Ferill 356. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.

---

151. löggjafarþing 2020–2021.
Þingskjal 1551  —  356. mál.
2. umræða.

Nefndarálit með breytingartillögu

um frumvarp til laga um Gæða- og eftirlitsstofnun velferðarmála.

Frá meiri hluta velferðarnefndar.

    Nefndin hefur fjallað um málið og fengið á sinn fund Gissur Pétursson, Halldóru Dröfn Gunnarsdóttur og Önnu Tryggvadóttur frá félagsmálaráðuneyti, Harald Líndal Haraldsson og Arnar Haraldsson frá HLH ráðgjöf, Rannveigu Einarsdóttur, Fanneyju D. Halldórsdóttur, Huldu B. Finnsdóttur og Eirík K. Þorvarðarson frá Hafnarfjarðarbæ, Jóhönnu Lilju Ólafsdóttur frá Kópavogsbæ, Guðrúnu Sigurðardóttur frá Akureyrarbæ, Guðjón S. Bragason, Maríu Kristjánsdóttur, Bryndísi Gunnlaugsdóttur, Svandísi Ingimundardóttur, Tryggva Þórhallsson og Valgerði Rún Benediktsdóttur frá Sambandi íslenskra sveitarfélaga, Regínu Ásvaldsdóttur og Helga Grímsson frá Reykjavíkurborg, Björn Brynjúlf Björnsson hagfræðing, Þorstein Hjartarson frá Sveitarfélaginu Árborg, Arndísi Soffíu Sigurðardóttur, sýslumann í Vestmannaeyjum, Bryndísi Snæbjörnsdóttur og Friðrik Sigurðsson frá Landssamtökunum Þroskahjálp, Sigurveigu Þórhallsdóttur og Guðrúnu Lindu Jóhannsdóttur frá umboðsmanni barna, Heiðu Björgu Pálmadóttur, Guðrúnu Sigurjónsdóttur og Ingva Snæ Einarsson frá Barnaverndarstofu og Helgu Sigríði Þórhallsdóttur og Steinunni Birnu Magnúsdóttur frá Persónuvernd.
    Nefndinni bárust umsagnir frá Akureyrarbæ, Barnaheillum, Barnaverndarstofu, Félagsráðgjafafélagi Íslands, Kópavogsbæ, Landssamtökunum Þroskahjálp, NPA-miðstöðinni svf., Öryrkjabandalagi Íslands, Persónuvernd, Reykjavíkurborg og umboðsmanni barna.
    Þá bárust nefndinni minnisblöð frá félagsmálaráðuneyti og Persónuvernd.

Almennt.
    Vorið 2018 hélt þáverandi velferðarráðuneyti ráðstefnu og vinnufundi um snemmtæka íhlutun í málefnum barna. Niðurstöður ráðstefnunnar og vinnufundanna sýndu skýrari vilja til aukins þverfaglegs samstarfs innan þeirra kerfa sem veita börnum og fjölskyldum þjónustu og skal hún ávallt hafa hagsmuni barna í fyrirrúmi og alþjóðlegar skuldbindingar. Í kjölfarið fór af stað heilmikil vinna og er frumvarpið ein afurð hennar. Haustið 2018 skrifuðu félags- og jafnréttismálaráðherra, heilbrigðisráðherra, mennta- og menningarmálaráðherra, dómsmálaráðherra, forsætisráðherra, samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra og Samband íslenskra sveitarfélaga undir viljayfirlýsingu í þeim tilgangi að brjóta niður múra milli kerfa, bæta þjónustu í þágu barna og skapa barnvænt samfélag. Þar lýstu aðilar yfir vilja til að auka samstarf milli málefnasviða sem undir þá heyra og varða velferð barna.
    Í kjölfar þess var sett á laggirnar þingmannanefnd um málefni barna sem skipuð var fulltrúum allra þingflokka. Þá var einnig stofnaður stýrihópur Stjórnarráðsins í málefnum barna.      Frá árinu 2018 hefur margvísleg vinna farið fram í þessum hópum, í hliðarhópum þingmannanefndarinnar og á vinnufundum og ráðstefnum þar sem stjórnvöld hafa átt ítarlegt samtal við fagfólk sem veitir þjónustu í þágu farsældar barna, hagsmunasamtök og börn.
    Ein stærsta ábendingin sem fram kom í framangreindri vinnu var að gerðar yrðu umbætur á uppbyggingu stjórnsýslu ríkisins hvað varðar velferðarþjónustu í þágu barna. Frumvarp þetta og frumvörp um samþættingu þjónustu í þágu farsældar barna og um Barna- og fjölskyldustofu byggjast á þeirri vinnu og samráði ýmissa aðila sem koma að velferð barna.
    Með frumvarpinu er lagt til að ný stjórnsýslustofnun verði sett á fót sem beri heitið Gæða- og eftirlitsstofnun velferðarmála og er hún stofnuð á grunni Gæða- og eftirlitsstofnunar félagsþjónustu og barnaverndar, sbr. 17. gr. laga um Stjórnarráð Íslands, nr. 115/2011. Þá er fyrirhugað að hin nýja stofnun muni taka við ákveðnum stjórnsýslu- og eftirlitsverkefnum frá öðrum stjórnvöldum á málefnasviðinu, einkum af Barnaverndarstofu.
    Samhliða frumvarpi þessu leggur félags- og barnamálaráðherra fram fyrrnefnd frumvörp, annars vegar frumvarp til laga um Barna- og fjölskyldustofu og hins vegar frumvarp til laga um samþættingu þjónustu í þágu farsældar barna. Markmið þessara frumvarpa er að mynda nýjan ramma um fyrirkomulag ríkisins í velferðarþjónustu barna.

