Ferill 421. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.
Þingskjal 629 — 421. mál.
Frumvarp til laga
um leigu skráningarskyldra ökutækja.
(Lagt fyrir Alþingi á 144. löggjafarþingi 2014–2015.)
1. gr.
Gildissvið.
Lög þessi taka ekki til starfsemi kaupleigu- eða fjármögnunarfyrirtækja eða leigu í eigin þágu eða til tengdra aðila.
Ráðherra er heimilt með reglugerð að ákveða að eigi þurfi leyfi til leigu á tilteknum flokkum ökutækja eða fyrir tiltekinni leigustarfsemi þyki slíkt nauðsynlegt út frá eðli ökutækisins eða starfseminnar.
2. gr.
Orðskýringar.
1. Einkaleiga er starfsemi sem rekin er í atvinnuskyni þar sem einstaklingum er gert kleift að bjóða til leigu, að jafnaði um skemmri tíma, skráningarskylt ökutæki í persónulegri eigu með milligöngu leigumiðlunar.
2. Föst starfsstöð er húsnæði eða annað rými þar sem ökutækjaleiga er rekin, staðbundið og reglulega, í atvinnuskyni.
3. Leigusamningur er samningur milli leigusala og leigutaka um leigu á skráningarskyldu ökutæki án ökumanns og til afnota gegn gjaldi.
4. Notkunarflokkur vísar til flokkunar Samgöngustofu á ökutækjum.
5. Skráningarskyld ökutæki eru þau ökutæki sem vísað er til í umferðarlögum og reglugerðum settum á grundvelli þeirra.
6. Starfsleyfi er leyfi til reksturs ökutækjaleigu og einkaleigu í samræmi við skilyrði laga þessara.
7. Ökutækjaleiga er starfsemi sem rekin er í atvinnuskyni þar sem almenningi eða fyrirtækjum er boðið til leigu skráningarskylt ökutæki án ökumanns.
3. gr.
Starfsleyfi.
Starfsleyfi er ótímabundið og skal veitt að fenginni jákvæðri umsögn sveitarstjórnar í því umdæmi þar sem ökutækjaleiga mun hafa fasta starfsstöð. Í umsögn skal sveitarstjórn m.a. taka afstöðu til staðsetningar ökutækjaleigu og þess hvort aðkoma henti fyrir væntanlega starfsemi hennar. Umsagnir skulu vera skýrar og rökstuddar. Starfsleyfi getur verið bundið skilyrðum sem koma fram í umsögn.
Gjald fyrir útgáfu starfsleyfis skal vera samkvæmt gjaldskrá Samgöngustofu sem ráðherra staðfestir. Starfsleyfisgjald skal standa undir kostnaði við meðferð og umsýslu umsókna auk þess að standa undir eftirliti með leyfishöfum.
Samgöngustofa skal halda skrá yfir þá sem hafa leyfi samkvæmt lögum þessum og birta hana með aðgengilegum hætti.
Ökutækjaleiga skal rekin á fastri starfsstöð sem opin skal almenningi. Á fastri starfsstöð skal framkvæmdastjóri eða yfirmaður fullnægja skilyrðum 4. gr. Ökutækjaleiga getur á grundvelli starfsleyfis sett á fót útibú.
Leyfishafa er heimilt að reka starfsemi sína á rafrænan hátt en leyfishafi skal þó alltaf hafa fasta starfsstöð sem opin er almenningi. Um rafræna þjónustu leyfishafa gilda lög um rafræn viðskipti og aðra rafræna þjónustu, þar á meðal um hvað koma skal fram á vefsíðu leyfishafa.
Heimilt er í reglugerð að kveða nánar á um umsóknarferli vegna starfsleyfis, þar á meðal útgáfu leiðbeininga fyrir umsagnaraðila um þau atriði sem umsögn skal lúta að og tímafresti.
4. gr.
Skilyrði starfsleyfis.
Til að öðlast starfsleyfi þarf umsækjandi eða forsvarsmaður umsækjanda ef hann er lögaðili að uppfylla eftirfarandi skilyrði:
1. Hafa búsetu innan aðildarríkja Evrópska efnahagssvæðisins eða aðildarríkja stofnsamnings Fríverslunarsamtaka Evrópu eða í Færeyjum.
2. Hafa náð átján ára aldri.
3. Vera lögráða og hafa ekki á síðustu þremur árum í tengslum við atvinnurekstur hlotið dóm fyrir refsiverðan verknað samkvæmt almennum hegningarlögum eða lögum um hlutafélög, einkahlutafélög, bókhald, ársreikninga, gjaldþrotaskipti o.fl., staðgreiðslu opinberra gjalda eða lögum þessum.
4. Hafa ekki misst starfsleyfi á grundvelli laga þessara á síðustu þremur árum.
5. Hafa forræði á búi sínu.
6. Hafa tilkynnt atvinnurekstur til skráningar hjá ríkisskattstjóra.
7. Skulda ekki skatta, opinber gjöld eða iðgjöld í lífeyrissjóð sem nema samanlagt hærri fjárhæð en 500.000 kr.
8. Hafa gilda starfsábyrgðartryggingu hjá vátryggingafélagi sem hefur heimild til að veita þjónustu á Evrópska efnahagssvæðinu, hafa aflað sér bankatryggingar eða lagt fram aðra tryggingu sem Samgöngustofa metur gilda til að bæta leigutökum tjón er hann kann að baka þeim. Nánari ákvæði um starfsábyrgðartryggingu, m.a. um lágmarksfjárhæð og vátryggingarskilmála, skulu sett með reglugerð.
Í umsókn um starfsleyfi skal koma fram heiti leigu og skal geta um öll hjáheiti sem aðili hyggst nota í starfsemi sinni. Óheimilt er að reka starfsemina undir öðrum heitum en þeim sem leyfi hljóðar um. Heimilt er að bæta við hjáheitum í þegar útgefið starfsleyfi með sérstakri umsókn til Samgöngustofu sem gefur þá út nýtt starfsleyfi án endurgjalds.
Meiri hluti stjórnarmanna lögaðila skal fullnægja skilyrðum 2. mgr. Þó er stjórnarmaður sem er ríkisborgari aðildarríkis Evrópska efnahagssvæðisins eða aðildarríkis stofnsamnings Fríverslunarsamtaka Evrópu og búsettur í einhverju þessara ríkja undanþeginn búsetuskilyrðum 1. tölul. 2. mgr., sem og stjórnarmaður sem er Færeyingur og búsettur í Færeyjum.
5. gr.
Breytingar varðandi ökutækjaleigu, einkaleigu og leyfishafa.
Starfsleyfi er bundið við kennitölu. Verði breyting á kennitölu leyfishafa skal sækja um nýtt leyfi. Verði einungis nafnabreyting skal gefa út nýtt leyfi án endurgjalds.
Taki nýr aðili við rekstri sem leyfi er fyrir samkvæmt lögum þessum eða hyggist leyfishafi hætta hinni leyfisskyldu starfsemi skal það tilkynnt Samgöngustofu án tafar. Leyfishafi ber ábyrgð á rekstrinum þar til slík tilkynning hefur borist Samgöngustofu en nýr aðili tekur við rekstrinum frá þeim tíma. Hinn nýi aðili skal leggja fram viðeigandi gögn skv. 4. gr.
6. gr.
Skyldur ökutækjaleigu.
Ökutækjaleiga verður að vera skráður eigandi skráningarskylds ökutækis eða skráður fyrsti umráðamaður samkvæmt samningi við löggilt kaupleigu- eða fjármögnunarfyrirtæki.
Óheimilt er að leigja út skoðunarskyld ökutæki sem hafa ekki lögbundna aðalskoðun samkvæmt umferðarlögum.
Óheimilt er að leigja út ökutæki án lögbundinnar ábyrgðartryggingar samkvæmt umferðarlögum.
Leyfishafi skal í hvívetna leysa störf sín af hendi svo sem góðar viðskiptavenjur bjóða. Hann skal gæta þess að skráningarskyld ökutæki til útleigu, hvort sem er skoðunarskyld ökutæki eða ekki, séu ætíð í góðu ásigkomulagi, hljóti gott viðhald og eftirlit og fullnægi kröfum sem gerðar eru um þau í lögum eða reglugerðum. Einnig skal leyfishafi gæta að því að ökutæki séu í ásigkomulagi sem tekur mið af árstíma og færð.
