Ferill 667. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Microsoft Word.
150. löggjafarþing 2019–2020.
Þingskjal 1131 — 667. mál.
Stjórnarfrumvarp.
Frumvarp til laga
um tímabundnar greiðslur vegna launa einstaklinga sem sæta sóttkví samkvæmt fyrirmælum heilbrigðisyfirvalda án þess að sýna merki þess að vera sýktir.
Frá félags- og barnamálaráðherra.
1. gr.
Gildissvið.
2. gr.
Markmið.
3. gr.
Orðskýringar.
1. Launamaður: Einstaklingur sem starfar fyrir og á ábyrgð atvinnurekanda gegn endurgjaldi.
2. Sjálfstætt starfandi einstaklingur: Hver sá sem starfar við eigin atvinnurekstur eða sjálfstæða starfsemi í því umfangi að honum sjálfum er gert að standa mánaðarlega eða með öðrum reglulegum hætti skil á staðgreiðslu af reiknuðu endurgjaldi og tryggingagjaldi vegna starfs síns samkvæmt reglum ríkisskattstjóra um reiknað endurgjald.
3. Sóttkví: Þegar einstaklingi er gert að einangra sig eins og kostur er, einkum í heimahúsi, samkvæmt beinum fyrirmælum heilbrigðisyfirvalda þegar hann hefur mögulega smitast af sjúkdómi en sýnir ekki merki þess að vera sýktur.
4. gr.
Yfirstjórn og framkvæmd.
5. gr.
Skilyrði fyrir greiðslum vegna launamanna.
a. launamaður hafi sætt sóttkví,
b. launamaður hafi ekki getað sinnt vinnu að öllu leyti eða að hluta þaðan sem hann sætti sóttkví,
c. önnur atvik hafi ekki staðið í vegi fyrir því að launamaður hafi getað mætt til vinnu á vinnustað, og
d. atvinnurekandi hafi sannanlega greitt launamanni laun á meðan hann sætti sóttkví.
Heimilt er að greiða launamanni launatap hafi hann ekki fengið greidd laun, svo sem vegna rekstrarörðugleika eða tekjufalls atvinnurekanda, á þeim tíma er launamaðurinn sætti sóttkví enda séu skilyrði a–c-liðar 1. mgr. uppfyllt. Vinnumálastofnun er heimilt að óska eftir staðfestingu frá atvinnurekanda um að laun hafi ekki verið greidd fyrir það tímabil sem launamaður sætti sóttkví sem og eftir upplýsingum um ástæður þess að laun hafi ekki verið greidd.
6. gr.
Fjárhæð greiðslna vegna launamanna.
Þegar launamaður sækir um greiðslu á grundvelli 2. mgr. 5. gr. skal greiðsla taka mið af heildarlaunum hans fyrir undanfarandi almanaksmánuð áður en honum var gert að sæta sóttkví. Heildargreiðslur til launamanns geta þó aldrei verið hærri en sem nemur mismun heildarlauna þann mánuð sem honum var gert að sæta sóttkví og heildarlauna undanfarandi mánaðar. Vinnumálastofnun ráðstafar 4% af greiðslunni til lífeyrissjóðs launamanns. Jafnframt greiðir Vinnumálastofnun 11,5% mótframlag.
Þrátt fyrir ákvæði 1. og 2. mgr. geta greiðslur aldrei verið hærri en 633.000 kr. fyrir launamann miðað við heilan almanaksmánuð. Hámarkgreiðslur fyrir hvern dag sem launamaður sætir sóttkví nema 21.100 kr.
7. gr.
Skilyrði fyrir greiðslum til sjálfstætt starfandi einstaklinga.
a. sjálfstætt starfandi einstaklingur hafi sætt sóttkví,
b. sjálfstætt starfandi einstaklingur hafi ekki getað sinnt vinnu að öllu leyti eða hluta þaðan sem hann sætti sóttkví,
c. önnur atvik hafi ekki staðið í vegi fyrir því að sjálfstætt starfandi einstaklingur hafi getað unnið störf sín,
d. sjálfstætt starfandi einstaklingur sé með opinn rekstur auk þess að hafa staðið í skilum á greiðslu tryggingagjalds og staðgreiðslu skatts af reiknuðu endurgjaldi samkvæmt ákvörðun skattyfirvalda a.m.k. þrjá mánuði á undanfarandi fjórum mánuðum fyrir umsóknardag.
