Ferill 402. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.
148. löggjafarþing 2017–2018.
Þingskjal 987 — 402. mál.
Svar
dómsmálaráðherra við fyrirspurn frá Andrési Inga Jónssyni um barnahjónabönd.
1. Hversu oft hefur ráðuneytið veitt undanþágu frá skilyrðum um aldur hjónaefna skv. 2. málsl. 7. gr. hjúskaparlaga, nr. 31/1993, frá því að sjálfræðisaldur var hækkaður í 18 ár? Svar óskast sundurgreint eftir árum og aldri og kyni þess hjónaefnis sem undanþágan er veitt.
Í 7. gr. hjúskaparlaga, nr. 31/1993, kemur fram að tveir einstaklingar megi stofna til hjúskapar þegar þeir hafa náð 18 ára aldri. Í ákvæðinu kemur einnig fram að ráðuneytið geti veitt yngra fólki leyfi til að ganga í hjúskap enda liggi fyrir afstaða forsjárforeldra til hjúskaparstofnunarinnar. Í athugasemdum í greinargerð í frumvarpi með ákvæðinu kemur fram að ekki sé tilgreindur lágmarksaldur í sambandi við aldursleyfisveitingu, en naumast yrði yngra fólki en 16 ára veitt aldursleyfi.
Með lögræðislögum, nr. 71/1997, sem tóku gildi 1. janúar 1998, var sjálfræðisaldur hækkaður í 18 ár. Frá þeim tíma hafa 18 umsóknir um undanþágu borist, en engar vegna einstaklinga yngri en 16 ára. Allar umsóknir hafa verið samþykktar. Í nær öllum tilvikum voru einstaklingar 17 ára á þeim degi þegar leyfi var veitt, en í tveimur tilvikum voru þeir 16 ára.
Nánari sundurliðun eftir árum, aldri og kyni þess hjónaefnis sem undanþágan er veitt er að finna í töflu hér að neðan.
| Tafla. Fjöldi einstaklinga sem hefur verið veitt heimild á grundvelli 7. gr. hjúskaparlaga til að ganga í hjúskap þrátt fyrir að viðkomandi hafi ekki náð 18 ára aldri. | |||||
| Ár | Hversu oft veitt undanþága | Kvenkyn | Aldur (kvenkyn) | Karlkyn | Aldur (karlkyn) |
| 2018 | 0 | ||||
| 2017 | 0 | ||||
| 2016 | 1 | 1 | 17 | ||
| 2015 | 1 | 1 | 17 | ||
| 2014 | 1 | 1 | 16 | ||
| 2013 | 1 | 1 | 17 | ||
| 2012 | 0 | ||||
| 2011 | 0 | ||||
| 2010 | 0 | ||||
| 2009 | 0 | ||||
| 2008 | 3 | 3 | 17 | ||
| 2007 | 1 | 1 | 17 | ||
| 2006 | 0 | ||||
| 2005 | 1 | 1 | 17 | ||
| 2004 | 1 | 1 | 17 | ||
| 2003 | 1 | 1 | 17 | ||
| 2002 | 1 | 1 | 16 | ||
| 2001 | 0 | ||||
| 2000 | 2 | 2 | 17 | ||
| 1999 | 2 | 2 | 17 | ||
| 1998 | 2 | 2 | 17 | ||
| Samtals | 18 | 17 | — | 1 | — |
2. Hvernig telur ráðherra að umrætt undanþáguákvæði samræmist alþjóðlegum skuldbindingum Íslands í baráttunni gegn barnahjónaböndum?
Samningur Sameinuðu þjóðanna um samþykki fyrir hjónabandi, lágmarksaldur og skráningu hjónabanda frá árinu 1962 öðlaðist gildi hér á landi árið 1978. Samningurinn kveður á um skyldu aðildarríkjanna til þess að ákvarða lágmarksaldur fyrir hjónabönd en kveður ekki nánar á um hver sá aldur eigi að vera. Samkvæmt samningnum skal ekki stofnað til hjúskapar af nokkrum undir þeim aldri nema lögmæt yfirvöld hafi veitt undanþágu vegna aldurs, af brýnum ástæðum, til hagsmuna fyrir hin fyrirhuguðu hjónaefni.
Í samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins frá 1989 (barnasáttmálanum), sem öðlaðist gildi hér á landi árið 1992 og var jafnframt lögfestur árið 2013, tekur hugtakið barn til einstaklings sem ekki hefur náð 18 ára aldri, nema hann nái fyrr lögræðisaldri samkvæmt lögum þeim sem hann lýtur. Því hefur verið haldið fram að barnahjónabönd brjóti á réttindum barna samkvæmt barnasáttmálanum, m.a. á rétti til heilsu, menntunar, verndar gegn ofbeldi og kynferðislegri misnotkun. Við síðustu úttekt á framkvæmd barnasáttmálans hér á landi árið 2011 var hins vegar ekki gerð athugasemd við umrædda undanþáguheimild í íslenskri löggjöf sem samkvæmt framansögðu hefur einungis tekið til tilvika þar sem hjónaefni er eldri en 16 ára.
Í samningi Sameinuðu þjóðanna um afnám allrar mismununar gagnvart konum frá 1979, sem öðlaðist gildi hér á landi árið 1985, kemur m.a. fram að trúlofun og gifting barns skuli ekki hafa neinar lögfylgjur og gera skuli allar nauðsynlegar ráðstafanir, þar á meðal með lagasetningu, til þess að ákvarða lágmarkshjúskaparaldur og gera að skyldu að skrá hjónavígslur í opinbera skrá.
Í tilmælum Evrópuráðsins nr. 1468/2005, um þvinguð hjónabönd og barnahjónabönd, kemur m.a. fram að undir skilgreininguna barnahjónabönd falli þau tilvik þegar a.m.k. annar aðilinn er undir 18 ára aldri. Í tilmælunum eru ríki hvött til þess að banna hjónabönd einstaklinga yngri en 18 ára. Þá má að lokum benda á að í heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna er m.a. lagt til að allir skaðlegir siðir, eins og barnahjónabönd, snemmbúin og þvinguð hjónabönd og sköddun kynfæra kvenna, skuli afnumdir.
Í samræmi við framangreind tilmæli og markmið um afnám barnahjónabanda og þá þróun sem hefur m.a. átt sér stað annars staðar á Norðurlöndum hefur dómsmálaráðherra þegar sett af stað endurskoðun á umræddu undanþáguákvæði 7. gr. hjúskaparlaga ásamt því að kanna hvort bæta eigi við ákvæði í hjúskaparlögum sem fjallar um hjónavígslur einstaklinga yngri en 18 ára sem framkvæmdar eru erlendis.
Ráðherra er þeirrar skoðunar að fylgja eigi þeirri þróun sem hefur átt sér stað á Norðurlöndum. Þar hafa verið gerðar breytingar á sambærilegum lagaákvæðum um hjúskap eða endurskoðun hafin á gildandi löggjöf með það að markmiði að afnema undanþágur vegna aldurs til þess að ganga í hjúskap og viðurkenna ekki hjónavígslur yngri einstaklinga en 18 ára sem framkvæmdar hafa verið erlendis, nema í sérstökum tilvikum með afar ströngum skilyrðum.
Dómsmálaráðherra hefur þegar sett af stað endurskoðun á umræddu undanþáguákvæði 7. gr. hjúskaparlaga ásamt því að kanna hvort bæta eigi við ákvæði í hjúskaparlögum sem fjallar um hjónavígslur einstaklinga yngri en 18 ára sem framkvæmdar eru erlendis.
