31.01.1979
Neðri deild: 47. fundur, 100. löggjafarþing.
Sjá dálk 2227 í B-deild Alþingistíðinda. (1817)

159. mál, réttur verkafólks til launa vegna sjúkdóms- og slysaforfalla

Félmrh. (Magnús H. Magnússon):

Herra forseti. Frv. það, sem hér er flutt um rétt verkafólks til uppsagnarfrests og til launa í sjúkdóms- og slysaforföllum og ríkisstj. hefur samþykkt að standa að, hefur verið kynnt fyrir fulltrúum launþegasamtakanna og Vinnuveitendasambands Íslands og Vinnumálasambands samvinnufélaganna og rætt við þá um það. Fulltrúar vinnuveitenda hafa mótmælt setningu þessara laga, bæði af formsástæðum, en raunar einnig efnislega að hluta. Hvað formið varðar telja þessir aðilar að hér sé á alls óviðunandi og íþyngjandi hátt seilst með einhliða valdboði inn á samningssvið, sem sé löggjafanum óviðkomandi, eins og segir í grg. Vinnuveitendasambandsins um málið.

Erfitt er að taka svona staðhæfingar alvarlega. Þess er fyrst að gæta, að lagasetning um uppsagnarfrest og greiðslur til verkafólks vegna sjúkdóma og slysa eru ekki nýmæli í íslenskri löggjöf. Við höfum um 20 ára skeið búið við löggjöf í þessum efnum, lög nr. 16 frá 9. apríl 1958. Getur það því vart talist óviðunandi og íþyngjandi íhlutun í mál, sem sé löggjafanum óviðkomandi, þótt ákvæði þessara laga séu nú tekin til endurskoðunar og færð í það horf sem breyttir tímar og ný viðhorf fólks til almennra mannréttinda gera tilkall til. Hins er einnig að gæta, að löggjafinn hefur þráfaldlega talið sig til þess knúinn að grípa inn í gerða kjarasamninga með þeim hætti, að umsamdar launahækkanir hafa ýmist verið felldar alveg niður eða þeim eytt með ráðstöfunum í verðlags- og skattamálum, jafnvel skipt á þeim og úrbótum í réttinda- og félagsmálum. Slíkt gerðist fjórum sinnum á síðasta ári. Ég hef ekki orðið var við að atvinnuveitendur kvörtuðu undan því, að slíkar ráðstafanir væru ósæmileg íhlutun inn á samningssvið sem löggjafanum sé óviðkomandi. Þvert á móti hafa þeir látið sér slíkt vel líka og raunar stundum kvartað undan því, að ekki væri nógu langt gengið, eins og gerðist í tengslum við ráðstafanirnar 1. des. s.l., þegar 6% launahækkun af þeim 14%, sem launþegar áttu samningsbundið tilkall til, var talin allt of mikil og yfir því kvartað að atvinnureksturinn fengi ekki undir slíkri hækkun risið. Ef samningsrétturinn væri vinnuveitendum svo heilagur sem þeir nú vilja vera láta hefði þeim borið að mótmæla kröftuglega a.m.k. fjórum sinnum á síðasta ári einu saman, en ekki þá fyrst þegar verkafólk fær endurgjald fyrir verulega eftirgjöf af umsaminni kauphækkun, sjálfsagða leiðréttingu á lágmarksréttindum til atvinnuöryggis og afkomuöryggis þegar veikindi eða slys ber að garði.

Ég tel ekki þörf á að fara mörgum orðum um efni frv. eða einstakar greinar þess og vísa því efnislega til þeirra aths. sem með frv. fylgja. Ég mun þó ræða nokkuð um þær helstu breytingar sem í þessu frv. er gert ráð fyrir frá gildandi lögum.

Réttur verkafólks til eins mánaðar uppsagnarfrests frá störfum er rýmkaður frá því sem nú er, en um það segir svo í aths. við frv., með leyfi forseta:

„Rétti verkafólks til eins mánaðar uppsagnarfrests er breytt á þann veg, að eins árs samfellt starf innan sömu starfsgreinar“ — ég undirstrika: innan sömu starfsgreinar — „nægir, en samkv. eldri lögunum þarf launþegi að vinna í eitt ár samfellt hjá sama atvinnurekanda.

