Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect. Ferill 251. máls.
Þingskjal 459 — 251. mál.
Heimilt er að skipa aðstoðarríkislögreglustjóra sem er staðgengill ríkislögreglustjóra.
Landið skiptist í átta lögregluumdæmi. Með lögreglustjórn fara lögreglustjórar sem hér segir:
1. Lögreglustjórinn á höfuðborgarsvæðinu.
2. Lögreglustjórinn á Vesturlandi.
3. Lögreglustjórinn á Vestfjörðum.
4. Lögreglustjórinn á Norðurlandi vestra.
5. Lögreglustjórinn á Norðurlandi eystra.
6. Lögreglustjórinn á Austurlandi.
7. Lögreglustjórinn á Suðurlandi.
8. Lögreglustjórinn á Suðurnesjum.
Umdæmamörk lögregluembætta skulu ákveðin í reglugerð sem ráðherra setur með hliðsjón af skipulagi annarrar opinberrar þjónustu í umdæmum og að höfðu samráði við Samband íslenskra sveitarfélaga.
Ráðherra ákveður í reglugerð hvar aðalstöð lögreglustjóra skal staðsett og hvar lögreglustöðvar verða starfræktar, að höfðu samráði við lögreglustjóra.
Lögreglustjóri ákveður hvaða starfsfólk hefur aðsetur á aðalstöð lögreglu annars vegar og á lögreglustöðvum hins vegar.
Við embætti lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu og á Suðurnesjum er heimilt að skipa aðstoðarlögreglustjóra. Aðstoðarlögreglustjóri er staðgengill lögreglustjóra, sbr. þó 3. mgr. 28. gr. Öðrum lögreglustjórum er heimilt að ákveða að starfsmaður embættisins sé staðgengill lögreglustjóra enda fullnægi hann skilyrðum 2. mgr. 28. gr.
Lögreglustjórar fara með stjórn lögregluliðs, hver í sínu umdæmi. Þeir annast daglega stjórn og rekstur lögreglunnar í umdæminu og bera ábyrgð á framkvæmd lögreglustarfa innan þess.
Störf lögreglu skulu samhæfð og samræmd eftir því sem við verður komið. Ráðherra setur nánari reglur um fyrirkomulag samvinnu lögregluembætta.
Lögreglustjórar fara með yfirstjórn leitar- og björgunaraðgerða á landi. Um björgun sem heyrir undir skipulag almannavarna gilda sérstök lög. Ráðherra setur reglur um samstarf lögreglu og björgunarsveita.
a. 1. mgr. orðast svo:
Lögreglan annast rannsókn brota í samráði við ákærendur. Brot skal rannsaka í því umdæmi þar sem þau eru framin, sbr. þó ákvæði b-liðar 2. mgr. 5. gr. Ráðherra setur nánari reglur samkvæmt tillögu ríkissaksóknara um hvernig stjórn rannsóknar skuli háttað, hvenær brot skuli rannsakað undir stjórn ríkislögreglustjóra skv. b-lið 2. mgr. 5. gr. og um rannsóknaraðstoð. Ráðherra setur samkvæmt tillögu ríkissaksóknara nánari reglur um stjórn lögreglurannsókna og samvinnu lögreglustjóra við rannsókn sakamála. Mæli sérstakar ástæður með því er ráðherra heimilt að tillögu ríkissaksóknara að kveða á um að rannsókn tiltekinna brotaflokka í umdæmi lögreglustjórans á Norðurlandi vestra verði rannsökuð í öðru umdæmi.
b. 2.–5. mgr. falla brott.
Í hverju lögregluumdæmi skulu starfa ein eða fleiri samstarfsnefndir um málefni lögreglunnar. Í samstarfsnefnd skulu sitja lögreglustjóri viðkomandi lögregluumdæmis, sem jafnframt er formaður hennar, og sveitarstjórar þeirra sveitarfélaga sem eru í lögregluumdæminu eða eru á því svæði þar sem nefndin starfar. Fundi skal halda eigi sjaldnar en tvisvar á ári.
Ráðherra skipar ríkislögreglustjóra og lögreglustjóra til fimm ára í senn. Ráðherra er heimilt að skipa aðstoðarríkislögreglustjóra, sbr. 4. mgr. 5. gr., og aðstoðarlögreglustjóra á höfuðborgarsvæðinu og Suðurnesjum til fimm ára í senn, sbr. 5. mgr. 6. gr.
Ríkislögreglustjóri, aðstoðarríkislögreglustjóri, lögreglustjórar, aðstoðarlögreglustjórar sem eru staðgenglar lögreglustjóra og skólastjóri Lögregluskóla ríkisins skulu auk almennra hæfisskilyrða til þess að hljóta skipun í embætti á vegum ríkisins jafnframt fullnægja eftirtöldum skilyrðum:
a. hafa náð 30 ára aldri,
b. hafa íslenskan ríkisborgararétt,
c. vera svo á sig komnir andlega og líkamlega að þeir geti gegnt embættinu,
d. vera lögráða og hafa aldrei misst forræði á búi sínu,
e. hafa hvorki gerst sekir um refsivert athæfi sem telja má svívirðilegt að almenningsáliti né sýnt af sér háttsemi sem getur rýrt það traust sem lögreglustjórar verða almennt að njóta,
f. hafa lokið fullnaðarprófi í lögfræði með embættis- eða meistaraprófi eða háskólaprófi í þeirri grein sem metið verður jafngilt.
Nú eru fleiri en einn aðstoðarlögreglustjóri við embætti og skal þá einn þeirra vera staðgengill lögreglustjóra. Þeir aðstoðarlögreglustjórar sem ekki eru staðgenglar lögreglustjóra skulu fullnægja skilyrðum a–e-liða 2. mgr. til skipunar í embætti, auk eftirtalinna skilyrða um menntun og starfsreynslu:
a. hafa lokið fullnaðarprófi í lögfræði með embættis- eða meistaraprófi, eða háskólaprófi í þeirri grein sem metið verður jafngilt, eða lokið námi frá Lögregluskóla ríkisins svo og stjórnunarnámi eða öðru sambærilegu námi,
b. hafa í þrjú ár gegnt lögfræðistörfum að aðalstarfi eða verið stjórnandi innan lögreglunnar, en leggja má saman starfstíma í þessum greinum.
Ríkislögreglustjóri skipar yfirlögregluþjóna og aðstoðaryfirlögregluþjóna til fimm ára í senn. Lögreglustjóri skipar aðra lögreglumenn til starfa innan síns embættis með sama hætti til fimm ára í senn. Hver sá sem er skipaður lögreglumaður skal hafa lokið prófi frá Lögregluskóla ríkisins. Til að staðreyna hvort viðkomandi uppfyllir skilyrði e-liðar 2. mgr. er lögreglu heimilt að afla upplýsinga úr sakaskrá og málaskrám lögreglu. Ráðherra setur í reglugerð nánari fyrirmæli um starfsstig innan lögreglunnar.
a. Við b-lið 2. mgr. bætist: né hafa sýnt af sér háttsemi sem getur rýrt það traust sem lögreglumenn verða almennt að njóta.
b. D-liður orðast svo: samkvæmt inntökuskilyrðum sem ráðherra setur með reglugerð varðandi menntun, starfsþjálfun, tungumálakunnáttu, líkamlega færni, áskilnað um réttindi o.fl.
c. Í stað orðanna „Sýslumannafélagi Íslands“ í 3. mgr. kemur: Lögreglustjórafélagi Íslands.
d. Við 5. mgr. bætist nýr málsliður er orðast svo: Til að staðreyna hvort viðkomandi uppfyllir skilyrði b-liðar 2. mgr. er valnefnd heimilt að afla upplýsinga úr sakaskrá og málaskrám lögreglu.
1. Lög um opinberar fjársafnanir, nr. 5/1977: Í stað orðsins „lögreglustjóra“ tvívegis í 1. mgr. og 2. mgr. 3. gr. og 2. og 3. mgr. 7. gr. laganna kemur, í viðeigandi beygingarfalli: sýslumaður.
2. Lög um verslunaratvinnu, nr. 28/1998, með síðari breytingum: Í stað orðsins „lögreglustjóra“ í 1. mgr. 19. gr. laganna og sama orðs hvarvetna annars staðar í greininni kemur, í viðeigandi beygingarfalli: sýslumaður.
3. Áfengislög, nr. 75/1998, með síðari breytingum:
a. Í stað embættisheitisins „lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu“ í 1. mgr. 6. gr., 1. mgr. 8. gr. og 1. mgr. 9. gr. og „lögreglustjórinn á höfuðborgarsvæðinu“ í 1. mgr. 25. gr. laganna kemur, í viðeigandi beygingarfalli: sýslumaður.
b. Í stað orðsins „lögreglustjóra“ í 3. mgr. 11. gr. og „lögreglustjóri“ í 2. mgr. 25. gr. laganna kemur, í viðeigandi beygingarfalli: sýslumaður.
4. Lög um veitingastaði, gististaði og skemmtanahald, nr. 85/2007: 3. mgr. 7. gr. laganna orðast svo:
Leyfisveitendur samkvæmt lögum þessum eru sýslumenn.
Við gildistöku laga þessara og fram til 1. janúar 2015 er ráðherra heimilt að undirbúa stofnun nýrra lögregluembætta, sbr. 2.–7. tölul. 1. mgr. 3. gr. laga þessara, m.a. með setningu reglugerða um skipulag allra lögregluembætta sem kveðið er á um í 3. gr. Við gerð þeirra reglugerða þarf ekki að gæta að ákvæðum 6. gr. gildandi lögreglulaga, sbr. 2. gr. laga nr. 92/1989, um framkvæmdarvald ríkisins í héraði. Þegar lög þessi öðlast gildi skal sú reglugerð sem hér er kveðið á um eiga stoð í 3. gr. laga þessara. Þá skal ráðherra einnig heimilt að taka ákvörðun um skipun eða flutning sýslumanna sem fara með lögreglustjórn samkvæmt lögum í ný lögregluembætti samkvæmt ákvæðum laga nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins, sem hafi heimild til þess að undirbúa starfsemi hinna nýju embætta, þ.m.t. starfsmannahald. Við ráðstöfun starfa eða embætta samkvæmt þessu ákvæði þarf ekki að gæta að skyldu til þess að auglýsa laus störf til umsóknar, sbr. 7. gr. laga nr. 70/1996. Skulu ný embætti taka við þeim réttindum og skyldum sem einstakir embættismenn hafa áunnið sér, þ.m.t. samkvæmt ákvæðum laga nr. 70/1996.
Skipun lögreglustjóra í hin nýju embætti tekur formlega gildi 1. janúar 2015. Þeir aðilar sem fara með lögreglustjórn skv. 3. tölul. 1. mgr. 6. gr. gildandi lögreglulaga, nr. 90/1996, sbr. ákvæði laga um framkvæmdarvald ríkisins í héraði, nr. 92/1989, og kjósa að sækjast eftir nýju embætti skulu njóta forgangs til skipunar í hin nýju embætti lögreglustjóra skv. 3. gr. laga þessara en embætti skv. 3. tölul. 1. mgr. 6. gr. gildandi lögreglulaga, nr. 90/1996, verða lögð niður. Í þeim tilvikum þar sem viðkomandi hljóta ekki skipun í ný embætti lögreglustjóra skal leitast við að bjóða þeim störf hjá embættum lögreglu eða sýslumanna eða að öðrum kosti störf annars staðar á umsýslusviði þess ráðuneytis sem fer með lögreglu- og löggæslumálefni. Þeir sem skipaðir eru sýslumenn og fara með lögreglustjórn skulu eiga þess kost að lýsa því yfir að þeir muni ekki sækjast eftir nýjum embættum lögreglustjóra samkvæmt lögum þessum og hefja þeir þá töku biðlauna samkvæmt ákvæði 34. gr. laga nr. 70/ 1996 þegar embætti þeirra hefur verið lagt niður samkvæmt ákvæðum þessara laga.
Ný embætti skulu taka yfir þau réttindi og skyldur sem starfsmenn hafa áunnið sér en um réttindi og skyldur lögreglu eða annarra starfsmanna vegna skipulagsbreytinganna fer að öðru leyti eftir ákvæðum laga nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins. Ákvæði 7. gr. laga nr. 70/1996, um skyldu til þess að auglýsa laus störf til umsóknar, eiga hins vegar ekki við um ráðstöfun starfa eða embætta samkvæmt þessu ákvæði.
III.
Þrátt fyrir ákvæði 11. gr. laga þessara og ákvæði 6. gr. lögreglulaga, sbr. 2. gr. laga nr. 92/1989, um framkvæmdarvald ríkisins í héraði, er ráðherra heimilt, sé slíkt unnt, að sameina embætti lögreglustjóra í einstökum umdæmum í samræmi við það skipulag sem kveðið er á um í 3. gr. laga þessara, að gættum ákvæðum til bráðabirgða I–II. Skulu þá embættin vera formlega sameinuð frá þeim tíma og skipun lögreglustjóra tekur þá jafnframt gildi. Kveðið skal á um slíkt í reglugerð.
Frumvarp þetta var áður lagt fram á 138., 139., 140. og 141. löggjafarþingi og er nú endurflutt að mestu óbreytt efnislega. Markmið frumvarpsins er að efla lögregluna og gera hana betur í stakk búna til að sinna lögbundnum skyldum sínum þrátt fyrir þann niðurskurð sem hún hefur gengið í gegnum á undanförnum árum og fyrirsjáanlegt aðhald í ríkisfjármálum á næstu árum.
Höfð er hliðsjón af skýrslu um eflingu lögreglunnar sem rædd var á 140. löggjafarþingi, sem ætlað er að vera leiðarljós um endanlega gerð löggæsluáætlunar og stefnumarkandi fyrir vinnu að löggæslu- og verkefnaáætlun samkvæmt þingsályktunartillögu um grundvallarskilgreiningar löggæslu á Íslandi og gerð löggæsluáætlunar fyrir Ísland sem samþykkt var á Alþingi 19. júní 2012. Við skýrslugerðina var gengið út frá þeirri forsendu að tillögur um aðskilnað lögreglu frá embættum sýslumanna og fækkun umdæma nái fram að ganga.
Með frumvarpi þessu er lagt til að lögregluumdæmum verði fækkað úr fimmtán í átta. Landfræðileg mörk umdæma lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu, á Suðurnesjum og á Vestfjörðum, verða að meginstefnu til óbreytt en önnur umdæmi verða sameinuð í stærri umdæmi.
Jafnframt eru lagðar til breytingar á þeirri skipan að sýslumenn fari með lögreglustjórn eins og nú er í öllum nema tveimur lögregluumdæmum þ.e. á höfuðborgarsvæðinu og á Suðurnesjum, og verði yfirstjórn lögreglu aðskilin frá yfirstjórn sýslumannsembætta. Þannig verði öll lögregluembætti framvegis sjálfstæð embætti og embætti sýslumanna sem einnig hafa annast lögreglustjórn verða lögð niður, sbr. frumvarp til laga um framkvæmdarvald og stjórnsýslu ríkisins í héraði sem lagt er fram samhliða frumvarpi þessu. Vegna sérstakra aðstæðna í Vestmannaeyjum mun lögreglustjórinn á Suðurlandi hafa yfirlögregluþjón staðsettan í Vestmannaeyjum sem fer með daglega stjórn lögregluliðsins. Gert er ráð fyrir að mönnun lögregluliðsins í Vestmannaeyjum verði að öðru leyti óbreytt.
Eftirfarandi leiðir af framangreindu:
1. Stærð lögregluumdæma og embætti lögreglustjóranna á höfuðborgarsvæðinu og á Suðurnesjum verða óbreytt. Þau embætti verða því ekki lögð niður.
2. Stærð lögregluumdæmis lögreglustjórans á Vestfjörðum verður óbreytt. Stofnað verður nýtt embætti lögreglustjóra með aðskilnaði yfirstjórnar og reksturs lögreglu frá sýslumannsembætti.
3. Stærð lögregluumdæma á Vesturlandi, Norðurlandi vestra, Norðurlandi eystra, Austurlandi og Suðurlandi breytist og umdæmin stækka. Stofnuð verða ný embætti lögreglustjóra með aðskilnaði yfirstjórnar og reksturs lögreglu frá sýslumannsembættum.
Meginmarkmiðið með fækkun og stækkun lögregluumdæma er ekki síst það að komast hjá því að vegið verði að grunnþjónustu lögreglunnar með því að leita skynsamlegra leiða til að mæta lægri fjárveitingum með hagræðingu fremur en niðurskurði í þjónustu. Með þessari breytingu er stefnt að því að til verði öflug lögreglulið sem njóti styrks af stærri liðsheild með færri stjórnendum og verði hagkvæmari rekstrareiningar til lengri tíma litið.