Gæða- og eftirlitsstofnun velferðarmála.
    Líkt og fyrr greinir er lagt til í frumvarpinu að sett verði á fót ný ríkisstofnun sem heyri undir félagsmálaráðuneyti. Stofnunin, sem mun bera heitið Gæða- og eftirlitsstofnun velferðarmála, mun taka við fjölbreyttum verkefnum á sviði barnaverndar. Hluti verkefna Barnaverndarstofu mun þar með færast til Gæða- og eftirlitsstofnunar velferðarmála en önnur verkefni Barnaverndarstofu munu færast til Barna- og fjölskyldustofu. Verði frumvörpin að lögum verður Barnaverndarstofa lögð niður.

Umfjöllun nefndarinnar.
Leyfisveitingar til fósturforeldra.
    Samkvæmt frumvarpinu mun Gæða- og eftirlitsstofnun fá það verkefni að veita leyfi til fósturforeldra en nú eru slíkar leyfisveitingar hjá Barnaverndarstofu samkvæmt gildandi barnaverndarlögum. Nefndinni bárust athugasemdir um þetta fyrirkomulag og telja sumir umsagnaraðilar að slíkar leyfisveitingar eigi fremur heima hjá Barna- og fjölskyldustofu.
    Meiri hlutinn bendir á að markmið 5. gr. frumvarpsins er að koma á samræmdri og almennri leyfisskyldu þegar einkaaðilar veita þjónustu sem lýtur eftirliti stofnunarinnar. Þá telur meiri hlutinn mikilvægt að auka virkni eftirlits með því að aðskilja eftirlit frá öðrum verkefnum og tryggja að eftirlitsaðili geti beitt viðurlögum ef tilefni er til, í þessu tilviki í formi leyfissviptinga. Meiri hlutinn telur mikilvægt að leyfisveitingar og leyfissviptingar séu á sömu hendi. Annað fyrirkomulag gæti mögulega skapað óvissu um valdmörk og kröfur til leyfishafa ef leyfisveitingar eru hjá einni stofnun en heimildir til sviptingar leyfis hjá annarri stofnun. Meiri hlutinn telur það því ekki samræmast grunnhugmyndum um verkaskiptingu milli þessara nýju stofnana að Barna- og fjölskyldustofu verði falin eftirlitsverkefni. Að mati meiri hlutans á slíkt eftirlit fremur heima hjá Gæða- og eftirlitsstofnun velferðarmála.

Breytingartillögur meiri hlutans.
Mannréttindi.
    Fyrir nefndinni komu fram athugasemdir um að í frumvarpinu mætti vera skýrari áhersla á mannréttindi þeirra hópa sem því er ætlað að vernda. Meiri hlutinn tekur undir þær athugasemdir og telur mikilvægt að í frumvarpinu verði skyldur stjórnvalda til að túlka réttindi sem leiðir af lögunum til samræmis við mannréttindaákvæði stjórnarskrárinnar og alþjóðlegar skuldbindingar áréttaðar. Meiri hlutinn leggur til að við 3. gr. frumvarpsins verði bætt ákvæði sem ætti að ná fram því markmiði.

Vettvangsathuganir.
    Í 2. mgr. 15. gr. frumvarpsins er kveðið á um að Gæða- og eftirlitsstofnun velferðarmála geti framkvæmt „vettvangsathuganir á heimilum, stofnunum og öðrum starfsstöðvum þar sem veitt er þjónusta sem lýtur eftirliti stofnunarinnar“ og að stofnuninni sé heimilt að framkvæma óboðaðar vettvangsathuganir. Nefndinni bárust athugasemdir um þetta efnisatriði þar sem bent er á að slíkar óboðaðar vettvangsathuganir á heimilum geti falið í sér víðtækt inngrip í stjórnarskrárvarinn rétt til friðhelgi einkalífs, heimilis og fjölskyldna þeirra sem þar búa og þurfi þar af leiðandi að vera skýrar.
    Meiri hlutinn bendir á að hugtakið „heimili“ eigi að ná yfir úrræði XIII. og XIV. kafla barnaverndarlaga, m.a. meðferðarheimili og vistheimili, en ekki einkaheimili. Meiri hlutinn telur þörf á að skýra ákvæðið frekar til að fyrirbyggja þann misskilning að stofnuninni sé heimilt að framkvæma vettvangsathuganir á einkaheimilum. Leggur hún til breytingartillögu þess efnis.

