á annað með óyggjandi hætti, og veitir hann þá ekki rétt til dvalarleyfis. Sama gildir ef rökstuddur grunur er um að ekki hafi verið stofnað til hjúskapar með vilja beggja hjóna.
a. Við 3. mgr. bætist nýr málsliður er orðast svo: Sama gildir ef rökstuddur grunur leikur á að til hjúskapar hafi verið stofnað til málamynda eða ekki með vilja beggja, sbr. 3. mgr. 13. gr.
b. Við greinina bætist ný málsgrein er orðast svo:
Við ákvörðun um veitingu dvalarleyfis hefur Útlendingastofnun heimild til að krefjast þess að umsækjandi um dvalarleyfi skv. 1. mgr. 13. gr. eða ættmenni hans gangist undir rannsókn á erfðaefni, og töku lífsýnis í því skyni, til að staðfesta að um skyldleika sé að ræða skv. 2. mgr. 13. gr.
a. Við 1. málsl. 3. mgr. bætist: eða búsetuleyfi hér á landi.
b. Fyrirsögn greinarinnar orðast svo: Dvalarleyfi og búsetuleyfi.
a. Við greinina bætist ný málsgrein er orðast svo:
Um skilyrði fyrir útgáfu búsetuleyfis EES-útlendings gilda ákvæði 15. gr.
b. Fyrirsögn greinarinnar orðast svo: Skilyrði dvalarleyfis og búsetuleyfis.
a. E-liður 2. mgr. orðast svo: af ásetningi eða stórfelldu gáleysi aðstoðar útlending við að dveljast ólöglega hér á landi eða í öðru ríki eða.
b. F-liður 2. mgr. orðast svo: af ásetningi eða stórfelldu gáleysi aðstoðar útlending við að koma ólöglega hingað til lands eða annars ríkis eða.
c. Við 2. mgr. bætast tveir nýir stafliðir er orðast svo:
g. af ásetningi eða stórfelldu gáleysi aflar eða reynir að afla dvalarleyfis á grundvelli hjúskapar skv. 3. mgr. 13. gr. eða
h. hefur í vörslum sínum falsað vegabréf, falsað skilríki eða falsaða vegabréfsáritun.
d. 3. mgr. orðast svo:
Það varðar sektum eða fangelsi allt að sex árum að standa að skipulagðri starfsemi til að aðstoða útlendinga við að koma ólöglega til landsins eða til annars ríkis, hvort sem starfsemin er rekin í hagnaðarskyni eða ekki.
Ákvæði a-liðar 1. mgr. 36. gr. laganna tekur ekki gildi fyrir ríkisborgara Eistlands, Lettlands, Litháens, Póllands, Slóvakíu, Slóveníu, Tékklands og Ungverjalands fyrr en 1. maí 2006. Til sama tíma gilda ákvæði 1. mgr. 35. gr. laganna um heimild EES-útlendings til dvalar án sérstaks leyfis í sex mánuði ef hann er í atvinnuleit og ákvæði 4. mgr. 35. gr. laganna um heimild EES-útlendings til að sækja um dvalarleyfi eftir komu til landsins ekki um launþega frá þessum ríkjum.
Frumvarp þetta er samið í dómsmálaráðuneytinu. Miðar það í fyrsta lagi að því að leggja til breytingar á lögum um útlendinga, nr. 96 15. maí 2002, í því skyni að nýta aðlögunarheimildir samnings um stækkun Evrópusambandsins og Evrópska efnahagssvæðisins sem tekur gildi 1. maí 2004. Hin nýju ríki sem bætast við hópinn eru: Eistland, Lettland, Litháen, Kýpur, Malta, Pólland, Slóvakía, Slóvenía, Tékkland og Ungverjaland. Þegar stækkunin tekur gildi munu ríkisborgarar þessara ríkja að óbreyttum lögum njóta sömu ívilnunar á Íslandi og ríkisborgarar annarra EES-ríkja og EFTA-ríkja. Samkvæmt fyrrnefndum stækkunarsamningi er þó heimilt að beita sérstökum aðlögunarákvæðum að því er varðar frjálsa för launafólks frá framantöldum ríkjum, öðrum en eyríkjunum Möltu og Kýpur, og fresta þannig fullum aðgangi launafólks frá þessum ríkjum að íslenskum vinnumarkaði. Aðlögunarákvæðin fela m.a. í sér að ákvæði 1.–6. gr. reglugerðar nr. 1612/68/EBE, um frelsi launþega til flutninga innan Evrópska efnahagssvæðisins, sem hefur lagagildi hér á landi, sbr. 1. gr. laga um frjálsan atvinnu- og búseturétt launafólks innan Evrópska efnahagssvæðisins nr. 47 18. maí 1993, gilda ekki um launafólk frá hinum nýju aðildarríkjum EES frá gildistöku stækkunarsamningsins fram til 1. maí 2006. Þannig gera stækkunarsamningarnir ráð fyrir að landslög hvers ríkis, sem í gildi eru 1. maí 2004, gildi um þá ríkisborgara nýju aðildarríkjanna sem eru launþegar. Ríki getur ekki kveðið á um strangari takmarkanir en í gildi voru við gildistökudag samningsins en því er heimilt að setja reglur sem eru meira ívilnandi fyrir ríkisborgara nýju aðildarríkjanna.