Leyfishafi skal tryggja að leigutaka séu eigi settir ólögmætir, ósanngjarnir eða óeðlilegir skilmálar í samningum. Leyfishafi ber ábyrgð á verkum starfsmanna sinna við leigu ökutækja sem væru þau verk hans sjálfs.
Skylt er að leyfisbréf til starfseminnar liggi frammi á starfsstöð og afrit þess í útibúum.
7. gr.
Leigusamningur.
Taki leigusamningur milli ökutækjaleigu og leigutaka til ökutækis sem hefur notið lægri vörugjalda samkvæmt ákvæðum laga um vörugjald af ökutækjum, eldsneyti o.fl. fer um lengd leigusamnings eftir ákvæðum þeirra laga og reglugerða sem settar eru á grundvelli þeirra.
Leyfishafi skal upplýsa erlenda leigutaka um íslenskar umferðarreglur, umferðarmerki og reglur um bann við umferð utan vega. Jafnframt skal leyfishafi vekja sérstaka athygli á hættu sem stafar af dýrum á vegum.
Varðveita skal leigusamning í a.m.k. þrjú ár frá undirritun hans.
8. gr.
Leigutaki.
9. gr.
Einkaleigur
Einkaleigu er skylt að uppfylla skilyrði 3. gr. um starfsleyfi að frátöldu skilyrðinu um umsögn sveitarfélags í 2. mgr.
Umsækjandi um starfsleyfi einkaleigu skal uppfylla skilyrði 4. gr. þar á meðal skilyrði um starfsábyrgðartryggingu sem Samgöngustofa metur gilda.
Einkaleiga skal tryggja að skráningarskylt ökutæki sem það hefur á skrá sé skráð sem ökutæki í notkunarflokki ökutækjaleigu hjá Samgöngustofu. Einnig skal tryggja að ökutæki hafi lögbundna aðalskoðun samkvæmt umferðarlögum og að ökutækið sé tryggt lögbundinni ábyrgðartryggingu.
Einkaleiga skal í hvívetna leysa störf sín af hendi svo sem góðar viðskiptavenjur bjóða og gæta þess að skráningarskyld ökutæki í útleigu, hvort sem er skoðunarskyld ökutæki eða ekki, séu ætíð í góðu ásigkomulagi, hljóti gott viðhald og eftirlit og fullnægi kröfum sem gerðar eru um þau í lögum eða reglugerðum. Einnig skal einkaleiga gæta að því að ökutæki séu í ásigkomulagi sem tekur mið af árstíma og færð.
Skylt er að leyfisbréf til starfseminnar liggi frammi á starfsstöð.
Leyfishafi er ábyrgur fyrir innheimtu og skilum á virðisaukaskatti af heildarandvirði útleigu skráningarskylds ökutækis samkvæmt lögum um virðisaukaskatt, nr. 50/1998, með síðari breytingum.
Einkaleiga skal gera samning við bæði leigutaka og leigusala í samræmi við 1., 3. og 4. mgr. 7. gr.
Ákvæði 5. gr. og 10.–14. gr. eiga við um einkaleigur.
Ráðherra er heimilt að setja reglugerð um einkaleigur þar sem m.a. er kveðið á um fyrirkomulag trygginga ökutækja og nánari skilyrði starfseminnar.
10. gr.
Eftirlit.
Samgöngustofa getur athugað svo oft sem þurfa þykir hvort starfsemi leyfishafa er í samræmi við ákvæði laga þessara og reglur sem settar eru á grundvelli þeirra.
Í tengslum við eftirlit sitt samkvæmt lögum þessum getur Samgöngustofa gert vettvangskannanir.
Samgöngustofu er heimilt að fela faggiltum skoðunarstofum að sinna eftirlitshlutverki sínu, í heild eða að hluta, samkvæmt lögum þessum og eftir því sem við á hverju sinni.
Ráðherra er heimilt í reglugerð að kveða nánar á um eftirlit Samgöngustofu.
11. gr.
Niðurfelling leyfis og önnur úrræði.
Samgöngustofu er enn fremur heimilt að fella niður leyfi til reksturs ökutækjaleigu hafi ekki verið nein starfsemi af hálfu leigunnar í samfellt þrjú ár.
Áður en leyfi er fellt niður skv. 1. eða 2. mgr. skal Samgöngustofa senda leyfishafa skriflega viðvörun um fyrirhugaða niðurfellingu leyfis þar sem koma skal fram tilefni niðurfellingar. Veita skal leyfishafa hæfilegan frest til að bæta úr annmörkum.
Komi til endanlegrar niðurfellingar leyfis skal Samgöngustofa senda leyfishafa skriflega tilkynningu þess efnis og um frá hvaða tíma leyfi telst niður fallið.
Ökutækjaleiga sem svipt er leyfi skal skila leyfisbréfi til Samgöngustofu án tafar eftir að tilkynning skv. 4. mgr. berst.
Ökutækjaleigu er skylt að veita Samgöngustofu allar upplýsingar er varða starfsemina og rekstur leigunnar, svo sem um starfsleyfi, leigusamninga og ökutæki í eigu eða undir yfirráðum ökutækjaleigu. Samgöngustofa getur fellt niður starfsleyfi ökutækjaleigu veiti hún Samgöngustofu ekki umbeðnar upplýsingar eða hefur veitt rangar eða villandi upplýsingar til að fá starfsleyfi.
Samgöngustofa skal auglýsa með tryggilegum hætti þegar um niðurfellingu leyfis er að ræða í Lögbirtingablaði og á heimasíðu sinni. Jafnframt getur Samgöngustofa auglýst niðurfellingu leyfis á annan hátt eins og heppilegt þykir hverju sinni.
12. gr.
Dagsektir.
1. 2. málsl. 5. mgr. 3. gr. um skyldu til að framkvæmdastjóri eða yfirmaður uppfylli skilyrði 4. gr.
2. 3. mgr. 4. gr. um skyldu til að reka starfsstöð eða útibú undir heiti sem leyfi hljóðar um.
3. 1. mgr. 5. gr. um skyldu til að tilkynna Samgöngustofu um fyrirhugaðar breytingar sem varða hina leyfisskyldu starfsemi.
4. 2. mgr. 5. gr. um skyldu til að sækja um nýtt leyfi verði breyting á kennitölu leyfishafa.
5. 1. mgr. 6. gr. um skyldu leyfishafa til að hafa ökutæki skráð sem ökutæki í notkunarflokki ökutækjaleigu.
6. 2. mgr. 6. gr. um skyldu leyfishafa til vera skráður eigandi ökutækis eða fyrsti umráðamaður samkvæmt samningi við löggilt kaupleigu- eða rekstrarleigufyrirtæki. Þetta gildir ekki um einkaleigur skv. 9. gr.
7. 3. mgr. 6. gr. um skyldu til að leigja aðeins út ökutæki sem hafa lögbundna aðalskoðun.
8. 4. mgr. 6. gr. um skyldu til að leigja aðeins út ökutæki sem hafa lögbundna ábyrgðartryggingu.
9. 7. mgr. 6. gr. um skyldu til að leyfisbréf liggi frammi á starfsstöð og afrit þess í útibúum.
Samgöngustofa skal því aðeins leggja á dagsektir skv. 1. mgr. að aðila hafi verið veittur hæfilegur frestur til að bæta úr vanefndum og uppfylla skyldur sínar.
Ráðherra getur í reglugerð breytt hámarksupphæð dagsekta í samræmi við verðlagsþróun launa. Við ákvörðun sektar skal höfð hliðsjón af alvarleika brotsins, hvað það hefur staðið lengi og hvort um ítrekað brot er að ræða.
Ákvarðanir Samgöngustofu um dagsektir eru aðfararhæfar. Sé sekt samkvæmt þessari grein ekki greidd innan mánaðar frá ákvörðun Samgöngustofu skal greiða dráttarvexti af fjárhæð sektarinnar. Um ákvörðun og útreikning dráttarvaxta fer eftir lögum um vexti og verðtryggingu. Óinnheimtar dagsektir, sem lagðar eru á fram að efndadegi, falla ekki niður þótt aðili efni síðar viðkomandi kröfu nema Samgöngustofa ákveði það sérstaklega. Sektir samkvæmt þessari grein renna í ríkissjóð að frádregnum kostnaði við innheimtu.