8. gr.
Fjárhæð greiðslna vegna sjálfstætt starfandi einstaklinga.
Þrátt fyrir 1. mgr. geta greiðslur aldrei verið hærri en 633.000 kr. miðað við heilan almanaksmánuð. Hámarkgreiðslur fyrir hvern dag sem sjálfstætt starfandi einstaklingur sætir sóttkví nema 21.100 kr.
9. gr.
Umsóknir um greiðslur.
Umsóknir skulu afgreiddar þegar allar nauðsynlegar upplýsingar og gögn hafa borist. Vinnumálastofnun er heimilt að synja umsókn um greiðslu hafi nauðsynlegar upplýsingar og gögn ekki borist innan 45 daga frá þeim degi er umsóknin barst stofnuninni.
Umsóknir um greiðslur samkvæmt lögum þessum skulu berast Vinnumálastofnun í síðasta lagi 1. júlí 2020. Hafi umsókn ekki borist fyrir það tímamark fellur réttur til greiðslu niður.
10. gr.
Heimild til upplýsingaöflunar.
11. gr.
Ósamrýmanlegar greiðslur.
12. gr.
Leiðrétting á greiðslum.
Hafi umsækjandi fengið hærri greiðslur en hann átti rétt á eða fengið greiðslur fyrir tímabil sem skilyrði laganna voru ekki uppfyllt ber honum að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd var.
Ákvarðanir Vinnumálastofnunar um endurkröfu á ofgreiðslum til umsækjenda eru aðfararhæfar.
13. gr.
Málskot.
Úrskurðir úrskurðarnefndar velferðarmála á grundvelli laga þessara eru endanlegir á stjórnsýslustigi og verður ekki skotið til æðra stjórnvalds.
14. gr.
Reglugerðarheimild.
15. gr.
Gildistaka.
Greinargerð.
Frumvarp þetta er lagt fram í ljósi breyttra aðstæðna á vinnumarkaði þar sem mikil óvissa ríkir vegna kórónuveiru (SARS-CoV-2) sem veldur COVID-19-sjúkdómnum. Ljóst þykir að veirufaraldurinn COVID-19 komi til með að hafa bein áhrif hér á landi, m.a. á atvinnulífið og stöðu ríkissjóðs.
2. Tilefni og nauðsyn lagasetningar.
Með sameiginlegri yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar, Alþýðusambands Íslands og Samtaka atvinnulífsins, sem undirrituð var 5. mars 2020, náðist sátt um samfélagslega nauðsyn þess að hægja á útbreiðslu COVID-19-veirunnar. Í yfirlýsingunni kom fram að ríkisstjórn Íslands, Samtök atvinnulífsins og Alþýðusamband Íslands væru sammála um nauðsyn þess að hægja á útbreiðslu COVID-19-veirunnar. Vitað sé að veiran er meira smitandi en hefðbundin inflúensa og að bóluefni er ekki fyrir hendi. Veiran og aðgerðir gegn henni hafi þegar haft áhrif á vinnumarkaðinn og samfélagið allt og að búast megi við að þau áhrif muni aukast. Í yfirlýsingunni kemur jafnframt fram að markmið sóttvarna sé að hægja á útbreiðslu veirunnar, vernda viðkvæma hópa fyrir smiti og draga úr álagi á heilbrigðiskerfið og innviði samfélagsins á meðan veiran gengur yfir. Sóttkví sé mikilvægt úrræði í þessu skyni og er því beint til fólks, sem af ýmsum ástæðum má ætla að sé í verulegri hættu að smitast eða smita aðra, að það virði fyrirmæli heilbrigðisyfirvalda um að dvelja í sóttkví. Þá kemur fram í yfirlýsingunni að ákvörðun um sóttkví sé tekin með hagsmuni heildarinnar í huga og því mikilvægt að einstaklingar geti fylgt fyrirmælum heilbrigðisyfirvalda um að fara í sóttkví án þess að hafa áhyggjur af afkomu sinni.
