Ferill 203. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.
153. löggjafarþing 2022–2023.
Þingskjal 651 — 203. mál.
Svar
fjármála- og efnahagsráðherra við fyrirspurn frá Ágústi Bjarna Garðarsyni um iðgjöld tryggingafélaga.
1. Hversu mikið hefur iðgjald bílatrygginga, fjölskyldu- og heimilistrygginga, húseigendatrygginga og líf- og sjúkdómatrygginga hækkað undanfarin fimm ár? Svar óskast sundurliðað eftir árum.
Í svari Seðlabankans við þessum lið fyrirspurnarinnar eru upplýsingar um þróun iðgjalda í mismunandi greinaflokkum vátrygginga settar fram í meðfylgjandi töflum:
Tafla 1: Samtals bókfærð iðgjöld á nafnverði (fjárhæðir í kr.).
| Grein | Vátryggingartaki | 2021 | 2020 | 2019 | 2018 | 2017 | 2016 |
| Lögboðnar ökutækjatryggingar | Einstaklingar | 21.841.889.247 | 19.983.180.538 | 19.312.880.236 | 17.685.829.740 | 15.995.090.535 | 14.171.478.198 |
| Lögaðilar | 7.190.934.473 | 6.498.807.372 | 7.515.088.536 | 7.301.634.500 | 6.462.787.880 | 5.253.683.663 | |
| Frjálsar ökutækjatryggingar | Einstaklingar | 7.883.851.513 | 7.132.061.631 | 6.882.139.755 | 6.333.969.963 | 5.579.727.103 | 4.788.510.647 |
| Lögaðilar | 3.445.741.959 | 3.060.881.998 | 3.800.375.104 | 3.787.265.659 | 3.490.790.246 | 2.873.491.566 | |
| Fjölskyldu- og heimilistryggingar | Einstaklingar | 4.535.186.148 | 4.367.851.069 | 4.171.971.906 | 3.964.129.275 | 3.761.999.183 | 3.526.360.619 |
| Húseigendatryggingar | Einstaklingar | 4.434.625.218 | 4.126.270.622 | 3.749.158.494 | 3.368.282.274 | 2.982.349.053 | 2.748.436.003 |
| Lögaðilar | 1.886.364.164 | 1.773.037.986 | 1.608.037.963 | 1.390.625.498 | 1.213.167.570 | 1.117.298.774 | |
| Líf- og sjúkdómatryggingar | Einstaklingar | 6.275.678.699 | 5.682.003.986 | 5.257.199.700 | 4.869.260.663 | 4.544.605.115 | 4.236.134.123 |
| Lögaðilar | 235.723.440 | 231.803.028 | 218.535.047 | 210.808.779 | 190.562.163 | 178.383.512 | |
| Þar af söfnunarlíftryggingar | Einstaklingar | 114.088.737 | 120.165.291 | 121.388.309 | 123.611.820 | 104.423.240 | 96.308.065 |
| Lögaðilar | - | - | - | - | - | - |
Tafla 2: Fjöldi vátryggingaskírteina.
| Grein | Vátryggingataki | 2021 |
2020 | 2019 | 2018 | 2017 | 2016 |
| Lögboðnar ökutækjatryggingar | Einstaklingar | 239.714 | 236.302 | 234.241 | 251.053 | 225.622 | 214.459 |
| Lögaðilar | 92.887 | 93.362 | 95.262 | 94.403 | 84.852 | 75.395 | |
| Frjálsar ökutækjatryggingar | Einstaklingar | 161.500 | 158.996 | 157.401 | 173.957 | 150.583 | 141.897 |
| Lögaðilar | 63.769 | 64.042 | 67.471 | 66.740 | 59.511 | 52.612 | |
| Fjölskyldu- og heimilistryggingar | Einstaklingar | 130.514 | 127.918 | 126.564 | 137.483 | 125.155 | 122.387 |
| Húseigendatryggingar | Einstaklingar | 69.544 | 68.129 | 67.761 | 74.496 | 46.607 | 67.913 |
| Lögaðilar | 15.750 | 15.497 | 15.354 | 15.512 | 15.560 | 14.576 | |
| Líf- og sjúkdómatryggingar | Einstaklingar | 166.785 | 159.652 | 152.080 | 147.328 | 141.076 | 131.752 |
| Lögaðilar | 3.739 | 3.718 | 3.386 | 3.042 | 2.678 | 2.538 | |
| Þar af söfnunarlíftryggingar | Einstaklingar | 2.868 | 3.114 | 3.562 | 4.379 | 4.729 | 4.226 |
| Lögaðilar |
Tafla 3: Breyting á meðaliðgjaldi á milli ára.