Með því að yfirstjórn lögreglu verði aðskilin frá yfirstjórn sýslumannsembætta á að gera lögreglustjórum kleift að sinna lögreglustjórn óskiptir í ljósi aukinna krafna sem gerðar eru til löggæslu. Aðrar tillögur frumvarpsins varða svæðissamráð sveitarstjórna og lögreglu, hæfisskilyrði og veitingu embætta innan lögreglunnar.
2. Aðdragandi og undirbúningur frumvarpsins.
Á undanförnum áratugum hafa verið gerðar viðamiklar breytingar á skipulagi löggæslunnar. Má í þessu sambandi nefna:
1. Aðskilnað dómsvalds og umboðsvalds í héraði árið 1992 sem fól í sér að lögreglustjórar fóru ekki lengur með dómsvald.
2. Stofnsetningu embættis ríkislögreglustjóra árið 1996 en samhliða því var Rannsóknarlögregla ríkisins lögð niður.
3. Tilfærslu ýmissa verkefna til embættis ríkislögreglustjóra auk nýrra verkefna hjá embættinu.
4. Sameiningu og fækkun lögreglustjóraembætta úr 25 í 15 árið 2007.
5. Breytingu á tollalögum, nr. 88/2005, sem tók gildi 1. janúar 2007, en þá var landið gert að einu tollumdæmi og tollstjórn aðskilin frá lögreglustjórn.
Nefnd dómsmálaráðherra sem skipuð var til að meta árangur af skipulagsbreytingum sem tóku gildi 2007 komst að þeirri niðurstöðu á árinu 2008 að árangur af nýskipan lögreglumála hefði verið góður. Nefndin lagði fram ýmsar ábendingar, m.a. um að breytingin á skipulagi lögreglunnar 2007 hefði ekki verið nægilega róttæk til þess að tryggja sem besta nýtingu mannafla innan lögreglunnar alls staðar á landinu. Sum lögreglulið væru mjög fámenn, hlutfall stjórnenda væri í velflestum liðum hátt og markmið um sérstakar rannsóknadeildir hefði ekki fyllilega gengið eftir. Taldi nefndin að meiri stækkun lögregluembætta gæti enn aukið slagkraft lögregluliða til að markmiðunum, sem sett voru með breytingunum á umdæmaskipan lögreglu sem tók gildi 1. janúar 2007, yrði náð.
Í ljósi góðrar reynslu af fækkun lögregluumdæma var ákveðið á árinu 2009 að fara yfir stofnanauppbyggingu innan lögreglunnar, ásamt umdæma- og verkefnaskiptingu. Slík endurskoðun þótti brýn í ljósi erfiðra aðstæðna í fjármálum ríkisins og leita þyrfti leiða til að þeir fjármunir sem veittir væru til löggæslu nýttust sem allra best. Markmið endurskoðunarinnar var ekki síst það að komast hjá því að vegið yrði að grunnþjónustu lögreglunnar með því að leita skynsamlegra leiða til þess að mæta lægri fjárveitingum með hagræðingu fremur en niðurskurði þjónustu.
Þáverandi dómsmálaráðherra skipaði 15. júní 2009 starfshóp til að vinna að þessu verkefni. Í hópinn voru skipuð þau Haukur Guðmundsson, skrifstofustjóri dómsmála- og löggæsluskrifstofu, sem jafnframt var formaður, Arnar Guðmundsson, skólastjóri Lögregluskóla ríkisins, og Ásdís Ingibjargardóttir, skrifstofustjóri á skrifstofu ráðherra. Skúli Þór Gunnsteinsson, lögfræðingur á dómsmála- og löggæsluskrifstofu, var ritari starfshópsins. Starfshópnum var falið að:
– Leggja fram tillögur að breytingum eða nýju skipulagi sem hefði það að markmiði að styrkja og efla starfsemi lögreglu, auk þess að bæta nýtingu þeirra fjármuna sem til embættanna væri varið.
– Taka til skoðunar verkaskiptingu á milli embætta, stofnanauppbyggingu innan lögreglunnar, tengingu lögreglu við sýslumenn og önnur verkefni sýslumanna og breytingar á verksviði lögreglu, t.d. varðandi ákæruvald og leyfisveitingar.
– Leita eftir skoðunum og tillögum um skipulag löggæslunnar innan lögreglunnar og eftir atvikum frá öðrum þeim sem láta sig löggæslumál varða.
– Hafa til hliðsjónar skýrslu nefndar um mat á breytingum á nýskipan lögreglu sem unnin var á vegum ráðuneytisins í apríl 2008.
Starfshópurinn átti fjölmarga fundi, m.a. með lögreglustjórum, Landssambandi lögreglumanna, Félagi yfirlögregluþjóna, Félagi rannsóknarlögreglumanna, Lögreglustjórafélagi Íslands, Félagi ákærenda, ríkissaksóknara, sérstökum saksóknara, tollstjóra og stjórn Sýslumannafélags Íslands, og var tilgangurinn að fá fram sjónarmið allra þessara aðila um fyrirhugaðar breytingar. Skilaði starfshópurinn skýrslu 22. október 2009 sem höfð var til hliðsjónar við samningu frumvarps þessa. Var það eindregin niðurstaða starfshópsins að stækka þyrfti lögregluumdæmin frá því sem nú er, auk þess sem hafa yrði til hliðsjónar hugmyndir sem fram komu í skýrslu Ríkisendurskoðunar frá október 2006 um að ríkislögreglustjóri ætti fyrst og fremst að sinna verkefnum sem lúta beint að stjórnun, stjórnsýslu og miðlægri þjónustu og verkefnum á sviði öryggismála. Þá komst starfshópurinn enn fremur að þeirri niðurstöðu að yfirmenn innan lögreglunnar væru of margir og því væri hugsanlegt að ná fram töluverðum sparnaði með hagræðingu innan lögreglunnar án þess að slíkt kæmi að fullu fram í skertri löggæslu.
Á grundvelli framangreindra niðurstaðna ákvað þáverandi dómsmálaráðherra að unnið skyldi að tillögum um stækkun lögregluumdæma í landinu og þau mundu síðan lúta stjórn eins lögreglustjóra á landsvísu. Óskaði ráðherra eftir því við Kjartan Þorkelsson, þáverandi formann Lögreglustjórafélags Íslands, og Snorra Magnússon, formann Landssambands lögreglumanna, að þeir tækju þátt í að útfæra hugmyndir starfshópsins. Þegar leið á vinnuna var það mat hópsins að ekki væri unnt að ráðast í að sameina alla lögregluna í eina stofnun á svo skömmum tíma að það mundi hjálpa lögreglunni við að mæta lækkuðum fjárveitingum. Á hinn bóginn væri skynsamlegt að sameina lögregluembættin strax í 6–8 embætti, enda lá fyrir að viðbrögð við þessum hugmyndum voru fremur jákvæð þegar þær voru settar fram árið 2008. Sú skipting studdist m.a. við sjónarmið um að lögreglulið ættu helst ekki hafa færri en 30–50 lögreglumenn til að geta verið sjálfbær að sem allra mestu leyti um helstu verkefni.
Í skýrslu um eflingu lögreglunnar sem rædd var á 140. löggjafarþingi var gengið út frá þeirri forsendu að tillögur um aðskilnað lögreglustjórnunar frá embættum sýslumanna og fækkun umdæma næðu fram að ganga.
3. Meginefni frumvarpsins.
Í frumvarpi þessu er lagt til að lögregluumdæmum verði fækkað úr fimmtán í átta. Landfræðileg mörk umdæma lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu, á Suðurnesjum og á Vestfjörðum verði óbreytt en á Vestfjörðum verði yfirstjórn lögreglu skilin frá embætti sýslumanna og stofnað nýtt embætti lögreglustjóra. Landfræðileg mörk umdæma á Vesturlandi, Norðurlandi vestra, Norðurlandi eystra, Austurlandi og Suðurlandi breytist þannig að umdæmin verði stærri auk þess sem stofnuð verði ný sjálfstæð embætti lögreglustjóra.
Umdæmamörk verði ekki lögbundin heldur ákveðin með reglugerð að höfðu samráði við viðkomandi lögreglustjóra og Samband íslenskra sveitarfélaga. Gert er ráð fyrir að ný og sameinuð embætti taki til starfa 1. janúar 2015.
Þá er lagt til að yfirstjórn lögreglu verði aðskilin frá yfirstjórn sýslumannsembætta. Þykir rétt að gera lögreglustjórum kleift að sinna lögreglustjórn óskiptir í ljósi aukinna krafna sem gerðar eru til löggæslu. Einungis tveir lögreglustjórar af fimmtán sinna nú einvörðungu lögreglustjórn en það eru lögreglustjórarnir á höfuðborgarsvæðinu og á Suðurnesjum.
3.1. Yfirlit.
Með framlagning frumvarps þessa er fylgt þeirri meginstefnu sem hefur verið framkvæmd undanfarna áratugi í skipulagi lögreglunnar og réttarvörslukerfisins. Skref fyrir skref hefur sérhæfing aukist og einstakar stofnanir orðið öflugri. Fyrir tuttugu árum var löggæsla utan Reykjavíkur á hendi ríflega tuttugu embætta sem jafnframt sinntu störfum sýslumanna og dómara. Sjálfstæði dómsvaldsins og uppbygging héraðsdómstóla fól í sér stórt framfaraskref. Hið sama gildir um þá stækkun lögregluumdæma sem varð 2007.
Höfð er hliðsjón af skýrslu um eflingu lögreglunnar sem rædd var á 140. löggjafarþingi, sem ætlað er að vera leiðarljós um endanlega gerð löggæsluáætlunar og stefnumarkandi fyrir vinnu að löggæslu- og verkefnaáætlun samkvæmt þingsályktun um grundvallarskilgreiningar löggæslu á Íslandi og gerð löggæsluáætlunar fyrir Ísland sem samþykkt var á Alþingi 19. júní 2012.
Meginatriði frumvarpsins eru í fyrsta lagi stofnanabreytingar innan lögreglunnar, þ.e. fækkun og stækkun lögregluumdæma, aðskilnaður embætta lögreglustjóra og sýslumanna og breytingar á ákvæðum um sérstakar rannsóknadeildir, í öðru lagi er kveðið á um að sveitarstjórar taki þátt í svæðissamráði lögreglu og sveitarstjórna, í þriðja lagi eru kveðið á um hæfisskilyrði ríkislögreglustjóra, aðstoðarríkislögreglustjóra, lögreglustjóra og aðstoðarlögreglustjóra í lögreglulögunum en ekki í lögum um framkvæmdarvald ríkisins í héraði og lögum um dómstóla eins og nú er. Þá er gert ráð fyrir að ríkislögreglustjóri skipi yfirlögregluþjóna og aðstoðaryfirlögregluþjóna til fimm ára í senn en ekki ráðherra eins og nú og að lögreglustjóri skipi aðra lögreglumenn til starfa innan síns embættis í stað ríkislögreglustjóra eins og nú.
3.2. Stofnanabreytingar.
Lagt er til að lögregluumdæmin verði átta í stað 15 eins og nú er og gert ráð fyrir aðskilnaði embætta lögreglustjóra og sýslumanna.
Fyrir þessari breytingu eru bæði fagleg og fjárhagsleg rök. Með stækkun lögregluumdæma er stefnt að því að standa vörð um grunnþjónustu lögreglunnar og auka samhæfingu og samstarf innan hennar um allt land. Fækkun og stækkun lögregluliða skapar forsendur til þess að lögreglustjórar vinni mun nánar saman en nú er gert í þeim tilgangi að stuðla að aukinni samhæfingu lögregluliða um allt land. Í ársbyrjun 2007 tóku gildi breytingar á skipulagi lögreglunnar sem áttu sér langan aðdraganda. Þær fólust einkum í stækkun umdæma. Það er niðurstaða ráðherra að þótt þessar breytingar hafi að mörgu leyti gengið vel sé nauðsynlegt að ganga lengra til að settum markmiðum verði náð. Þá niðurstöðu styðja tvær úttektir, annars vegar skýrsla sú sem nefnd var hér í upphafi, frá því í október 2009, og hins vegar ítarleg skýrsla matsnefndar dóms- og kirkjumálaráðuneytisins frá því í apríl 2008 sem unnin var á vegum þáverandi dóms- og kirkjumálaráðherra. Enn fremur hefur sá niðurskurður sem lögreglan hefur gengið í gegnum frá árinu 2008 gengið mjög nærri löggæslunni í landinu.
Markmið breytinganna er að gera lögreglunni kleift að sinna lögbundnum skyldum sínum þrátt fyrir þann niðurskurð sem hún hefur gengið í gegnum á undanförnum árum og fyrirsjáanlegt aðhald í ríkisfjármálum á næstu árum. Með stærri rekstrareiningum undir stjórn lögreglustjóra sem sinnir eingöngu stjórn lögreglunnar innan síns umdæmis er unnt að ná meiri hagkvæmni í rekstri en raunhæft er að miða við í mjög fámennum lögregluliðum. Er gert ráð fyrir að samhliða lagabreytingunni verði gerð ný skipurit embætta með það fyrir augum að draga úr kostnaði við yfirstjórn.
Gert er ráð fyrir að ákvæði um stofnanabreytingar í lögreglunni taki gildi 1. janúar 2015, en önnur ákvæði er lúta að svæðissamráði, hæfisskilyrðum og veitingu embætta taki gildi við samþykkt laganna. Frá samþykkt laganna þarf að vinna að nánari útfærslu á fjárhagsramma einstakra nýrra embætta í því ráðuneyti sem fer með lögreglu- og löggæslumálefni. M.a. þarf að taka mið af útfærslu þátta eins og meginskipulags, endurskoðunar starfsstiga, áhrifa tilfærslu verkefna o.fl. Einnig þarf að útfæra fjárhagslegan aðskilnað lögregluembætta og sýslumannsembætta, en gert er ráð fyrir að þar sem embættismenn færist úr störfum sýslumanna til hinna nýju lögregluembætta muni sýslumenn í aðliggjandi sýslumannsumdæmum verða settir til að fara með þau embætti sem þannig losna. Nauðsynlegt er að skipa sérstaka verkefnisstjórn til að stýra breytingaferlinu, samræma framkvæmd og styðja lögreglustjóra við uppbyggingu viðkomandi embætta.
Það er einn lykilþáttur í árangri breytinga að til nýrra stofnana ráðist hæfir og reyndir stjórnendur. Mikilvægt er að tryggja samfellu þannig að þeir stjórnendur sem veljast til starfa hafi þekkingu á lögreglustjórn og því löggæslusvæði sem þeir taka við eða sambærilegum svæðum. Eðlilegt þykir að þeir menn sem starfa sem lögreglustjórar í dag njóti forgangs til áframhaldandi starfa við lögreglustjórn. Er til hagræðis að líta fyrir fram á þá alla sem umsækjendur um störf lögreglustjóra fremur en að auglýsa sérstaklega eftir umsóknum þeirra, en brýnt er að fjárhagsleg og fagleg ábyrgð á nýjum embættum verði skýr sem allra fyrst. Er því gert ráð fyrir að ráðherra geti beitt flutningsheimildum til að raða núverandi lögreglustjórum til starfa hjá nýjum embættum. Allt að einu er þó gert ráð fyrir að gæta verði sömu sjónarmiða og ella um mat á hæfni þeirra sem sækjast eftir sömu störfum.
Rétt er að undirstrika að gert er ráð fyrir að ný lögregluembætti, þ.e. lögreglustjóraembætti á Vesturlandi, Vestfjörðum, Norðurlandi vestra, Norðurlandi eystra, Austurlandi og Suðurlandi, taki við öllum réttindum og skyldum þeirra embætta sem eru fyrir og munu mynda sérhvert hinna nýju embætta. Þar á meðal munu embættin taka við öllum starfsmönnum á sömu kjörum og áður að undanskildum lögreglustjórunum sjálfum. Um starfslok þeirra gilda ákvæði starfsmannalaga um niðurlagningu stöðu. Gert er ráð fyrir að embættin muni að mestu starfa í óbreyttu formi þar til nýtt skipulag þeirra tekur gildi 1. janúar 2015. Sá tími frá því að lögreglustjórar verða skipaðir við ný embætti og þangað til hin nýju embætti taka til starfa verður nýttur til að móta alla meginþætti starfsemi nýrra embætta. Gert er ráð fyrir að verkefnahópar starfsmanna fái mikilvæg hlutverk í þessu sambandi og að fyrrgreind verkefnisstjórn hafi yfirsýn, en sá sem ákvörðun hefur verið tekin um að verði lögreglustjóri í nýju embætti beri þó höfuðábyrgð á sínu embætti. Meðal viðfangsefna sem vinna þarf að má nefna stefnumótun, skipurit, fjárhagsáætlun, húsnæðismál, starfsmannamál, vaktaskipulag og fyrirkomulag ýmissa verkefna. Starfsmannamál eru lykilatriði í breytingaferli sem þessu. Skipulagsbreytingar og fækkun yfirmanna og hugsanlega annarra starfsmanna fela óhjákvæmilega í sér röskun á högum margra starfsmanna lögreglunnar. Við framkvæmd breytinga þarf að huga að því að lágmarka þessa röskun og reyna að takmarka uppsagnir eins mikið og hægt er. Veita þarf starfsmönnum þá aðstoð sem þeir þurfa á að halda og tryggja þeim lögfræðilega ráðgjöf varðandi réttindi og skyldur vegna breytinganna.