Ákvörðun Samgöngustofu um dagsektir samkvæmt þessari grein má skjóta til ráðherra innan þriggja mánaða frá því að aðila var tilkynnt um ákvörðunina. Málskot til ráðherra frestar aðför. Úrskurðir ráðherra um dagsektir eru aðfararhæfir.
13. gr.
Stjórnvaldssektir o.fl.
Stjórnvaldssektir sem lagðar eru á einstaklinga geta numið frá 100.000 kr. til 500.000 kr. Sektir sem eru lagðar á lögaðila geta numið frá 500.000 kr. til 2.000.000 kr.
Við ákvörðun sekta skal m.a. taka tillit til þess hvað brot hefur staðið lengi, samstarfsvilja hins brotlega aðila og hvort um ítrekað brot er að ræða. Samgöngustofu er heimilt að ákveða hærri sektir hafi aðili hagnast á broti. Skal upphæð stjórnvaldssektar þá ákveðin sem allt að tvöfalt margfeldi af þeim hagnaði sem aðili hefur aflað sér með broti gegn lögunum, þó innan ramma 2. mgr.
Gjalddagi stjórnvaldssektar er 30 dögum eftir að ákvörðun um sektina var tekin. Um ákvörðun og útreikning dráttarvaxta fer eftir lögum um vexti og verðtryggingu.
Ákvörðun Samgöngustofu um stjórnvaldssekt er aðfararhæf og renna sektir í ríkissjóð.
Stjórnvaldssektum skal beitt óháð því hvort lögbrot eru framin af ásetningi eða gáleysi.
Aðili máls getur skotið ákvörðun Samgöngustofu um stjórnvaldssektir til ráðherra innan þriggja mánaða frá því að aðila var tilkynnt um ákvörðunina. Málskot til ráðherra frestar aðför. Úrskurðir ráðherra um stjórnvaldssektir eru aðfararhæfir.
Sé ökutækjaleiga eða einkaleiga rekin án tilskilins leyfis ber lögreglustjóra, að beiðni Samgöngustofu, þegar í stað að stöðva starfsemina, þar á meðal með lokun starfsstöðvar eða lokun rafrænnar þjónustu, svo sem vefsíðu.
14. gr.
Stjórnsýslukæra.
15. gr.
Gildistaka.
Ákvæði til bráðabirgða.
I.
II.
III.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Frumvarp þetta er samið af starfshópi sem iðnaðar- og viðskiptaráðherra skipaði í ágúst 2013. Málefni bílaleiga höfðu þá um vorið flust til atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytis frá innanríkisráðuneytinu. Frá árinu 2000, þegar gildandi lög um bílaleigur voru sett, hefur ferðamönnum sem sækja landið heim fjölgað gríðarlega og samhliða hefur aðilum sem bjóða upp á ökutæki til leigu fjölgað verulega. Þá hafði umræða um skort á eftirliti með bílaleigufyrirtækjum verið hávær auk umræðu um öryggismál í tengslum við leigu ökutækja.
Ljóst var að fara þyrfti gaumgæfilega yfir regluverkið í kringum bílaleigur og höfðu hagsmunaaðilar, svo sem Samtök ferðaþjónustunnar (SAF), kallað eftir slíkri endurskoðun í þó nokkurn tíma. Helst þótti ástæða til þess að taka afstöðu til þess að bílaleigur voru orðnar fjölbreyttari en áður hafði verið auk þess sem á skorti að nægilegar heimildir og úrræði væru til staðar fyrir eftirlitsaðila til að fylgjast með starfseminni.
Í áðurnefndum starfshópi áttu sæti Brynhildur Pálmarsdóttir, lögfræðingur í atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneyti, Marta Jónsdóttir, lögfræðingur og fulltrúi Samgöngustofu, Bergþór Karlsson, framkvæmdastjóri Hölds bílaleigu og fulltrúi Samtaka ferðaþjónustunnar, og Helena Þ. Karlsdóttir, lögfræðingur og fulltrúi Ferðamálastofu. Einnig tók Hendrik Berndsen þátt í vinnu hópsins sem varafulltrúi SAF. Starfshópurinn hefur unnið að gerð frumvarpsins frá september 2013 og fundað reglulega. Frumvarp var lagt fram á vorþingi 2014 (496. mál) en var ekki tekið til umræðu á Alþingi. Var því áfram unnið við frumvarpið sumarið 2014 og óskað eftir umsögnum m.a. frá öllum skráðum bílaleigum sem voru starfandi 1. maí 2014. Starfshópurinn vann úr umsögnunum og leggur nú fram breytt frumvarp. Við vinnu sína átti hópurinn m.a. fund með Félagi atvinnurekenda og fór yfir umsögn þeirra um frumvarpið.
II. Tilefni og nauðsyn lagasetningar.
Frá árinu 2010 hefur straumur ferðamanna til landsins vaxið um tæp 20% á ári hverju og árið 2013 komu hingað 781.016 ferðamenn (ferðamenn sem fóru gegnum Leifsstöð á árinu; tölur frá Ferðamálastofu, www.ferdamalastofa.is). Þessi gríðarlega fjölgun ferðamanna hefur leitt af sér mikla fjölgun ferðaþjónustuaðila á Íslandi og eru bílaleigur þar enginn eftirbátur.Árið 2006 voru 58 bílaleigur starfandi á landinu en í lok árs 2013 voru þær orðnar 143.
Samhliða hefur sú þróun orðið á starfsemi bílaleiga að hún er nú fjölbreyttari. Eftirspurn er bæði eftir dýrum og ódýrum bílaleigubílum og hafa því verið settar á fót bílaleigur sem sinna þessari eftirspurn. Þá er einnig orðið algengara að mögulegt sé að leigja ýmis önnur skráningarskyld ökutæki, svo sem fjórhjól, vélsleða og fleiri tæki. Að auki eru bílaleigur í auknu mæli farnar að stunda starfsemi sína með rafrænum hætti og nýjasta viðbótin er möguleiki á svokölluðum einkaleigum þar sem einstaklingar geta leigt út sinn einkabíl í takmarkaðan tíma með milligöngu sérstakrar einkaleigu.
Á síðustu árum hefur því komið í ljós að nauðsynlegt er að taka löggjöf um bílaleigur til endurskoðunar, m.a. með tilliti til aukinnar fjölbreytni í greininni og eins með tilliti til breytinga sem orðið hafa á ferðaþjónustu á liðnum árum.
Eins og í gildandi lögum kveður frumvarpið á um að það taki til leigu á öllum skráningarskyldum ökutækjum en samkvæmt umferðarlögum, nr. 50/1987, með síðari breytingum, og reglugerð nr. 751/2003 eru þau bifreiðar, bifhjól, torfærutæki, dráttarvélar og eftirvagnar bifreiða eða dráttarvéla sem gerðir eru fyrir meira en 750 kg heildarþyngd, svo og hjólhýsi og tjaldvagnar. Gildandi reglugerð með lögum um bílaleigur afmarkaði hins vegar gildissvið laganna við bifreiðar. Tillaga hópsins er að við smíði nýrrar reglugerðar verði áðurnefnd afmörkun felld niður þannig að ný lög um ökutækjaleigur taki til allra skráningarskyldra ökutækja. Eðlilegt er talið að eftirlit og kröfur sem frumvarpið felur í sér taki til allra skráningarskyldra ökutækja sem leigð eru út án ökumanns en í dag lúta annars konar leigur en bílaleigur engu eftirliti.
Í maí 2014 kom út skýrsla um einföldun starfsumhverfis og regluverks í ferðaþjónustu á Íslandi sem unnin var af stýrihópi Ferðamálastofu að beiðni iðnaðar- og viðskiptaráðherra. Í skýrslunni voru lagðar til nokkrar breytingar á lögum um bílaleigur sem starfshópurinn tekur undir.
Ljóst þótti því að í frumvarpinu yrði um verulegar breytingar á gildandi lögum um bílaleigur að ræða og því varð það niðurstaða starfshópsins að leggja skyldi fram frumvarp til nýrra laga um leigu skráningarskyldra ökutækja. Frumvarpið byggist á grunni laga um bílaleigur, nr. 64/2000, með síðari breytingum, en töluverðar breytingar hafa þó verið gerðar. Verður hér á eftir farið yfir helstu efnisatriði frumvarpsins.