| Grein | Vátryggingartaki | 2021 |
2020 |
2019 |
2018 |
2017 |
| Lögboðnar ökutækjatryggingar | Einstaklingar | 7,7% | 2,6% | 17,0% | -0,6% | 7,3% |
| Lögaðilar | 11,2% | -11,8% | 2,0% | 1,5% | 9,3% | |
| Frjálsar ökutækjatryggingar | Einstaklingar | 8,8% | 2,6% | 20,1% | -1,7% | 9,8% |
| Lögaðilar | 13,1% | -15,1% | -0,7% | -3,3% | 7,4% | |
| Fjölskyldu- og heimilistryggingar | Einstaklingar | 1,8% | 3,6% | 14,3% | -4,1% | 4,3% |
| Húseigendatryggingar | Einstaklingar | 5,3% | 9,5% | 22,4% | -29,3% | 58,1% |
| Lögaðilar | 4,7% | 9,2% | 16,8% | 15,0% | 1,7% | |
| Líf- og sjúkdómatryggingar | Einstaklingar | 5,7% | 3,0% | 4,6% | 2,6% | 0,2% |
| Lögaðilar | 1,1% | -3,4% | -6,9% | -2,6% | 1,2% | |
| Þar af söfnunarlíftryggingar | Einstaklingar | 3,1% | 13,2% | 20,7% | 27,8% | -3,1% |
| Lögaðilar | 0,0% | 0,0% | 0,0% | 0,0% | 0,0% |
Tafla 4: Breyting á meðaliðgjaldi umfram breytingar á vísitölu neysluverðs (ársmeðaltöl).
| Grein | Vátryggingartaki | 2021 | 2020 | 2019 | 2018 | 2017 |
| Lögboðnar ökutækjatryggingar | Einstaklingar | 3,16% | -0,26% | 13,59% | -3,21% | 5,42% |
| Lögaðilar | 6,49% | -14,20% | -1,01% | -1,09% | 7,40% | |
| Frjálsar ökutækjatryggingar | Einstaklingar | 4,20% | -0,24% | 16,55% | -4,29% | 7,89% |
| Lögaðilar | 8,25% | -17,49% | -3,66% | -5,77% | 5,53% | |
| Fjölskyldu- og heimilistryggingar | Einstaklingar | -2,56% | 0,73% | 10,96% | -6,56% | 2,51% |
| Húseigendatryggingar | Einstaklingar | 0,81% | 6,44% | 18,77% | -31,17% | 55,36% |
| Lögaðilar | 0,23% | 6,23% | 13,38% | 12,00% | -0,05% | |
| Líf- og sjúkdómatryggingar | Einstaklingar | 1,23% | 0,11% | 1,51% | -0,07% | -1,55% |
| Lögaðilar | -3,18% | -6,07% | -9,60% | -5,15% | -0,52% | |
| Þar af söfnunarlíftryggingar | Einstaklingar | -1,28% | 10,08% | 17,18% | 24,51% | -4,79% |
| Lögaðilar | -4,25% | -2,76% | -2,94% | -2,59% | -1,74% |
2. Hver var hagnaður tryggingafélaganna og arðgreiðslur undanfarin fimm ár? Svar óskast sundurliðað eftir árum.
Upplýsingar frá Seðlabankanum um hagnað og arðgreiðslur vátryggingafélaga eru settar fram í meðfylgjandi töflu:
Tafla 5: Yfirlit hagnaðar, arðgreiðslna og keyptra eigin hluta vátryggingafélaga (fjárhæðir í kr.).
| Liður | 2021 | 2020 | 2019 | 2018 | 2017 |
| Hagnaður fyrir tekjuskatt | 28.140.443.000 | 15.615.996.000 | 11.347.314.000 | 5.586.266.000 | 8.181.805.000 |
| Hagnaður eftir tekjuskatt | 25.827.772.000 | 14.453.935.409 | 10.061.769.440 | 4.659.102.000 | 7.151.504.687 |
| Greiddur arður | 5.048.991.000 | 1.500.000.000 | 3.846.667.000 | 5.017.643.000 | 5.216.662.000 |
| Keyptir eigin hlutir | 4.068.428.000 | 250.375.000 | 933.015.000 | 1.047.033.000 | 1.590.496.000 |
3. Hefur Fjármálaeftirlitið lagt mat á hvort hækkun iðgjalda tryggingafélaganna sé eðlileg í ljósi afkomu félaganna og stöðu tjónaskuldar (bótasjóða) undanfarin fimm ár? Hve miklar voru þessar hækkanir umfram verðbólgu?