3.3. Svæðissamráð
Í þriðja lagi er lagt til að í samstarfsnefnd lögreglu og sveitarfélaga sem nú starfar sitji lögreglustjóri og sveitarstjórar í þeim sveitarfélögum sem eru innan umdæmisins í stað þeirra sem nú sitja í henni, þ.e. lögreglustjóri viðkomandi umdæmis sem jafnframt er formaður nefndarinnar og tveir sveitarstjórnarmenn tilnefndir af hálfu sveitarstjórna þeirra sveitarfélaga sem eru í lögregluumdæminu. Er talið skilvirkara að hafa sveitarstjórana sjálfa í nefndunum í stað tilnefndra fulltrúa sveitarstjórna eins og nú er.
3.4. Hæfisskilyrði.
Í frumvarpinu eru ákvæði er varða hæfisskilyrði ríkislögreglustjóra, aðstoðarríkislögreglustjóra, lögreglustjóra, aðstoðarlögreglustjóra og skólastjóra Lögregluskóla ríkisins. Hvað varðar hæfisskilyrði þessara aðila er í gildandi lögreglulögum kveðið á um að þeir skuli fullnægja sömu almennu hæfisskilyrðum og sýslumenn til skipunar í embætti og er fjallað um þau hæfisskilyrði í gildandi lögum um framkvæmdarvald ríkisins í héraði, nr. 92/1989, þar sem segir að engan megi „skipa sýslumann, nema hann fullnægi almennum skilyrðum til að hljóta skipun í embætti héraðsdómara, öðrum en um lágmarksaldur“. Hinar efnislegu reglur um hæfisskilyrði þessara aðila er því að mestu að finna í lögum um dómstóla, nr. 15/1998. Hér er lagt til að kveðið verði á um hæfisskilyrði ríkislögreglustjóra, aðstoðarríkislögreglustjóra, lögreglustjóra, aðstoðarlögreglustjóra og skólastjóra Lögregluskóla ríkisins í lögreglulögum og þykir það auka skýrleika. Í frumvarpi þessu er lagt til að gildandi hæfisreglur í lögum um dómstóla verði að mestu leyti teknar upp í lögreglulög, en þeim hæfisskilyrðum þó sleppt sem einkum varða starfsreynslu vegna dómarastarfa. Í frumvarpinu er lagt til að ríkislögreglustjóri skipi yfirlögregluþjóna og aðstoðaryfirlögregluþjóna í stað ráðherra en lögreglustjórar skipi lögreglumenn í stað ríkislögreglustjóra. Er það gert til að draga úr flækjustigi skipana innan lögreglunnar auk þess sem rétt er að vald, umboð og ábyrgð lögreglustjóra fari saman við skipunarvaldið.
Í 3. mgr. 6. gr. lögreglulaga er kveðið á um það að lögreglustjórar á höfuðborgarsvæðinu og á Suðurnesjum fari með lögreglustjórn í umdæmum sínum en sýslumenn með aðsetur á Akranesi, í Borgarnesi, í Stykkishólmi, á Ísafirði, Blönduósi, Sauðárkróki, Akureyri, Húsavík, Seyðisfirði, Eskifirði, Hvolsvelli, í Vestmannaeyjum og á Selfossi fari með lögreglustjórn í þeim sýslumannsumdæmum. Með lögreglustjórn í umdæmi sýslumannsins í Búðardal fari sýslumaðurinn í Borgarnesi, með lögreglustjórn í umdæmum sýslumannanna á Patreksfirði, í Bolungarvík og á Hólmavík fari sýslumaðurinn á Ísafirði, með lögreglustjórn í umdæmi sýslumannsins á Siglufirði fari sýslumaðurinn á Akureyri, með lögreglustjórn í umdæmi sýslumannsins á Höfn fari sýslumaðurinn á Eskifirði og með lögreglustjórn í umdæmi sýslumannsins í Vík fari sýslumaðurinn á Hvolsvelli.
Í frumvarpi þessu er lagt til að yfirstjórn lögreglu verði aðskilin frá yfirstjórn sýslumannsembætta og að lögregluembætti verði framvegis sjálfstæð embætti undir stjórn lögreglustjóra.
Frumvarpið miðar við að starfsemi og umdæmi lögreglustjóranna á höfuðborgarsvæðinu og á Suðurnesjum verði óbreytt. Hins vegar verði til ný lögreglustjóraembætti á Vesturlandi, Vestfjörðum, á Norðurlandi vestra, á Norðurlandi eystra, á Austurlandi og á Suðurlandi með aðskilnaði yfirstjórnar og reksturs lögreglunnar frá sýslumannsembættum. Landfræðileg mörk embættisins á Vestfjörðum haldast þó að meginstefnu til óbreytt. Með þessari breytingu er stefnt að því að til verði öflug lögreglulið sem njóti styrks af stærri liðsheild með færri yfirmönnum og verði hagkvæmari rekstrareiningar til lengri tíma litið. Óhjákvæmilegt er hins vegar að taka tillit til sérstakra aðstæðna og því lagt til að Vestfirðir verði áfram sérstakt umdæmi lögreglu.
Í 2. mgr. er fjallað um ákvörðun umdæmamarka lögregluembætta. Er gert ráð fyrir því að umdæmamörk verði ákveðin að höfðu samráði við Samband íslenskra sveitarfélaga með hliðsjón af skipulagi annarrar opinberrar þjónustu í umdæminu. Gert er ráð fyrir að ný umdæmamörk lögreglustjóra verði hin sömu og ný umdæmamörk sýslumanna. Heppilegt þykir að lögbinda ekki umdæmamörk heldur verði ráðherra veitt heimild til að afmarka þau nánar í reglugerð að höfðu samráði við Samband íslenskra sveitarfélaga. Rökin fyrir því eru einkum þau að fjöldi sveitarfélaga í landinu hefur tekið breytingum undanfarin ár. Gæti verið nauðsynlegt að hnika umdæmum til, t.d. vegna sameiningar sveitarfélaga. Þá var talið rétt að kenna embættin ekki við tiltekna þéttbýliskjarna eða sveitarfélög eða taka með öðrum hætti afstöðu til þess í lögunum hvar aðalstöð lögreglu og lögreglustöðvar innan umdæmisins séu staðsettar. Tækniframfarir, bættur búnaður lögreglu, ekki síst fjarskiptabúnaður, og síaukin áhersla á sýnilega löggæslu stuðlar að því að starfsemi lögreglunnar innan umdæmisins sé skipulögð með markvissum hætti þannig að löggæslu gæti sem víðast í umdæminu. Verður það hlutverk lögreglustjóra að skipuleggja starfsemi lögregluliðanna með hliðsjón af löggæsluþörf og fjárveitingum.
Í 3. mgr. er gert ráð fyrir að ráðherra ákveði í reglugerð hvar skuli vera aðalstöð lögreglu í umdæminu. Þá er gert ráð fyrir að samráð skuli haft við lögreglustjóra um það hvar aðrar lögreglustöðvar umdæmisins verði staðsettar.
Í 4. mgr. er ákvæði um að lögreglustjóri ákveði hvaða starfslið lögreglu hefur aðsetur á aðalstöð og á öðrum lögreglustöðvum og hvernig viðveru sé háttað. Er slíkt í samræmi við yfirstjórnunarheimildir forstöðumanns.
Í 5. mgr. er lagt til að í stað þess að kveðið sé á um skyldu til að skipa aðstoðarlögreglustjóra við embættin á höfuðborgarsvæðinu og á Suðurnesjum verði sett heimild til skipunar í slík embætti. Gert er ráð fyrir að aðstoðarlögreglustjóri sé staðgengill viðkomandi lögreglustjóra og fullnægi hann þá sömu hæfisskilyrðum og lögreglustjóri, sbr. 2. mgr. 28. gr. Ekki er gert ráð fyrir því að aðstoðarlögreglustjórar starfi við önnur lögregluembætti en að staðgengill lögreglustjóra, t.d. löglærður fulltrúi embættisins, fullnægi skilyrðum 2. mgr. 28. gr.
6. mgr. er efnislega óbreytt frá gildandi lögum, sbr. 3. mgr. 6. gr. lögreglulaga. Gert er ráð fyrir að yfirlögregluþjónn frá lögreglustjóranum á Suðurlandi, sem staðsettur verður í Vestmannaeyjum, sjái um daglega stjórn lögreglu í Vestmannaeyjum
Í 7. mgr. er lagt til sérákvæði er lýtur að samræmingu á starfi lögreglunnar og á málsgreinin efnislega samstöðu með 3. og 4. málsl. 3. mgr. 6. gr. núgildandi lögreglulaga. Við það er miðað að störf lögreglu eigi að samhæfa eftir því sem kostur er um allt land.
Ákvæði 8. mgr. er efnislega óbreytt frá ákvæði 4. mgr. 6. gr. gildandi lögreglulaga.
Samkvæmt gildandi lögum eru rannsóknadeildir við eftirtalin embætti:
1. Rannsóknadeild lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu fyrir umdæmi hans.
2. Rannsóknadeild lögreglustjórans á Akranesi fyrir umdæmi hans, Borgarnes og Stykkishólm.
3. Rannsóknadeild lögreglustjórans á Ísafirði fyrir umdæmi hans.
4. Rannsóknadeild lögreglustjórans á Akureyri fyrir umdæmi hans, Blönduós, Sauðárkrók og Húsavík.
5. Rannsóknadeild lögreglustjórans á Eskifirði fyrir umdæmi hans og Seyðisfjörð.
6. Rannsóknadeild lögreglustjórans á Selfossi fyrir umdæmi hans, Hvolsvöll og Vestmannaeyjar.
7. Rannsóknadeild lögreglustjórans á Suðurnesjum fyrir umdæmi hans.
Í stað sérstakra rannsóknadeilda er þjóni í sumum tilvikum fleiri en einu umdæmi er miðað við að rannsóknir allra mála, stórra og smárra, fari fram innan hvers umdæmis, eftir atvikum með aðstoð tæknideildar lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu, sbr. 6. mgr. 8. gr. gildandi lögreglulaga. Þó verði heimilt að víkja frá þessari skipan að tillögu ríkissaksóknara vegna rannsókna tiltekinna brotaflokka í einu umdæmi, þ.e. Norðurlandi vestra, og er ráðherra heimilt að kveða á um það með reglugerð að rannsóknir tiltekinna brotaflokka í þessu umdæmi fari fram í öðru umdæmi.
Lagt er til að ákvæði 5. mgr. 8. gr. lögreglulaga verði felld brott. Heimild til að koma á fót greiningardeild við einstök embætti lögreglustjóra er leggi mat á hættu af hryðjuverkum og skipulagðri glæpastarfsemi hefur ekki verið notuð, enda hvorki talið hagfellt né hagkvæmt að hafa fleiri en eina greiningardeild innan lögreglunnar.
Ákvæði 6. mgr. 8. gr. gildandi laga um að lögreglustjórinn á höfuðborgarsvæðinu starfræki tæknideild er þjóni öllum lögregluumdæmum landsins er óbreytt og því er ekki ætlast til að hvert umdæmi setji á laggirnar dýra tæknideild. Þar sem langflest brotin eru framin á höfuðborgarsvæðinu, eða um 70%, er skynsamlegt að sérstök tæknideild starfi í sem mestri nálægð við það og stærstu rannsóknadeildina á landinu og viðhaldi með því þekkingu sinni á því sem gerist í rannsóknum þar, haldi sýn á nýjungar í rannsóknum og stuðli að sem bestri samvinnu við aðra rannsakendur. Enda þótt langflest brot séu þeirrar tegundar að rannsókn þeirra krefst ekki flókinna eða sérstakra rannsóknarúrræða á það ekki við um allar lögreglurannsóknir. Lögreglurannsóknir alvarlegri brota byggjast stöðugt meira á alþjóðlegum samskiptum og tæknilausnum sem krefjast sérstakrar kunnáttu.
Í 2. og 3. mgr. er fjallað um hæfisskilyrði ríkislögreglustjóra, aðstoðarríkislögreglustjóra, lögreglustjóra, aðstoðarlögreglustjóra og skólastjóra Lögregluskóla ríkisins.
Hvað varðar hæfisskilyrði sem gilda um lögreglustjóra er í gildandi lögum vísað til ákvæða laga nr. 92/1989, um framkvæmdarvald ríkisins í héraði, um hæfisskilyrði sýslumanna. Þar segir að engan megi „skipa sýslumann, nema hann fullnægi almennum skilyrðum til að hljóta skipun í embætti héraðsdómara, öðrum en um lágmarksaldur“. Hinar efnislegu reglur um hæfisskilyrði lögreglustjóra er því að mestu að finna í lögum um dómstóla, nr. 15/1998, og er hér lagt til að þær verði að mestu leyti teknar upp í lögreglulög, en þeim hæfisskilyrðum þó sleppt sem einkum varða starfsreynslu vegna dómarastarfa. Í ljósi þess að ekki verður skilið milli ákæruvalds og lögreglu er talið rétt að miða við að lögreglustjórar hafi fullnaðarpróf í lögfræði með embættis- eða meistaraprófi eða háskólaprófi í þeirri grein sem metið verður jafngilt. Nýmæli er að bætt er við skilyrði um að lögreglustjóri megi ekki hafa sýnt af sér háttsemi sem getur rýrt það traust sem lögreglustjórar verða almennt að njóta.
Öll þessi hæfisskilyrði ná jafnt til ríkislögreglustjóra, aðstoðarríkislögreglustjóra og annarra lögreglustjóra sem og aðstoðarlögreglustjóra, sem eru staðgenglar lögreglustjóra, og skólastjóra Lögregluskóla Íslands.
Miðað er við að hæfiskröfur til aðstoðarlögreglustjóra sem ekki eru staðgenglar lögreglustjóra séu óbreyttar frá því sem nú gildir hvað varðar menntun og starfsreynslu, sbr. 3. mgr. 28. gr. gildandi laga.
Í 4. mgr er fjallað um veitingu embætta annarra en ríkislögreglustjóra, lögreglustjóra. aðstoðarríkislögreglustjóra og aðstoðarlögreglustjóra á höfuðborgarsvæðinu og Suðurnesjum sbr. 1. mgr. greinarinnar. Gerð er sú tillaga að skipanir yfirlögregluþjóna og aðstoðaryfirlögregluþjóna færist frá ráðherra til ríkislögreglustjóra. Rökin fyrir því að færa ekki allar skipanir að fullu til embættanna í einu lagi eru annars vegar þau að heppilegra sé að gera breytingar að þessu leyti í áföngum og hins vegar það sjónarmið að mikilvægt er að haldið sé á skipunarmálum stjórnenda embættanna með samræmdum og tryggum hætti eftir að hin nýju sameinuðu embætti taka til starfa. Þá er lagt til að lögreglustjórar skipi alla lögreglumenn nema yfirlögregluþjóna og aðstoðaryfirlögregluþjóna við sitt embætti og er það gert til að undirstrika stjórnunarheimildir lögreglustjóra yfir starfsliði sínu og gera boðleiðir skýrari. Eðlilegt er að sá sem ber ábyrgð á störfum undirmanna sinna skipi starfsmenn sína, enda hefur það stjórnvald sem fer með skipunarvald jafnframt það hlutverk að veita mönnum áminningu, sbr. 21. gr. laga nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins. Tekið skal fram að með vísan til 2. mgr. 2. gr. laga um embætti sérstaks saksóknara, nr. 135/2008, getur hann með sama hætti skipað lögreglumenn við sitt embætti verði tillögur þessar að lögum.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að ákvæði um að ráðherra setji reglur um starfsstig innan lögreglunnar verði óbreytt frá gildandi lögum
Til álita kom að fella niður núverandi heimild 5. mgr. 28. gr. til þess að ráða menn sem ekki hafa lokið námi frá Lögregluskóla ríkisins tímabundið til lögreglustarfa. Landssamband lögreglumanna hefur m.a. áréttað það sjónarmið að sambandið sé því algjörlega mótfallið að ráðnir séu til starfa innan lögreglunnar einstaklingar sem ekki hafi hlotið til þess sérstaka menntun og þjálfun frá Lögregluskóla ríkisins. Undir þetta sjónarmið má taka, enda hefur það margsýnt sig að ábyrgðarmikil störf lögreglumanna útheimta sérhæfðan undirbúning og þjálfun og hafa stjórnvöld á undanförnum árum lagt á það áherslu að efla starfsemi Lögregluskóla ríkisins. Útskrifuðum lögreglumönnum frá Lögregluskóla Íslands hefur fjölgað á undanförnum árum vegna eflingar skólans. Lögð er áhersla á að það er skýrt hæfisskilyrði að þeir sem skipaðir eða settir eru í stöður lögreglumanna hafi lokið námi frá Lögregluskóla ríkisins. Á hinn bóginn er til þess að líta að heimild 5. mgr. 28. gr. um tímabundna ráðningu í starf lögreglumanns án þess að viðkomandi uppfylli það að skilyrði að hafa lokið námi frá Lögregluskóla ríkisins eru mjög þröng og frumvarpið felur ekki í sér breytingu þar á. Tekur heimildin eingöngu til ráðningar til tímabundinna starfa innan lögreglunnar vegna orlofstöku, veikinda- eða slysaforfalla eða tímabundinna leyfa lögreglumanna. Þá er þess krafist í gildandi lögum að enginn sem hefur próf frá Lögregluskóla ríkisins sé tiltækur í stöðuna og að viðkomandi uppfylli sérstök hæfisskilyrði 2. mgr. 38. gr. lögreglulaga, þ.m.t. að standast inntökupróf í Lögregluskóla ríkisins samkvæmt kröfum valnefndar með áherslu á íslensku og þrek. Því var horfið frá því að fella þessa heimild niður um sinn.