Ríkisstjórnin hefur, í samráði við aðila vinnumarkaðarins, ákveðið að leggja til að fyrrnefndum aðlögunarákvæðum verði beitt. Kallar það á breytingar á lögum um útlendinga, lögum um atvinnuréttindi útlendinga, nr. 97 10. maí 2002, og lögum um frjálsan atvinnu- og búseturétt launafólks innan Evrópska efnahagssvæðisins, nr. 47 18. maí 1993, en um tillögur til breytinga á tveimur síðastnefndum lögum vísast til sérstakra frumvarpa um það efni.
Í annan stað eru í frumvarpi þessu lagðar til breytingar á lögum um útlendinga vegna ábendinga sem borist hafa frá helstu aðilum sem koma að framkvæmd laganna. Samráðsfundir voru haldnir í byrjun ársins með þátttöku fulltrúa ráðuneytisins, embættis lögreglustjórans í Reykjavík, lögreglustjórans á Keflavíkurflugvelli, ríkislögreglustjóra, Útlendingastofnunar og Þjóðskrár. Niðurstaðan var sú að breyta þyrfti nokkrum atriðum til þess að yfirvöld væru betur í stakk búin til að bregðast við þeim aðstæðum sem upp geta komið í þessum mikilvæga en vandmeðfarna málaflokki.
Nýmæli er í 2. gr. frumvarpsins sem miðar að því að koma í veg fyrir að hjúskapur, sem er til þess eins ætlaður að útvega dvalarleyfi, geti þjónað tilgangi sínum. Einnig geti verið refsivert að afla dvalarleyfis á grundvelli slíks hjúskapar til málamynda, sbr. 16. gr. frumvarpsins. Auk þess að stemma stigu við því að unnt sé að fara í kringum ákvæði laganna með slíkum gerningi miða ákvæðin einnig að því að vernda þá, sem hættara er við þrýstingi eða misneytingu af einhverju tagi, gegn því að falbjóða sig til hjúskapar. Í sama dúr er ákvæði 2. gr. frumvarpsins um hjónabönd sem ætla má að ekki séu til komin með samþykki beggja eða svokölluð nauðungarhjónabönd. Hér liggja þó enn ríkari verndarsjónarmið að baki og er þá aðallega byggt á reynslu nágrannaríkjanna þar sem algengt er meðal sumra hópa nýbúa að foreldrar ráðstafi börnum sínum í hjúskap. Meðal annars á grundvelli þessa, og með fyrirmynd í dönsku útlendingalögunum, er lagt til í 2. gr. að maki skuli vera eldri en 24 ára til að unnt verði að veita honum dvalarleyfi aðstandanda.
Á öðrum forsendum er lagt til í frumvarpinu að ættmenni útlendings eða maka að feðgatali, á þeirra framfæri, verði að hafa náð 67 ára aldri til að geta sótt um dvalarleyfi fyrir aðstandanda. Er gengið út frá því að fólk geti almennt framfært sér fram að því tímamarki en brögð hafa verið að því að mun yngra fólk hafi fengið hér dvalarleyfi sem aðstandandi og þannig farið hjáleið inn á íslenskan vinnumarkað. Hér ber að vekja athygli á því að framangreind aldursskilyrði eiga aðeins við þegar sótt er um dvalarleyfi fyrir aðstandendur og getur viðkomandi ætíð sótt hér um dvalarleyfi á eigin forsendum.
Önnur nýmæli í frumvarpinu snúa að rannsóknarúrræðum lögreglu, sbr. 6. gr. frumvarpsins, þannig að heimilt verði að krefjast rannsóknar á erfðaefni þegar vafi leikur á að umsækjendur um dvalarleyfi aðstandenda séu í raun ættmenni útlendings. Einnig verði skýrt kveðið á um að heimilt sé að synja útlendingi um inngöngu í landið til bráðabirgða á meðan kannað er hvort efni séu til frávísunar, sbr. 3. gr.
