Þingskjal 1020 — 600. mál.
Tillaga til þingsályktunar
um staðfestingu Norðurlandasamnings um almannatryggingar.
(Lögð fyrir Alþingi á 141. löggjafarþingi 2012–2013.)
Alþingi ályktar að heimila ríkisstjórninni að staðfesta fyrir Íslands hönd Norðurlandasamning um almannatryggingar sem gerður var í Bergen 12. júní 2012.
Athugasemdir við þingsályktunartillögu þessa.
Með þingsályktunartillögu þessari er leitað heimildar Alþingis til staðfestingar Norðurlandasamnings um almannatryggingar sem gerður var í Bergen 12. júní 2012. Samningurinn er prentaður sem fylgiskjal með tillögu þessari.
Samstarf Norðurlanda á sviði almannatrygginga á sér langa sögu. Samstarfið tók nokkrum breytingum þegar samningurinn um Evrópska efnahagssvæðið (EES-samningurinn) öðlaðist gildi, en reglur þess samnings um almannatryggingar gilda um norræna ríkisborgara sem starfa eða dveljast í öðru norrænu landi. Með samningi milli Íslands, Danmerkur, Finnlands, Noregs og Svíþjóðar um almannatryggingar, sem gerður var í Kaupmannahöfn 15. júní 1992, var samstarf Norðurlanda á þessu sviði endurskoðað með tilliti til EES-samningsins, sbr. lög nr. 46/1993, þar sem ákvæði samningsins eru lögfest. Norðurlandasamningurinn frá 1992 náði fyrst og fremst til einstaklinga sem ekki féllu undir almannatryggingareglur EES-samningsins, þ.e. þeirra norrænu ríkisborgara sem ekki voru í starfi, svo og afmarkaðs hóps ríkisborgara landa utan Evrópska efnahagssvæðisins. Enn fremur hafði samningurinn að geyma nokkrar reglur á þessu sviði sem gengu lengra en EES-reglurnar og náðu til allra, ekki einvörðungu til þeirra sem EES-reglurnar náðu ekki til.
Norðurlandasamningurinn frá 1992 var endurskoðaður og leystur af hólmi af nýjum samningi árið 2003. Norðurlandasamstarfið á þessu sviði var þá lagað að þeirri þróun sem orðið hafði á almannatryggingalöggjöf Evrópusambandsins og felld hafði verið undir EES-samninginn frá 1994, sem og á löggjöf norrænu ríkjanna.
Árið 2008 þótti tími til kominn að endurskoða Norðurlandasamninginn frá 2003. Helsta ástæða þess var að fyrir lá ný Evrópureglugerð, reglugerð (EB) nr. 883/2004 um samræmingu almannatryggingakerfa. Nýr Norðurlandasamningur um almannatryggingar var svo undirritaður eins og áður sagði í júní 2012.
Samningur þessi byggist að mestu leyti á gildandi samningi frá 2003 en á honum hafa verið gerðar nauðsynlegar breytingar vegna þeirrar þróunar sem hefur orðið á sviði almannatrygginga innan Evrópuréttarins, sem og á löggjöf einstakra norrænna ríkja. Hann byggist á meginreglum nýju Evrópureglugerðarinnar frá 2004 um samræmingu almannatryggingakerfa milli ríkjanna. Sú reglugerð hefur verið felld undir EES-samninginn í stað eldri reglugerðar og tók gildi 1. júní 2012 innan Evrópska efnahagssvæðisins. Norðurlandasamningurinn kemur til fyllingar reglugerðinni og veitir í vissum tilvikum ríkari rétt til handa einstaklingum sem flytjast milli norrænu landanna. Samningurinn tekur eins og áður til ríkisborgara ríkja utan Evrópska efnahagssvæðisins sem falla undir löggjöf norræns ríkis og fara á milli norrænu landanna auk þeirra sem falla undir Evrópureglugerðina. Samningurinn er einnig mikilvægur fyrir Færeyinga og Grænlendinga þar sem Færeyjar og Grænland, sem eru ekki aðilar að Evrópska efnahagssvæðinu, geta gerst aðilar að samningnum eins og áður.