Við túlkun á því hvað teljist refsivert athæfi sem telja má svívirðilegt að almenningsáliti er litið til 1. mgr. 5. gr. laga nr. 24/2000, um kosningar til Alþingis, þar sem kemur fram að enginn telst hafa óflekkað mannorð sem er sekur eftir dómi um verk sem er svívirðilegt að almenningsáliti nema hann hafi fengið uppreist æru sinnar. Í 2. mgr. sömu greinar kemur fram að dómur fyrir refsivert brot hefur ekki flekkun mannorðs í för með sér nema sakborningur hafi verið fullra 18 ára að aldri er hann framdi brotið og refsing sé fjögurra mánaða fangelsi óskilorðsbundið hið minnsta eða öryggisgæsla sé dæmd. Af þessu leiðir að brot sem hefur flekkun mannorðs í för með telst vera svívirðilegt að almenningsáliti.
Lögreglu er þannig heimilt að sannreyna að hæfisskilyrði séu uppfyllt með því að afla að eigin frumkvæði upplýsinga úr sakaskrá og málaskrám lögreglu.
Breyting á 3. mgr. leiðir af fyrirhuguðum aðskilnaði á embættum lögreglustjóra og sýslumanna og því yfirtekur Lögreglustjórafélag Íslands það hlutverk Sýslumannafélags Íslands að tilnefna í valnefnd skólans.
Nýjum málslið sem bætt er við 5. mgr. er ætlað að styrkja heimildir valnefndar Lögregluskólans að staðreyna upplýsingar umsækjenda í sakaskrá og lögregluskrám.
Í ákvæði þessu var höfð hliðsjón af bráðabirgðaákvæði í frumvarpi til laga um framkvæmdarvald og stjórnsýslu ríkisins í héraði sem lagt er fram á sama tíma og frumvarp þetta. Kveðið er á um að ráðherra sé heimilt að hefja undirbúning að stofnun nýrra embætta skv. 3. gr. laganna, m.a. með því að ákveða umdæmamörk og hvernig skipulag hvers embættis verði háttað, sem og að velja lögreglustjóra til að gegna embættinu.
Þegar kveða á á um umdæmamörk í fyrsta sinn, eða ákveða skipulag embættis innan umdæmisins, skal fara eftir 3. gr. frumvarpsins við setningu þeirra reglugerða sem ákvæðið kveður á um. Ekki er gert ráð fyrir að farið sé að ákvæðum gildandi laga við þá vinnu þar sem breyta á gildandi skipan embættanna í samræmi við það frumvarp sem hér er lagt fram og um umtalsverða kerfisbreytingu er að ræða, bæði á embættum lögreglustjóra og sýslumanna. Þar af leiðandi er nauðsynlegt að bæði lögreglu- og sýslumannsembætti verði skipulögð með hliðsjón hvert af öðru og skipulagi opinberrar þjónustu, sem og með hliðsjón af landfræðilegum aðstæðum.
Í 3. tölul. 1. mgr. 6.gr. núgildandi lögreglulaga er kveðið á um að sýslumenn fari með lögreglustjórn, ýmist í eigin umdæmum eða umdæmum annarra sýslumanna. Því á nú að breyta, þ.e. embættin verða lögð niður í þeirri mynd, og af því leiðir að í ákvæðinu er kveðið á við samþykkt laganna um forgang þeirra sem fara með lögreglustjórn til skipunar eða flutnings á grundvelli laga nr. 70/1996 í ný embætti lögreglustjóra, en utan höfuðborgarsvæðisins og Suðurnesja fara ákveðnir sýslumenn með lögreglustjórn. Ekki þarf að auglýsa embættin laus til umsóknar skv. 7. gr. laga nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins.
Við val á lögreglustjórum í hin nýju embætti skal leitast við að þeir verði allir valdir á sama tíma og það einnig gert samhliða vali á sýslumönnum samkvæmt fyrrnefndu frumvarpi til laga um framkvæmdarvald og stjórnsýslu ríkisins í héraði. Gefa skal starfandi lögreglustjórum skv. 3. tölul. 1. mgr. 6. gr. gildandi lögreglulaga kost á að sækjast eftir nýju embætti lögreglustjóra skv. 2.–7. tölul. 1. mgr. 3. gr. frumvarps þessa og skal við innbyrðis val á milli þeirra um hver gegni hvaða embætti gæta að málefnalegum sjónarmiðum. Framangreint á ekki við um embætti lögreglustjóranna á höfuðborgarsvæðinu eða á Suðurnesjum þar sem þau embætti verða ekki lögð niður samkvæmt frumvarpi þessu.
Fái starfandi lögreglustjóri ekki skipun eða flutning í nýtt embætti samkvæmt frumvarpi þessu skal leitast við að bjóða honum starf hjá embætti lögreglu eða sýslumanns eða laus störf á umsýslusviði ráðuneytisins sé slíkt mögulegt. Hér getur t.d. verið um að ræða störf hjá stofnunum eða í ráðuneytinu, sbr. þau verkefni sem því ráðuneyti sem fer með málefni lögreglu og löggæslu er falið samkvæmt forsetaúrskurði nr. 71/2013, um skiptingu stjórnarmálefna milli ráðuneyta í Stjórnarráði Íslands. Í ákvæðinu er áréttað að ekki þarf að auglýsa þau embætti eða störf laus til umsóknar sem hér eru til umfjöllunar, enda á að leitast við að sjá til þess að enginn af núverandi starfsmönnum embættanna verði atvinnulaus við breytingarnar. Í því ljósi kann að vera þörf á ákveðnu svigrúmi til að tryggja viðkomandi embættis- og starfsmönnum störf hjá hinu opinbera, enda er um mikla breytingu að ræða á skipulagi opinberrar þjónustu. Þeir embættismenn sem skipaðir eru í ný embætti skulu ekki missa í neinu þau réttindi sem þeir hafa áunnið sér samkvæmt ákvæðum laga nr. 70/1996.
Þá skulu lögreglustjórar eiga þess kost að lýsa því yfir að þeir muni ekki sækjast eftir nýju embætti lögreglustjóra. Hefja þeir þá töku biðlauna í samræmi við ákvæði 34. gr. laga nr. 70/1996, enda hefur embætti þeirra þá verið lagt niður með lögunum.
Núverandi starfsfólk á við breytingarnar ekki að missa áunnin kjör sem það hefur aflað sér að öðru leyti en því sem greinir í ákvæðinu. Í þessu samhengi skal hafa í huga ákvæði laga nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins. Rétt er að taka fram að embættis- eða starfsmenn kunna þó að þurfa að hlíta breytingum á starfi sínu eða starfsstigi vegna þeirra skipulagsbreytinga sem þetta frumvarp kveður á um, eða sem leiðir af sameiningu embætta í hverju umdæmi og af uppskiptingu milli lögreglu og sýslumanns, með hliðsjón af nýju skipuriti. Komi upp sú staða að ekki sé unnt að bjóða embættis- eða starfsmanni embætti eða starf við nýtt embætti lögreglu eða sýslumanns og öll slík úrræði eru tæmd skal leitast við að bjóða honum starf á umsýslusviði þess ráðuneytis sem fer með málefni lögreglu og löggæslu sé það mögulegt. Hér getur t.d. verið um að ræða störf hjá stofnunum eða ráðuneytinu, sbr. þau verkefni sem ráðuneytinu eru falin samkvæmt forsetaúrskurði. Leitast skal við að sjá til þess að enginn af núverandi embættis- eða starfsmönnum embættanna verði atvinnulaus við breytingarnar enda er um mikla breytingu að ræða á opinberri þjónustu. Í því ljósi kann að vera þörf á ákveðnu svigrúmi til að tryggja viðkomandi embættis- eða starfsmönnum störf hjá hinu opinbera. Í ákvæðinu er áréttað að ekki þarf auglýsa þau störf laus til umsóknar sem hér eru til umfjöllunar í samræmi við ákvæði 7. gr. laga nr. 70/1996.
Fylgiskjal.
Fjármála- og efnahagsráðuneyti,
skrifstofa opinberra fjármála:
Meginbreytingar frumvarpsins snúa annars vegar að fækkun lögregluumdæma í landinu úr fimmtán í átta og hins vegar að aðskilnaði á milli embætta lögreglustjóra og sýslumanna. Umdæmismörk lögregluembætta munu samkvæmt frumvarpinu verða: Vesturland, Vestfirðir, Norðurland vestra, Norðurland eystra, Austurland, Suðurland, Suðurnes og höfuðborgarsvæðið. Með fækkun og stækkun lögregluumdæma er stefnt að því að standa vörð um grunnþjónustu lögreglunnar og auka samhæfingu og samstarf. Þá má með stærri rekstrareiningum ná fram meiri hagkvæmni í rekstri en raunhæft er að miða við í mjög fámennum lögregluliðum.
Innanríkisráðuneytið fyrirhugar að skipa verkefnisstjórn til að styðja lögreglustjóra við uppbyggingu viðkomandi embætta. Verkefnisstjórninni er ætlað að útfæra samrunaáætlun en það er verk-, tíma- og kostnaðaráætlun um framkvæmd lagabreytinganna. Í þessum undirbúningi felst að móta meginstefnu um uppbyggingu, skipulag og viðfangsefni lögregluembætta. Undir það falla þættir eins og gerð skipurita, staðsetning starfsstöðva, húsnæði, breytingar á starfsmannahaldi, endurmat starfsstiga og áætlun um tilfærslu verkefna. Eitt lykilverkefni í þessu sambandi er greining og útfærsla aðskilnaðar lögregluembætta og sýslumannsembætta.
Gert er ráð fyrir að ný lögregluembætti taki við öllum réttindum og skyldum þeirra embætta sem fyrir eru, þar á meðal öllum starfsmönnum á sömu kjörum og áður, að undanskildum lögreglustjórunum sjálfum. Um starfslok þeirra gilda ákvæði starfsmannalaga um niðurlagningu stöðu. Gert er ráð fyrir að embættin starfi í óbreyttri mynd þar til nýtt skipulag þeirra tekur gildi 1. janúar 2015. Tíminn frá því að lögreglustjórar verða skipaðir við ný embætti og þangað til þeir taka hinum nýju embættum verður nýttur til að móta alla meginþætti starfsemi nýrra embætta. Skipulagsbreytingarnar munu hafa í för með sér að ný og stærri embætti geta betur sinnt lögbundnum skyldum sínum og náð þeim aðhaldsmarkmiðum sem þeim hafa verið sett á undanförnum árum. Í því sambandi má nefna fækkun millistjórnenda lögregluliðanna en yfirlögregluþjónum mun væntanlega fækka á næstu árum og verða einn við hvert hinna nýju embætta. Hagræðing af einungis þessum eina þætti gæti numið nálægt 64 m.kr. Eru þá ótalin önnur útgjöld, svo sem húsnæði og stoðþjónusta.
Á vegum innanríkisráðuneytisins hefur ekki farið fram nægjanleg greining á fyrirkomulagi nýrra lögregluembætta né liggja fyrir rekstraráætlanir um endurskipulagða starfsemi þannig að hægt sé með góðu móti að leggja mat á þessa þætti. Ráðuneytið hefur engu að síður unnið að þróun nýs reiknilíkans sem ætlunin er að nota í samvinnu við fjármála- og efnahagsráðuneytið til að móta forsendur fyrir tillögum í árlegu fjárlagafrumvarpi til fjárveitingar hinna nýju lögregluembætta á grundvelli umfangs starfseminnar og með hliðsjón af ýmsum hagrænum þáttum, svo sem íbúafjölda, dreifingu íbúa og stærð umdæma. Ekki liggur heldur fyrir mat á mögulegum biðlaunarétti embættismanna, sem og annarra starfsmanna sem falla undir ákvæði til bráðabirgða í lögum nr. 70/1996, um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna, og ráðnir voru fyrir gildistöku þeirra 1. júní 1996. Það kynni að hafa verið heppilegra í þessu tilliti að vinna verkefnisstjórnar hefði verið farið fram áður en lagafrumvarpið kom fram, þannig að fyrir lægi hver ávinningur af breytingum væri og hvernig ráðstafa mætti þeim fjármunum í samhengi við fjárheimildir til málaflokksins á komandi árum. Ekki síst í ljósi þess að nokkuð er síðan að áform um slíka verkefnisstjórn voru lögð fram í frumvarpi á 138. löggjafarþingi 2009-2010 sem ekki náði þó fram að ganga.
Að mati fjármála- og efnahagsráðuneytis má ætla að frumvarpið geti gefið færi á verulegri hagræðingu í rekstri lögreglustofnana. Telja má að núverandi lögreglu- og sýslumannsembætti séu of smáar einingar til þær standist kröfur sem gerðar eru nú um faglega stjórnun og þjónustuveitingu og einingarnar séu of margar til að ráðuneyti geti sinnt stefnumörkunar- og samhæfingarhlutverki sínu með fullnægjandi hætti. Fækkun og efling þeirra ætti ekki að koma niður á þjónustu í dreifðum byggðum, enda margt hægt að gera til að efla þjónustu á landsbyggðinni þó að starfsstöðvum fækki. Fjármála- og efnahagráðuneytið telur að ganga hefði mátt lengra í fækkun embætta en kveðið er á um í frumvarpinu. Þannig hefði náðst meiri hagræðing í rekstri ríkissjóðs auk þess sem stjórnsýslan hefði faglega styrkst. Áformað er af hálfu innanríkisráðuneytis að nýta það svigrúm sem kann að felast í endurskipulagningu lögregluembættanna til að mæta aðhaldskröfum liðinna ára en einnig til að efla ýmis verkefni.
Þar sem ekki liggja fyrir af hálfu innanríkisráðuneytisins rekstraráætlanir og stjórnsýslugreining um áformaða starfsemi endurskipulagðra löggæslustofnana eða kostnað vegna verkefnisstjórnar er ekki unnt að meta fjárhagsleg áhrif af lögfestingu frumvarpsins með nægilegri vissu. Ætla verður að starfsemin verði eftir sem áður löguð að útgjaldaramma málaflokksins samhliða því sem leitast verði við eins og kostur er að draga úr tilkostnaði við hana til að styðja við stefnumörkun ríkisstjórnarinnar um að jöfnuður náist í ríkisfjármálum.
Þingskjal 459 — 251. mál.
Frumvarp til laga
um breytingu á lögreglulögum, nr. 90/1996, með síðari breytingum (fækkun lögregluumdæma, aðskilnaður embætta
lögreglustjóra og sýslumanna, hæfiskröfur).
(Lagt fyrir Alþingi á 143. löggjafarþingi 2013–2014.)
1. gr.
2. gr.
Heimilt er að skipa aðstoðarríkislögreglustjóra sem er staðgengill ríkislögreglustjóra.
3. gr.