Í yfirlýsingunni kemur enn fremur fram að aðilar hennar hafi orðið ásáttir um eftirfarandi:
1. Samtök atvinnulífsins munu beina þeim tilmælum til atvinnurekenda að laun verði greidd til einstaklinga sem sæta sóttkví að fyrirmælum heilbrigðisyfirvalda.
2. Alþýðusamband Íslands mun beina þeim tilmælum til aðildarsamtaka sinna að sjóðfélagar í sjúkrasjóðum þeirra sem sýkjast njóti óskertra greiðslna úr sjóðunum að tæmdum veikindarétti.
3. Stjórnvöld munu beita sér fyrir að breytingar verði gerðar á lögum um sjúkratryggingar í þá veru að atvinnurekandi, sem greiðir launamanni sem sætt hefur eða mun sæta sóttkví laun, geti krafið sjúkratryggingar um endurgreiðslu kostnaðar að ákveðnu hámarki séu tilteknar aðstæður fyrir hendi eins og til dæmis að launamaður geti ekki sinnt vinnu heiman frá sér.
Þá hefur fjármála- og efnahagsráðherra, fyrir hönd ríkissjóðs, lýst því yfir að starfsmenn ríkisins fái greidd laun sæti þeir sóttkví án þess að sýna merki þess að vera sýktir og að sú ráðstöfun skuli ekki skerða veikindarétt þeirra. Samskonar yfirlýsingu hefur Samband íslenskra sveitarfélaga gefið. Því liggur fyrir að opinberir starfsmenn muni almennt fá greidd laun á sama tíma og þeir fylgja fyrirmælum heilbrigðisyfirvalda um að sæta sóttkví.
3. Meginefni frumvarpsins.
Með frumvarpinu er m.a. brugðist við framangreindri yfirlýsingu ríkisstjórnar Íslands, Samtaka atvinnulífsins og Alþýðusambands Íslands með það fyrir augum að tryggja að atvinnurekendur, sem greiða launamönnum sem ekki sýna merki þess að vera sýktir en sæta sóttkví samkvæmt fyrirmælum heilbrigðisyfirvalda laun á tímabilinu frá 1. febrúar 2020 til og með 30. apríl 2020, geti sótt um greiðslur vegna launakostnaðar í þessum tilteknu tilvikum. Þá er lagt til að lögin skuli gilda um greiðslur til sjálfstætt starfandi einstaklinga sem ekki sýna merki þess að vera sýktir en verða fyrir launatapi þar sem þeir sæta sóttkví samkvæmt fyrirmælum heilbrigðisyfirvalda á framangreindu tímabili. Ljóst þykir að áhrif COVID-19-veirunnar á vinnumarkaðinn kunna að verða slík að einhverjum fyrirtækjum getur reynst ómögulegt að greiða laun starfsmanna, svo sem vegna tekjufalls. Þykir því nauðsynlegt að kveðið verði á um heimild til launamanna sem sæta sóttkví samkvæmt fyrirmælum heilbrigðisyfirvalda, án þess að sýna merki þess að vera sýktir, til að sækja um greiðslur vegna launataps hafi þeir ekki fengið greidd laun á þeim tíma er þeir sættu sóttkví. Í samræmi við hina sameiginlegu yfirlýsingu ríkisstjórnar Íslands, Samtaka atvinnulífsins og Alþýðusambands Íslands verður að ætla að atvinnurekendur muni almennt greiða laun starfsmanna sinna sem sæta sóttkví samkvæmt fyrirmælum heilbrigðisyfirvalda án þess að sýna merki þess að vera sýktir. Þó er gert ráð fyrir að í þeim undantekningartilvikum þegar atvinnurekandi getur ekki greitt laun um mánaðamót geti launamenn sem verða af launum af þeim sökum sótt um greiðslur vegna þess tíma sem þeir sættu sóttkví.
Með yfirlýsingu ríkisstjórnar Íslands, Samtaka atvinnulífsins og Alþýðusambands Íslands var gert ráð fyrir að gerðar yrðu breytingar á lögum um sjúkratryggingar vegna þeirra greiðslna sem hér um ræðir. Við vinnslu frumvarpsins var þó ákveðið að leggja til tímabundin sérlög um greiðslur í þessum tilteknu tilvikum og að framkvæmd laganna myndi falla undir málefnasvið Vinnumálastofnunar. Gert er ráð fyrir að umsóknir um greiðslur skuli berast Vinnumálastofnun í síðasta lagi 1. júlí 2020.