Í svari fjármálaeftirlits Seðlabanka Íslands (Fjármálaeftirlitsins) kemur fram að það hafi ekki eftirlit með grundvelli iðgjaldsákvarðana vátryggingafélaga. Fram kemur að Fjármálaeftirlitið leggi ekki mat á breytingar á iðgjöldum vátryggingafélaga með hliðsjón af afkomu félaganna eða stöðu tjónaskuldar. Fjármálaeftirlitið hafi eftirlit með fjárhagsgrundvelli vátryggingafélaga, s.s. með því að fylgjast með kröfum til vátryggingaskuldar, gjaldþols, fjárfestinga, gæðum og fjárhæðum gjaldþolsliða, sbr. b- til e-lið 4. mgr. 29. gr. laga um vátryggingastarfsemi, nr. 100/2016. Þá hafi Fjármálaeftirlitið eftirlit með viðskiptaháttum skv. 10. gr. sömu laga og í samræmi við reglur um eðlilega og heilbrigða viðskiptahætti, samskipti við viðskiptavini og meðhöndlun kvartana, nr. 353/2022. Þá vísar Fjármálaeftirlitið til svars við 1. tölul. fyrirspurnarinnar (tafla 4) varðandi hækkun iðgjalda umfram verðbólgu.
4. Er það mat Fjármálaeftirlitsins að framlög í bótasjóði hafi verið eðlileg með tilliti til áætlaðra tjónaskulda og uppgjörs undanfarin fimm ár?
Í svari Fjármálaeftirlitsins kemur fram að vátryggingaskuld vátryggingafélaga sé metin á hverjum tíma í samræmi við XIV. kafla laga um vátryggingastarfsemi, nr. 100/2016, svo að hún endurspegli besta mat tjónakostnaðar auk áhættuálags. Besta mat sé núvirði væntanlegra tjónagreiðslna sem vátryggingafélög áætla að greiða vegna seldra vátrygginga. Áhættuálagi sé ætlað að mæta óvissu flytjist skuldbindingar vegna seldra vátrygginga til annars vátryggingafélags. Fram kemur að Fjármálaeftirlitið hafi gefið út leiðbeinandi tilmæli nr. 1/2020 um samræmda framsetningu tiltekinna skýringarliða í ársreikningum vátryggingafélaga til þess að auka gagnsæi og samræmi tiltekinna fjárhagsupplýsinga. Tilmælunum sé m.a. ætlað að sundurgreina breytingar á vátryggingaskuld á uppgjörstímabili til þess að skýrt sé hvernig skilið sé á milli áhrifa vaxta á vátryggingaskuld og fjárfestingatekna. Hluti af þeim skýringarliðum sem tilmælin fjalli um séu matsbreyting tjónaskuldar. Matsbreyting tjónaskuldar lýsi því hversu mikið tjónaskuld breytist frá upphaflegu mati, þar sem jákvæð matsbreyting feli í sér að tjónakostnaður hafi reynst lægri en upphaflega var áætlað og að sama skapi þýði neikvæð matsbreyting að tjónaskuld hafi reynst hærri. Í meðfylgjandi töflu má sjá matsbreytingu tjónaskuldar vátryggingafélaganna á síðastliðnum tveimur árum.
Tafla 6: Matsbreyting tjónaskuldar vegna eldri tjóna (fjárhæðir í þ.kr.).