Landið skiptist í átta lögregluumdæmi. Með lögreglustjórn fara lögreglustjórar sem hér segir:
1. Lögreglustjórinn á höfuðborgarsvæðinu.
2. Lögreglustjórinn á Vesturlandi.
3. Lögreglustjórinn á Vestfjörðum.
4. Lögreglustjórinn á Norðurlandi vestra.
5. Lögreglustjórinn á Norðurlandi eystra.
6. Lögreglustjórinn á Austurlandi.
7. Lögreglustjórinn á Suðurlandi.
8. Lögreglustjórinn á Suðurnesjum.
Umdæmamörk lögregluembætta skulu ákveðin í reglugerð sem ráðherra setur með hliðsjón af skipulagi annarrar opinberrar þjónustu í umdæmum og að höfðu samráði við Samband íslenskra sveitarfélaga.
Ráðherra ákveður í reglugerð hvar aðalstöð lögreglustjóra skal staðsett og hvar lögreglustöðvar verða starfræktar, að höfðu samráði við lögreglustjóra.
Lögreglustjóri ákveður hvaða starfsfólk hefur aðsetur á aðalstöð lögreglu annars vegar og á lögreglustöðvum hins vegar.
Við embætti lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu og á Suðurnesjum er heimilt að skipa aðstoðarlögreglustjóra. Aðstoðarlögreglustjóri er staðgengill lögreglustjóra, sbr. þó 3. mgr. 28. gr. Öðrum lögreglustjórum er heimilt að ákveða að starfsmaður embættisins sé staðgengill lögreglustjóra enda fullnægi hann skilyrðum 2. mgr. 28. gr.
Lögreglustjórar fara með stjórn lögregluliðs, hver í sínu umdæmi. Þeir annast daglega stjórn og rekstur lögreglunnar í umdæminu og bera ábyrgð á framkvæmd lögreglustarfa innan þess.
Störf lögreglu skulu samhæfð og samræmd eftir því sem við verður komið. Ráðherra setur nánari reglur um fyrirkomulag samvinnu lögregluembætta.
Lögreglustjórar fara með yfirstjórn leitar- og björgunaraðgerða á landi. Um björgun sem heyrir undir skipulag almannavarna gilda sérstök lög. Ráðherra setur reglur um samstarf lögreglu og björgunarsveita.
4. gr.
a. 1. mgr. orðast svo:
Lögreglan annast rannsókn brota í samráði við ákærendur. Brot skal rannsaka í því umdæmi þar sem þau eru framin, sbr. þó ákvæði b-liðar 2. mgr. 5. gr. Ráðherra setur nánari reglur samkvæmt tillögu ríkissaksóknara um hvernig stjórn rannsóknar skuli háttað, hvenær brot skuli rannsakað undir stjórn ríkislögreglustjóra skv. b-lið 2. mgr. 5. gr. og um rannsóknaraðstoð. Ráðherra setur samkvæmt tillögu ríkissaksóknara nánari reglur um stjórn lögreglurannsókna og samvinnu lögreglustjóra við rannsókn sakamála. Mæli sérstakar ástæður með því er ráðherra heimilt að tillögu ríkissaksóknara að kveða á um að rannsókn tiltekinna brotaflokka í umdæmi lögreglustjórans á Norðurlandi vestra verði rannsökuð í öðru umdæmi.
b. 2.–5. mgr. falla brott.
5. gr.
6. gr.
Í hverju lögregluumdæmi skulu starfa ein eða fleiri samstarfsnefndir um málefni lögreglunnar. Í samstarfsnefnd skulu sitja lögreglustjóri viðkomandi lögregluumdæmis, sem jafnframt er formaður hennar, og sveitarstjórar þeirra sveitarfélaga sem eru í lögregluumdæminu eða eru á því svæði þar sem nefndin starfar. Fundi skal halda eigi sjaldnar en tvisvar á ári.
7. gr.
Ráðherra skipar ríkislögreglustjóra og lögreglustjóra til fimm ára í senn. Ráðherra er heimilt að skipa aðstoðarríkislögreglustjóra, sbr. 4. mgr. 5. gr., og aðstoðarlögreglustjóra á höfuðborgarsvæðinu og Suðurnesjum til fimm ára í senn, sbr. 5. mgr. 6. gr.
Ríkislögreglustjóri, aðstoðarríkislögreglustjóri, lögreglustjórar, aðstoðarlögreglustjórar sem eru staðgenglar lögreglustjóra og skólastjóri Lögregluskóla ríkisins skulu auk almennra hæfisskilyrða til þess að hljóta skipun í embætti á vegum ríkisins jafnframt fullnægja eftirtöldum skilyrðum:
a. hafa náð 30 ára aldri,
b. hafa íslenskan ríkisborgararétt,
c. vera svo á sig komnir andlega og líkamlega að þeir geti gegnt embættinu,
d. vera lögráða og hafa aldrei misst forræði á búi sínu,
e. hafa hvorki gerst sekir um refsivert athæfi sem telja má svívirðilegt að almenningsáliti né sýnt af sér háttsemi sem getur rýrt það traust sem lögreglustjórar verða almennt að njóta,
f. hafa lokið fullnaðarprófi í lögfræði með embættis- eða meistaraprófi eða háskólaprófi í þeirri grein sem metið verður jafngilt.
Nú eru fleiri en einn aðstoðarlögreglustjóri við embætti og skal þá einn þeirra vera staðgengill lögreglustjóra. Þeir aðstoðarlögreglustjórar sem ekki eru staðgenglar lögreglustjóra skulu fullnægja skilyrðum a–e-liða 2. mgr. til skipunar í embætti, auk eftirtalinna skilyrða um menntun og starfsreynslu:
a. hafa lokið fullnaðarprófi í lögfræði með embættis- eða meistaraprófi, eða háskólaprófi í þeirri grein sem metið verður jafngilt, eða lokið námi frá Lögregluskóla ríkisins svo og stjórnunarnámi eða öðru sambærilegu námi,
b. hafa í þrjú ár gegnt lögfræðistörfum að aðalstarfi eða verið stjórnandi innan lögreglunnar, en leggja má saman starfstíma í þessum greinum.
Ríkislögreglustjóri skipar yfirlögregluþjóna og aðstoðaryfirlögregluþjóna til fimm ára í senn. Lögreglustjóri skipar aðra lögreglumenn til starfa innan síns embættis með sama hætti til fimm ára í senn. Hver sá sem er skipaður lögreglumaður skal hafa lokið prófi frá Lögregluskóla ríkisins. Til að staðreyna hvort viðkomandi uppfyllir skilyrði e-liðar 2. mgr. er lögreglu heimilt að afla upplýsinga úr sakaskrá og málaskrám lögreglu. Ráðherra setur í reglugerð nánari fyrirmæli um starfsstig innan lögreglunnar.
8. gr.
Heimild til að afla upplýsinga úr sakaskrá og málaskrám lögreglu.
9. gr.
10. gr.
a. Við b-lið 2. mgr. bætist: né hafa sýnt af sér háttsemi sem getur rýrt það traust sem lögreglumenn verða almennt að njóta.
b. D-liður orðast svo: samkvæmt inntökuskilyrðum sem ráðherra setur með reglugerð varðandi menntun, starfsþjálfun, tungumálakunnáttu, líkamlega færni, áskilnað um réttindi o.fl.
c. Í stað orðanna „Sýslumannafélagi Íslands“ í 3. mgr. kemur: Lögreglustjórafélagi Íslands.
d. Við 5. mgr. bætist nýr málsliður er orðast svo: Til að staðreyna hvort viðkomandi uppfyllir skilyrði b-liðar 2. mgr. er valnefnd heimilt að afla upplýsinga úr sakaskrá og málaskrám lögreglu.
11. gr.
12. gr.
Breytingar á öðrum lögum.
1. Lög um opinberar fjársafnanir, nr. 5/1977: Í stað orðsins „lögreglustjóra“ tvívegis í 1. mgr. og 2. mgr. 3. gr. og 2. og 3. mgr. 7. gr. laganna kemur, í viðeigandi beygingarfalli: sýslumaður.
2. Lög um verslunaratvinnu, nr. 28/1998, með síðari breytingum: Í stað orðsins „lögreglustjóra“ í 1. mgr. 19. gr. laganna og sama orðs hvarvetna annars staðar í greininni kemur, í viðeigandi beygingarfalli: sýslumaður.
3. Áfengislög, nr. 75/1998, með síðari breytingum:
a. Í stað embættisheitisins „lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu“ í 1. mgr. 6. gr., 1. mgr. 8. gr. og 1. mgr. 9. gr. og „lögreglustjórinn á höfuðborgarsvæðinu“ í 1. mgr. 25. gr. laganna kemur, í viðeigandi beygingarfalli: sýslumaður.
b. Í stað orðsins „lögreglustjóra“ í 3. mgr. 11. gr. og „lögreglustjóri“ í 2. mgr. 25. gr. laganna kemur, í viðeigandi beygingarfalli: sýslumaður.
4. Lög um veitingastaði, gististaði og skemmtanahald, nr. 85/2007: 3. mgr. 7. gr. laganna orðast svo:
Leyfisveitendur samkvæmt lögum þessum eru sýslumenn.
Ákvæði til bráðabirgða.
I.
Við gildistöku laga þessara og fram til 1. janúar 2015 er ráðherra heimilt að undirbúa stofnun nýrra lögregluembætta, sbr. 2.–7. tölul. 1. mgr. 3. gr. laga þessara, m.a. með setningu reglugerða um skipulag allra lögregluembætta sem kveðið er á um í 3. gr. Við gerð þeirra reglugerða þarf ekki að gæta að ákvæðum 6. gr. gildandi lögreglulaga, sbr. 2. gr. laga nr. 92/1989, um framkvæmdarvald ríkisins í héraði. Þegar lög þessi öðlast gildi skal sú reglugerð sem hér er kveðið á um eiga stoð í 3. gr. laga þessara. Þá skal ráðherra einnig heimilt að taka ákvörðun um skipun eða flutning sýslumanna sem fara með lögreglustjórn samkvæmt lögum í ný lögregluembætti samkvæmt ákvæðum laga nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins, sem hafi heimild til þess að undirbúa starfsemi hinna nýju embætta, þ.m.t. starfsmannahald. Við ráðstöfun starfa eða embætta samkvæmt þessu ákvæði þarf ekki að gæta að skyldu til þess að auglýsa laus störf til umsóknar, sbr. 7. gr. laga nr. 70/1996. Skulu ný embætti taka við þeim réttindum og skyldum sem einstakir embættismenn hafa áunnið sér, þ.m.t. samkvæmt ákvæðum laga nr. 70/1996.
Skipun lögreglustjóra í hin nýju embætti tekur formlega gildi 1. janúar 2015. Þeir aðilar sem fara með lögreglustjórn skv. 3. tölul. 1. mgr. 6. gr. gildandi lögreglulaga, nr. 90/1996, sbr. ákvæði laga um framkvæmdarvald ríkisins í héraði, nr. 92/1989, og kjósa að sækjast eftir nýju embætti skulu njóta forgangs til skipunar í hin nýju embætti lögreglustjóra skv. 3. gr. laga þessara en embætti skv. 3. tölul. 1. mgr. 6. gr. gildandi lögreglulaga, nr. 90/1996, verða lögð niður. Í þeim tilvikum þar sem viðkomandi hljóta ekki skipun í ný embætti lögreglustjóra skal leitast við að bjóða þeim störf hjá embættum lögreglu eða sýslumanna eða að öðrum kosti störf annars staðar á umsýslusviði þess ráðuneytis sem fer með lögreglu- og löggæslumálefni. Þeir sem skipaðir eru sýslumenn og fara með lögreglustjórn skulu eiga þess kost að lýsa því yfir að þeir muni ekki sækjast eftir nýjum embættum lögreglustjóra samkvæmt lögum þessum og hefja þeir þá töku biðlauna samkvæmt ákvæði 34. gr. laga nr. 70/ 1996 þegar embætti þeirra hefur verið lagt niður samkvæmt ákvæðum þessara laga.
II.
Ný embætti skulu taka yfir þau réttindi og skyldur sem starfsmenn hafa áunnið sér en um réttindi og skyldur lögreglu eða annarra starfsmanna vegna skipulagsbreytinganna fer að öðru leyti eftir ákvæðum laga nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins. Ákvæði 7. gr. laga nr. 70/1996, um skyldu til þess að auglýsa laus störf til umsóknar, eiga hins vegar ekki við um ráðstöfun starfa eða embætta samkvæmt þessu ákvæði.
III.
Þrátt fyrir ákvæði 11. gr. laga þessara og ákvæði 6. gr. lögreglulaga, sbr. 2. gr. laga nr. 92/1989, um framkvæmdarvald ríkisins í héraði, er ráðherra heimilt, sé slíkt unnt, að sameina embætti lögreglustjóra í einstökum umdæmum í samræmi við það skipulag sem kveðið er á um í 3. gr. laga þessara, að gættum ákvæðum til bráðabirgða I–II. Skulu þá embættin vera formlega sameinuð frá þeim tíma og skipun lögreglustjóra tekur þá jafnframt gildi. Kveðið skal á um slíkt í reglugerð.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Frumvarp þetta var áður lagt fram á 138., 139., 140. og 141. löggjafarþingi og er nú endurflutt að mestu óbreytt efnislega. Markmið frumvarpsins er að efla lögregluna og gera hana betur í stakk búna til að sinna lögbundnum skyldum sínum þrátt fyrir þann niðurskurð sem hún hefur gengið í gegnum á undanförnum árum og fyrirsjáanlegt aðhald í ríkisfjármálum á næstu árum.
Höfð er hliðsjón af skýrslu um eflingu lögreglunnar sem rædd var á 140. löggjafarþingi, sem ætlað er að vera leiðarljós um endanlega gerð löggæsluáætlunar og stefnumarkandi fyrir vinnu að löggæslu- og verkefnaáætlun samkvæmt þingsályktunartillögu um grundvallarskilgreiningar löggæslu á Íslandi og gerð löggæsluáætlunar fyrir Ísland sem samþykkt var á Alþingi 19. júní 2012. Við skýrslugerðina var gengið út frá þeirri forsendu að tillögur um aðskilnað lögreglu frá embættum sýslumanna og fækkun umdæma nái fram að ganga.
Með frumvarpi þessu er lagt til að lögregluumdæmum verði fækkað úr fimmtán í átta. Landfræðileg mörk umdæma lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu, á Suðurnesjum og á Vestfjörðum, verða að meginstefnu til óbreytt en önnur umdæmi verða sameinuð í stærri umdæmi.
Jafnframt eru lagðar til breytingar á þeirri skipan að sýslumenn fari með lögreglustjórn eins og nú er í öllum nema tveimur lögregluumdæmum þ.e. á höfuðborgarsvæðinu og á Suðurnesjum, og verði yfirstjórn lögreglu aðskilin frá yfirstjórn sýslumannsembætta. Þannig verði öll lögregluembætti framvegis sjálfstæð embætti og embætti sýslumanna sem einnig hafa annast lögreglustjórn verða lögð niður, sbr. frumvarp til laga um framkvæmdarvald og stjórnsýslu ríkisins í héraði sem lagt er fram samhliða frumvarpi þessu. Vegna sérstakra aðstæðna í Vestmannaeyjum mun lögreglustjórinn á Suðurlandi hafa yfirlögregluþjón staðsettan í Vestmannaeyjum sem fer með daglega stjórn lögregluliðsins. Gert er ráð fyrir að mönnun lögregluliðsins í Vestmannaeyjum verði að öðru leyti óbreytt.
Eftirfarandi leiðir af framangreindu:
1. Stærð lögregluumdæma og embætti lögreglustjóranna á höfuðborgarsvæðinu og á Suðurnesjum verða óbreytt. Þau embætti verða því ekki lögð niður.
2. Stærð lögregluumdæmis lögreglustjórans á Vestfjörðum verður óbreytt. Stofnað verður nýtt embætti lögreglustjóra með aðskilnaði yfirstjórnar og reksturs lögreglu frá sýslumannsembætti.
3. Stærð lögregluumdæma á Vesturlandi, Norðurlandi vestra, Norðurlandi eystra, Austurlandi og Suðurlandi breytist og umdæmin stækka. Stofnuð verða ný embætti lögreglustjóra með aðskilnaði yfirstjórnar og reksturs lögreglu frá sýslumannsembættum.
Meginmarkmiðið með fækkun og stækkun lögregluumdæma er ekki síst það að komast hjá því að vegið verði að grunnþjónustu lögreglunnar með því að leita skynsamlegra leiða til að mæta lægri fjárveitingum með hagræðingu fremur en niðurskurði í þjónustu. Með þessari breytingu er stefnt að því að til verði öflug lögreglulið sem njóti styrks af stærri liðsheild með færri stjórnendum og verði hagkvæmari rekstrareiningar til lengri tíma litið.