Nokkrar lagfæringar eru enn fremur lagðar til í frumvarpi þessu. Heimilt verði að veita EES-borgurum búsetuleyfi í samræmi við almennar reglur laganna, sbr. 9. og 10. gr. frumvarpsins, en samkvæmt núgildandi lögum er einungis gert ráð fyrir að þeir geti fengið dvalarleyfi. Stangast það á við þá stefnu í lögunum að EES-útlendingar hafi rýmri rétt en aðrir útlendingar. Auk þess er lagt til í 13. gr. að börn flóttamanna, sem fæðst hafa eftir að foreldrar þeirra fengu stöðu flóttamanna hér á landi, fái sömu réttarstöðu.
Þá er lagt til að refsiákvæðum laganna verði breytt, sbr. 16. gr. frumvarpsins, en ákvæðin hafa í nokkrum tilvikum reynst örðugur grundvöllur saksóknar. Eru bæði lagðar til orðalagsbreytingar á nokkrum þeirra ásamt töluverðum viðbótum við þá háttsemi sem refsiverð telst. Meðal annars verði að gefnu tilefni varsla falsaðra vegabréfa gerð refsiverð.
Um aðrar breytingar vísast til athugasemda við einstakar greinar frumvarpsins.
Útgáfa dvalarleyfis getur dregist á meðan aflað er gagna, jafnvel þangað til sá tími er liðinn sem umsækjandi ætlaði að vera hér á landi. Þetta getur verið bagalegt þegar útlendingur, sem hingað er ráðinn í vinnu, uppfyllir augljóslega öll skilyrði þess að fá hér dvalarleyfi. Gert er því ráð fyrir að við þessar aðstæður þurfi útlendingur ekki að bíða eftir útgáfu dvalarleyfis heldur fái samþykki umsóknar og geti því komið til landsins. Tekið skal fram að gengið er út frá því að ákvæði 17. gr. laganna, um tilkynningarskyldu útlendings sem fengið hefur dvalarleyfi, eigi þá við um útlending sem fengið hefur slíkt samþykki.
Einnig hefur breyting þessi, ef samþykkt verður, þýðingu fyrir skráningu útlendings í Þjóðskrá. Nú er framkvæmdin sú, á grundvelli skuldbindinga samkvæmt Norðurlandasamningi um almannaskráningu, að norrænir ríkisborgarar fá skráningu í Þjóðskrá við framvísun á samnorrænu flutningsvottorði. Aðrir verða að framvísa dvalarleyfisskírteini og hafa því útlendingar almennt ekki verið skráðir í Þjóðskrá fyrr en við útgáfu skírteinisins. Með framangreindri breytingu er gert ráð fyrir að útlendingur geti fengið skráningu í Þjóðskrá þegar við komu til landsins ef samþykki umsóknar ber með sér að útlendingur ætli að vera hér lengur en í þrjá mánuði vegna atvinnu eða náms, sbr. skilyrði 1. mgr. 2. gr. laga um lögheimili, nr. 21 5. maí 1990.
Þá er rétt að geta þess að með hugtakinu dvalarleyfi er átt við fyrsta útgefna leyfi í samfelldri dvöl. Útlendingur verður því að sækja um dvalarleyfi samkvæmt ákvæðinu þótt hann hafi einhvern tímann áður dvalist hér á landi.
Þá er gert ráð fyrir að um dvalarleyfi til flóttamannahópa gildi sérreglur og vísað til 51. gr. laganna. Lagðar eru til breytingar á henni í 10. gr. frumvarpsins þannig að þeir fái dvalarleyfi til þriggja ára án takmarkana, og er það því grundvöllur búsetuleyfis.
Einnig er lagt til að hjúskapur, sem hefur þann tilgang einan að útvega dvalarleyfi fyrir annað hjóna, geti ekki myndað rétt til dvalarleyfis fyrir aðstandanda. Sams konar regla hefur síðan 1998 verið í 9. gr. dönsku útlendingalaganna (sbr. bekendtgörelse af udlændingeloven nr. 685 af 24/07/2003). Skilyrði þess að neitað verði um dvalarleyfi aðstandanda fyrir maka er í fyrsta lagi að rökstuddur grunur sé á því að um gerning til málamynda sé að ræða. Þannig verður vera glögg vísbending um að til hjúskapar hafi verið stofnað til þess eins að sækja um dvalarleyfi. Vísbendingar í þessa átt geta til dæmis verið að aðilar hafa ekki búið saman fyrir stofnun hjúskapar, hjónin skilja ekki tungu hvort annars, mikill aldursmunur er á þeim, þau þekkja ekki til einstakra atriða eða atvika úr lífi hvort annars fyrir giftingu eða fyrri hjónabönd. Í því sambandi má huga að því hvort sá maki, sem hér dvelst löglega, hafi áður verið í hjúskap með útlendingi, sem lauk skömmu eftir að sá síðarnefndi öðlaðist hér dvalarleyfi. Sé samkvæmt framangreindu eða öðrum ástæðum rökstuddur grunur um að til hjúskapar hafi verið stofnað til þess að fá dvalarleyfi verður umsækjandinn að sýna fram á annað.