III. Meginefni frumvarpsins.
Að meginstefnu til er frumvarp þetta byggt á gildandi lögum um bílaleigur en markmið frumvarpsins er að styrkja lagaramma um starfsemi bílaleiga, koma til móts við þróun starfsemi í greininni og skerpa á réttindum og skyldum bæði leigusala og leigutaka. Helstu atriði frumvarpsins eru eftirfarandi:
Skráningarskyld ökutæki.
Eins og áður segir tekur frumvarp þetta til leigu allra skráningarskyldra ökutækja án ökumanns samkvæmt nánari skilgreiningu í frumvarpinu. Er þannig um að ræða útvíkkun á gildissviði gildandi laga um bílaleigur en reglugerð um bílaleigur afmarkaði gildissvið þeirra. Er þannig gert ráð fyrir að með nýrri reglugerð muni bifreiðar, bifhjól, torfærutæki, dráttarvélar, eftirvagnar bifreiða eða dráttarvéla sem gerðir eru fyrir meira en 750 kg heildarþyngd, hjólhýsi og tjaldvagnar falla undir regluverkið, sbr. nánari tilgreiningu í umferðarlögum og reglugerðum settum á grundvelli þeirra. Með þessari breytingu er settur rammi utan um leigu skráningarskyldra ökutækja sem ekki er til staðar í dag. Þykir þarft að reglur gildi um slíka starfsemi, m.a. til þess að tryggja öryggi leigutaka og eftirlit með starfseminni.
Ótímabundin starfsleyfi
Ein meginbreytingin sem frumvarpið felur í sér er að starfsleyfi sem Samgöngustofa gefur út til handa ökutækjaleigu verði ótímabundin en samkvæmt gildandi lögum ber að endurnýja leyfi á fimm ára fresti. Breyting þessi er í samræmi við tillögu stýrihóps Ferðamálastofu um einföldun starfsumhverfis og regluverks í ferðaþjónustu. Í skýrslunni kemur fram að tillagan sé í samræmi við tilhögun leyfisveitinga annars staðar á Norðurlöndunum, t.d. í Svíþjóð. Þá sé ekki heldur talið eðlilegt að gefa út tímabundin leyfi til þess eins að afla tekna hjá stjórnsýslustofnunum. Starfshópurinn tekur að mestu undir röksemdir stýrihóps Ferðamálastofu og leggur til þá breytingu sem hér er fjallað um. Þó telur hópurinn rétt að taka fram nauðsyn þess að tryggt sé að eftirlit með starfseminni sé kröftugt og skilvirkt þegar leyfi eru ótímabundin. Til þess að svo megi verða er nauðsynlegt að þær stjórnsýslustofnanir sem sinna eftirlitinu hafi til þess nægilegt fjármagn.
Þá felst einnig í þessari breytingu að ef ekki hefur verið starfsemi hjá ökutækjaleigu í samfellt þrjú ár sé Samgöngustofu mögulegt að fella leyfi niður. Hyggist forsvarsmaður hefja starfsemi aftur er honum þá nauðsynlegt að sækja um að nýju.
Starfsleyfi og skilyrði þess.
Smávægilegar breytingar hafa verið gerðar á ákvæði um skilyrði starfsleyfis ökutækjaleigu frá því sem er í gildandi lögum um bílaleigur. Má þar nefna skilyrði um að umsagnar sveitarstjórnar sé aflað í því umdæmi þar sem ökutækjaleiga mun hafa fasta starfsstöð en ekki umsagnar frá lögreglu í viðkomandi umdæmi eins og gildandi lög kveða á um. Gert er ráð fyrir því að umsögn sveitarstjórnar þurfi að vera jákvæð til að Samgöngustofa veiti leyfið en fordæmi fyrir slíku fyrirkomulagi er að finna í lögum um veitingastaði, gististaði og skemmtanahald, nr. 85/2007, þar sem jákvæðrar umsagnar er krafist. Gert er ráð fyrir að nánar verði kveðið á um umsagnarskilyrðið í reglugerð.
Að auki er umsækjanda um starfsleyfi gert að leggja fram gögn sem sýna fram á að starfsemi ökutækjaleigu hafi verið tilkynnt til ríkisskattstjóra og eins að viðkomandi aðili skuldi ekki skatta, opinber gjöld eða iðgjöld í lífeyrissjóð sem nemur hærri fjárhæð en 500.000 kr.
Þá eru skilyrði um fasta starfsstöð rýmkuð frá gildandi lögum til þess að koma til móts við nýja og framsækna viðskiptahætti ökutækjaleiga og til þess að koma til móts við aukna rafræna starfsemi.
Ríkari kröfur um starfsemi ökutækjaleiga.
Í frumvarpinu eru gerðar ríkari kröfur til ökutækjaleiga á ýmsa lund. Má þar helst nefna ófrávíkjanlega kröfu um að ekki sé leyfilegt að leigja út ökutæki án ökumanns nema það sé skráð hjá Samgöngustofu sem ökutæki í notkunarflokki ökutækjaleiga.
Þá er einnig skylda að ökutækjaleiga með starfsleyfi sé eigandi allra ökutækja sem leigð eru út eða að ökutækjaleiga sé skráð sem fyrsti umráðamaður ef umrætt ökutæki er í eigu kaupleigu- eða rekstrarleigufyrirtækis. Er þannig gert óheimilt að leigja út í atvinnuskyni ökutæki sem tilheyra einstaklingi persónulega nema í þeim tilfellum þar sem um er að ræða svokallaðar einkaleigur.
Að auki kemur skýrlega fram að óheimilt sé að leigja út ökutæki nema það hafi lögbundna aðalskoðun. Þetta á við um þau skráningarskyldu ökutæki sem eru skoðunarskyld samkvæmt umferðarlögum og reglugerðum settum á grundvelli þeirra. Einnig er óheimilt að leigja út ökutæki sem hefur ekki gilda ábyrgðartryggingu samkvæmt umferðarlögum, nr. 50/1987.
Auk þess er aukið við ákvæði gildandi laga um bílaleigur varðandi upplýsingagjöf og ástand ökutækja.
Einkaleigur.
Sérstakt ákvæði er að finna í frumvarpinu um svokallaðar einkaleigur en hugtakið er skilgreint þannig í 2. gr. að um sé að ræða starfsemi sem rekin er í atvinnuskyni þar sem einstaklingum er gert kleift að bjóða til leigu skráningarskylt ökutæki sitt með milligöngu leigumiðlunar. Nokkuð hefur borið á þessari tegund leigustarfsemi upp á síðkastið og þótti starfshópnum nauðsynlegt að fella þá starfsemi undir lögin með þessum hætti.
Frumvarpið heimilar einstaklingum að leigja út skráningarskylt persónulegt ökutæki sitt með milligöngu sérstakrar einkaleigu eða leigumiðlunar. Hverjum einstaklingi er þó aðeins heimilt að leigja út tvö skráningarskyld ökutæki og nauðsynlegt verður að skrá ökutækið í notkunarflokk ökutækjaleiga hjá Samgöngustofu.
Slíkar einkaleigur þurfa að hafa gilt starfsleyfi frá Samgöngustofu en ekki er krafist umsagnar frá sveitarstjórn áður en leyfi er veitt, enda felur starfsemin ekki í sér að skráningarskyld ökutæki séu geymd á starfsstöð.
Þá er gerð sú krafa til einkaleigu að hún hafi fasta starfsstöð þar sem hægt er að nálgast forsvarsmenn hennar og auk þess gilda almenn skilyrði 4. gr. um forsvarsmenn einkaleigu. Enn fremur er gerð krafa um að einkaleiga hafi gilda starfstryggingu sem Samgöngustofa metur og þá ber einkaleigu að tryggja að ökutæki sem leigð eru með milligöngu hennar séu bæði með lögbundna aðalskoðun og séu tryggð lögbundinni ábyrgðartryggingu. Þá er gerð krafa um að leigusamningur sé gerður milli einkaleigu og leigutaka og eins milli einkaleigu og leigusala auk þess sem eftirlit Samgöngustofu tekur til starfsemi einkaleiganna.
Auknar eftirlitsheimildir og aukin úrræði Samgöngustofu.
Heimildir Samgöngustofu til þess að hafa eftirlit með ökutækjaleigum samkvæmt frumvarpinu hafa verið styrktar frá því sem er í gildandi lögum um bílaleigur. Er þar m.a. um að ræða heimild Samgöngustofu til að gera vettvangskannanir og ríkar kröfur um upplýsingagjöf til Samgöngustofu.