Með því að yfirstjórn lögreglu verði aðskilin frá yfirstjórn sýslumannsembætta á að gera lögreglustjórum kleift að sinna lögreglustjórn óskiptir í ljósi aukinna krafna sem gerðar eru til löggæslu. Aðrar tillögur frumvarpsins varða svæðissamráð sveitarstjórna og lögreglu, hæfisskilyrði og veitingu embætta innan lögreglunnar.
2. Aðdragandi og undirbúningur frumvarpsins.
Á undanförnum áratugum hafa verið gerðar viðamiklar breytingar á skipulagi löggæslunnar. Má í þessu sambandi nefna:
1. Aðskilnað dómsvalds og umboðsvalds í héraði árið 1992 sem fól í sér að lögreglustjórar fóru ekki lengur með dómsvald.
2. Stofnsetningu embættis ríkislögreglustjóra árið 1996 en samhliða því var Rannsóknarlögregla ríkisins lögð niður.
3. Tilfærslu ýmissa verkefna til embættis ríkislögreglustjóra auk nýrra verkefna hjá embættinu.
4. Sameiningu og fækkun lögreglustjóraembætta úr 25 í 15 árið 2007.
5. Breytingu á tollalögum, nr. 88/2005, sem tók gildi 1. janúar 2007, en þá var landið gert að einu tollumdæmi og tollstjórn aðskilin frá lögreglustjórn.
Nefnd dómsmálaráðherra sem skipuð var til að meta árangur af skipulagsbreytingum sem tóku gildi 2007 komst að þeirri niðurstöðu á árinu 2008 að árangur af nýskipan lögreglumála hefði verið góður. Nefndin lagði fram ýmsar ábendingar, m.a. um að breytingin á skipulagi lögreglunnar 2007 hefði ekki verið nægilega róttæk til þess að tryggja sem besta nýtingu mannafla innan lögreglunnar alls staðar á landinu. Sum lögreglulið væru mjög fámenn, hlutfall stjórnenda væri í velflestum liðum hátt og markmið um sérstakar rannsóknadeildir hefði ekki fyllilega gengið eftir. Taldi nefndin að meiri stækkun lögregluembætta gæti enn aukið slagkraft lögregluliða til að markmiðunum, sem sett voru með breytingunum á umdæmaskipan lögreglu sem tók gildi 1. janúar 2007, yrði náð.
Í ljósi góðrar reynslu af fækkun lögregluumdæma var ákveðið á árinu 2009 að fara yfir stofnanauppbyggingu innan lögreglunnar, ásamt umdæma- og verkefnaskiptingu. Slík endurskoðun þótti brýn í ljósi erfiðra aðstæðna í fjármálum ríkisins og leita þyrfti leiða til að þeir fjármunir sem veittir væru til löggæslu nýttust sem allra best. Markmið endurskoðunarinnar var ekki síst það að komast hjá því að vegið yrði að grunnþjónustu lögreglunnar með því að leita skynsamlegra leiða til þess að mæta lægri fjárveitingum með hagræðingu fremur en niðurskurði þjónustu.
Þáverandi dómsmálaráðherra skipaði 15. júní 2009 starfshóp til að vinna að þessu verkefni. Í hópinn voru skipuð þau Haukur Guðmundsson, skrifstofustjóri dómsmála- og löggæsluskrifstofu, sem jafnframt var formaður, Arnar Guðmundsson, skólastjóri Lögregluskóla ríkisins, og Ásdís Ingibjargardóttir, skrifstofustjóri á skrifstofu ráðherra. Skúli Þór Gunnsteinsson, lögfræðingur á dómsmála- og löggæsluskrifstofu, var ritari starfshópsins. Starfshópnum var falið að:
– Leggja fram tillögur að breytingum eða nýju skipulagi sem hefði það að markmiði að styrkja og efla starfsemi lögreglu, auk þess að bæta nýtingu þeirra fjármuna sem til embættanna væri varið.
– Taka til skoðunar verkaskiptingu á milli embætta, stofnanauppbyggingu innan lögreglunnar, tengingu lögreglu við sýslumenn og önnur verkefni sýslumanna og breytingar á verksviði lögreglu, t.d. varðandi ákæruvald og leyfisveitingar.
– Leita eftir skoðunum og tillögum um skipulag löggæslunnar innan lögreglunnar og eftir atvikum frá öðrum þeim sem láta sig löggæslumál varða.
– Hafa til hliðsjónar skýrslu nefndar um mat á breytingum á nýskipan lögreglu sem unnin var á vegum ráðuneytisins í apríl 2008.
Starfshópurinn átti fjölmarga fundi, m.a. með lögreglustjórum, Landssambandi lögreglumanna, Félagi yfirlögregluþjóna, Félagi rannsóknarlögreglumanna, Lögreglustjórafélagi Íslands, Félagi ákærenda, ríkissaksóknara, sérstökum saksóknara, tollstjóra og stjórn Sýslumannafélags Íslands, og var tilgangurinn að fá fram sjónarmið allra þessara aðila um fyrirhugaðar breytingar. Skilaði starfshópurinn skýrslu 22. október 2009 sem höfð var til hliðsjónar við samningu frumvarps þessa. Var það eindregin niðurstaða starfshópsins að stækka þyrfti lögregluumdæmin frá því sem nú er, auk þess sem hafa yrði til hliðsjónar hugmyndir sem fram komu í skýrslu Ríkisendurskoðunar frá október 2006 um að ríkislögreglustjóri ætti fyrst og fremst að sinna verkefnum sem lúta beint að stjórnun, stjórnsýslu og miðlægri þjónustu og verkefnum á sviði öryggismála. Þá komst starfshópurinn enn fremur að þeirri niðurstöðu að yfirmenn innan lögreglunnar væru of margir og því væri hugsanlegt að ná fram töluverðum sparnaði með hagræðingu innan lögreglunnar án þess að slíkt kæmi að fullu fram í skertri löggæslu.
Á grundvelli framangreindra niðurstaðna ákvað þáverandi dómsmálaráðherra að unnið skyldi að tillögum um stækkun lögregluumdæma í landinu og þau mundu síðan lúta stjórn eins lögreglustjóra á landsvísu. Óskaði ráðherra eftir því við Kjartan Þorkelsson, þáverandi formann Lögreglustjórafélags Íslands, og Snorra Magnússon, formann Landssambands lögreglumanna, að þeir tækju þátt í að útfæra hugmyndir starfshópsins. Þegar leið á vinnuna var það mat hópsins að ekki væri unnt að ráðast í að sameina alla lögregluna í eina stofnun á svo skömmum tíma að það mundi hjálpa lögreglunni við að mæta lækkuðum fjárveitingum. Á hinn bóginn væri skynsamlegt að sameina lögregluembættin strax í 6–8 embætti, enda lá fyrir að viðbrögð við þessum hugmyndum voru fremur jákvæð þegar þær voru settar fram árið 2008. Sú skipting studdist m.a. við sjónarmið um að lögreglulið ættu helst ekki hafa færri en 30–50 lögreglumenn til að geta verið sjálfbær að sem allra mestu leyti um helstu verkefni.
Í skýrslu um eflingu lögreglunnar sem rædd var á 140. löggjafarþingi var gengið út frá þeirri forsendu að tillögur um aðskilnað lögreglustjórnunar frá embættum sýslumanna og fækkun umdæma næðu fram að ganga.
3. Meginefni frumvarpsins.
Í frumvarpi þessu er lagt til að lögregluumdæmum verði fækkað úr fimmtán í átta. Landfræðileg mörk umdæma lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu, á Suðurnesjum og á Vestfjörðum verði óbreytt en á Vestfjörðum verði yfirstjórn lögreglu skilin frá embætti sýslumanna og stofnað nýtt embætti lögreglustjóra. Landfræðileg mörk umdæma á Vesturlandi, Norðurlandi vestra, Norðurlandi eystra, Austurlandi og Suðurlandi breytist þannig að umdæmin verði stærri auk þess sem stofnuð verði ný sjálfstæð embætti lögreglustjóra.
Umdæmamörk verði ekki lögbundin heldur ákveðin með reglugerð að höfðu samráði við viðkomandi lögreglustjóra og Samband íslenskra sveitarfélaga. Gert er ráð fyrir að ný og sameinuð embætti taki til starfa 1. janúar 2015.
Þá er lagt til að yfirstjórn lögreglu verði aðskilin frá yfirstjórn sýslumannsembætta. Þykir rétt að gera lögreglustjórum kleift að sinna lögreglustjórn óskiptir í ljósi aukinna krafna sem gerðar eru til löggæslu. Einungis tveir lögreglustjórar af fimmtán sinna nú einvörðungu lögreglustjórn en það eru lögreglustjórarnir á höfuðborgarsvæðinu og á Suðurnesjum.
3.1. Yfirlit.
Með framlagning frumvarps þessa er fylgt þeirri meginstefnu sem hefur verið framkvæmd undanfarna áratugi í skipulagi lögreglunnar og réttarvörslukerfisins. Skref fyrir skref hefur sérhæfing aukist og einstakar stofnanir orðið öflugri. Fyrir tuttugu árum var löggæsla utan Reykjavíkur á hendi ríflega tuttugu embætta sem jafnframt sinntu störfum sýslumanna og dómara. Sjálfstæði dómsvaldsins og uppbygging héraðsdómstóla fól í sér stórt framfaraskref. Hið sama gildir um þá stækkun lögregluumdæma sem varð 2007.
Höfð er hliðsjón af skýrslu um eflingu lögreglunnar sem rædd var á 140. löggjafarþingi, sem ætlað er að vera leiðarljós um endanlega gerð löggæsluáætlunar og stefnumarkandi fyrir vinnu að löggæslu- og verkefnaáætlun samkvæmt þingsályktun um grundvallarskilgreiningar löggæslu á Íslandi og gerð löggæsluáætlunar fyrir Ísland sem samþykkt var á Alþingi 19. júní 2012.
Meginatriði frumvarpsins eru í fyrsta lagi stofnanabreytingar innan lögreglunnar, þ.e. fækkun og stækkun lögregluumdæma, aðskilnaður embætta lögreglustjóra og sýslumanna og breytingar á ákvæðum um sérstakar rannsóknadeildir, í öðru lagi er kveðið á um að sveitarstjórar taki þátt í svæðissamráði lögreglu og sveitarstjórna, í þriðja lagi eru kveðið á um hæfisskilyrði ríkislögreglustjóra, aðstoðarríkislögreglustjóra, lögreglustjóra og aðstoðarlögreglustjóra í lögreglulögunum en ekki í lögum um framkvæmdarvald ríkisins í héraði og lögum um dómstóla eins og nú er. Þá er gert ráð fyrir að ríkislögreglustjóri skipi yfirlögregluþjóna og aðstoðaryfirlögregluþjóna til fimm ára í senn en ekki ráðherra eins og nú og að lögreglustjóri skipi aðra lögreglumenn til starfa innan síns embættis í stað ríkislögreglustjóra eins og nú.
3.2. Stofnanabreytingar.
Lagt er til að lögregluumdæmin verði átta í stað 15 eins og nú er og gert ráð fyrir aðskilnaði embætta lögreglustjóra og sýslumanna.
Fyrir þessari breytingu eru bæði fagleg og fjárhagsleg rök. Með stækkun lögregluumdæma er stefnt að því að standa vörð um grunnþjónustu lögreglunnar og auka samhæfingu og samstarf innan hennar um allt land. Fækkun og stækkun lögregluliða skapar forsendur til þess að lögreglustjórar vinni mun nánar saman en nú er gert í þeim tilgangi að stuðla að aukinni samhæfingu lögregluliða um allt land. Í ársbyrjun 2007 tóku gildi breytingar á skipulagi lögreglunnar sem áttu sér langan aðdraganda. Þær fólust einkum í stækkun umdæma. Það er niðurstaða ráðherra að þótt þessar breytingar hafi að mörgu leyti gengið vel sé nauðsynlegt að ganga lengra til að settum markmiðum verði náð. Þá niðurstöðu styðja tvær úttektir, annars vegar skýrsla sú sem nefnd var hér í upphafi, frá því í október 2009, og hins vegar ítarleg skýrsla matsnefndar dóms- og kirkjumálaráðuneytisins frá því í apríl 2008 sem unnin var á vegum þáverandi dóms- og kirkjumálaráðherra. Enn fremur hefur sá niðurskurður sem lögreglan hefur gengið í gegnum frá árinu 2008 gengið mjög nærri löggæslunni í landinu.
Markmið breytinganna er að gera lögreglunni kleift að sinna lögbundnum skyldum sínum þrátt fyrir þann niðurskurð sem hún hefur gengið í gegnum á undanförnum árum og fyrirsjáanlegt aðhald í ríkisfjármálum á næstu árum. Með stærri rekstrareiningum undir stjórn lögreglustjóra sem sinnir eingöngu stjórn lögreglunnar innan síns umdæmis er unnt að ná meiri hagkvæmni í rekstri en raunhæft er að miða við í mjög fámennum lögregluliðum. Er gert ráð fyrir að samhliða lagabreytingunni verði gerð ný skipurit embætta með það fyrir augum að draga úr kostnaði við yfirstjórn.
Gert er ráð fyrir að ákvæði um stofnanabreytingar í lögreglunni taki gildi 1. janúar 2015, en önnur ákvæði er lúta að svæðissamráði, hæfisskilyrðum og veitingu embætta taki gildi við samþykkt laganna. Frá samþykkt laganna þarf að vinna að nánari útfærslu á fjárhagsramma einstakra nýrra embætta í því ráðuneyti sem fer með lögreglu- og löggæslumálefni. M.a. þarf að taka mið af útfærslu þátta eins og meginskipulags, endurskoðunar starfsstiga, áhrifa tilfærslu verkefna o.fl. Einnig þarf að útfæra fjárhagslegan aðskilnað lögregluembætta og sýslumannsembætta, en gert er ráð fyrir að þar sem embættismenn færist úr störfum sýslumanna til hinna nýju lögregluembætta muni sýslumenn í aðliggjandi sýslumannsumdæmum verða settir til að fara með þau embætti sem þannig losna. Nauðsynlegt er að skipa sérstaka verkefnisstjórn til að stýra breytingaferlinu, samræma framkvæmd og styðja lögreglustjóra við uppbyggingu viðkomandi embætta.
Það er einn lykilþáttur í árangri breytinga að til nýrra stofnana ráðist hæfir og reyndir stjórnendur. Mikilvægt er að tryggja samfellu þannig að þeir stjórnendur sem veljast til starfa hafi þekkingu á lögreglustjórn og því löggæslusvæði sem þeir taka við eða sambærilegum svæðum. Eðlilegt þykir að þeir menn sem starfa sem lögreglustjórar í dag njóti forgangs til áframhaldandi starfa við lögreglustjórn. Er til hagræðis að líta fyrir fram á þá alla sem umsækjendur um störf lögreglustjóra fremur en að auglýsa sérstaklega eftir umsóknum þeirra, en brýnt er að fjárhagsleg og fagleg ábyrgð á nýjum embættum verði skýr sem allra fyrst. Er því gert ráð fyrir að ráðherra geti beitt flutningsheimildum til að raða núverandi lögreglustjórum til starfa hjá nýjum embættum. Allt að einu er þó gert ráð fyrir að gæta verði sömu sjónarmiða og ella um mat á hæfni þeirra sem sækjast eftir sömu störfum.
Rétt er að undirstrika að gert er ráð fyrir að ný lögregluembætti, þ.e. lögreglustjóraembætti á Vesturlandi, Vestfjörðum, Norðurlandi vestra, Norðurlandi eystra, Austurlandi og Suðurlandi, taki við öllum réttindum og skyldum þeirra embætta sem eru fyrir og munu mynda sérhvert hinna nýju embætta. Þar á meðal munu embættin taka við öllum starfsmönnum á sömu kjörum og áður að undanskildum lögreglustjórunum sjálfum. Um starfslok þeirra gilda ákvæði starfsmannalaga um niðurlagningu stöðu. Gert er ráð fyrir að embættin muni að mestu starfa í óbreyttu formi þar til nýtt skipulag þeirra tekur gildi 1. janúar 2015. Sá tími frá því að lögreglustjórar verða skipaðir við ný embætti og þangað til hin nýju embætti taka til starfa verður nýttur til að móta alla meginþætti starfsemi nýrra embætta. Gert er ráð fyrir að verkefnahópar starfsmanna fái mikilvæg hlutverk í þessu sambandi og að fyrrgreind verkefnisstjórn hafi yfirsýn, en sá sem ákvörðun hefur verið tekin um að verði lögreglustjóri í nýju embætti beri þó höfuðábyrgð á sínu embætti. Meðal viðfangsefna sem vinna þarf að má nefna stefnumótun, skipurit, fjárhagsáætlun, húsnæðismál, starfsmannamál, vaktaskipulag og fyrirkomulag ýmissa verkefna. Starfsmannamál eru lykilatriði í breytingaferli sem þessu. Skipulagsbreytingar og fækkun yfirmanna og hugsanlega annarra starfsmanna fela óhjákvæmilega í sér röskun á högum margra starfsmanna lögreglunnar. Við framkvæmd breytinga þarf að huga að því að lágmarka þessa röskun og reyna að takmarka uppsagnir eins mikið og hægt er. Veita þarf starfsmönnum þá aðstoð sem þeir þurfa á að halda og tryggja þeim lögfræðilega ráðgjöf varðandi réttindi og skyldur vegna breytinganna.