Lagt er til að sama gildi um nauðungarhjónabönd; þau geti ekki myndað rétt til dvalarleyfis aðstandanda. Einnig þetta ákvæði á fyrirmynd í áður tilvitnaðri grein dönsku útlendingalaganna. Um sjónarmið að baki þess vísast til almennra athugasemda hér að framan.
Lagt til að Útlendingastofnun verði heimilt að krefjast rannsóknar á erfðaefni, þ.e. DNA- rannsóknar, til að ganga úr skugga um að þau ættmenni sem sækja um dvalarleyfi skv. 1. mgr., sbr. 2. mgr. 13. gr. laganna séu í raun ættmenni þess sem hér er búsettur eða fær að dveljast löglega í landinu samkvæmt dvalarleyfi sem ekki er háð takmörkunum eða búsetuleyfi. Tilgangurinn er að koma í veg fyrir að ákvæði 13. gr. um dvalarleyfi fyrir aðstandendur verði misnotað.
Þá er í greininni lagt til að tveir nýir stafliðir bætist við 2. mgr. 57. gr. laganna.
Í g-lið er gert ráð fyrir að refsivert verði að afla eða reyna að afla dvalarleyfis á grundvelli hjúskapar til málamynda samkvæmt efnisreglu 3. mgr. 13. gr. laganna, eins og hún hljóðar samkvæmt tillögu í 2. gr. frumvarpsins. Skilyrði er að um ásetning eða stórfellt gáleysi sé að ræða.
Í h-lið er lagt til að refsivert verði að hafa í vörslum sínum falsað eða fölsuð vegabréf, fölsuð skilríki og falsaða eða falsaðar áritanir. Skv. XVII. kafla almennra hegningarlaga, nr. 19/1940, eru skilyrði refsiábyrgðar að nota falsað skjal eða ófalsað skjal með nánari skilyrðum, en ávallt með því að blekkja með því í lögskiptum. Hér er lagt til að handhöfnin ein geti verið refsiverð, enda eru dæmi um að fólk hafi við komu til landsins verið með nokkurt magn af fölsuðum ferðaskilríkjum á ýmsum nöfnum í fórum sínum án þess að unnt hafi verið að bregðast við því. Sú háttsemi að koma fölsuðum vegabréfum, fölsuðum skilríkjum eða fölsuðum áritunum milli landa getur m.a. tengst mansali eða að verið sé að koma fólki á annan hátt á fölskum forsendum milli landa, jafnvel fólki sem hefur hag af því að ferðast ekki undir eigin nafni, t.d. ef það er eftirlýst vegna meintrar refsiverðrar háttsemi eða reynir að koma sér undan refsingu.
Enn fremur er lagt til að 3. mgr. 57. gr. laganna verði breytt þannig að engu skipti hvort skipulögð starfsemi til að aðstoða útlendinga við að koma ólöglega til landsins eða til annars ríkis sé rekin í hagnaðarskyni eða ekki, en í gildandi lögum er refsing við því bundin við að starfsemin sé rekin í hagnaðarskyni. Oft getur reynst örðugt að sanna að hagnaður hafi orðið af skipulagðri starfsemi af þessu tagi. Þá er ekki sjálfgefið að slík starfsemi sé rekin í hagnaðarskyni. Er tilgangur þessarar lagabreytingar að skapa fullnægjandi lagagrundvöll til saksóknar og mögulegrar refsingar, leiði rannsókn í ljós að um skipulagða starfsemi af þessu tagi sé að ræða.
Fylgiskjal.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
130. löggjafarþing 2003–2004.
Þskj. 1120 — 749. mál.
Frumvarp til laga
um breyting á lögum um útlendinga, nr. 96 15. maí 2002, með síðari breytingu.
(Lagt fyrir Alþingi á 130. löggjafarþingi 2003–2004.)
1. gr.
Dvalarleyfi, sem veitt er í fyrsta sinn, skal að jafnaði gefið út til eins árs. Heimilt er að víkja frá þessu ef rétt þykir vegna tilgangs dvalarinnar eða af öðrum ástæðum. Um gildistíma dvalarleyfis sem gefið er út vegna komu flóttamannahópa gilda sérreglur, sbr. 51. gr.
Umsókn um dvalarleyfi skv. 1. mgr. skal hafa verið samþykkt áður en útlendingur kemur til landsins. Frá þessu má þó víkja ef ríkar sanngirnisástæður mæla með.