Þá er nýmæli í frumvarpinu að tiltaka sérstaklega heimildir Samgöngustofu til þess að fella niður starfsleyfi, svo sem ef skilyrðum 4. og 6. gr. frumvarpsins er ekki fullnægt lengur eða ef leyfishafi verður uppvís að því að brjóta gegn öðrum ákvæðum þess. Þó skal fyrst senda skriflega viðvörun til viðkomandi leyfishafa og veita frest til að gera úrbætur áður en til niðurfellingar kemur.
Dagsektir, stjórnvaldssektir og niðurfelling starfsleyfis.
Einnig er nýmæli í frumvarpinu að Samgöngustofu sé fengin heimild til þess að leggja á dagsektir sem beita má ef leyfishafi uppfyllir ekki skilyrði frumvarpsins og lætur undir höfuð leggjast að sinna skyldum sínum samkvæmt frumvarpinu. Er gert ráð fyrir að sektir geti numið mest 500.000 kr. á dag og að fjárhæð sekta taki mið af alvarleika brots, hvað það hefur staðið lengi og hvort um ítrekað brot er að ræða.
Að auki verður Samgöngustofu heimilt að leggja á stjórnvaldssektir í þeim tilfellum þar sem ökutækjaleiga er starfrækt án leyfis. Fjárhæð stjórnvaldssektar getur numið frá 100.000 kr. til 500.000 kr. ef um einstakling í rekstri er að ræða en frá 500.000 kr. til 2.000.000 kr. ef um lögaðila er að ræða.
Ákvörðunum Samgöngustofu um niðurfellingu leyfa, stjórnvaldssektir og dagsektir verður skotið til ráðherra þess sem fer með málaflokk ökutækjaleiga, þ.e. til ráðherra iðnaðar- og viðskiptamála innan atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins.
Gildistaka.
Áætlað er að lögin taki þegar gildi en komi til framkvæmda 1. maí 2015. Gert er ráð fyrir því að fyrir þann tíma þurfi núverandi leyfishafar að tilkynna Samgöngustofu að þeir hyggist starfa áfram á grundvelli nýrrar löggjafar. Eftir að lögin koma til framkvæmda verður aðilum sem hafa útgefin og gild leyfi á grundvelli eldri laga nauðsynlegt að uppfylla kröfur sem gerðar eru í nýju lögunum og þeir þurfa að lúta eftirliti og mögulegri niðurfellingu, stjórnvaldssektum og/eða dagsektum á grundvelli nýju laganna.
Í grein Sigurðar Líndal, Um lagaskil og afturvirkni laga, 1 er fjallað um almenn starfsréttindi sem bundin eru einhliða leyfum eða löggildingu. Segir þar að sá sem fái slíkt leyfi með einhliða stjórnsýslugerningi í skjóli allsherjarréttar eigi ekki kröfur til að halda slíkum rétti óbreyttum hvað sem lagasetningu líður. Þessi réttindi lúti löggjöfinni eins og hún er hverju sinni þannig að leyfishafar verði að lúta eðlilegum breytingum eftir því sem almannahagsmunir krefjast hverju sinni.
Það var mat starfshópsins að rétt væri að fara þá leið að leyfa gildum starfsleyfum að halda gildi sínu þrátt fyrir að frumvarpið boði miklar og víðtækar breytingar á starfsumhverfi ökutækjaleiga. Einnig kom til skoðunar að handhafar gildandi leyfa mundu sækja um ný leyfi á grundvelli nýju laganna. Slíkt þótti leiða til mikils kostnaðar fyrir ríki, sveitarfélög og atvinnulíf. Starfshópurinn var þó sammála um að nauðsynlegt væri að aukin úrræði Samgöngustofu til að fella niður leyfi og sekta leyfishafa yrðu að taka til aðila með leyfi gefin út á grundvelli eldri laganna á sama hátt og þau taka til leyfishafa samkvæmt nýju lögunum.
Var því farin sú leið sem hér er fjallað um, þ.e. að gildandi leyfi haldi gildi sínu fram til loka gildistímans eða þar til leyfi er fellt niður í samræmi við ákvæði laganna.
IV. Samræmi við stjórnarskrá og alþjóðlegar skuldbindingar.
Ekki þótti ástæða til þess að meta samræmi við stjórnarskrá eða alþjóðlegar skuldbindingar í málaflokknum.
V. Samráð.
Frumvarpið var unnið af starfshópi sem iðnaðar- og viðskiptaráðherra skipaði haustið 2013. Í hópnum áttu sæti aðilar frá áðurnefndu ráðuneyti, Samgöngustofu, Ferðamálastofu og Samtökum ferðaþjónustunnar en einnig fundaði hópurinn með aðilum frá embætti lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu, lögreglunni á Suðurnesjum, lögreglunni á Hvolsvelli ásamt aðilum frá Landsbjörg til þess að ræða stöðu málaflokksins. Þá var frumvarpið sent til umsagnar hjá öllum leyfishöfum sem Samgöngustofa hafði á skrá hjá sér 1. maí 2014. Enn fremur hitti starfshópurinn fulltrúa Félags atvinnurekenda auk þess að senda frumvarpið til umsagnar til Sambands íslenskra sveitarfélaga þar sem gert er ráð fyrir nýju hlutverki sveitarfélaga við veitingu starfsleyfis til ökutækjaleigu.
Í samráðsferlinu komu fram ábendingar sem lutu m.a. að nauðsyn þess að tryggja eftirlit með leyfislausum ökutækjaleigum og þörf á að skapa lagaramma utan um svokallaðar einkaleigur. Þá komu fram ýmsar aðrar ábendingar sem tekið var tillit til, svo sem varðandi tímabindingu leyfa, kröfur til samnings um leigu og skilgreiningaratriði.
VI. Mat á áhrifum.
Verði frumvarpið að lögum má búast við töluverðum breytingum á starfsemi ökutækjaleiga á Íslandi þar sem í því eru gerðar ríkari kröfur til leyfishafanna en nú er gert. Þá er Samgöngustofu veitt heimild til þess að leggja dagsektir og stjórnvaldssektir á aðila sem sinna ekki skyldum sínum samkvæmt frumvarpinu eða brjóta gegn ákvæðum þess. Auk þess er eftirlitshlutverk stofnunarinnar styrkt töluvert. Þá hefur frumvarpið þau áhrif að aðilar sem leigja út skráningarskyld ökutæki önnur en bifreiðar þurfa að sækja um starfsleyfi og uppfylla skilyrði í frumvarpinu. Til hagræðis fyrir leyfishafa verða leyfin hins vegar ótímabundin sem mun spara bæði tíma og fjármuni fyrir umrædda aðila. Um mat á áhrifum vísast að öðru leyti til kostnaðarumsagnar fjármála- og efnahagsráðuneytis sem fylgir frumvarpinu.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Þá er sérstaklega kveðið á um að lögin taki til starfsemi svokallaðra einkaleiga þar sem einstaklingar geta leigt út skráningarskylt ökutæki í einkaeigu til annarra einstaklinga með milligöngu leigumiðlunar.
Auk þess er í 2. mgr. kveðið á um að lögin taki ekki til starfsemi kaupleigu- eða fjármögnunarfyrirtækja né heldur til leigu í eigin þágu eða til tengdra aðila. Þegar talað er um kaupleigu- eða fjármögnunarfyrirtæki er átt við starfsemi sem felst í því að aðili verður eigandi ökutækis að loknum kaupleigutíma eða fjármögnunartíma. Leiga í eigin þágu telst vera þar sem þriðji aðili hagnast ekki af leigu ökutækis og þar sem útleiga ökutækis er ekki gerð í atvinnuskyni.
Hugtakið tengdir aðilar ber að skilja hér í samræmi við ákvæði 2. gr. laga nr. 162/2006, um fjármál stjórnmálasamtaka og frambjóðenda og um upplýsingaskyldu þeirra.
Ef ökutæki er leigt út með ökumanni gilda ákvæði laga um fólksflutninga og farmflutninga á landi fyrir viðkomandi starfsemi.