3.3. Svæðissamráð
Í þriðja lagi er lagt til að í samstarfsnefnd lögreglu og sveitarfélaga sem nú starfar sitji lögreglustjóri og sveitarstjórar í þeim sveitarfélögum sem eru innan umdæmisins í stað þeirra sem nú sitja í henni, þ.e. lögreglustjóri viðkomandi umdæmis sem jafnframt er formaður nefndarinnar og tveir sveitarstjórnarmenn tilnefndir af hálfu sveitarstjórna þeirra sveitarfélaga sem eru í lögregluumdæminu. Er talið skilvirkara að hafa sveitarstjórana sjálfa í nefndunum í stað tilnefndra fulltrúa sveitarstjórna eins og nú er.
3.4. Hæfisskilyrði.
Í frumvarpinu eru ákvæði er varða hæfisskilyrði ríkislögreglustjóra, aðstoðarríkislögreglustjóra, lögreglustjóra, aðstoðarlögreglustjóra og skólastjóra Lögregluskóla ríkisins. Hvað varðar hæfisskilyrði þessara aðila er í gildandi lögreglulögum kveðið á um að þeir skuli fullnægja sömu almennu hæfisskilyrðum og sýslumenn til skipunar í embætti og er fjallað um þau hæfisskilyrði í gildandi lögum um framkvæmdarvald ríkisins í héraði, nr. 92/1989, þar sem segir að engan megi „skipa sýslumann, nema hann fullnægi almennum skilyrðum til að hljóta skipun í embætti héraðsdómara, öðrum en um lágmarksaldur“. Hinar efnislegu reglur um hæfisskilyrði þessara aðila er því að mestu að finna í lögum um dómstóla, nr. 15/1998. Hér er lagt til að kveðið verði á um hæfisskilyrði ríkislögreglustjóra, aðstoðarríkislögreglustjóra, lögreglustjóra, aðstoðarlögreglustjóra og skólastjóra Lögregluskóla ríkisins í lögreglulögum og þykir það auka skýrleika. Í frumvarpi þessu er lagt til að gildandi hæfisreglur í lögum um dómstóla verði að mestu leyti teknar upp í lögreglulög, en þeim hæfisskilyrðum þó sleppt sem einkum varða starfsreynslu vegna dómarastarfa. Í frumvarpinu er lagt til að ríkislögreglustjóri skipi yfirlögregluþjóna og aðstoðaryfirlögregluþjóna í stað ráðherra en lögreglustjórar skipi lögreglumenn í stað ríkislögreglustjóra. Er það gert til að draga úr flækjustigi skipana innan lögreglunnar auk þess sem rétt er að vald, umboð og ábyrgð lögreglustjóra fari saman við skipunarvaldið.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Um 2. gr.
Um 3. gr.
Í 3. mgr. 6. gr. lögreglulaga er kveðið á um það að lögreglustjórar á höfuðborgarsvæðinu og á Suðurnesjum fari með lögreglustjórn í umdæmum sínum en sýslumenn með aðsetur á Akranesi, í Borgarnesi, í Stykkishólmi, á Ísafirði, Blönduósi, Sauðárkróki, Akureyri, Húsavík, Seyðisfirði, Eskifirði, Hvolsvelli, í Vestmannaeyjum og á Selfossi fari með lögreglustjórn í þeim sýslumannsumdæmum. Með lögreglustjórn í umdæmi sýslumannsins í Búðardal fari sýslumaðurinn í Borgarnesi, með lögreglustjórn í umdæmum sýslumannanna á Patreksfirði, í Bolungarvík og á Hólmavík fari sýslumaðurinn á Ísafirði, með lögreglustjórn í umdæmi sýslumannsins á Siglufirði fari sýslumaðurinn á Akureyri, með lögreglustjórn í umdæmi sýslumannsins á Höfn fari sýslumaðurinn á Eskifirði og með lögreglustjórn í umdæmi sýslumannsins í Vík fari sýslumaðurinn á Hvolsvelli.
Í frumvarpi þessu er lagt til að yfirstjórn lögreglu verði aðskilin frá yfirstjórn sýslumannsembætta og að lögregluembætti verði framvegis sjálfstæð embætti undir stjórn lögreglustjóra.
Frumvarpið miðar við að starfsemi og umdæmi lögreglustjóranna á höfuðborgarsvæðinu og á Suðurnesjum verði óbreytt. Hins vegar verði til ný lögreglustjóraembætti á Vesturlandi, Vestfjörðum, á Norðurlandi vestra, á Norðurlandi eystra, á Austurlandi og á Suðurlandi með aðskilnaði yfirstjórnar og reksturs lögreglunnar frá sýslumannsembættum. Landfræðileg mörk embættisins á Vestfjörðum haldast þó að meginstefnu til óbreytt. Með þessari breytingu er stefnt að því að til verði öflug lögreglulið sem njóti styrks af stærri liðsheild með færri yfirmönnum og verði hagkvæmari rekstrareiningar til lengri tíma litið. Óhjákvæmilegt er hins vegar að taka tillit til sérstakra aðstæðna og því lagt til að Vestfirðir verði áfram sérstakt umdæmi lögreglu.
Í 2. mgr. er fjallað um ákvörðun umdæmamarka lögregluembætta. Er gert ráð fyrir því að umdæmamörk verði ákveðin að höfðu samráði við Samband íslenskra sveitarfélaga með hliðsjón af skipulagi annarrar opinberrar þjónustu í umdæminu. Gert er ráð fyrir að ný umdæmamörk lögreglustjóra verði hin sömu og ný umdæmamörk sýslumanna. Heppilegt þykir að lögbinda ekki umdæmamörk heldur verði ráðherra veitt heimild til að afmarka þau nánar í reglugerð að höfðu samráði við Samband íslenskra sveitarfélaga. Rökin fyrir því eru einkum þau að fjöldi sveitarfélaga í landinu hefur tekið breytingum undanfarin ár. Gæti verið nauðsynlegt að hnika umdæmum til, t.d. vegna sameiningar sveitarfélaga. Þá var talið rétt að kenna embættin ekki við tiltekna þéttbýliskjarna eða sveitarfélög eða taka með öðrum hætti afstöðu til þess í lögunum hvar aðalstöð lögreglu og lögreglustöðvar innan umdæmisins séu staðsettar. Tækniframfarir, bættur búnaður lögreglu, ekki síst fjarskiptabúnaður, og síaukin áhersla á sýnilega löggæslu stuðlar að því að starfsemi lögreglunnar innan umdæmisins sé skipulögð með markvissum hætti þannig að löggæslu gæti sem víðast í umdæminu. Verður það hlutverk lögreglustjóra að skipuleggja starfsemi lögregluliðanna með hliðsjón af löggæsluþörf og fjárveitingum.
Í 3. mgr. er gert ráð fyrir að ráðherra ákveði í reglugerð hvar skuli vera aðalstöð lögreglu í umdæminu. Þá er gert ráð fyrir að samráð skuli haft við lögreglustjóra um það hvar aðrar lögreglustöðvar umdæmisins verði staðsettar.
Í 4. mgr. er ákvæði um að lögreglustjóri ákveði hvaða starfslið lögreglu hefur aðsetur á aðalstöð og á öðrum lögreglustöðvum og hvernig viðveru sé háttað. Er slíkt í samræmi við yfirstjórnunarheimildir forstöðumanns.
Í 5. mgr. er lagt til að í stað þess að kveðið sé á um skyldu til að skipa aðstoðarlögreglustjóra við embættin á höfuðborgarsvæðinu og á Suðurnesjum verði sett heimild til skipunar í slík embætti. Gert er ráð fyrir að aðstoðarlögreglustjóri sé staðgengill viðkomandi lögreglustjóra og fullnægi hann þá sömu hæfisskilyrðum og lögreglustjóri, sbr. 2. mgr. 28. gr. Ekki er gert ráð fyrir því að aðstoðarlögreglustjórar starfi við önnur lögregluembætti en að staðgengill lögreglustjóra, t.d. löglærður fulltrúi embættisins, fullnægi skilyrðum 2. mgr. 28. gr.
6. mgr. er efnislega óbreytt frá gildandi lögum, sbr. 3. mgr. 6. gr. lögreglulaga. Gert er ráð fyrir að yfirlögregluþjónn frá lögreglustjóranum á Suðurlandi, sem staðsettur verður í Vestmannaeyjum, sjái um daglega stjórn lögreglu í Vestmannaeyjum
Í 7. mgr. er lagt til sérákvæði er lýtur að samræmingu á starfi lögreglunnar og á málsgreinin efnislega samstöðu með 3. og 4. málsl. 3. mgr. 6. gr. núgildandi lögreglulaga. Við það er miðað að störf lögreglu eigi að samhæfa eftir því sem kostur er um allt land.
Ákvæði 8. mgr. er efnislega óbreytt frá ákvæði 4. mgr. 6. gr. gildandi lögreglulaga.
Um 4. gr.
Samkvæmt gildandi lögum eru rannsóknadeildir við eftirtalin embætti:
1. Rannsóknadeild lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu fyrir umdæmi hans.
2. Rannsóknadeild lögreglustjórans á Akranesi fyrir umdæmi hans, Borgarnes og Stykkishólm.
3. Rannsóknadeild lögreglustjórans á Ísafirði fyrir umdæmi hans.
4. Rannsóknadeild lögreglustjórans á Akureyri fyrir umdæmi hans, Blönduós, Sauðárkrók og Húsavík.
5. Rannsóknadeild lögreglustjórans á Eskifirði fyrir umdæmi hans og Seyðisfjörð.
6. Rannsóknadeild lögreglustjórans á Selfossi fyrir umdæmi hans, Hvolsvöll og Vestmannaeyjar.
7. Rannsóknadeild lögreglustjórans á Suðurnesjum fyrir umdæmi hans.
Í stað sérstakra rannsóknadeilda er þjóni í sumum tilvikum fleiri en einu umdæmi er miðað við að rannsóknir allra mála, stórra og smárra, fari fram innan hvers umdæmis, eftir atvikum með aðstoð tæknideildar lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu, sbr. 6. mgr. 8. gr. gildandi lögreglulaga. Þó verði heimilt að víkja frá þessari skipan að tillögu ríkissaksóknara vegna rannsókna tiltekinna brotaflokka í einu umdæmi, þ.e. Norðurlandi vestra, og er ráðherra heimilt að kveða á um það með reglugerð að rannsóknir tiltekinna brotaflokka í þessu umdæmi fari fram í öðru umdæmi.
Lagt er til að ákvæði 5. mgr. 8. gr. lögreglulaga verði felld brott. Heimild til að koma á fót greiningardeild við einstök embætti lögreglustjóra er leggi mat á hættu af hryðjuverkum og skipulagðri glæpastarfsemi hefur ekki verið notuð, enda hvorki talið hagfellt né hagkvæmt að hafa fleiri en eina greiningardeild innan lögreglunnar.
Ákvæði 6. mgr. 8. gr. gildandi laga um að lögreglustjórinn á höfuðborgarsvæðinu starfræki tæknideild er þjóni öllum lögregluumdæmum landsins er óbreytt og því er ekki ætlast til að hvert umdæmi setji á laggirnar dýra tæknideild. Þar sem langflest brotin eru framin á höfuðborgarsvæðinu, eða um 70%, er skynsamlegt að sérstök tæknideild starfi í sem mestri nálægð við það og stærstu rannsóknadeildina á landinu og viðhaldi með því þekkingu sinni á því sem gerist í rannsóknum þar, haldi sýn á nýjungar í rannsóknum og stuðli að sem bestri samvinnu við aðra rannsakendur. Enda þótt langflest brot séu þeirrar tegundar að rannsókn þeirra krefst ekki flókinna eða sérstakra rannsóknarúrræða á það ekki við um allar lögreglurannsóknir. Lögreglurannsóknir alvarlegri brota byggjast stöðugt meira á alþjóðlegum samskiptum og tæknilausnum sem krefjast sérstakrar kunnáttu.
Um 5. gr.
Um 6. gr.
Um 7. gr.
Í 2. og 3. mgr. er fjallað um hæfisskilyrði ríkislögreglustjóra, aðstoðarríkislögreglustjóra, lögreglustjóra, aðstoðarlögreglustjóra og skólastjóra Lögregluskóla ríkisins.
Hvað varðar hæfisskilyrði sem gilda um lögreglustjóra er í gildandi lögum vísað til ákvæða laga nr. 92/1989, um framkvæmdarvald ríkisins í héraði, um hæfisskilyrði sýslumanna. Þar segir að engan megi „skipa sýslumann, nema hann fullnægi almennum skilyrðum til að hljóta skipun í embætti héraðsdómara, öðrum en um lágmarksaldur“. Hinar efnislegu reglur um hæfisskilyrði lögreglustjóra er því að mestu að finna í lögum um dómstóla, nr. 15/1998, og er hér lagt til að þær verði að mestu leyti teknar upp í lögreglulög, en þeim hæfisskilyrðum þó sleppt sem einkum varða starfsreynslu vegna dómarastarfa. Í ljósi þess að ekki verður skilið milli ákæruvalds og lögreglu er talið rétt að miða við að lögreglustjórar hafi fullnaðarpróf í lögfræði með embættis- eða meistaraprófi eða háskólaprófi í þeirri grein sem metið verður jafngilt. Nýmæli er að bætt er við skilyrði um að lögreglustjóri megi ekki hafa sýnt af sér háttsemi sem getur rýrt það traust sem lögreglustjórar verða almennt að njóta.
Öll þessi hæfisskilyrði ná jafnt til ríkislögreglustjóra, aðstoðarríkislögreglustjóra og annarra lögreglustjóra sem og aðstoðarlögreglustjóra, sem eru staðgenglar lögreglustjóra, og skólastjóra Lögregluskóla Íslands.
Miðað er við að hæfiskröfur til aðstoðarlögreglustjóra sem ekki eru staðgenglar lögreglustjóra séu óbreyttar frá því sem nú gildir hvað varðar menntun og starfsreynslu, sbr. 3. mgr. 28. gr. gildandi laga.