| Matsbreyting | Tjónaskuld | Hlutfall | ||||||
| 2021 | 2020 | 2021 | 2020 | 2021 | 2020 | |||
| VÍS | -663.602 | -3.059.959 | 21.261.047 | 18.602.906 | -3,1% | -16,4% | ||
| Sjóvá | -253.553 | -397.366 | 21.122.512 | 19.359.265 | -1,2% | -2,1 | ||
| Vörður | -426.663 | -155.964 | 11.493.665 | 10.119.480 | -3,7% | -1,5% | ||
| TM | 79.044 | 371.719 | 15.638.739 | 14.399.174 | 0,5% | 2,6% | ||
| Samtals | -1.264.774 | -3.241.570 | 69.515.963 | 62.480.825 | -1,8% | -5,2% | ||
Eins og sjá má af töflu 6 hefur heildarmatsbreyting verið neikvæð vegna eldri tjóna samkvæmt ársreikningi 2021 og 2020. Þannig nam hlutfallsleg matsbreyting vegna tjóna fyrri ára -1,8% árið 2021 en hún var -5,2% árið 2020. Neikvæð matsbreyting bendir til þess að tjónaskuld hafi verið vanmetin miðað við þróun tjóna fyrri ára, þ.e. endanlegur tjónakostnaður hafi reynst hærri en félögin áætluðu í upphafi þessara ára. Í svari Fjármálaeftirlitsins er sérstaklega áréttað að þróun tjónakostnaðar sé háð óvissu og ekki sé óeðlilegt að hlutfallsleg matsbreyting nemi nokkrum prósentum.
5. Hvernig hefur eftirliti samkeppnisyfirvalda með því að eðlileg samkeppni ríki á tryggingamarkaði verið háttað frá árinu 2017?
Við vinnslu svarsins óskaði ráðuneytið eftir upplýsingum frá Samkeppniseftirlitinu. Í svari þess kemur fram að frá árinu 2017 hafi nokkur mál er lúta að samkeppni á vátryggingamarkaði verið til úrlausnar hjá Samkeppniseftirlitinu. Um sé að ræða eftirfarandi mál:
1. Ákvörðun Samkeppniseftirlitsins nr. 7/2022, Brot Samtaka fjármálafyrirtækja á 12. gr. samkeppnislaga og fyrirmælum ákvörðunar nr. 17/2004. Málið varðaði rannsókn Samkeppniseftirlitsins á opinberu fyrirsvari Samtaka fjármálafyrirtækja (SFF) fyrir hönd tryggingafélaga varðandi verðlagningu og þjónustu. SFF féllst á að greiða 20 milljónir kr. í sekt og grípa til aðgerða sem vinna gegn því að brot endurtaki sig.
2. Ákvörðun Samkeppniseftirlitsins nr. 5/2021, Samruni Kviku banka hf., TM hf. og Lykils fjármögnunar hf. Samruninn leiddi ekki til aukinnar samþjöppunar markaðshlutdeildar á tryggingamarkaði enda rak aðeins eitt þeirra fyrirtækja sem aðild átti að samrunanum tryggingastarfsemi. Þá var samruninn ekki talinn til þess fallinn að raska samkeppni á tryggingamarkaði að öðru leyti.
3. Ákvörðun Samkeppniseftirlitsins nr. 38/2019, Kaup Tryggingamiðstöðvarinnar hf. á Lykli fjármögnun hf. Í ákvörðuninni var lagt mat á samkeppnisleg áhrif af samruna nefndra fyrirtækja. Samruninn leiddi ekki til aukinnar samþjöppunar markaðshlutdeildar á tryggingamarkaði og var ekki talinn til þess fallinn að raska samkeppni á tryggingamarkaði að öðru leyti.
4. Á tímabilinu frá árinu 2017 hafði Samkeppniseftirlitið einnig til úrlausnar tiltekin kvörtunarmál er lutu að viðskiptum réttingaverkstæða við tryggingafélög, einkum að mögulegum brotum á sátt tryggingafélaga við Samkeppniseftirlitið vegna undanþágu til starfrækslu CABAS tjónamatskerfisins, sbr. ákvörðun Samkeppniseftirlitsins nr. 1/2015. Málunum lauk án íhlutunar.
Í svari Samkeppniseftirlitsins kemur jafnframt fram að stofnunin hafi tekið við ábendingum á tímabilinu sem ekki hafi leitt til formlegrar rannsóknar. Einnig eru tilgreind mál þar sem Samkeppniseftirlitið hefur gripið til íhlutunar á vátryggingamarkaði fyrir það tímamark sem spurt er um. Ennfremur bendir Samkeppniseftirlitið á minnisblað sem ber titilinn Minnisblað um málefni vátryggingafélaga vegna útgreiðslu fjár til hluthafa sem lagt var fram á fundi efnahags- og viðskiptanefndar þann 10. mars 2016. Loks tók Samkeppniseftirlitið fram að vegna fjölda samrunamála sem berast stofnuninni hafi hún um skeið ekki getað ráðist í umfangsmiklar frumkvæðisrannsóknir á samkeppnisaðstæðum á einstökum mörkuðum.