Í 3. mgr. er síðan gert ráð fyrir að ráðherra verði heimilt með reglugerð að ákveða að ekki þurfi leyfi fyrir tiltekinni leigustarfsemi. Slík heimild er til staðar í gildandi lögum og tiltekur gildandi reglugerð að ekki þurfi leyfi til reksturs bílaleigu ef um er að ræða útleigu annars konar skráningarskyldra ökutækja en bifreiða. Eins og fram kemur hér að framan er ráðgert að með nýrri reglugerð verði þessi afmörkun felld niður og að lögin taki þannig til allra skráningarskyldra ökutækja.
Um 2. gr.
Um 3. gr.
Í 2. mgr. segir að starfsleyfi sé ótímabundið og aðeins veitt í byrjun starfsemi. Er hér um að ræða mikla breytingu á fyrirkomulagi ökutækjaleiga þar sem leyfi voru áður veitt til fimm ára í senn. Breyting þessi er gerð til þess að nálgast umhverfi leyfismála í þessari grein í nágrannalöndunum en í Svíþjóð eru bílaleiguleyfi ótímabundin. Auk þess þykir nægilegt að starfseminni sé sýnt aðhald með eftirliti sem frumvarpið gerir ráð fyrir. Þó gerir 11. gr. ráð fyrir að Samgöngustofa geti fellt niður starfsleyfi hafi leiga sannanlega ekki verið með starfsemi í þrjú ár samfleytt.
Starfsleyfið skal aðeins veitt að fenginni jákvæðri umsögn sveitarstjórnar í því umdæmi þar sem ökutækjaleiga mun hafa fasta starfsstöð. Í gildandi lögum um bílaleigur er skilyrði fyrir útgáfu leyfis að aflað hafi verið umsagnar frá lögreglu í viðkomandi umdæmi þar sem bílaleiga mun starfa. Rétt þykir að breyta þessu fyrirkomulagi þar sem lögreglan telst ekki rétti aðilinn til þess að meta starfsemi ökutækjaleiga. Þar að auki er lögreglan einn af eftirlitsaðilum með starfsemi ökutækjaleiga. Var því ákveðið að betur færi á því að aflað skyldi umsagnar hjá viðkomandi sveitarfélagi. Eðlilegt er talið að umsögn um rekstur ökutækjaleigu feli í sér mat á staðsetningu hennar með tilliti til skipulagsákvæða, mat á aðstæðum við starfsstöð auk þess sem fram kæmi í umsögn hversu mörg ökutæki leyfishafi geti haft á viðkomandi starfsstöð. Nauðsynlegt þykir að skýrlega komi fram til hvaða atriða sveitarstjórnir skuli horfa og er því í ákvæðinu að finna heimild til þess að kveða nánar á um framkvæmd umsagnar í reglugerð.
Í 3. mgr. er miðað við að gjald fyrir starfsleyfi komi fram í gjaldskrá Samgöngustofu á hverjum tíma. Við ákvörðun gjaldsins skal taka mið af kostnaði við umsýslu og meðferð umsókna ásamt kostnaði við eftirlit með starfseminni. Þá skal einnig taka mið af launum og launatengdum gjöldum, þjálfun og endurmenntun, aðkeyptri sérfræðiþjónustu, húsnæði, starfsaðstöðu, búnaði og tækjum. Ráðherra sé sem fer með málaflokk ökutækjaleiga skal samþykkja gjaldskrá á hverjum tíma.
Í 4. mgr. er Samgöngustofu gert að birta með aðgengilegum hætti, svo sem á heimasíðu stofnunarinnar, lista yfir þá aðila sem hafa starfsleyfi sem ökutækjaleiga á grundvelli laganna.
Kröfur um rekstur ökutækjaleigu á fastri starfsstöð í 5. mgr. frumvarpsins eru í samræmi við lög um bílaleigur en hugtakið föst starfsstöð er sérstaklega skilgreint í 2. gr. frumvarpsins.
Að auki er nýmæli í 6. mgr. þar sem sérstaklega er tiltekið að heimilt sé að reka ökutækjaleigu á rafrænan hátt. Að sama skapi er gerð krafa um að viðkomandi leyfishafi reki jafnframt fasta starfsstöð sem opin er almenningi.
Að lokum er kveðið á um að nánar megi fjalla um kröfur varðandi framkvæmd leyfisveitinga í reglugerð.
Um 4. gr.
Í 1. mgr. segir að umsækjandi geti verið hvort sem er einstaklingur eða lögaðili og að lögaðili skuli hafa starfandi forsvarsmann sem ber ábyrgð á rekstrinum.
2. mgr. tiltekur sérstaklega þau skilyrði sem umsækjandi þarf að uppfylla. Eins og áður segir eru skilyrðin að mestu sambærileg við ákvæði gildandi laga um bílaleigur og vísast um skýringar til þeirra laga.
Nýmæli er að finna í 4. tölul. á þann hátt að hafi leyfishafi misst starfsleyfi sitt geti hann ekki sótt um nýtt leyfi fyrr en að liðnum þremur árum frá niðurfellingu skv. 1. mgr. 11. gr.
Þá felst í 6. tölul. ný krafa um að umsækjandi sýni fram á að atvinnurekstur hans hafi verið tilkynntur til ríkisskattstjóra auk þess sem 7. tölul. tiltekur að umsækjandi megi ekki skulda skatta, opinber gjöld eða iðgjöld í lífeyrissjóð sem nemur hærri fjárhæð en 500.000 kr. Hér er um að ræða sams konar kröfur og er að finna í lögum um veitingastaði, gististaði og skemmtanahald, nr. 85/2007.
Í 8. tölul. er að finna skyldu leyfishafa til að geta sýnt fram á gilda starfsábyrgðartryggingu en nánar verður kveðið á um starfsábyrgðartryggingu í reglugerð.
Þá segir í 3. mgr. ákvæðisins að í starfsleyfi skuli koma fram heiti leigu og öll hjáheiti sem leyfishafi hyggst nota í starfsemi sinni. Slíkt þykir nauðsynlegt til þess að ná ákveðinni yfirsýn yfir þá aðila sem starfa við leigu á ökutækjum. Gert er ráð fyrir að heimilt verði að bæta við hjáheiti eftir að leyfi er fengið í þeim tilfellum þegar um sama rekstraraðila er að ræða eða rekstur á sömu kennitölu. Ekki skal taka gjald fyrir slíka viðbót. Þetta er ekki talið eiga við þegar um nýja kennitölu er að ræða.
4. mgr. fjallar um kröfur sem gerðar eru til stjórnarmanna lögaðila sem hafa starfsleyfi samkvæmt lögunum og er ákvæðið í samræmi við ákvæði gildandi laga um bílaleigur.
Um 5. gr.
Fram kemur að starfsleyfið er bundið við kennitölu leyfishafa og tiltekið að ef starfsemin skiptir um kennitölu sé nauðsynlegt að sækja um nýtt leyfi en ef aðeins verður nafnabreyting á lögaðila sem hefur starfsleyfi þá nægi að tilkynna það. Sama gildir ef leyfishafi hyggst hætta starfsemi en slíkt ber að tilkynna.
Tilkynningar skulu berast Samgöngustofu án tafar og ber leyfishafi ábyrgð á rekstrinum þar til tilkynnt hefur verið um breytingar. Fyrirmynd að ákvæði þessu er að finna í 12. gr. laga nr. 85/2007, um veitingastaði, gististaði og skemmtanahald.
Um 6. gr.
Í 1. mgr. er tiltekið að óheimilt sé að leigja út ökutæki án þess að það sé skráð í notkunarflokki ökutækjaleiga hjá Samgöngustofu.
Í 2. mgr. er gerð sú krafa að ökutækjaleiga sé skráður eigandi ökutækja í notkunarflokknum eða þá að leigan sé fyrsti umráðamaður samkvæmt samningi við löggilt kaupleigu- eða fjármögnunarfyrirtæki.
Í 3. mgr. er jafnframt skýrlega tekið fram að ekki sé heimilt að leigja út skoðunarskyld ökutæki nema þau hafi lögbundna aðalskoðun. Ekki eru öll skráningarskyld ökutæki jafnframt skoðunarskyld en ákvæðið gerir skýlausa kröfu um að gild aðalskoðun sé skilyrði fyrir útleigu þeirra ökutækja.
Sama krafa er gerð í 4. mgr. til þess að ökutæki sem leigja á út hafi gilda ábyrgðartryggingu.