4. Samræmi við stjórnarskrá og alþjóðlegar skuldbindingar.
Efni frumvarpsins gefur ekki sérstakt tilefni til mats á samræmi við ákvæði stjórnarskrár eða alþjóðlegar skuldbindingar.
5. Samráð.
Frumvarpið var samið félagsmálaráðuneytinu. Í ljósi þess að frumvarpið er lagt fram vegna þeirrar miklu óvissu sem nú ríkir á vinnumarkaði hér á landi og erlendis eftir að Alþjóðaheilbrigðisstofnunin (WHO) lýsti yfir heimsfaraldri vegna kórónuveiru (SARS-CoV-2) sem veldur COVID-19-sjúkdómnum gafst ekki svigrúm til hefðbundins samráðs enda um fordæmalausar aðstæður að ræða. Þess ber þó að geta að frumvarpið var samið í samráði ráðuneytisins, forsætisráðuneytis, fjármála- og efnahagsráðuneytis, heilbrigðisráðuneytis, Alþýðusambands Íslands, Samtaka atvinnulífsins og Vinnumálastofnunar.
6. Mat á áhrifum.
Frumvarpinu er ætlað að taka til fyrirtækja og einstaklinga á almennum vinnumarkaði en utan hans standa starfsmenn ríkis og sveitarfélaga. Því má gera ráð fyrir að frumvarpið nái til um 75% allra starfandi einstaklinga á vinnumarkaði en gera má ráð fyrir að um 190 þúsund einstaklingar séu starfandi á vinnumarkaði hér á landi um þessar mundir. Frumvarpið varðar því rúmlega 140 þúsund einstaklinga.
Sú aðgerð heilbrigðisyfirvalda að gefa bein fyrirmæli um að einstaklingar sæti sóttkví er fyrsta stigs aðgerð til að stemma stigu við útbreiðslu COVID-19-faraldursins. Mikil óvissa ríkir um þróun faraldursins og ómögulegt er að segja til um hversu lengi grípa þarf til sérstakra aðgerða vegna hans. Því eru á þessari stundu engar forsendur til leggja mat á hugsanlegan fjölda þeirra sem getur átt rétt á greiðslum í samræmi við frumvarp þetta þar sem þeir hafa fengið fyrirmæli heilbrigðiyfirvalda um að sæta sóttkví án þess að sýna merki þess að vera sýktir. Ef miðað er við að heildarfjöldi þeirra sem sættu sóttkví yrði 5.000 einstaklingar er gert ráð fyrir að fjöldi þeirra sem frumvarpið nær til yrði um 2.500–3.000 einstaklingar að hámarki.
Sé miðað við að hámarksfjárhæðir taki mið af hámarksábyrgð á kröfum launamanna samkvæmt lögum um Ábyrgðasjóð launa er gert ráð fyrir að lögfesting frumvarpsins geti leitt af sér 600–700 millj. kr. í auknum útgjöldum fyrir ríkissjóð. Þar að auki er gert ráð fyrir að kostnaður vegna umsýslu Vinnumálastofnunar við þróun hugbúnaðar gæti numið 25 millj. kr. auk þess sem gert er ráð fyrir stofnunin þurfi að bæta við þremur stöðugildum, m.a. til að annast afgreiðslu umsókna um greiðslur á grundvelli laganna.
Um einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Gengið er út frá því ekki verði sótt um greiðslur samkvæmt lögunum vegna opinberra starfsmanna. Er það í samræmi við það sem rakið er í inngangi um að ríkið og sveitarfélögin hafa lýst því yfir að opinberir starfsmenn muni almennt fá greidd laun á sama tíma og þeir fylgja fyrirmælum heilbrigðisyfirvalda um að sæta sóttkví án þess að sýna merki þess að vera sýktir. Með sóttkví er átt við þegar einstaklingi er gert að einangra sig eins og kostur er, einkum í heimahúsi, samkvæmt beinum fyrirmælum heilbrigðisyfirvalda þegar hann hefur mögulega smitast af sjúkdómi en sýnir ekki merki þess að vera sýktur. Um nánari skýringar á hugtakinu sóttkví er vísað til skýringa við 3. gr. frumvarpsins.