Þótt samningurinn byggist að miklu leyti á samningnum frá 2003 er þar að finna nokkur ný og breytt ákvæði. Eitt helsta nýmælið er fólgið í því að svokölluð ,,fimm ára regla“ tekur nú einnig til sjálfstætt starfandi einstaklinga innan atvinnuleysistryggingakerfisins. Þá hefur sú breyting orðið að atvinnuleysisbætur þeirra sem fara til annars ríkis í atvinnuleit og halda rétti til atvinnuleysisbóta í tiltekinn tíma greiðast framvegis af ríkinu þar sem viðkomandi er tryggður en ekki ríkinu þar sem leitað er að atvinnu eins og verið hefur. Einnig fjallar nýi samningurinn um hvernig samræma skuli greiðslur fjölskyldubóta þegar foreldrar eiga rétt til greiðslna frá fleiri en einu norrænu ríki. Loks er samningnum ætlað að stuðla að betri samvinnu milli Norðurlandanna á sviði endurhæfingar í þeim tilvikum er einstaklingur sem hefur starfað í öðru landi en búsetulandi þarf á endurhæfingu að halda, en slíkt hefur ekki verið gert með sama hætti í eldri samningum.
Samkvæmt 2. mgr. 16. gr. samningsins öðlast hann gildi fyrsta dag þriðja mánaðar frá því að allar ríkisstjórnirnar hafa tilkynnt dönsku ríkisstjórninni um að þær hafi uppfyllt öll skilyrði fyrir gildistöku samningsins.
Samhliða framlagningu þingsályktunartillögu þessarar leggur velferðarráðherra fram frumvarp til laga um lögfestingu Norðurlandasamnings um almannatryggingar frá 12. júní 2012. Samkvæmt frumvarpinu fá ákvæði samningsins lagagildi hér á landi þegar hann öðlast gildi að því er Ísland varðar. Jafnframt er í frumvarpinu kveðið á um að lög nr. 66/2004, um lögfestingu Norðurlandasamnings um almannatryggingar frá 18. ágúst 2003, falli úr gildi.
Fylgiskjal.
NORÐURLANDASAMNINGUR
um almannatryggingar.
sem hafa, frá því að samningurinn um Evrópska efnahagssvæðið (EES-samningurinn) öðlaðist gildi, beitt ákvæðum Evrópusambandsins um samræmingu reglna um almannatryggingar fyrir launþega, sjálfstætt starfandi einstaklinga og aðstandendur þeirra sem flytjast á milli aðildarríkja, einnig gagnvart þeim sem flytja á milli norrænu landanna,
sem gerðu síðast með sér Norðurlandasamning um almannatryggingar 18. ágúst 2003 til viðbótar reglugerð Evrópusambandsins um samræmingu almannatryggingakerfa en með honum skuldbinda norrænu löndin sig til að beita ákvæðum reglugerðarinnar að verulegu leyti einnig gagnvart tilteknum hópum manna sem reglugerðin tekur ekki beint til, þ.e.a.s. þeim sem eru ekki ríkisborgarar í EES-landi eða sem eru ekki eða hafa verið launþegar eða sjálfstætt starfandi í skilningi reglugerðarinnar,
sem vilja gera með sér samning um almannatryggingar sem byggist á meginreglum reglugerðar (EB) nr. 883/2004 og samrýmist grundvallarsjónarmiðum hennar,
sem vilja laga Norðurlandasamninginn að reglugerð (EB) nr. 883/2004, sem einnig tekur til einstaklinga, sem ekki eru eða hafa verið launþegar eða sjálfstætt starfandi einstaklingar, reglugerð (EB) nr. 987/2009 sem kveður á um framkvæmd hennar og að þeirri þróun sem hefur orðið á löggjöf norrænu landanna um almannatryggingar,
sem hafa hliðsjón af því að fyrir hendi er ríkjasamband Danmerkur, Færeyja og Grænlands og að hvorki Færeyjar né Grænland eiga aðild að Evrópusambandinu eða heyra undir EES-samninginn,
hafa komið sér saman um að gera nýjan Norðurlandasamning um almannatryggingar. Samningurinn kemur til fyllingar reglugerðum ESB og veitir í vissum tilvikum ríkari réttindi til handa einstaklingum sem flytjast á milli norrænu landanna.
Samningurinn er svohljóðandi:
I. HLUTI
Almenn ákvæði.
1. gr.
Skilgreiningar.