2. gr.
a. 2. mgr. orðast svo:
Nánustu aðstandendur í skilningi 1. mgr. eru maki, sambúðarmaki og samvistarmaki eldri en 24 ára, niðjar yngri en 18 ára og á framfæri viðkomandi og ættmenni hans eða maka að feðgatali eldri en 66 ára og á þeirra framfæri.
b. Á eftir 2. mgr. kemur ný málsgrein er orðast svo:
Nú er rökstuddur grunur um að til hjúskapar hafi verið stofnað til að afla dvalarleyfis, og ekki er sýnt fram á annað með óyggjandi hætti, og veitir hann þá ekki rétt til dvalarleyfis. Sama gildir ef rökstuddur grunur er um að ekki hafi verið stofnað til hjúskapar með vilja beggja hjóna.
3. gr.
4. gr.
5. gr.
6. gr.
7. gr.
a. Við 3. mgr. bætist nýr málsliður er orðast svo: Sama gildir ef rökstuddur grunur leikur á að til hjúskapar hafi verið stofnað til málamynda eða ekki með vilja beggja, sbr. 3. mgr. 13. gr.
b. Við greinina bætist ný málsgrein er orðast svo:
Við ákvörðun um veitingu dvalarleyfis hefur Útlendingastofnun heimild til að krefjast þess að umsækjandi um dvalarleyfi skv. 1. mgr. 13. gr. eða ættmenni hans gangist undir rannsókn á erfðaefni, og töku lífsýnis í því skyni, til að staðfesta að um skyldleika sé að ræða skv. 2. mgr. 13. gr.
8. gr.
9. gr.
a. Við 1. málsl. 3. mgr. bætist: eða búsetuleyfi hér á landi.
b. Fyrirsögn greinarinnar orðast svo: Dvalarleyfi og búsetuleyfi.
10. gr.
a. Við greinina bætist ný málsgrein er orðast svo:
Um skilyrði fyrir útgáfu búsetuleyfis EES-útlendings gilda ákvæði 15. gr.
b. Fyrirsögn greinarinnar orðast svo: Skilyrði dvalarleyfis og búsetuleyfis.
11. gr.
12. gr.
13. gr.
14. gr.
15. gr.
16. gr.
a. E-liður 2. mgr. orðast svo: af ásetningi eða stórfelldu gáleysi aðstoðar útlending við að dveljast ólöglega hér á landi eða í öðru ríki eða.
b. F-liður 2. mgr. orðast svo: af ásetningi eða stórfelldu gáleysi aðstoðar útlending við að koma ólöglega hingað til lands eða annars ríkis eða.
c. Við 2. mgr. bætast tveir nýir stafliðir er orðast svo:
g. af ásetningi eða stórfelldu gáleysi aflar eða reynir að afla dvalarleyfis á grundvelli hjúskapar skv. 3. mgr. 13. gr. eða
h. hefur í vörslum sínum falsað vegabréf, falsað skilríki eða falsaða vegabréfsáritun.
d. 3. mgr. orðast svo:
Það varðar sektum eða fangelsi allt að sex árum að standa að skipulagðri starfsemi til að aðstoða útlendinga við að koma ólöglega til landsins eða til annars ríkis, hvort sem starfsemin er rekin í hagnaðarskyni eða ekki.
17. gr.
Ákvæði a-liðar 1. mgr. 36. gr. laganna tekur ekki gildi fyrir ríkisborgara Eistlands, Lettlands, Litháens, Póllands, Slóvakíu, Slóveníu, Tékklands og Ungverjalands fyrr en 1. maí 2006. Til sama tíma gilda ákvæði 1. mgr. 35. gr. laganna um heimild EES-útlendings til dvalar án sérstaks leyfis í sex mánuði ef hann er í atvinnuleit og ákvæði 4. mgr. 35. gr. laganna um heimild EES-útlendings til að sækja um dvalarleyfi eftir komu til landsins ekki um launþega frá þessum ríkjum.