Um 2. gr.
Um 3. gr.
Um 4. gr.
Um 5. gr.
Jafnframt er lagt til að kveðið verði á um að heimilt sé að greiða launamanni launatap hafi hann ekki fengið greidd laun, svo sem vegna rekstrarörðugleika eða tekjufalls atvinnurekanda, á þeim tíma er launamaðurinn sætti sóttkví enda séu skilyrði a–c-liðar 1. mgr. uppfyllt. Í yfirlýsingu forsætisráðherra, Alþýðusambands Íslands og Samtaka atvinnulífsins er gert ráð fyrir að Samtök atvinnulífsins muni beina þeim tilmælum til atvinnurekenda að laun verði greidd til launamanna sem sæta sóttkví að fyrirmælum heilbrigðisyfirvalda. Í ljósi þess má ætla að það muni heyra til undantekninga að launamenn sæki um greiðslur þar sem þeir hafi ekki fengið greidd laun á meðan þeir sættu sóttkví. Lagt er til að Vinnumálastofnun verði heimilt að óska eftir staðfestingu frá atvinnurekanda um að laun hafi ekki verið greidd fyrir það tímabil sem launamaður sætti sóttkví sem og eftir upplýsingum um ástæður þess að launin hafi ekki verið greidd.
Um 6. gr.
Sem dæmi má nefna launamann sem hefur fengið greiddar 420.000 kr. í laun í þeim mánuði sem hann sætti sóttkví eða 14.000 kr. á dag (420.000/30). Atvinnurekandi fær því greiddar 14.000 kr. fyrir hvern dag sem launamaðurinn er í sóttkví að uppfylltum öðrum skilyrðum. Hafi launamaðurinn verið í sóttkví í 14 daga getur atvinnurekandinn því átt rétt á greiðslu að fjárhæð 196.000 kr. (14.000x14).
Ef heildarlaun launamanns eru hærri en 633.000 kr. á mánuði skal miða við hámarksgreiðslu frumvarpsins. Við útreikning á greiðslum til atvinnurekanda vegna launamanns sem hefur fengið greiddar 700.000 kr. í laun í þeim mánuði sem hann sætti sóttkví nema greiðslur til atvinnurekanda því 21.100 kr. á dag (633.000/30).
Lagt er til að kveðið verði á um að þegar launamaður sæki um greiðslu á grundvelli 2. mgr. 5. gr. frumvarpsins skuli greiðsla taka mið af heildarlaunum hans fyrir undanfarandi almanaksmánuð áður en honum var gert að sæta sóttkví. Þó er gert ráð fyrir að heildargreiðslur til launamanns geti aldrei verið hærri en sem nemur mismun heildarlauna þann mánuð sem honum var gert að sæta sóttkví og heildarlauna undanfarandi mánaðar. Þá er lagt til að Vinnumálastofnun ráðstafi 4% af greiðslunni til lífeyrissjóðs launamanns. Jafnframt er lagt til að Vinnumálastofnun greiði 11,5% mótframlag, meðal annars í samræmi við lög um atvinnuleysistryggingar og lög um Ábyrgðasjóð launa.
Sem dæmi má nefna launamann sem sætir sóttkví í apríl. Atvinnurekandi greiddi honum ekki laun í sóttkví og námu skert laun hans 220.000 kr. umræddan mánuð en laun hans í febrúar námu hins vegar 420.000 kr. Sú reikniregla sem hér er lögð til leiðir til þess að greiðslur til viðkomandi starfsmanns vegna tekjutaps hans nema 14.000 kr. á dag (420.000/30). Hafi hann sætt sóttkví í 14 daga getur hann því átt rétt á greiðslu að fjárhæð 196.000 kr. (14.000x14). Hafi launamaður í framangreindu dæmi fengið greiddar 300.000 kr. í apríl getur hann í mesta lagi átt rétt á greiðslum að upphæð 120.000 kr. (420.000–300.000= 120.000), þar sem mismunur launa hans milli mánaða eru 120.000 kr.og getur hann því ekki fengið hærri greiðslu en sem því nemur. Gert er ráð fyrir að hámarksgreiðsla fyrir heilan mánuð verði 633.000 kr. eða 21.100 kr. á dag. Tekið skal fram að heildargreiðsla getur orðið hærri þegar 11,5% mótframlagi Vinnumálastofnunar hefur verið bætt við.