Hvað varðar skráningarskyld ökutæki sem ekki eru skoðunarskyld gerir ákvæðið þær kröfur til leyfishafa í 5. mgr. að hann tryggi m.a. gott ásigkomulag ökutækja, sinni viðhaldi og leiðbeiningarskyldu.
Í 6. mgr. er leyfishafa gert að tryggja að skilmálar í leigusamningi séu ekki ósanngjarnir eða óeðlilegir og tiltekið að leyfishafi beri ábyrgð á verkum starfsmanna sinna á grundvelli vinnuveitendaábyrgðar.
Þá er í 7. mgr. tiltekið að leyfisbréf starfseminnar skuli liggja frammi á starfsstöð og er það gert til þess að tryggja að leigutaki hafi vitneskju um gilt starfsleyfi leigusala.
Um 7. gr.
Í 1. mgr. er að finna skilyrði sem varða gerð leigusamnings.
Í 2. mgr. er gerð breyting hvað varðar takmörkun á tímalengd leigusamninga þegar um er að ræða ökutæki sem njóta lægri vörugjalda samkvæmt ákvæðum laga um vörugjald af ökutækjum, eldsneyti o.fl., nr. 29/1993. Í gildandi lögum um bílaleigur er tiltekin sú regla að leigusamningur skuli takmarkast við þrjár vikur ef viðkomandi bifreið hefur notið lægri vörugjalda samkvæmt lögum um vörugjöld af ökutækjum, eldsneyti o.fl. Þá segir þar einnig að þegar 15 mánuðir eru liðnir frá nýskráningu bílaleigubifreiðar sé heimilt að leigja bifreiðina út í lengri tíma en þriggja vikna.
Í frumvarpinu er framangreint ákvæði fellt út og vísast um slíkar takmarkanir á leigusamningi til laga um vörugjald af ökutækjum, eldsneyti o.fl., nr. 29/1993, með síðari breytingum, og til reglugerða settra á grundvelli laganna. Slíkt fyrirkomulag er skýrara enda hafa ákvæði reglugerða sem takmarka leigutíma ökutækja tekið breytingum á síðustu árum og eðlilegra að vísa um lengd og útfærslu slíkra leigusamninga til umræddra laga og reglugerða.
Þá segir í 3. mgr. að leyfishafi skuli veita erlendum leigutökum hinar ýmsu upplýsingar um akstur á vegum landsins og varðandi umferð og umhverfi. Ekki eru gerðar kröfur um að leigusali þurfi að veita leigutaka umræddar upplýsingar munnlega heldur er nægilegt að afhentur sé bæklingur eða skriflegar upplýsingar um það sem leigutaka er þörf að kynna sér.
Í 4. mgr. er fjallað um varðveislu leigusamninga. Þar er gert ráð fyrir að leigusamninga skuli varðveita í þrjú ár frá undirritun en í gildandi lögum er kveðið á um að leigusamningar skuli geymdir í eitt ár frá útgáfu. Þessi breyting kemur til vegna krafna sem áðurnefnd lög um vörugjöld af ökutækjum, eldsneyti o.fl. leggja á bílaleigur með vísan til ökutækja sem hafa notið undanþágu frá vörugjöldum en þar er gerð krafa um að hægt sé að sýna fram á leigusamninga aftur í tímann. Þótti því nægilegt að lengja geymslutímann í þrjú ár.
Loks er felld brott heimild ráðherra til að birta í reglugerð form leigusamnings og til að kveða á um skyldu bílaleiga til að nota formið. Fyrirkomulag þetta þótti ekki ákjósanlegt, m.a. út frá samkeppnissjónarmiðum.
Um 8. gr.
Um 9. gr.
Við vinnslu frumvarpsins komu í ljós a.m.k. tvær slíkar einkaleigur sem fengið höfðu bílaleiguleyfi. Með vísan til sérkenna þessa fyrirkomulags og þeirrar almennu kröfu sem frumvarp þetta gerir um eignarhald leyfishafa á ökutækjum, þótti starfshópnum rétt að setja um starfsemina sérstakan lagaramma. Mörg ákvæði frumvarpsins gilda um einkaleigurnar en þó eru nokkrar sérreglur sem gilda um þær. Þannig eru í ákvæðinu tæmandi talin þau lagaákvæði sem gilda um starfsemina.
Í 1. mgr. kemur fram að einstaklingum sé heimilt að leigja út skráningarskyld ökutæki sín með milligöngu sérstakra einkaleiga. Með þessu er einkaleigum gert kleift að starfa þrátt fyrir ákvæði 2. mgr. 6. gr. sem gerir þá kröfu að leyfishafi sé eigandi ökutækja sem leigð eru út en í tilfelli einkaleiganna er það einstaklingurinn sem hefur eignarhald á ökutækinu. Hverjum einstaklingi er þó einungis heimilt að leigja út tvö ökutæki sem skráð eru á kennitölu viðkomandi. Með þessu skilyrði er reynt að spyrna við því fótum að sérákvæðin um einkaleigur verði misnotuð og hefðbundin bílaleigustarfsemi fari fram í skjóli ákvæðisins.
Í 2. mgr. kemur fram að slíkri einkaleigu beri að uppfylla skilyrði í 3. gr. um starfsleyfi, þ.e. afla sér starfsleyfis frá Samgöngustofu og greiða fyrir slíkt. Þó er tiltekið að ekki sé nauðsynlegt að afla umsagnar frá sveitarfélagi þar sem einkaleiga mun hafa fasta starfsstöð. Slík undanþága er tilkomin vegna þess að ekki er fyrirsjáanlegt að einkaleiga hafi á starfsstöð sinni geymslustað ökutækja.
Þá segir í 3. mgr. að umsækjandi um starfsleyfi einkaleigu þurfi að uppfylla skilyrði 4. gr., þar á meðal um gilda starfsábyrgðartryggingu. Starfshópurinn vill ítreka nauðsyn þess að í slíkri starfsemi sé til staðar trygging ef slys verður.
Í 4. og 5. mgr. eru gerðar sömu kröfur til einkaleiga og til ökutækjaleiga, þ.e. að þær tryggi að ökutæki sem leigð eru út hafi verið skráð í notkunarflokk ökutækjaleiga hjá Samgöngustofu, hafi gilda aðalskoðun og að þau hafi gilda ábyrgðartryggingu. Enn fremur er í 7. mgr. skýrlega tiltekið að gert sé ráð fyrir því að leyfishafi skuli ábyrgur fyrir skilum á virðisaukaskatti af heildarandvirði leigu skráningarskylds ökutækis. Er þannig kveðið á um að leyfishafa sé ekki heimilt að skila eingöngu virðisaukaskatti af þeim hagnaði sem verður eftir hjá leyfishafa sjálfum heldur verði að miða við verðmæti hvers samnings í heild sinni.
Í 8. mgr. er tiltekið að nauðsynlegt sé að til staðar sé samningur milli leigutaka og einkaleigu og milli leigusala og einkaleigu í samræmi við 1., 3. og 4. mgr. 7. gr. um leigusamning.
Þá er í 9. mgr. tiltekið að eftirlit Samgöngustofu, eftirlitsheimildir hennar og viðurlög eigi við um einkaleigur.
Um 10. gr.
Þá verður Samgöngustofu heimilt að fela faggiltum aðilum að sinna hluta af eftirlitshlutverki sínu, eftir því sem við á.
Um 11. gr.
Einnig er mögulegt að fella niður starfsleyfi ef ökutækjaleiga hefur ekki verið starfandi í þrjú ár samfleytt eða hafi ökutækjaleiga veitt rangar eða villandi upplýsingar til þess að öðlast leyfið en Samgöngustofa hefur ríkar heimildir til þess að kalla eftir gögnum og upplýsingum frá leyfishöfum.
Samgöngustofu er skylt skv. 3. mgr. að senda skriflega viðvörun þar sem veittur er hæfilegur frestur til þess að bæta úr annmörkum áður en leyfi er fellt niður. Verði leyfi endanlega fellt niður ber Samgöngustofu að senda leyfishafa skriflega tilkynningu þar sem fram kemur frá hvaða tíma leyfi telst fallið úr gildi. Ber þá að skila leyfisbréfinu til Samgöngustofu skv. 5. mgr. Skv. 7. mgr. skal Samgöngustofa auglýsa niðurfellinguna með tryggilegum hætti. Er það lagt til í þeim tilgangi að vernda neytendur og tryggja upplýsingagjöf.
Um 12. gr.