18. gr.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Frumvarp þetta er samið í dómsmálaráðuneytinu. Miðar það í fyrsta lagi að því að leggja til breytingar á lögum um útlendinga, nr. 96 15. maí 2002, í því skyni að nýta aðlögunarheimildir samnings um stækkun Evrópusambandsins og Evrópska efnahagssvæðisins sem tekur gildi 1. maí 2004. Hin nýju ríki sem bætast við hópinn eru: Eistland, Lettland, Litháen, Kýpur, Malta, Pólland, Slóvakía, Slóvenía, Tékkland og Ungverjaland. Þegar stækkunin tekur gildi munu ríkisborgarar þessara ríkja að óbreyttum lögum njóta sömu ívilnunar á Íslandi og ríkisborgarar annarra EES-ríkja og EFTA-ríkja. Samkvæmt fyrrnefndum stækkunarsamningi er þó heimilt að beita sérstökum aðlögunarákvæðum að því er varðar frjálsa för launafólks frá framantöldum ríkjum, öðrum en eyríkjunum Möltu og Kýpur, og fresta þannig fullum aðgangi launafólks frá þessum ríkjum að íslenskum vinnumarkaði. Aðlögunarákvæðin fela m.a. í sér að ákvæði 1.–6. gr. reglugerðar nr. 1612/68/EBE, um frelsi launþega til flutninga innan Evrópska efnahagssvæðisins, sem hefur lagagildi hér á landi, sbr. 1. gr. laga um frjálsan atvinnu- og búseturétt launafólks innan Evrópska efnahagssvæðisins nr. 47 18. maí 1993, gilda ekki um launafólk frá hinum nýju aðildarríkjum EES frá gildistöku stækkunarsamningsins fram til 1. maí 2006. Þannig gera stækkunarsamningarnir ráð fyrir að landslög hvers ríkis, sem í gildi eru 1. maí 2004, gildi um þá ríkisborgara nýju aðildarríkjanna sem eru launþegar. Ríki getur ekki kveðið á um strangari takmarkanir en í gildi voru við gildistökudag samningsins en því er heimilt að setja reglur sem eru meira ívilnandi fyrir ríkisborgara nýju aðildarríkjanna.
Ríkisstjórnin hefur, í samráði við aðila vinnumarkaðarins, ákveðið að leggja til að fyrrnefndum aðlögunarákvæðum verði beitt. Kallar það á breytingar á lögum um útlendinga, lögum um atvinnuréttindi útlendinga, nr. 97 10. maí 2002, og lögum um frjálsan atvinnu- og búseturétt launafólks innan Evrópska efnahagssvæðisins, nr. 47 18. maí 1993, en um tillögur til breytinga á tveimur síðastnefndum lögum vísast til sérstakra frumvarpa um það efni.
Í annan stað eru í frumvarpi þessu lagðar til breytingar á lögum um útlendinga vegna ábendinga sem borist hafa frá helstu aðilum sem koma að framkvæmd laganna. Samráðsfundir voru haldnir í byrjun ársins með þátttöku fulltrúa ráðuneytisins, embættis lögreglustjórans í Reykjavík, lögreglustjórans á Keflavíkurflugvelli, ríkislögreglustjóra, Útlendingastofnunar og Þjóðskrár. Niðurstaðan var sú að breyta þyrfti nokkrum atriðum til þess að yfirvöld væru betur í stakk búin til að bregðast við þeim aðstæðum sem upp geta komið í þessum mikilvæga en vandmeðfarna málaflokki.
Nýmæli er í 2. gr. frumvarpsins sem miðar að því að koma í veg fyrir að hjúskapur, sem er til þess eins ætlaður að útvega dvalarleyfi, geti þjónað tilgangi sínum. Einnig geti verið refsivert að afla dvalarleyfis á grundvelli slíks hjúskapar til málamynda, sbr. 16. gr. frumvarpsins. Auk þess að stemma stigu við því að unnt sé að fara í kringum ákvæði laganna með slíkum gerningi miða ákvæðin einnig að því að vernda þá, sem hættara er við þrýstingi eða misneytingu af einhverju tagi, gegn því að falbjóða sig til hjúskapar. Í sama dúr er ákvæði 2. gr. frumvarpsins um hjónabönd sem ætla má að ekki séu til komin með samþykki beggja eða svokölluð nauðungarhjónabönd. Hér liggja þó enn ríkari verndarsjónarmið að baki og er þá aðallega byggt á reynslu nágrannaríkjanna þar sem algengt er meðal sumra hópa nýbúa að foreldrar ráðstafi börnum sínum í hjúskap. Meðal annars á grundvelli þessa, og með fyrirmynd í dönsku útlendingalögunum, er lagt til í 2. gr. að maki skuli vera eldri en 24 ára til að unnt verði að veita honum dvalarleyfi aðstandanda.
Á öðrum forsendum er lagt til í frumvarpinu að ættmenni útlendings eða maka að feðgatali, á þeirra framfæri, verði að hafa náð 67 ára aldri til að geta sótt um dvalarleyfi fyrir aðstandanda. Er gengið út frá því að fólk geti almennt framfært sér fram að því tímamarki en brögð hafa verið að því að mun yngra fólk hafi fengið hér dvalarleyfi sem aðstandandi og þannig farið hjáleið inn á íslenskan vinnumarkað. Hér ber að vekja athygli á því að framangreind aldursskilyrði eiga aðeins við þegar sótt er um dvalarleyfi fyrir aðstandendur og getur viðkomandi ætíð sótt hér um dvalarleyfi á eigin forsendum.