Rétturinn er hins vegar takmarkaður við störf hjá aðilum, sem fást við atvinnurekstur, og nær því t.d. ekki til einstaklinga sem ráða verkafólk tímabundið til starfa, svo sem við húsbyggingu o.þ.h.

Það er nýmæli að lögfesta með þessum hætti tiltekin réttindaávinning með samfelldu starfi innan ákveðinnar starfsgreinar, þótt hliðstæð ákvæði sé víða að finna í vinnulöggjöf nálægra þjóða. Raunar eru slík ákvæði þegar komin inn í kjarasamninga a.m.k. eins starfshóps hér á landi, þ.e. Sambands byggingarmanna. Þetta nýja ákvæði kemur einkum til góða því fólki sem stundar margvíslega árstíðabundna atvinnu, t.d. í fiskiðnaði, og hefur fram til þessa ekki náð að öðlast rétt til marktæks uppsagnarfrests. Hins vegar þykir eðlilegt að gera þá kröfu til launþega, sem á að öðlast rétt samkv. þessu ákvæði, að hann hafi staðið að uppsögn hjá fyrri vinnuveitendum sínum í samræmi við lög og samninga.“

Auk þessa koma inn ný ákvæði um lengingu uppsagnarfrests þeirra sem hafa verið ráðnir samfellt hjá sama atvinnurekanda um tiltekið árabil. Eftir þriggja ára ráðningu kemur tveggja mánaða uppsagnarfrestur og eftir fimm ára ráðningu þriggja mánaða uppsagnarfrestur. Ég vænti þess, að enginn hv. þm. telji það ofrausn að verðlauna með þessum hætti tryggð verkafólks við vinnustað sinn.

Í 4., 5. og 6. gr. er svo kveðið á um rétt til launa í veikinda- og slysatilfellum. Er sá réttur verulega mikið rýmkaður frá gildandi lögum, en þó á þann hátt, að atvinnurekendum er gert mögulegt að tryggja sig fyrir þeim aukna tilkostnaði sem getur orðið samfara þessum breytingum. Að vísu er þess að geta hér, að það getur skapað ákveðin vandamál um kaup á slíkum tryggingum, að hámarksréttur til veikinda- og slysagreiðslna innan sama 12 mánaða tímabils, er ekki takmarkaður í 5. gr. Eins og frv. er nú getur sami starfsmaður átt rétt til þessara greiðslna oftar en einu sinni á sama ári. Hefur Vinnuveitendasamband Íslands bent sérstaklega á þetta atriði í bréfi til forsrh. frá 25. þ.m.

Nú er þess að gæta að þau réttindi, sem verkafólki eru veitt með 5. gr. frv. til viðbótar þeim réttindum sem það nú þegar hefur, eru takmörkuð við tiltölulega þröngan hóp, eða þá eina sem samfellt hafa unnið í þrjú ár eða fimm ár hjá sama atvinnuveitanda. Þau koma því aðeins til góða því fólki sem sýnt hefur sig að því að vera traust og áreiðanlegt og ekki þarf að óttast að misnoti svona réttindi. Á hitt vil ég líka benda, að þótt ekki sé til í reglum tryggingafélaganna iðgjaldagrundvöllur fyrir þessari endurtekningaráhættu er það ekkert vafamál, að um slíkan grundvöll geta atvinnurekendur samið við tryggingafélögin þegar það verður orðið nauðsynlegt. Hins vegar verður ekki fullyrt um það nú, hve há iðgjöld kann að semjast um vegna endurtekningaráhættunnar. Þrátt fyrir þetta kann það að vera rétt, að þetta atriði þurfi að hugleiða sérstaklega, og beini ég því til þeirrar n., sem um frv. mun fjalla, að gera svo.

Í bréfi sínu til forsrh., sem ég áður vitnaði til, leggur Vinnuveitendasambandið þunga áherslu á það, að staðgengisreglan verði algerlega numin úr gildi. Nú skal ég játa það fúslega, að ég tel þessa reglu alls ekki gallalausa, en við skulum minnast þess, að þessi lög eru ásamt fleiri að hluta til hugsuð sem nokkurs konar endurgjald til verkafólks fyrir verulega eftirgjöf á launagreiðslum sem það átti samningsbundið tilkall til. Það endurgjald hefur ríkisstj. ekki hugsað sér að greiða með því að skerða þann rétt sem verkafólk hefur nú þegar samkv. gildandi lögum.