Í 4. mgr. kemur fram að óinnheimtar dagsektir falli ekki niður þótt aðili efni síðar viðkomandi kröfu nema Samgöngustofa ákveði það sérstaklega. Er þar átt við að Samgöngustofa geti gefið út rökstudda ákvörðun um að fella niður dagsektir.
Ákvörðunum Samgöngustofu um álagningu dagsekta verður skotið til ráðherra þess sem fer með málaflokk ökutækjaleiga hverju sinni, nú iðnaðar- og viðskiptaráðherra, og eru umræddar ákvarðanir aðfararhæfar. Sektir renna í ríkissjóð að frádregnum kostnaði við innheimtu eins og fram kemur í 4. mgr. ákvæðisins.
Um 13. gr.
Þá er í 7. mgr. ákvæðisins einnig kveðið á um heimild Samgöngustofu til þess að kalla til lögreglu í þeim tilgangi að stöðva starfsemi ökutækjaleigu sem rekin er án tilskilins leyfis. Þetta úrræði á við hvort sem um er að ræða starfsstöð ökutækjaleigu eða vefsíðu þar sem ökutækjaleigan starfar.
Um 14. gr.
Um 15. gr.
Um ákvæði til bráðabirgða.
Þá er tekið fram að leyfishafar skuli tilkynna Samgöngustofu að þeir hyggist halda áfram starfsemi sinni og er þá Samgöngustofu heimilt að óska eftir viðbótargögnum í samræmi við 4. gr. Þannig gæti Samgöngustofa farið fram á gögn sem sýna að leyfishafi skuldi ekki skatta eða opinber gjöld skv. 7. tölul. 4. gr.
Að auki er sérstaklega tiltekið að leyfishafar þurfi að lúta þeim breytingum sem lög þessi kveða á um og þurfi að uppfylla skilyrði þeirra. Samgöngustofu er einnig heimilt að beita ákvæðum 10.–13. gr. um eftirlit, sektir og niðurfellingu gagnvart aðilunum og leggja þannig á dagsektir eða stjórnvaldssekt standist leyfishafar ekki kröfur sem gerðar eru í lögunum. Eftir því sem þurfa þykir væri eðlilegt að Samgöngustofa veitti þessum aðilum frest til þess að bæta úr starfsemi sinni áður en til refsinga kemur.
Fylgiskjal.
Fjármála- og efnahagsráðuneyti,
skrifstofa opinberra fjármála:
Umsögn um frumvarp til laga um leigu skráningarskyldra ökutækja.
Meginefni frumvarpsins snýr í fyrsta lagi að því að gert er ráð fyrir að ákvæði um kröfur og eftirlit nái yfir allar tegundir skráningarskyldra ökutækja, þ.e. bifreiðar, bifhjól, torfærutæki, dráttarvélar, eftirvagna bifreiða eða dráttarvélar sem gerðar eru fyrir meira en 750 kg heildarþyngd, svo og hjólhýsi og tjaldvagna. Núgildandi löggjöf tekur til allra skráningarskyldra ökutækja en gildandi reglugerð fellir önnur ökutæki en bifreiðar undan gildissviði laganna. Þessu fyrirkomulagi verður breytt með afnámi núgildandi reglugerðar og setningu nýrrar reglugerðar eftir að umrætt frumvarp hefur orðið að lögum. Gera má ráð fyrir að þetta geti leitt til nokkurrar fjölgunar á starfsleyfisumsóknum til reksturs ökutækjaleiga frá því sem nú er.
Í öðru lagi er lögð til breyting á frumvarpinu varðandi útgáfu starfsleyfa. Samkvæmt núgildandi lögum eru leyfin gefin út til fimm ára í senn en frumvarpið gerir ráð fyrir að leyfin verði ótímabundin. Þessi breyting er í samræmi við niðurstöður í skýrslu um einföldun regluverks í ferðaþjónustu sem kom út í maí 2014. Í núgildandi lögum er upphæð gjaldsins lögákveðin en frumvarp þetta gerir ráð fyrir að Samgöngustofa ákveði gjaldið með gjaldskrá. Ráðherra sá sem fer með málaflokkinn þarf síðan að samþykkja gjaldskrána. Gert er ráð fyrir að frumvarpið komi til framkvæmda 1. maí 2015 en ekki er gert ráð fyrir að núverandi leyfishafar þurfi að sækja um nýtt leyfi á grundvelli nýju laganna heldur þarf að sækja um nýtt leyfi þegar eldra leyfi rennur úr gildi. Eins og tiltekið er í frumvarpinu á gjaldið að standa undir kostnaði við meðferð og umsýslu umsókna auk þess að standa undir eftirliti með leyfishöfum.
Í þriðja lagi er lagt til að svokallaðar einkaleigur verði felldar undir frumvarpið en með einkaleigu er átt við tilfelli þar sem einstaklingar leigja úr ökutæki til annarra einstaklinga með milligöngu leigumiðlunar. Frumvarpið gerir þá kröfu að slíkar leigumiðlanir skrái sig og hafi gilt ökutækjaleyfi á grundvelli laganna og greiði fyrir það almennt gjald.
Aðrar breytingar varða m.a. skilyrðin til þess að öðlast starfsleyfi til að reka ökutækjaleigu. Gerð verður krafa um að til komi jákvæð umsögn frá sveitarfélagi þar sem ökutækjaleiga mun hafa fasta starfsstöð samkvæmt lögunum og mun Samgöngustofa afla slíkra umsagna. Samkvæmt núgildandi lögum skal leita umsagnar hjá lögregluembætti á þeim stað þar sem ökutækjaleiga verður staðsett. Þá gerir frumvarpið ríkari kröfur um starfsemi leyfishafa. T.d. hvað varðar skyldur til að skrá ökutæki sem leigja skal út réttilega hjá Samgöngustofu, skyldur til að leyfishafi sé eigandi ökutækjanna og eins að ökutæki hafi lögbundna aðalskoðun ásamt því að ökutæki hafi gilda ábyrgðartryggingu. Að auki eru Samgöngustofu fengnar auknar eftirlitsheimildir ásamt úrræðum til þess að fella starfsleyfi úr gildi ef tiltekin tilvik koma upp. Sem dæmi má nefna að frumvarpið gerir ráð fyrir að Samgöngustofa geti gert vettvangskannanir hjá leyfishöfum. Þá getur Samgöngustofa lagt á dagsektir uppfylli leyfishafinn ekki skilyrði frumvarpsins og láti hann undir höfuð leggjast að sinna skyldum sínum. Einnig verður Samgöngustofu heimilt að leggja á stjórnvaldssektir ef starfrækt er ökutækjaleiga án leyfis.
Verði frumvarpið óbreytt að lögum má búast við töluverðum breytingum á starfsemi bílaleiga á Íslandi þar sem fleiri aðilar munu þurfa að sækja um starfsleyfi en á hinn bóginn munu þeir einungis þurfa að sækja um einu sinni. Gera má ráð fyrir töluverðri aukningu á allri umsýslu með ökutækjaleigum frá því sem nú er enda munu lögin ná yfir leigu allra skráningarskyldra ökutækja sem leigð eru út í atvinnuskyni án ökumanns. Kostnaðurinn verður hins vegar að fullu fjármagnaður með gjaldtöku. Eins og staðan er í dag er ómögulegt að gera grein fyrir fjölda þeirra aðila sem nú bjóða upp á ökutæki til leigu án ökumanns án þess að gera umsvifamikla greiningu á markaðnum. Frumvarpið gengur út frá því að ökutækjaleigur standi undir kostnaðinum og að Samgöngustofa geti staðið undir eftirliti með málaflokknum.
Þótt fjárhæð leyfisgjalds verði ekki lengur tilgreind í lögum samkvæmt frumvarpinu er þar gert ráð fyrir að kostnaðurinn verði fjármagnaður með gjaldtöku samkvæmt gjaldskrá Samgöngustofu vegna útgáfu starfsleyfa og endurútgáfu leyfa og að gjöldin, sem teljast vera lögþvingaðar ríkistekjur, renni beint til reksturs Samgöngustofu. Verði frumvarpið óbreytt að lögum verður því ekki séð að það muni hafa áhrif á afkomu ríkissjóðs.
- Neðanmálsgrein: 1
- 1 Úlfljótur, tímarit laganema. 1. tbl. 59. árg. 2006, bls. 61.