Önnur nýmæli í frumvarpinu snúa að rannsóknarúrræðum lögreglu, sbr. 6. gr. frumvarpsins, þannig að heimilt verði að krefjast rannsóknar á erfðaefni þegar vafi leikur á að umsækjendur um dvalarleyfi aðstandenda séu í raun ættmenni útlendings. Einnig verði skýrt kveðið á um að heimilt sé að synja útlendingi um inngöngu í landið til bráðabirgða á meðan kannað er hvort efni séu til frávísunar, sbr. 3. gr.
Nokkrar lagfæringar eru enn fremur lagðar til í frumvarpi þessu. Heimilt verði að veita EES-borgurum búsetuleyfi í samræmi við almennar reglur laganna, sbr. 9. og 10. gr. frumvarpsins, en samkvæmt núgildandi lögum er einungis gert ráð fyrir að þeir geti fengið dvalarleyfi. Stangast það á við þá stefnu í lögunum að EES-útlendingar hafi rýmri rétt en aðrir útlendingar. Auk þess er lagt til í 13. gr. að börn flóttamanna, sem fæðst hafa eftir að foreldrar þeirra fengu stöðu flóttamanna hér á landi, fái sömu réttarstöðu.
Þá er lagt til að refsiákvæðum laganna verði breytt, sbr. 16. gr. frumvarpsins, en ákvæðin hafa í nokkrum tilvikum reynst örðugur grundvöllur saksóknar. Eru bæði lagðar til orðalagsbreytingar á nokkrum þeirra ásamt töluverðum viðbótum við þá háttsemi sem refsiverð telst. Meðal annars verði að gefnu tilefni varsla falsaðra vegabréfa gerð refsiverð.
Um aðrar breytingar vísast til athugasemda við einstakar greinar frumvarpsins.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Útgáfa dvalarleyfis getur dregist á meðan aflað er gagna, jafnvel þangað til sá tími er liðinn sem umsækjandi ætlaði að vera hér á landi. Þetta getur verið bagalegt þegar útlendingur, sem hingað er ráðinn í vinnu, uppfyllir augljóslega öll skilyrði þess að fá hér dvalarleyfi. Gert er því ráð fyrir að við þessar aðstæður þurfi útlendingur ekki að bíða eftir útgáfu dvalarleyfis heldur fái samþykki umsóknar og geti því komið til landsins. Tekið skal fram að gengið er út frá því að ákvæði 17. gr. laganna, um tilkynningarskyldu útlendings sem fengið hefur dvalarleyfi, eigi þá við um útlending sem fengið hefur slíkt samþykki.
Einnig hefur breyting þessi, ef samþykkt verður, þýðingu fyrir skráningu útlendings í Þjóðskrá. Nú er framkvæmdin sú, á grundvelli skuldbindinga samkvæmt Norðurlandasamningi um almannaskráningu, að norrænir ríkisborgarar fá skráningu í Þjóðskrá við framvísun á samnorrænu flutningsvottorði. Aðrir verða að framvísa dvalarleyfisskírteini og hafa því útlendingar almennt ekki verið skráðir í Þjóðskrá fyrr en við útgáfu skírteinisins. Með framangreindri breytingu er gert ráð fyrir að útlendingur geti fengið skráningu í Þjóðskrá þegar við komu til landsins ef samþykki umsóknar ber með sér að útlendingur ætli að vera hér lengur en í þrjá mánuði vegna atvinnu eða náms, sbr. skilyrði 1. mgr. 2. gr. laga um lögheimili, nr. 21 5. maí 1990.
Þá er rétt að geta þess að með hugtakinu dvalarleyfi er átt við fyrsta útgefna leyfi í samfelldri dvöl. Útlendingur verður því að sækja um dvalarleyfi samkvæmt ákvæðinu þótt hann hafi einhvern tímann áður dvalist hér á landi.
Þá er gert ráð fyrir að um dvalarleyfi til flóttamannahópa gildi sérreglur og vísað til 51. gr. laganna. Lagðar eru til breytingar á henni í 10. gr. frumvarpsins þannig að þeir fái dvalarleyfi til þriggja ára án takmarkana, og er það því grundvöllur búsetuleyfis.
Um 2. gr.