Formkröfur vegna kvartana.
    Í 17. gr. frumvarpsins er kveðið á um að kvartanir yfir þjónustu skuli vera skriflegar. Fyrir nefndinni komu fram sjónarmið um að viðkvæmir hópar samfélagsins geti átt erfitt með að senda inn skriflegar kvartanir. Meiri hlutinn tekur undir þessa ábendingu og leggur til að gerð verði breyting á 2. og 3. málsl. 1. mgr. 17. gr. frumvarpsins sem tekur mið af henni.

Samráð.
    Samband íslenskra sveitarfélaga benti á í umsögn sinni að ekki sé til staðar almennt ákvæði um samráð við sambandið um setningu stjórnvaldsfyrirmæla og tilhögun gæðaviðmiða. Meiri hlutinn tekur að einhverju leyti undir þessar athugasemdir sambandsins en leggur áherslu á að samráð sé einnig haft við aðra hagsmunaaðila. Þá geta reglugerðir ráðherra fjallað um þjónustu sem er veitt af bæði ríki og sveitarfélögum og því telur meiri hlutinn ekki þörf á að lögfesta skyldu til samráðs við sveitarfélög um öll stjórnvaldsfyrirmæli heldur eingöngu þau sem varða sveitarfélög. Meiri hlutinn leggur því til að nýtt ákvæði bætist við frumvarpið þar sem kveðið er á um skyldu ráðherra til að hafa samráð annars vegar við Samband íslenskra sveitarfélaga þegar við á og hins vegar við aðra hagsmunaaðila þegar við á.

Önnur atriði.
    Meiri hlutinn telur þörf á að gera nokkrar breytingar á frumvarpinu sem eru tæknilegs eðlis og lúta ekki að efnisþáttum frumvarpsins. Meðal annars leggur meiri hlutinn til orðalagsbreytingu á 2. málsl. 2. mgr. 12. gr. þar sem fjallað er um alvarleg og óvænt atvik. Aðrar breytingartillögur þarfnast ekki frekari útskýringa.
    Að framangreindu virtu leggur meiri hlutinn til að frumvarpið verði samþykkt með eftirfarandi

BREYTINGU:

     1.      Við 3. gr. bætist ný málsgrein, svohljóðandi:
                      Við framkvæmd laga þessara skal gæta að mannréttindum þeirra hópa sem fá þjónustu sem lýtur eftirliti stofnunarinnar í samræmi við stjórnarskrána og alþjóðlegar skuldbindingar sem Ísland hefur undirgengist.
     2.      Í stað orðsins „synja“ í 2. mgr. 7. gr. komi: hafna.
     3.      Í stað orðanna „er ætlað“ í 1. mgr. 8. gr. komi: fyrirhugað er.
     4.      Í stað orðanna „alvarlegu tjóni, svo sem dauða eða varanlegu líkamlegu eða andlegu tjóni“ í 2. mgr. 12. gr. komi: varanlegu líkamlegu eða andlegu tjóni eða orðið honum að bana.
     5.      1. málsl. 1. mgr. 13. gr. orðist svo: Gæða- og eftirlitsstofnun velferðarmála tekur við ábendingum um þjónustu undir eftirliti stofnunarinnar sem er ekki í samræmi við gæðaviðmið eða ákvæði laga, reglugerða, reglna, samninga og leiðbeininga.
     6.      Í stað orðanna „óboðaðar vettvangsathuganir“ í 2. mgr. 15. gr. komi: vettvangsathugun án þess að gera boð á undan sér.
     7.      Í stað 2. og 3. málsl. 1. mgr. 17. gr. komi einn nýr málsliður, svohljóðandi: Í kvörtun skal koma fram að hverjum hún beinist og lýsing á atvikum sem eru tilefni kvörtunar.
     8.      Á undan 23. gr. komi ný grein ásamt fyrirsögn, svohljóðandi:

             Samráð við undirbúning stjórnvaldsfyrirmæla.

                      Við undirbúning stjórnvaldsfyrirmæla sem ráðherra setur á grundvelli laga þessara og varða þjónustu sem er veitt af sveitarfélögum skal hafa samráð við Samband íslenskra sveitarfélaga. Við undirbúning stjórnvaldsfyrirmæla sem ráðherra setur á grundvelli laga þessara skal eftir atvikum hafa samráð við notendahópa sem eiga hagsmuna að gæta og samtök þeirra.

Alþingi, 25. maí 2021.

Halla Signý Kristjánsdóttir, frsm.	Ásmundur Friðriksson.		Lilja Rafney Magnúsdóttir.
Ólafur Þór Gunnarsson.		Vilhjálmur Árnason.