Um 7. gr.
Um 8. gr.
Þannig myndi sjálfstætt starfandi einstaklingur sem hefur sætt sóttkví eiga rétt á greiðslum í réttu hlutfalli við 80% af meðaltali reiknaðs endurgjalds ársins 2019 en að hámarki 633.000 kr. miðað við heilan almanaksmánuð að uppfylltum öllum skilyrðum fyrir slíkri greiðslu.
Sem dæmi má nefna sjálfstætt starfandi einstakling sem hefur að meðaltali reiknað sér 420.000 kr. í endurgjald á mánuði á árinu 2019 en 80% af meðallaunum væru þá 336.000 kr. á mánuði eða 11.200 kr. á dag (336.000/30). Viðkomandi ætti því rétt á að fá greiddar 11.200 fyrir hvern dag sem hann er í sóttkví að uppfylltum skilyrðum fyrir slíkum greiðslum. Hafi sjálfstætt starfandi einstaklingur verið í sóttkví í 14 daga getur hann því átt rétt á greiðslu að fjárhæð 156.800 kr. (11.200x14) að uppfylltum öllum skilyrðum, sbr. 7. gr. frumvarpsins.
Um 9. gr.
Jafnframt er lagt til að umsóknir skuli afgreiddar þegar allar nauðsynlegar upplýsingar og gögn hafa borist Vinnumálastofnun en stofnuninni verði heimilt að synja umsókn um greiðslu hafi nauðsynlegar upplýsingar og gögn ekki borist innan 45 daga frá þeim degi er umsóknin barst stofnuninni. Verði frumvarpið að lögum er gengið út frá því að umsóknir einstaklinga sem ekki hafi fengið greidd laun frá atvinnurekanda á meðan þeir sættu sóttkví fái forgang við afgreiðslu umsókna samkvæmt lögunum.
Enn fremur er lagt til að umsóknir um greiðslur verði að hafa borist Vinnumálastofnun í síðasta lagi 1. júlí 2020 en gert er ráð fyrir að hafi umsókn ekki borist fyrir það tímamark falli réttur til greiðslu niður.
Um 10. gr.
Lagt er til að Vinnumálastofnun verði jafnframt heimilt að afla nauðsynlegra upplýsinga frá launamönnum og sjálfstætt starfandi einstaklingum sem hafa þurft að leggja niður störf í sóttkví.
Um 11. gr.
Um 12. gr.
Gert er ráð fyrir að sá sem fengið hefur hærri greiðslur en honum bar endurgreiði þær fjárhæðir sem ofgreiddar voru. Á þetta við um öll tilvik sem kunna að valda því að viðkomandi hafi fengið ofgreitt, jafnvel þótt honum verði sjálfum ekki kennt um þá annmarka sem leiddu til þess. Atvinnurekanda kann þannig að verða gert að endurgreiða það sem ofgreitt var komi í ljós að skilyrði frumvarpsins hafi ekki verið uppfyllt, jafnvel þótt honum sjálfum hafi ekki verið kunnugt um ástæður ofgreiðslunnar.
Þá er gert ráð fyrir að ákvarðanir Vinnumálastofnunar um endurkröfu á ofgreiðslum séu aðfararhæfar.
Um 13.gr.
Jafnframt er lagt til að úrskurðir úrskurðarnefndar velferðarmála um endurkröfu á ofgreiðslum verði aðfararhæfir.
Þá er áréttað að úrskurðir úrskurðarnefndar velferðarmála á grundvelli laganna séu endanlegir á stjórnsýslustigi og að þeim verði ekki vísað til æðra stjórnvalds. Málsaðilar geta þó ávallt lagt ágreining um framkvæmd laganna fyrir almenna dómstóla.
Um 14. gr.
Um 15. gr.