Einnig er lagt til að hjúskapur, sem hefur þann tilgang einan að útvega dvalarleyfi fyrir annað hjóna, geti ekki myndað rétt til dvalarleyfis fyrir aðstandanda. Sams konar regla hefur síðan 1998 verið í 9. gr. dönsku útlendingalaganna (sbr. bekendtgörelse af udlændingeloven nr. 685 af 24/07/2003). Skilyrði þess að neitað verði um dvalarleyfi aðstandanda fyrir maka er í fyrsta lagi að rökstuddur grunur sé á því að um gerning til málamynda sé að ræða. Þannig verður vera glögg vísbending um að til hjúskapar hafi verið stofnað til þess eins að sækja um dvalarleyfi. Vísbendingar í þessa átt geta til dæmis verið að aðilar hafa ekki búið saman fyrir stofnun hjúskapar, hjónin skilja ekki tungu hvort annars, mikill aldursmunur er á þeim, þau þekkja ekki til einstakra atriða eða atvika úr lífi hvort annars fyrir giftingu eða fyrri hjónabönd. Í því sambandi má huga að því hvort sá maki, sem hér dvelst löglega, hafi áður verið í hjúskap með útlendingi, sem lauk skömmu eftir að sá síðarnefndi öðlaðist hér dvalarleyfi. Sé samkvæmt framangreindu eða öðrum ástæðum rökstuddur grunur um að til hjúskapar hafi verið stofnað til þess að fá dvalarleyfi verður umsækjandinn að sýna fram á annað.
Lagt er til að sama gildi um nauðungarhjónabönd; þau geti ekki myndað rétt til dvalarleyfis aðstandanda. Einnig þetta ákvæði á fyrirmynd í áður tilvitnaðri grein dönsku útlendingalaganna. Um sjónarmið að baki þess vísast til almennra athugasemda hér að framan.
Um 3. gr.
Um 4. gr.
Um 5. gr.
Um 6. gr.
Um 7. gr.
Lagt til að Útlendingastofnun verði heimilt að krefjast rannsóknar á erfðaefni, þ.e. DNA- rannsóknar, til að ganga úr skugga um að þau ættmenni sem sækja um dvalarleyfi skv. 1. mgr., sbr. 2. mgr. 13. gr. laganna séu í raun ættmenni þess sem hér er búsettur eða fær að dveljast löglega í landinu samkvæmt dvalarleyfi sem ekki er háð takmörkunum eða búsetuleyfi. Tilgangurinn er að koma í veg fyrir að ákvæði 13. gr. um dvalarleyfi fyrir aðstandendur verði misnotað.
Um 8. gr.
Um 9. og 10. gr.
Um 11. gr.
Um 12. gr.
Um 13. gr.
Um 14. gr.
Um 15. gr.
Um 16. gr.
Þá er í greininni lagt til að tveir nýir stafliðir bætist við 2. mgr. 57. gr. laganna.
Í g-lið er gert ráð fyrir að refsivert verði að afla eða reyna að afla dvalarleyfis á grundvelli hjúskapar til málamynda samkvæmt efnisreglu 3. mgr. 13. gr. laganna, eins og hún hljóðar samkvæmt tillögu í 2. gr. frumvarpsins. Skilyrði er að um ásetning eða stórfellt gáleysi sé að ræða.
Í h-lið er lagt til að refsivert verði að hafa í vörslum sínum falsað eða fölsuð vegabréf, fölsuð skilríki og falsaða eða falsaðar áritanir. Skv. XVII. kafla almennra hegningarlaga, nr. 19/1940, eru skilyrði refsiábyrgðar að nota falsað skjal eða ófalsað skjal með nánari skilyrðum, en ávallt með því að blekkja með því í lögskiptum. Hér er lagt til að handhöfnin ein geti verið refsiverð, enda eru dæmi um að fólk hafi við komu til landsins verið með nokkurt magn af fölsuðum ferðaskilríkjum á ýmsum nöfnum í fórum sínum án þess að unnt hafi verið að bregðast við því. Sú háttsemi að koma fölsuðum vegabréfum, fölsuðum skilríkjum eða fölsuðum áritunum milli landa getur m.a. tengst mansali eða að verið sé að koma fólki á annan hátt á fölskum forsendum milli landa, jafnvel fólki sem hefur hag af því að ferðast ekki undir eigin nafni, t.d. ef það er eftirlýst vegna meintrar refsiverðrar háttsemi eða reynir að koma sér undan refsingu.
Enn fremur er lagt til að 3. mgr. 57. gr. laganna verði breytt þannig að engu skipti hvort skipulögð starfsemi til að aðstoða útlendinga við að koma ólöglega til landsins eða til annars ríkis sé rekin í hagnaðarskyni eða ekki, en í gildandi lögum er refsing við því bundin við að starfsemin sé rekin í hagnaðarskyni. Oft getur reynst örðugt að sanna að hagnaður hafi orðið af skipulagðri starfsemi af þessu tagi. Þá er ekki sjálfgefið að slík starfsemi sé rekin í hagnaðarskyni. Er tilgangur þessarar lagabreytingar að skapa fullnægjandi lagagrundvöll til saksóknar og mögulegrar refsingar, leiði rannsókn í ljós að um skipulagða starfsemi af þessu tagi sé að ræða.
Um 17. gr.
Um 18. gr.
Fylgiskjal.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Umsögn um frumvarp til laga um breyting á lögum nr. 96/2002, um útlendinga.