Í 4. mgr er fjallað um veitingu embætta annarra en ríkislögreglustjóra, lögreglustjóra. aðstoðarríkislögreglustjóra og aðstoðarlögreglustjóra á höfuðborgarsvæðinu og Suðurnesjum sbr. 1. mgr. greinarinnar. Gerð er sú tillaga að skipanir yfirlögregluþjóna og aðstoðaryfirlögregluþjóna færist frá ráðherra til ríkislögreglustjóra. Rökin fyrir því að færa ekki allar skipanir að fullu til embættanna í einu lagi eru annars vegar þau að heppilegra sé að gera breytingar að þessu leyti í áföngum og hins vegar það sjónarmið að mikilvægt er að haldið sé á skipunarmálum stjórnenda embættanna með samræmdum og tryggum hætti eftir að hin nýju sameinuðu embætti taka til starfa. Þá er lagt til að lögreglustjórar skipi alla lögreglumenn nema yfirlögregluþjóna og aðstoðaryfirlögregluþjóna við sitt embætti og er það gert til að undirstrika stjórnunarheimildir lögreglustjóra yfir starfsliði sínu og gera boðleiðir skýrari. Eðlilegt er að sá sem ber ábyrgð á störfum undirmanna sinna skipi starfsmenn sína, enda hefur það stjórnvald sem fer með skipunarvald jafnframt það hlutverk að veita mönnum áminningu, sbr. 21. gr. laga nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins. Tekið skal fram að með vísan til 2. mgr. 2. gr. laga um embætti sérstaks saksóknara, nr. 135/2008, getur hann með sama hætti skipað lögreglumenn við sitt embætti verði tillögur þessar að lögum.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að ákvæði um að ráðherra setji reglur um starfsstig innan lögreglunnar verði óbreytt frá gildandi lögum
Til álita kom að fella niður núverandi heimild 5. mgr. 28. gr. til þess að ráða menn sem ekki hafa lokið námi frá Lögregluskóla ríkisins tímabundið til lögreglustarfa. Landssamband lögreglumanna hefur m.a. áréttað það sjónarmið að sambandið sé því algjörlega mótfallið að ráðnir séu til starfa innan lögreglunnar einstaklingar sem ekki hafi hlotið til þess sérstaka menntun og þjálfun frá Lögregluskóla ríkisins. Undir þetta sjónarmið má taka, enda hefur það margsýnt sig að ábyrgðarmikil störf lögreglumanna útheimta sérhæfðan undirbúning og þjálfun og hafa stjórnvöld á undanförnum árum lagt á það áherslu að efla starfsemi Lögregluskóla ríkisins. Útskrifuðum lögreglumönnum frá Lögregluskóla Íslands hefur fjölgað á undanförnum árum vegna eflingar skólans. Lögð er áhersla á að það er skýrt hæfisskilyrði að þeir sem skipaðir eða settir eru í stöður lögreglumanna hafi lokið námi frá Lögregluskóla ríkisins. Á hinn bóginn er til þess að líta að heimild 5. mgr. 28. gr. um tímabundna ráðningu í starf lögreglumanns án þess að viðkomandi uppfylli það að skilyrði að hafa lokið námi frá Lögregluskóla ríkisins eru mjög þröng og frumvarpið felur ekki í sér breytingu þar á. Tekur heimildin eingöngu til ráðningar til tímabundinna starfa innan lögreglunnar vegna orlofstöku, veikinda- eða slysaforfalla eða tímabundinna leyfa lögreglumanna. Þá er þess krafist í gildandi lögum að enginn sem hefur próf frá Lögregluskóla ríkisins sé tiltækur í stöðuna og að viðkomandi uppfylli sérstök hæfisskilyrði 2. mgr. 38. gr. lögreglulaga, þ.m.t. að standast inntökupróf í Lögregluskóla ríkisins samkvæmt kröfum valnefndar með áherslu á íslensku og þrek. Því var horfið frá því að fella þessa heimild niður um sinn.
Um 8. gr.
Við túlkun á því hvað teljist refsivert athæfi sem telja má svívirðilegt að almenningsáliti er litið til 1. mgr. 5. gr. laga nr. 24/2000, um kosningar til Alþingis, þar sem kemur fram að enginn telst hafa óflekkað mannorð sem er sekur eftir dómi um verk sem er svívirðilegt að almenningsáliti nema hann hafi fengið uppreist æru sinnar. Í 2. mgr. sömu greinar kemur fram að dómur fyrir refsivert brot hefur ekki flekkun mannorðs í för með sér nema sakborningur hafi verið fullra 18 ára að aldri er hann framdi brotið og refsing sé fjögurra mánaða fangelsi óskilorðsbundið hið minnsta eða öryggisgæsla sé dæmd. Af þessu leiðir að brot sem hefur flekkun mannorðs í för með telst vera svívirðilegt að almenningsáliti.
Lögreglu er þannig heimilt að sannreyna að hæfisskilyrði séu uppfyllt með því að afla að eigin frumkvæði upplýsinga úr sakaskrá og málaskrám lögreglu.
Um 9. gr.
Um 10. gr.
Breyting á 3. mgr. leiðir af fyrirhuguðum aðskilnaði á embættum lögreglustjóra og sýslumanna og því yfirtekur Lögreglustjórafélag Íslands það hlutverk Sýslumannafélags Íslands að tilnefna í valnefnd skólans.
Nýjum málslið sem bætt er við 5. mgr. er ætlað að styrkja heimildir valnefndar Lögregluskólans að staðreyna upplýsingar umsækjenda í sakaskrá og lögregluskrám.
Um 11. gr.
Um 12. gr.
Um ákvæði til bráðabirgða I.
Í ákvæði þessu var höfð hliðsjón af bráðabirgðaákvæði í frumvarpi til laga um framkvæmdarvald og stjórnsýslu ríkisins í héraði sem lagt er fram á sama tíma og frumvarp þetta. Kveðið er á um að ráðherra sé heimilt að hefja undirbúning að stofnun nýrra embætta skv. 3. gr. laganna, m.a. með því að ákveða umdæmamörk og hvernig skipulag hvers embættis verði háttað, sem og að velja lögreglustjóra til að gegna embættinu.
Þegar kveða á á um umdæmamörk í fyrsta sinn, eða ákveða skipulag embættis innan umdæmisins, skal fara eftir 3. gr. frumvarpsins við setningu þeirra reglugerða sem ákvæðið kveður á um. Ekki er gert ráð fyrir að farið sé að ákvæðum gildandi laga við þá vinnu þar sem breyta á gildandi skipan embættanna í samræmi við það frumvarp sem hér er lagt fram og um umtalsverða kerfisbreytingu er að ræða, bæði á embættum lögreglustjóra og sýslumanna. Þar af leiðandi er nauðsynlegt að bæði lögreglu- og sýslumannsembætti verði skipulögð með hliðsjón hvert af öðru og skipulagi opinberrar þjónustu, sem og með hliðsjón af landfræðilegum aðstæðum.
Í 3. tölul. 1. mgr. 6.gr. núgildandi lögreglulaga er kveðið á um að sýslumenn fari með lögreglustjórn, ýmist í eigin umdæmum eða umdæmum annarra sýslumanna. Því á nú að breyta, þ.e. embættin verða lögð niður í þeirri mynd, og af því leiðir að í ákvæðinu er kveðið á við samþykkt laganna um forgang þeirra sem fara með lögreglustjórn til skipunar eða flutnings á grundvelli laga nr. 70/1996 í ný embætti lögreglustjóra, en utan höfuðborgarsvæðisins og Suðurnesja fara ákveðnir sýslumenn með lögreglustjórn. Ekki þarf að auglýsa embættin laus til umsóknar skv. 7. gr. laga nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins.
Við val á lögreglustjórum í hin nýju embætti skal leitast við að þeir verði allir valdir á sama tíma og það einnig gert samhliða vali á sýslumönnum samkvæmt fyrrnefndu frumvarpi til laga um framkvæmdarvald og stjórnsýslu ríkisins í héraði. Gefa skal starfandi lögreglustjórum skv. 3. tölul. 1. mgr. 6. gr. gildandi lögreglulaga kost á að sækjast eftir nýju embætti lögreglustjóra skv. 2.–7. tölul. 1. mgr. 3. gr. frumvarps þessa og skal við innbyrðis val á milli þeirra um hver gegni hvaða embætti gæta að málefnalegum sjónarmiðum. Framangreint á ekki við um embætti lögreglustjóranna á höfuðborgarsvæðinu eða á Suðurnesjum þar sem þau embætti verða ekki lögð niður samkvæmt frumvarpi þessu.
Fái starfandi lögreglustjóri ekki skipun eða flutning í nýtt embætti samkvæmt frumvarpi þessu skal leitast við að bjóða honum starf hjá embætti lögreglu eða sýslumanns eða laus störf á umsýslusviði ráðuneytisins sé slíkt mögulegt. Hér getur t.d. verið um að ræða störf hjá stofnunum eða í ráðuneytinu, sbr. þau verkefni sem því ráðuneyti sem fer með málefni lögreglu og löggæslu er falið samkvæmt forsetaúrskurði nr. 71/2013, um skiptingu stjórnarmálefna milli ráðuneyta í Stjórnarráði Íslands. Í ákvæðinu er áréttað að ekki þarf að auglýsa þau embætti eða störf laus til umsóknar sem hér eru til umfjöllunar, enda á að leitast við að sjá til þess að enginn af núverandi starfsmönnum embættanna verði atvinnulaus við breytingarnar. Í því ljósi kann að vera þörf á ákveðnu svigrúmi til að tryggja viðkomandi embættis- og starfsmönnum störf hjá hinu opinbera, enda er um mikla breytingu að ræða á skipulagi opinberrar þjónustu. Þeir embættismenn sem skipaðir eru í ný embætti skulu ekki missa í neinu þau réttindi sem þeir hafa áunnið sér samkvæmt ákvæðum laga nr. 70/1996.
Þá skulu lögreglustjórar eiga þess kost að lýsa því yfir að þeir muni ekki sækjast eftir nýju embætti lögreglustjóra. Hefja þeir þá töku biðlauna í samræmi við ákvæði 34. gr. laga nr. 70/1996, enda hefur embætti þeirra þá verið lagt niður með lögunum.
Um ákvæði til bráðabirgða II.
Núverandi starfsfólk á við breytingarnar ekki að missa áunnin kjör sem það hefur aflað sér að öðru leyti en því sem greinir í ákvæðinu. Í þessu samhengi skal hafa í huga ákvæði laga nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins. Rétt er að taka fram að embættis- eða starfsmenn kunna þó að þurfa að hlíta breytingum á starfi sínu eða starfsstigi vegna þeirra skipulagsbreytinga sem þetta frumvarp kveður á um, eða sem leiðir af sameiningu embætta í hverju umdæmi og af uppskiptingu milli lögreglu og sýslumanns, með hliðsjón af nýju skipuriti. Komi upp sú staða að ekki sé unnt að bjóða embættis- eða starfsmanni embætti eða starf við nýtt embætti lögreglu eða sýslumanns og öll slík úrræði eru tæmd skal leitast við að bjóða honum starf á umsýslusviði þess ráðuneytis sem fer með málefni lögreglu og löggæslu sé það mögulegt. Hér getur t.d. verið um að ræða störf hjá stofnunum eða ráðuneytinu, sbr. þau verkefni sem ráðuneytinu eru falin samkvæmt forsetaúrskurði. Leitast skal við að sjá til þess að enginn af núverandi embættis- eða starfsmönnum embættanna verði atvinnulaus við breytingarnar enda er um mikla breytingu að ræða á opinberri þjónustu. Í því ljósi kann að vera þörf á ákveðnu svigrúmi til að tryggja viðkomandi embættis- eða starfsmönnum störf hjá hinu opinbera. Í ákvæðinu er áréttað að ekki þarf auglýsa þau störf laus til umsóknar sem hér eru til umfjöllunar í samræmi við ákvæði 7. gr. laga nr. 70/1996.
Um ákvæði til bráðabirgða III.
Fylgiskjal.
Fjármála- og efnahagsráðuneyti,
skrifstofa opinberra fjármála:
Umsögn um frumvarp til laga um breytingu á lögreglulögum,
nr. 90/1996, með síðari breytingum (fækkun lögregluumdæma,
aðskilnaður embætta lögreglustjóra og sýslumanna, hæfiskröfur).
Meginbreytingar frumvarpsins snúa annars vegar að fækkun lögregluumdæma í landinu úr fimmtán í átta og hins vegar að aðskilnaði á milli embætta lögreglustjóra og sýslumanna. Umdæmismörk lögregluembætta munu samkvæmt frumvarpinu verða: Vesturland, Vestfirðir, Norðurland vestra, Norðurland eystra, Austurland, Suðurland, Suðurnes og höfuðborgarsvæðið. Með fækkun og stækkun lögregluumdæma er stefnt að því að standa vörð um grunnþjónustu lögreglunnar og auka samhæfingu og samstarf. Þá má með stærri rekstrareiningum ná fram meiri hagkvæmni í rekstri en raunhæft er að miða við í mjög fámennum lögregluliðum.
Innanríkisráðuneytið fyrirhugar að skipa verkefnisstjórn til að styðja lögreglustjóra við uppbyggingu viðkomandi embætta. Verkefnisstjórninni er ætlað að útfæra samrunaáætlun en það er verk-, tíma- og kostnaðaráætlun um framkvæmd lagabreytinganna. Í þessum undirbúningi felst að móta meginstefnu um uppbyggingu, skipulag og viðfangsefni lögregluembætta. Undir það falla þættir eins og gerð skipurita, staðsetning starfsstöðva, húsnæði, breytingar á starfsmannahaldi, endurmat starfsstiga og áætlun um tilfærslu verkefna. Eitt lykilverkefni í þessu sambandi er greining og útfærsla aðskilnaðar lögregluembætta og sýslumannsembætta.
Gert er ráð fyrir að ný lögregluembætti taki við öllum réttindum og skyldum þeirra embætta sem fyrir eru, þar á meðal öllum starfsmönnum á sömu kjörum og áður, að undanskildum lögreglustjórunum sjálfum. Um starfslok þeirra gilda ákvæði starfsmannalaga um niðurlagningu stöðu. Gert er ráð fyrir að embættin starfi í óbreyttri mynd þar til nýtt skipulag þeirra tekur gildi 1. janúar 2015. Tíminn frá því að lögreglustjórar verða skipaðir við ný embætti og þangað til þeir taka hinum nýju embættum verður nýttur til að móta alla meginþætti starfsemi nýrra embætta. Skipulagsbreytingarnar munu hafa í för með sér að ný og stærri embætti geta betur sinnt lögbundnum skyldum sínum og náð þeim aðhaldsmarkmiðum sem þeim hafa verið sett á undanförnum árum. Í því sambandi má nefna fækkun millistjórnenda lögregluliðanna en yfirlögregluþjónum mun væntanlega fækka á næstu árum og verða einn við hvert hinna nýju embætta. Hagræðing af einungis þessum eina þætti gæti numið nálægt 64 m.kr. Eru þá ótalin önnur útgjöld, svo sem húsnæði og stoðþjónusta.
Á vegum innanríkisráðuneytisins hefur ekki farið fram nægjanleg greining á fyrirkomulagi nýrra lögregluembætta né liggja fyrir rekstraráætlanir um endurskipulagða starfsemi þannig að hægt sé með góðu móti að leggja mat á þessa þætti. Ráðuneytið hefur engu að síður unnið að þróun nýs reiknilíkans sem ætlunin er að nota í samvinnu við fjármála- og efnahagsráðuneytið til að móta forsendur fyrir tillögum í árlegu fjárlagafrumvarpi til fjárveitingar hinna nýju lögregluembætta á grundvelli umfangs starfseminnar og með hliðsjón af ýmsum hagrænum þáttum, svo sem íbúafjölda, dreifingu íbúa og stærð umdæma. Ekki liggur heldur fyrir mat á mögulegum biðlaunarétti embættismanna, sem og annarra starfsmanna sem falla undir ákvæði til bráðabirgða í lögum nr. 70/1996, um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna, og ráðnir voru fyrir gildistöku þeirra 1. júní 1996. Það kynni að hafa verið heppilegra í þessu tilliti að vinna verkefnisstjórnar hefði verið farið fram áður en lagafrumvarpið kom fram, þannig að fyrir lægi hver ávinningur af breytingum væri og hvernig ráðstafa mætti þeim fjármunum í samhengi við fjárheimildir til málaflokksins á komandi árum. Ekki síst í ljósi þess að nokkuð er síðan að áform um slíka verkefnisstjórn voru lögð fram í frumvarpi á 138. löggjafarþingi 2009-2010 sem ekki náði þó fram að ganga.
Að mati fjármála- og efnahagsráðuneytis má ætla að frumvarpið geti gefið færi á verulegri hagræðingu í rekstri lögreglustofnana. Telja má að núverandi lögreglu- og sýslumannsembætti séu of smáar einingar til þær standist kröfur sem gerðar eru nú um faglega stjórnun og þjónustuveitingu og einingarnar séu of margar til að ráðuneyti geti sinnt stefnumörkunar- og samhæfingarhlutverki sínu með fullnægjandi hætti. Fækkun og efling þeirra ætti ekki að koma niður á þjónustu í dreifðum byggðum, enda margt hægt að gera til að efla þjónustu á landsbyggðinni þó að starfsstöðvum fækki. Fjármála- og efnahagráðuneytið telur að ganga hefði mátt lengra í fækkun embætta en kveðið er á um í frumvarpinu. Þannig hefði náðst meiri hagræðing í rekstri ríkissjóðs auk þess sem stjórnsýslan hefði faglega styrkst. Áformað er af hálfu innanríkisráðuneytis að nýta það svigrúm sem kann að felast í endurskipulagningu lögregluembættanna til að mæta aðhaldskröfum liðinna ára en einnig til að efla ýmis verkefni.
Þar sem ekki liggja fyrir af hálfu innanríkisráðuneytisins rekstraráætlanir og stjórnsýslugreining um áformaða starfsemi endurskipulagðra löggæslustofnana eða kostnað vegna verkefnisstjórnar er ekki unnt að meta fjárhagsleg áhrif af lögfestingu frumvarpsins með nægilegri vissu. Ætla verður að starfsemin verði eftir sem áður löguð að útgjaldaramma málaflokksins samhliða því sem leitast verði við eins og kostur er að draga úr tilkostnaði við hana til að styðja við stefnumörkun ríkisstjórnarinnar um að jöfnuður náist í ríkisfjármálum.