1. „norrænt land“:
hvert og eitt samningslandanna ásamt sjálfsstjórnarsvæðunum Færeyjum og Grænlandi, sem hafa sjálf valdheimildir á þeim sviðum sem heyra undir samninginn, og Álandseyjum að því marki sem þessi svæði hafa samþykkt að samningurinn skuli gilda fyrir þau,
2. „reglugerðin“:
reglugerð (EB) nr. 883/2004 um samræmingu almannatryggingakerfa með því orðalagi sem í gildi er milli norrænu landanna á hverjum tíma og með þeirri aðlögun sem á hverjum tíma leiðir af VI. viðauka við samninginn um Evrópska efnahagssvæðið frá 2. maí 1992 (EES-samningurinn),
3. „framkvæmdarreglugerðin“:
reglugerð (EB) nr. 987/2009 sem kveður á um framkvæmd reglugerðar (EB) nr. 883/2004 með því orðalagi sem í gildi er milli norrænu landanna á hverjum tíma og með þeirri aðlögun sem á hverjum tíma leiðir af VI. viðauka við samninginn um Evrópska efnahagssvæðið frá 2. maí 1992 (EES-samningurinn),
4. „grunnlífeyrir“:
lífeyrir sem grundvallast á búsetu og viðbót við lífeyri sem greiddur er þeim sem fær engan eða lítinn starfstengdan lífeyri; sbr. 1. viðauka við framkvæmdarsamninginn við þennan samning þar sem fram kemur hvaða bætur teljast til grunnlífeyris í norrænu löndunum.
2. Önnur hugtök í þessum samningi hafa sömu merkingu og þau hafa í reglugerðinni, framkvæmdarreglugerðinni eða í innlendri löggjöf norrænu landanna.
2. gr.
Efnislegt gildissvið.
3. gr.
Persónulegt gildissvið.
2. Samningur þessi gildir einnig um eftirtalda einstaklinga sem falla ekki undir persónulegt gildissvið reglugerðarinnar:
a. einstaklinga sem heyra undir eða hafa heyrt undir löggjöf í norrænu landi,
b. aðstandendur eða eftirlifendur sem rekja rétt sinn til einstaklinga sem um getur í a-lið.
3. Í Danmörku eiga ákvæði 1. og 2. mgr. aðeins við um ríkisborgara í norrænu landi þegar beitt er
a. reglum um fjölskyldubætur í 8. kafla reglugerðarinnar,
b. ákvæðum 64. gr. reglugerðarinnar um atvinnulausa einstaklinga sem fara til annars aðildarríkis,
c. reglum um grunnlífeyri.
4. gr.
Rýmkun gildissviðs reglugerðarinnar.
II. HLUTI
Ákvæði um hvaða löggjöf skuli beita.
5. gr.
Búseta.
6. gr.
Starf á landgrunninu.
III. HLUTI
Sérákvæði um rétt til bóta.
1. kafli.
Veikindi.
7. gr.
Greiðsla vegna kostnaðar við heimferð.
2. Ákvæði 1. mgr. gilda ekki um einstakling sem fær leyfi til að fara til annars norræns lands til þess að fá þá meðferð sem hann þarfnast.
2. kafli.
Bætur vegna örorku, elli og andláts.
8. gr.
Grunnlífeyrir á grundvelli búsetu í landi sem er aðili að EES-samningnum.
9. gr.
Samkomulag skv. i. lið í b-lið 2. mgr. 54. gr. reglugerðarinnar.
3. kafli.
Atvinnuleysisbætur.
10. gr.
Undanþágur frá tilteknum kröfum um að tímabilum sé lokið.
4. kafli.
Fjölskyldubætur.
11. gr.
Útreikningur á viðbótargreiðslu og umframfjárhæð.
2. Það yfirvald eða stofnun, sem skal fella niður bætur tímabundið og greiða viðbót í samræmi við 2. mgr. 68. gr. reglugerðarinnar, skal reikna samanlagða fjárhæð fjölskyldubóta fyrir hvert barn um sig og fella bæturnar niður upp að þeirri fjárhæð sem greiða ber í hinu ríkinu og greiða viðbótarfjárhæð.
5. kafli.
Endurhæfing.
12. gr.
Samstarf.
2. Leiði slík afskipti til þess að breytingar verða á því hvar hlutaðeigandi einstaklingur nýtur almannatrygginga skulu stofnanirnar, eins og framast er unnt, leysa málið til hagsbóta fyrir hann.