Í 4. gr. er öllu verkafólki, sem slasast í vinnuslysi eða veikist af sjúkdómi sem rakinn verður til þeirrar vinnu sem það stundar, tryggður réttur til dagvinnulauna í þrjá mánuði. Rétturinn takmarkast þó við þá aðila sem stunda atvinnurekstur. Er þannig fyrir það girt t.d., að einstakur húsbyggjandi, sem þarf að ráða fólk til ýmissa starfa tímabundið, segjum kannske einn dag eða svo, geti þurft að greiða slíkar veikinda- eða slysabætur.

Í 5. gr. er lagt til að fastráðið verkafólk haldi þeim rétti sem það hefur nú þegar til greiðslu svonefndra staðgengislauna í einn mánuði í öllum veikinda- og slysatilfellum. Til viðbótar koma svo daglaun í einn mánuð eftir þriggja ára ráðningu og í tvo mánuði eftir fimm ára ráðningu hjá sama atvinnurekanda. Hér liggur aftur til grundvallar sú hugsun, sem ég veit að vinnuveitendur eru efnislega sammála um, að eðlilegt sé að launa tryggð við ákveðinn vinnustað með auknum starfsréttindum. Réttur verkafólks til þessara greiðslna er einungis háður fastráðningu um tiltekið árabil. Hins vegar skiptir ekki máli hver er orsök veikindanna eða hvar launþegi hefur orðið fyrir slysi. Þegar þetta fastráðna fólk lendir hins vegar í eiginlegu vinnuslysi eða veikist af atvinnusjúkdómi, getur það átt rétt til daglauna í allt að þrjá mánuði til viðbótar. Hámarksréttur til launa væri þannig í alvarlegustu vinnuslysum og atvinnusjúkdómum og eftir fimm ára samfellda ráðningu hjá sama vinnuveitanda orðinn sex mánuðir og þar af einn eftir staðgengisreglunni.

Samkv. 6. gr. fær verkafólk á fyrsta starfsári viðurkenndan rétt til staðgengislauna í tvo daga fyrir hvern einn mánuð í stað eins, eins og nú er í flestum kjarasamningum. Er það eina tilfellið um aukningu á hinum svokölluðu staðgengislaunum.

Loks er í 7. gr. ákvæði um lágmarksframlag til sjúkrasjóða verkafólks, sem vera skal 1% af útborguðu kaupi. Slíka sjúkrasjóði hafa flestir launþegar nú þegar, þó ekki verslunarfólk, og iðgjaldið er víða í samningum hærra en 1%. Það kann að virðast ofrausn að viðhalda þessum greiðslum eftir þá miklu aukningu á launagreiðslum í veikinda- og sjúkdómstilfellum sem frv. gerir ráð fyrir. Hér er þó þess að gæta, að þótt þetta frv. verði að lögum eru réttindi nokkurs hluta verkafólks þó enn ótrygg og geta sjúkrasjóðir því vissulega haft mikilsverðu hlutverki að gegna áfram. Eins kemur það til, að mikill áhugi er fyrir því að taka upp reglubundið eftirlit með heilsufari alls verkafólks, t.d. með læknisrannsókn á tveggja ára fresti og oftar hjá því fólki sem starfar á vinnustöðum þar sem sérstök hætta er á atvinnusjúkdómum t.d. vegna hávaða eða reykmengunar. Er ráðgert að setja slík ákvæði í lög þau sem nú er verið að vinna að um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum. Þykir mér eðlilegt að sjúkrasjóðirnir verði þar látnir koma til og greiða kostnað af slíku eftirliti eftir því sem aðstæður þeirra og geta gefa tilefni til.

Að öðru leyti en hér hefur verið talið vísa ég til þeirra aths. sem frv. fylgja.

Herra forseti. Ég legg til að frv. verði að lokinni þessari umr. vísað til félmn. þessarar hv. d. og 2. umr.