IV. HLUTI
Önnur ákvæði.
13. gr.
Framkvæmdarsamningur.
14. gr.
Samvinna á sviði stjórnsýslu og samskiptastofnun.
2. Þegar aðstæður ná yfir landamæri skulu hlutaðeigandi yfirvöld og stofnanir í viðkomandi ríkjum vinna saman að því að bæta stjórnsýsluvenjur og veita gagnkvæma aðstoð, auk þess að hafa með sér samvinnu í einstaka málum, sérstaklega að því er varðar álitaefni um lagaval með það að markmiði að leysa úr málum einstaklinga þeim til hagsbóta eins og framast er unnt.
3. Í hverju norrænu landi skal vera samskiptastofnun sem lögbær yfirvöld tilnefna.
15. gr.
Afsal endurgreiðslna.
2. Afsal endurgreiðslu nær einnig til útgjalda vegna ráðstafana sem um getur í 1. mgr. 12. gr. um endurhæfingu.
3. Afsal endurgreiðslu nær ekki til aðstoðar við þann sem fær leyfi skv. 1. mgr. 20. gr., 1. mgr. 28. gr. og 1. mgr. 36. gr. reglugerðarinnar til að fara til annars norræns lands og fá þar þá meðferð sem ástand hans krefst.
16. gr.
Gildistaka.
2. Samningur þessi öðlast gildi fyrsta dag þriðja mánaðar eftir að allar ríkisstjórnir hafa tilkynnt dönsku ríkisstjórninni að þær hafi uppfyllt öll skilyrði fyrir gildistöku samningsins.
3. Hvað varðar Færeyjar, Grænland og Álandseyjar öðlast samningurinn gildi 30 dögum eftir að ríkisstjórnir Danmerkur og Finnlands hafa tilkynnt danska utanríkisráðuneytinu að færeyska landsstjórnin, grænlenska landsstjórnin og þing Álandseyja hafi tilkynnt að samningurinn skuli gilda fyrir Færeyjar, Grænland og Álandseyjar.
4. Í tengslum við aðild sína skulu landsstjórnir Færeyja og Grænlands ákveða hvort persónulega gildissviðið í 3. mgr. 3. gr. og undantekningar í reglugerðinni frá reglum um grunnlífeyri, sem eiga við í Danmörku, skuli einnig gilda um þau.
5. Danska utanríkisráðuneytið skal tilkynna öðrum aðilum og skrifstofu Norrænu ráðherranefndarinnar um viðtöku þessara tilkynninga og hvenær samningurinn öðlast gildi.
17. gr.
Uppsögn samningsins.
2. Uppsögn á aðeins við um þann aðila sem segir upp og gildir hún frá og með byrjun þess almanaksárs sem hefst að liðnum sex mánuðum hið minnsta frá þeim degi er danska utanríkisráðuneytinu berst tilkynning um uppsögnina.
3. Sé samningnum sagt upp haldast þau réttindi sem fengist hafa samkvæmt honum.
18. gr.
Bráðabirgðaákvæði.
2. Hafi einstaklingur öðlast rétt til grunnlífeyris frá norrænu landi á grundvelli búsetu í landinu fyrir 1. janúar 1994 og á sama tíma öðlast rétt til starfstengds lífeyris í öðru norrænu landi skal grunnlífeyrir fyrir þetta tímabil eingöngu koma frá síðarnefnda landinu. Hafi einstaklingur á þessu tímabili öðlast samtímis rétt til starfstengds lífeyris frá fleiri norrænum löndum, og þar af hafi eitt þeirra verið búsetuland hans, skal grunnlífeyrir einungis koma frá síðastnefnda landinu.
3. Umsóknir um bætur, sem eru lagðar fram eftir gildistöku þessa samnings, skulu afgreiddar samkvæmt þessum samningi einnig þegar um er að ræða bætur fyrir tímabil fyrir gildistökuna.
19. gr.
Undirritun.
Þessu til staðfestu hafa undirritaðir, sem til þess hafa fullt umboð, undirritað samning þennan.
Gjört í Bergen hinn 12. júní 2012 í einu eintaki á dönsku, finnsku, íslensku, norsku og sænsku og eru allir textarnir jafngildir.